Мазмұны.
Кіріспе
1 Тәрбие және ислами тәрбиеге жалпы көзқарас.
1.1 Тәрбие және оның даму тарихы..................................................
1.2 Құран және оның тәрбиелік мәні................................................
1.3 Ислам тәрбиесінде Мухаммед пайғамбардың орны...............
2 Исламдағы бала тәрбиесінің маңыздылығы.
2.1 Исламдағы бала тәрбиесінде жанұяның рөлі.............................................
2.2 Исламда бала тәрбиесінің негізгі принциптерімен әдіс-тәсілдері.....
2.3 Бала тәрбиесі туралы ислам ғалымдарының тұжырымдамалары.......
Қорытынды...............................................................................................
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі............................................................
Кіріспе.
Зерттеудің өзектілігі:
XXI-ғасыр қоғамға көптеген техникалық прогреспен қатар рухани
Отбасының көз қуанышы бала. Сондықтан да «балалы үй –базар,
Адам тумасынан адамгершілік қасиетке ие болып тумайтыны белгілі. Адамгершілік
Балалар жас бір қоғамның келешегі. Әр бір қоғам келешегіне
Қазақ халқы соңғы ғасырда тәрбиенің екі түрін басынан өткізді
Ал коммуистік тәрбие болса атеистік саясат жүргізіп, дінді бас
Мемлекетіміз өз егемендігін алғаннан кейін тілімізді, дінімізді және мәдениетімізді
Мынаны ескерте кетейін, бұл тақырыпқа қатысты мемлекетімізде нақты зерттелген
Шығыс пен батыс зертеушілері Құранды дүниежүзілік мәдениетте кездеспейтін туынды
Әрине әр бір саладағы зерттеулердің белгілі бір мақсаты бар.
Шын мәнінде адамзат тарихындағы ең маңызды және қайталанбас оқиға
Сондықтан зерттеу жұмысымның екінші тарауындаисламдағы бала тәрбиесінің ерекшеліктері жайында
Зерттеудің мақсат-міндеттері: Өлшеусіз өнер, мақсатсыз жұмыс оңбайды демекші,
Ислам тәрбиесінің әдістемелік қайнар көздерімен таныстырып олардың ислам тәрбиесіндегі
Ислам тәрбиесіне қатысты ғалымдардың тұжырымдамалары мен ұсыныстарын қарастыру.
Исламдағы бала тәрбиесінің методологиялық ерекшеліктерімен таныстыру. Сондай-ақ оның негізгі
Исламдағы бала тәрбиесінің ұлттық тәрбиемен байланыстылығын салыстыру және айырмашылығын
Қысқаша айтатын болсақ, мемлекетімізде исламдағы бала тәрбиесі туралы зерттелінген
Зерттеудің ғылыми жаңалығы: Исламдағы бала тәрбиесін ислами ғылымдар
Зерттеудің құрылымы: Зерттеу әдеттегідей, кіріспеден, бірінші тарау үш бөлімнен,
1.1 Тәрбие және оның даму тарихы.
Араб тілінде тәрбие сөзінің үш түрлі түбірін кездестіруге болады.
Раба- ярбу; көбейту, арттыру мағынасына келеді. Құранда Рум сүресі
Раба- ярби; пайда болу, бала өсіру, асырау, тәрбиелеу деген
Раба- яруббу; реттеу, арылту, басқару, жауапкершілікке алу, тәрбиелеу деген
«Раб» сөзі негізінде тәрбие сөзінің түбірі болса да, тәрбиеші
Тәрбие ұғымын Мухаммед пайғамбардың міндеті жағынан алып қарайтын болсақ
Имам Ағзам Әбу Ханифа «Тәрбие тұлғаны тәрбие ететін немесе
Зернуси: «Білім, зейінді алатын нәрсе, ал тәрбие болса, білім
Атақты тәпсірші Бейзауи болса тәрбиені «Бір нәрсені бірте-бірте дамыта
Тәрбие негізінде өз алдына мақсат емес себеп болып есептеледі.
Қазіргі таңда да тәрбиенің маңызы орасан зор. Тәрбие бесіктегі
Дүние жүзіндегі бүкіл діндер адамзатқа тәрбиеге қатысты әр түрлі
Будда діні жоғарыдағы ұстанымдарды шамалы өзгертсе де, бәрі бір
Зәрдушт дінінде 15 жас балағат жасы болып есептелген. Балағат
Адамды кәмілдікке жеткізу түсінігі тайпаларда түрліше көріне бастады. Мысалға,
Қытайда болса ежелден қалыптасқан Конфуцийдің тәрбие тәсілдері мен салт-дәстүрлері
Ежелгі түріктерде тәрбиенің негізі дін еді. Олардың алғашқы діні
Шыңғысханның немересі Құбылай Буддист болғанымен жексенбі күні христиандардың шіркеуіне,
Иранның ежелгі діні зердушт діні болған. Тәрбие дәстүрлері де
Тәрбиенің жүйелі түрде берілүін ежелгі түріктерден көруге болады. Грек
Грек философы Платон адамдарды үш бөлікке бөлген. Диқаншылар мен
Бірінші бөлік кісілердің тәрбиесіне тек өнер үйрету жеткілікті еді.
Тарихи дамудың кейінгі жылдарында алғашқы қауымдықтың орнына құл
Мысалға, Қытайлықтар қағаз ойлап тапты, Үндістанда ондық есеп системасы,
Көне грек тарихшысы әрі философ Плуатахр Спарта мектептеріндегі тәлім-тәрбие
Көне Грецияның екінші ежелгі қаласы болған Афинада да Спарта
Сакраттың пікірінше шынайы ахлақ тек ғалым және білімділерге тән.
Аристотель жан мен тәннің бар екендігін айта отырып жанды
Аристотелдің пікірінше жоғарыдағы үш түрлі жанға байланысты, тәрбие мәселесінде
Атомизм теориясының негізін салушы атақты философ Демокрит та жоғарыда
Орта ғасырларда батыс Европада дін және оған қызмет етуші
Батыс Европада сол кездерде Янь Комменский, Пестолиций секілді ұлы
Пестолицийдің пікірінше тәрбиенің мақсаты адамның бүкіл күш және қабілеттерін
Европа мен Азия терең қараңғылыққа батқан кезде ислам мәдениеті
Балаларды тәрбиелеу, оларды өз еркіне қоймау әке-шеше алдындағы ең
Ислам ғалымдары тәрбиені екіге бөліп қарастырған. Жалпы және жеке
Аллаһтың құлы болған адам баласы пайғамбарды мойындап одан әмір
1.2 Құран және оның тәрбиелік мәні.
Адамзат тарихына көз салсақ, сонау алғашқы дәүірден бері адам
Ислам көзқарасы бойынша Аллаһ тағала әуелі Адам пайғамбарды жаратты.
Аллаһ әлемнің жаратушысы;
Ол жауын жаудырып, әр нәрсеге тіршілік беруші;
Ол мерекелі жиынды басқарушы;
Өткінші монизм ақиқаты;
Аллаһ Кағбаның Раббысы./7/.
Алайда, арабтар жаратушының бар екеніне сенгенімен пайғамбар мен қайта
Арабтар арасында пұттарға табынбаған, оларға арнап құрбан шалмаған, тек
Ол кезде ерлер әйелдерге мүлік ретінде қараған. Әйел хайыз
Арабтарда сәуегейлік де етек алған еді. Ондайлардың халықтың жүрегінен
Арабтар осындай қараңғы дәуірді бастан кешу үстінде әлемнің ұлы
Кей бір ғалымдар Исламның алғашқы кезеңіндегі тарихи шындықты «Ислам
Құран сөзі тау суындай сарқырап ағып жан мен тән,
Жаһилия (исламнан бұрынғы кезең) кезеңіндегі жаман әдеттерді жойып адамзаттың
Мұсылмандардың бастапқыда таңқаларлық табысқа қол жеткізулері тәрбиенің арқасында деп
Негізінде Мухаммед пайғамбар өзін тәрбиеші ретінде көрсетеді. «Мен бір
Қасиетті Құрандағы: «Егер сенсеңдер, әрине жоғарысыңдар(үстінсіңдер)» аятын ислам
Қазіргі замандағы тәрбие системасын зерттейтін болсақ, ислам тәрбиесінің артықшылығын
Осы жерде ислам тәрбиесінің алғашқы тәрбие негіздерінен Құран жайлы,
Ислами деректердегі мағлұматтардан тұжырым жасайтын болсақ, адамдарды жаратқан және
Құран, адамзат қараңғылыққа көмілген заманда, қапастан құтқарып нұрға бөлеген,
Құран- тарихтағы өзіне дейінгі адамдардың қолымен бұрмаланған өзге илаһи
Ол осыдан он бес ғасыр бұрын түссе де, қазір
Құранның бұрынғы кітаптардан тағы бір ерекшелігі алғашқы түскен парақтармен
Егер де сол кезеңнің қоғамдық ахуалына қарайтын болсақ шын
Құран әрі адамзаттың тәрбиешісі. Құранның басты мақсаты адам болмысының
Шығыс және батыс зерттеушілері Құранды дүниежүзілік мәдениетте кездеспейтін туынды
Құран әлем мәдениетінің ең үлкен байлығы, бүкіл мұсылмандардың қасиетті
Құран адамдарды татулыққа, ізгілікке, теңдікке шақырады. Адамдарды жақсылыққа шақырып,
Баршамызға мәлім кәміл адам өзінің білімділігімен танылады. Коммунистік тәрбие
Құрандағы негізгі тақырыптарды ислам ғалымдары үшке бөліп қарастырған. Олар
Иман (сенім).
Ахлақ (көркем мінез-құлық).
Муамелат (қарым-қатынас, іс-әрекет).
1. Иман (сенім) мәселесі.
Ислам дінінде сенім мәселесі мұсылманшылықтың ең алғашқы шарттарынан болып
Аллаһтың барлығы мен бірлігіне сену.
Періштелерге сену.
Кітаптарына сену.
Пайғамбарларға сену.
Өлгеннен кейін қайтадан тірілуге сену.
Тағдырға, жақсымен жаманның Аллаһ тағаладан екеніне сену./13/.
Бұлардың біреуіне толық сену басқаларына да сенуді қажет еттіреді.
Абай атамыз, Иман- бұл Аллаһу тәбәрака уа тағаланың бірлігіне
Иман екі түрлі болады:
Тақлиди иман.(Еліктеу арқылы сену).
Тахқиқи иман (Шынайы сену).
Тахқиқи иман дегеніміз әр бір нәрсенің ақиқатын толық үйреніп
Тақлиди иман дегеніміз басқа біреудің айтқанына, сенгеніне еліктеп ақыл
Иман тек сеніммен шектелмейді. Иман жақсы ғамалдарды да қажет
Құран Кәримде Аллаһқа иман етіп жақсы ғамал жасағандарға шексіз
Құрандағы екінші басты мәселе бұл ахлақ мәселесі. Ахлақ дегеніміз
Құран адамдардың құндылықтарын жоғары бағалай отырып, құрметке ең лайық
«Раббың өзіне ғана ғибадат етулеріңді, әке-шешеге жақсылық жасауларыңды әмір
Бала әке-шеше іс-әрекеттерінен ауырсынып оларды зекімеу.
Бала әке-шешеге мейірім-шапағатта болу.
Ата-анаға әр қашан құрмет көрсету.
Ата-анамен сөйлескенде оларға ауыр тиетін сөздер сөйлемеу.
Бала әр қашан олардың бақытты әрі рахатты болу үшін
Құранда тек ата-анаға ғана емес, отбасының басқа да мүшелеріне,
XX ғасыр адамзат үшін ғылым техниканың дамуы, көптеген ғылыми
Құран адамдарға сабырлы болуды әмір етеді. Сабыр қанағат адамдардың
«Егер сабыр етіп, Аллаһтан қорықсаңдар құтыласыңдар»(Али Имран,186). Сабырдың үш
Күнәлардан қашу арқылы сабыр ету.
Ғибадаттарды, құлшылықтарды орындаудағы сабыр.
Қиыншылық аурулардан сабыр ету.
Шын мәнінде сабырлы адам оның түбінде сары алтын
Құран адамды достыққа татулыққа шақырады. Оған мына аятпен белгі
Құрандағы тәрбиелік мәңге ие болған әмірлерді қысқаша шолып өттік.
Тәкаппарлық туралы Құранда «Жер жүзінде даңдайсып жүрме, өйткені сен
Тәкаппар адам әуелі өзін жақсы көреді. Өз пайдасы үшін
Жоғарыда айтқанымыздай, тәкаппар адам әуелі өзін жақсы көреді. Өзін
Құранда өтірік айту және оның түрлері баяндалады. «Аллаһ шектен
Біреуді жамандау, айып және нашар қылық екенін, жиіркеніштілігін Құран
Құран ұлтшылдық пен нәсілшілікке тиым салады. Бір ұлттың немесе
Марқұм Ибраһим Құнанбайұлы ұлтшылдықтың, нәсілшіліктің адам болмысына
Үстемдікті тек моралдік, рухани, ахлақи сапаларда іздейді, яғни таза
Ислам сөзі Құрани Кәримде мынандай мағынада қолданылған: құтылу, сәлеметте
Бір жолы Мәдинедегі Хазраж руынан бір топ адам Мухаммед
Әлем тарихын парақтағанымызда мұсылмандардың әр дәйім бейбітшілік жағында болғанын
Ислам дінін ең алғаш рет қабыл алған Мухаммед
Ортағасырда европалық шіркеулерде «әйелдердің құқықтары бар ма, жоқ
Құранда адамның рухани дамуына кедергі әрі тосқауыл болатын нәрселердің
Құран ашкөздікке көре алмаушылыққа тиым салады. Мұсылман өміріне
Құранда Фатиха сүресінің бесінші аятында «Бізді тура жолға баста
Біріншісі, пайдаларды өзіне тарту, әкелу үшін берілген шәһәуи құаты.
Екіншісі, зиянды нәрселерді жоқ ету үшін берілген ашу құаты.
Үшіншісі, пайда мен зиянды бір-бірінен ажырату үшін берілген ақыл
Шариғат және Құранда бұл құаттарға шек қойылғанымен адам жаратылысына
Шаһауи құаттың төменгі мәртебесі жақсылыққа да, жамандыққа да тәбеті
Ашу құаттың төменгі мәртебесі, қорқпайтын нәрселерден де қорқу. Шектен
Ақыл құатының төменгі мәртебесі, еш бір нәрседен хабары болмау.
Құрандағы муамелат(іс-әрекет) бөліміне келетін болсақ, Аллаһ тағала құлдарына «Жеңдер,
Ия, үнемділік дегеніміз мағынауи шүкір, сонымен қатар Аллаһтың рақымына
Үнемшілдіктің адамның жеке өміріне және ден саулығына да пайдасы
Қанағатсыздық, ол адамның жұмысқа болған ынтасын жояды. Шүкіршілік етудің
Үнемді пайдаланбаудың салдарынан тұтынушылар артып, өндірушілер азаяды. Жұрттың
Түңілу мен зиянға ұшырау. Мақсатына жете алмай жағымсыз атану,
Демек, ысыраптан қанағатсыздық пайда болады екен. Ал қанағатсыздық еңбекке
1.3 Ислам тәрбиесінде Мухаммед пайғамбардың орны.
Ислам тәрбиесінің екінші қайнар көзі хадис болып табылады. Алдымен
Қаули сүннет. Мухаммед Пайғамбардың айтқан бүкіл сөздері осы түр
Фиғли сүннет. Мухаммед Пайғамбардың жасаған бүкіл іс-әрекеттері.
Тақрири сүннет. Мухаммед Пайғамбардың құзырында айтылған сөздер мен жасаған
«Хадис» сөзінің сөздік мағынасы-сөз деген мағынаны білдіреді. Хадис ғылымында
Мухаммед Пайғамбар Аллаһтың әмірлерін адамдарға жеткізуге міндеттелген исламның алғашқы
Баршамызға белгілі Құран Кәримде Мухаммед Пайғамбар әлемдерге рахмет ретінде
Оның ең бірінші көзге тасталатын ерекшелігі құлшылығы және пайғамбарлығы
Мен бұл жерде алтын ғасыр деп аталатын кезеңдегі Мухаммед
Мухаммед пайғамбардың пайғамбарлық ерекшеліктерінен тыс, адамдық жақтарынан ең көп
Мухаммед пайғамбардың балалармен болған қарым-қатынастарын екі негізгі тақырыпқа бөліп
Адам баласы жаратылысы жағынан көңіл бөліп құнды деп білген
Оның бір хадисінде «Егер еметін балалар, белі бүкірейген қарттар,
А) Мухаммед пайғамбардың қыз балаларға көрсеткен құрметі.
Кей бір қоғамдарда ер балалар қыздардан жоғары саналған. Бұл
Мухаммед пайғамбардың әйелі Айша былай дейді: «Жаныма екі баласы
Мухаммед пайғамбардың сүйіншілеген осындай іс-әрекеттер Аллаһтың жанында қабыл болып
Ол басқа бір хадисінде: «Адам өлгеннен кейін оның амал
Жария садақа. (Адамдарға және қоғамға жиі пайдасы тиетін істер
Адамдарға қалдырған пайдалы ілімі.
Оған әр уақытта дұға етіп жүретін салих(жақсы, тәрбиелі) бала.
ә) Мухаммед пайғамбардың балалардың қорғалуына байланысты іс-әрекеттері.
Адам жаратылысында бізге мәлім болған сезімдерден басқа да көптеген
Мухаммед пайғамбар басқа бір хадисінде «Жанұясы және балаларын қорғау
Б) Мухаммед пайғамбардың балаларға көрсеткен сүйіспеншілігі.
Бала психологиясымен айналысатын мамандардың балаларға көрсететін сүйіспеншілікті - «өсіру
1. Балаларды құшақтауы.
Соңғы кездердегі психологиялық зерттеу жұмыстарында адамдардың физикалық жақтан бір-бірімен
2.Балаларға дұға етуі.
Үлкен кісілердің жастарға жасаған дұғалары, оларды жақсы көргендіктерінің белгісі.
Мухаммед пайғамбар мал-дүниесі және балаларының көп болуы, өмірінің ұзын
Балаларды сүйуі.
Сүйу мәселсі Мухаммед пайғамбардың балаларға қарсы жиі қолданған сүйіспеншілікті
Мухаммед Пайғамбардың немересі Хасанды сүйіп жатқан кезде Акра б.
Балаларды аялауы.
Баланы аялап оған көңіл бөлу олардың өздерін қауіпсіздікте сезінуіне
Сүйіспеншіліктің тағы да бір көрінісі баланы көкірегінде алып оны
Мухаммед пайғамбардың әзілдесуі.
Балалар әлемінде шындықтан тыс нәрселер маңызды орын алады. Қияли
Мухаммед пайғамбардың балаларды желкесіне міндіруі.
Мухаммед пайғамбардың баланы арқасына және желкесіне міндіргенін оның
Мухаммед пайғамбардың өмірі бала тәрбиесіне қатысты назар аударарлық көптеген
Тәрбиеші және өнеге ретінде жіберілген Мухаммед пайғамбар шын мәнінде
Аллаһ елшісі жәһаннамға қатысты аяттарды оқығанда көз жастарын тия
Дін дұшпандары оның сенімділігін пайғамбарлықтан кейін де жоққа шығармаған.
Оған ең көп қосылып жатқан кімдер. Байлар ма, кедейлер
Кедейлер, қазірге дейін бола қойған жоқ.
Сандары артып жатыр ма, әлде кеміп жатыр ма?
Күн сайын артуда.
Ғұмырыңда жалған сөйлегенін естіп немесе көріп пе едіңдер?
Жоқ еш қашан естімедік.
Хаттан әсер алып сол кездегі мұсылманның қас дұшпаны болған
Осылайша Мухаммед пайғамбар мұсылмандар үшін жан жақты үлгі. Оны
А) Мухаммед пайғамбар адамдардың әрқайсысы мен өзінің дәрежесіне қарай
Мухаммед пайғамбардың ұзтаз ретінде өнеге болған ең маңызды жағы
Аллаһ тағала Құран Кәримде оның осындай көркем сипаттарын мақтап,
Ал енді осы жерде пайғамбарлардың сипаттарымен әрекеттерін айта кетейік.
Садық.
Сөзі мен істерінде туралықты ұстанады. Еш қашан өтірікке жуымайды.
Сенімді.
Олар үнемі сенімділікті өмірлеріне ту етіп ұстанады. Мухаммед
Күнәсіз.
Пайғамбарлар еш қашан күнә істемейді. Ол өз жүйелерін орынды
Таблиғ.
Аллаһтың уаһи арқылы білдірген әмір мен тиымдарын адамдардың дәрежесіне
Оның өмірінен мына үлгі боларлық мысалды айтып кетейік.:
«Исламға дұшпандық жасау жөнінен шекке шыққандардың бірі Әбу Жәһил.
Исламдағы бала тәрбиесінде жанұяның рөлі.
Бала туралы айтылған кезде ең әуелі жанұя ойға келеді.
Ж. Аймауытов өзінің бір сөзінде «Тәрбиеге әсер беретін нәрсе
«Баланы жан-жақты етіп тәрбиелеу үшін оны жан-жақты білу керек»
Қолын көрінгенге жайып, қу қарынның қамын ойлап қалған баланың
Бір адамның өмірі - бір тарих. Ендеше осы тарихты
Осы бір өмірдің бойыңды суытар, жүрегіңді сыздатар кей бір
Жарық дүниенің есігін ашқан жас сәбидің бәрі бірдей. Біртіндеп
Бір әке данышпанға баласын қай кезден бастап тәрбиелей бастау
Адамның хайуаннан артықшылығы санасында болса, сол санаға күтім ауадай
Адам жүрегінде имандылықтың алатын орны ерекше. Жүрегінде иманы
Көптеген аналарымыз аспаздық, киім үлгілері, бау-бақша сияқты тақырыптардағы кітаптарды
Балалық шақ адам өміріндегі ең маңызды да ерекше уақыт.
Бала тәрбиесінде ата-ана мен ұстаздарыныңы ықпалы өте зор. Бала
Мысалы ішімдікке салынған ата-ана немесе күнделікті тіршілікпен баласының
Өкінішке орай, өткен өмірмен салыстырғанда бүгінгі күнде тәрбие беру
Адам өмірінде қоғамның өмірі қаншалықты маңызды болса, қоғам өмірінде
Ислам діні әуелі ахирет өміріне көңіл бөледі. Бірақ
Міне, сондықтан да ислам некеден бастап ажырасуға дейінгі бүкіл
1. Құрани Кәрим үйленуде адамдардың жеке құмарлықтары үшін
Мухаммед пайғамбар да діндар әйелге үйленуді әмір еткен. Мінез-құлқы
Жанұя құқықтарымен міндеттері.
Халқымызда «Үйлену оңай, үй болу қиын» деген сөз бар.
а) Әке және оның міндеті.
Баршамызға белгілі қоғамдық өмірдегі тәртіп, үйлесімділік және тыныштық құрылымды
1. Еркектің табиғатындағы кей бір үстемдіктер. (дене жағынан күшті,
2. Әйелдің напақасын(қорегін) қамтамсыз ету. Экономикалық жақтан көбірек жауапкешілігі
Осыған байланысты жанұяның напақасын еркектің мойнында екендігін айта келе,
ә) Шеше және оның міндеттері. Исламда жанұядағы экономикалық
Бала тек шешелерде ғана болатын қарсылық күтпейтін сүйіспеншілік ыстық
Құранда аталып өткен жанұялар.
Құран жанұяға қатысты мәселелерге көп тоқталған. Онда Ибраһим, Имран,
Баланың көзімен ең бірінші көргені оның шешесі болып табылады.
Жаңа туылған баланың оң құлағына азан және сол
Исламиятта тәрбие діннің негізін құрайды. Құран
Бала тәрбиесінде оның жасына қарай кезеңдерге бөлуге болады.
Пайғамбарымыз бір хадисінде былай деген: «Әр біріңіз шопансыңдар. Қарамағында
Бала әке-шеше жанында қорынуы керек
Қорытындылай келе ислам діні бала тәрбиесіне жан
2.2 Исламдағы бала тәрбиесінің негізгі принциптері мен
Құран назарымен қарайтын болсақ тәрбие бала туылмай тұра басталады.
Осы жерде тәрбиені екіге бөліп қарастыруға болады. Адамдық тәрбие
Илаһи тәрбиеде адамдарды әр түрлі қабілетте, әр түрлі өнерлерге
Мухаммед пайғамбар баланың ана құрсағында болатын жағдайларды түсіндірген кезде
Әр бір әке-шеше өзінің баласын жақсы тәрбиелеуді қалайды. Көркем-
Балаға діни тәрбие берудің бастау кезеңі.
Балаға дінге сену және діни білімдерді екі түрде амалға
1. Сұрауы.
Баланың сұрақ сұрауы үлкендерге болған сенімділіктің нәтижесі десе болады.
Себептілік.
Баланың діни білімдерін қабылдай алатын қабілетте екендігі, әсіресе үш
Османлы ғалымдарынан Шабан Шифаи бала тәрбиесіне ерте жастан бастау
Психолог Антонно Верготте «Дін психологиясы» атты кітабында, баланың жаратылысында
Балалық шақ бала үшін қорқыныштар мен толы. Баланың сәл
Діни әңгімелердің бала психологиясына жағымды әсері бар. Бала
Мектептен бұрынғы кезеңдегі баланың діни тәрбиесі.
Мектептен бұрынғы кезеңде Аллаһ, пайғамбар, періште сияқты ұғымдар
Мухаммед пайғамбар «Шүбәсіз сендер қиямет күндері есімдеріңізбен, әкелеріңіздің есімімен
Бала жас кезінде жанұясында немесе қоршаған ортада тыңдай бастаған
Жас бала тыңдап, қарап, еліктеу арқылы үйренеді. Оның тәрбиесі
Кей бір педагогтар балалардың Құдай түсінігін сұрақтар жәрдемімен түсіндіргісі
Mailhot, мектепге дейінгі балалардың діни түсініктерін зерттеу мақсатында тест
Мектепке дейінгі балалар Құдайға адамға ұқсас сипат береді. Бірақ
- «Тәңір айда өмір сүретін адам».
- «Бәлкім үлкен үйде өмір сүреді, бірақ қарны ашып
- «Үйден шыққан түтіндер көкке көтеріліп Тәңірдің алдына барады».
- «Аллаһ аспанда уақыт-уақытымен ұшады, бұлттардың үстіне отырып бізді
Баладағы Аллаһ түсінігі.
Бала неше жасынан бастап Алаһты түсіне бастайды? Бұл шынымен
Баланың үлкендерге сұрақ сұрауы олардың сол нәрселерге болған қызығушылын
Ислам дінінің негізі Аллаһқа сенумен басталады. Аллаһ түсінігі сол
«Аллаһ бүкіл болмысты жаратқан, солардың ішінде адамды ең жоғары
Ал енді батыс мемлекеттеріндегі және Азия мемлекеттеріндегі балалардың Аллаһ
5 жасар балалардағы Аллаһ түсінігіне мысал.
- Білесің бе, шешем не деп айтты?
- Иә, мен де білемін. Ол қазір
7 жасар балалардағы Аллаһ түсінігіне мысал.(Түнде даладағы қойлардың кім
Менің ойымша Аллаһ қорғайды. Барлық нәрсе ұйықтап жатқанда ол
9 жасар балалардағы Аллаһ түсінігіне мысал.
а. Көршіміздің қарт шешесі өлгенде Аллаһ оны
ә. Бәлкім бір магнит қолданған болуы да мүмкін.
Халқымыздағы бес алты жасар балалардың діни түсініктерін зерттейтін болсақ,
Аллаһ тағаланы әр уақытта жандарында деп сезініп сезінбейтіндігіне қатысты
Аллаһ бізді сүйеді ме? деген сұраққа балалар өздерін өте
Балаларға діни білім беруде қате қолданылатын методтардың беретін нәтижелерінен
«Әкесі баласының діни білімдерді үйренуі үшін жиі-жиі кітап оқып
Сен өзіңді Аллаһқа бермейтін болсаң болмайды. Өзіңді Аллаһқа берсең
Бала ұлғайғаннан кейін әкесінен әр күні сөгіс есітіп, нәтижеде
7-9 жастар арасындағы балаларда Аллаһ түсінігі.
Аллаһтың бырлығы және болмысы жайлы, әсіресе 7-9 жас арлығындағы
9-12 жас аралығындағы балалардың Аллаһ түсінігі.
Балалардағы Аллаһ ұғымының қалыптасуындағы бірініші фактор оның жасы, ал
9-12 жас аралығындағы балалардың Аллаһ түсінігін зерттеп «Аллаһ деген
1.Аллаһ барлық нәрсенің жаратушысы.
2.Аллаһ өмір беретін, жәрдем беретін, талап армандарымызды орындайтын
3.Аллаһ көріп тұрушы, есітіп тұрушы, барлық нәрсені білетін, қалағанын
4. Аллаһ қамқор, мейірімді, әрі кешіруші.
Баланы Аллаһпенен қорқыту.
Балаларға Аллаһты таныттырудағы ең үлкен қате, Аллаһты қорқылуы керек
Тәрбиелеу жайында үздік деп келінген бір шеше балаларын үш
Балаларға Аллаһтан тілеуді үйрету.
Ибн Аббас жас кезінде пайғамбарымыз оған мынандай ұсыныс жасағандығын
Бала тәрбиесінде насихаттың маңызы.
Балаға насихат ету және жақсы сөздермен тәрбиелеу ең маңызды
1.Серік қосудан алыс болу.
«Лұқман баласына насихат еткен кезде: Ұлым еш уақытта Аллаһқа
2. Аллаһ дегеніміз не?
Балаға Аллаһқа серік қоспау керек екендігі үйретілгеннен кейін, екінші
3. Лұқман үшінші кезекте баласына намаз оқуды әмір етеді.
4. Такаппарлық.
Аллаһ тағала аяты кәримеде, баланың қоғамдық өміріндегі қарым-қатынас тәріздерін
Осы жерге мән беріп қарайтын болсақ Лұқман баласына әлеуметтік
Шифаи былай дейді: Бала тәкаппарлық, өзін жоғары санау,
5.Жүру әдебі.
Бесінші кезекте Лұқман ұлына жүру әдебін үйретеді. Сол сүренің
6.Сөйлеу әдебі.
Бұл кезекте Аллаһ тағала сүренің 19 аятында адамдар мен
Балалардағы дұға және ғибадат түсінігі.
Дұға баланың психологиялық және рухани дамуына ықпалын тигізетін рухани
Дұға етуде бала құанышқа қауышады. Дұға еткен баланың дұғасы
Бір күні шешесі бірініші сыныптағы баласына дұғаны үйретіп Аллаһтан
Аллаһ маған аспаннан ойыншық тастамайтындығын мен білемін. Бірақ «балама
Олай болатын болса балаларға діни тәрбие берген кезед ақырындап
Жас кезінде берілетін дін тәрбиесінің маңыздылығы.
Жас кезіндегі күшті дін тәрбиесі, алдағы жылдардағы қиыншылық және
5-12 жас аралығындағы балалардың дұға түсінігі.
Дұғаға қатысты осы жас арлығындағы балалардан зереттеу лер жүргізгенде
Бірінші саты. (5-7 жас аралығында).
Бұл сатыда дұға түсінігі белгілі де емес белгісіз де
Екінші саты. (7-9 жас аралығында).
Бұл жас арлығындағы жасалынатын дұғалардың көпшілігінде баллар өздеріне бір
Ғылыми зерттеулерге қарайтын болсақ 7-9 жас арлығындағы балалардың
Үшінші саты. (9-12 жас аралығынды).
Бала тек осы жас аралығында дұғаның Аллаһпен адам арасындағы
Жас өскен сайын бала қиналып, бәлелерге тап болған
Балаға діни білім беруде намаздың орны және маңызы.
Ғалымдардың зерттеу жұмыс нәтижелеріне қарайтын болсақ, жастар тәрбиесінде кішкене
Намаз оқуды үйреткенде баланың ең алдымен жас ерекшелігімен санасу
Ал егер осы жайтқа дұрыс қарамайтын болсақ істің басынан
Намаздың адам өмірінде ерекше маызы бар. Намаздың бес уақыт
Балаға намаз оқытуда оны намазға ынталандырудың үлкен маңызы бар.
Құранның аяттарында және Мухаммед пайғамбардың хадистерінде намазға қатысты көптеген
Ораза тәрбиесі.
Ораза- исламның бес шартының бірі болып есептеледі. Аллаһтың әмір
Осы жерде оразаның тәрбиелік жағынан қысқаша тоқталып өтейік. Ораза
Балаларға оразаны үйрету намазды үйрету сияқты жас кезінен басталады.
Балаларға діни тәрбиені жеңілдетіп үйретілуі.
Балаларға діни тәрбие беру барысында кей бір жеңілдік және
1.Дәрет алуды үйрету.(Су мен ойнауға рұқсат беру арқылы).
2.Дұға етуді үйрету.(Қайғы-қасіретті сөндіру, жақсы көрген нәрсесін талап етуі
3.Ораза ұстауды үйрету.(Ауыз ашар кезіндегі құанышты және сәр кезіндегі
4.Ораза, құрбан айт мейрамдарын тойлау.(Жаңа киімдер кию, сыйлықтар алу
Басқа да діни ұғымдарды үйрету.
7-8 жас аралығындағы балаларда жәннат, тозақ, періште, сияқты ойлар
1. Ахиретке иман.
Жас балаға ахиретке сенім мәселесі түсіндірілген кезде үміт және
Адам баласы бүгін тірімін, ертең мүлдем шіріп жоқ боламын
Ақырет сенімі адам бойындағы адамдық қасиеттерді оятып, жалған өмірдің
Құран Кәрімде адамдар жан тәсілім ету сәтінде кейбіреулер қатты
«Расында: «Раббымыз Аллаһ» деп, сосын мықты тұрғандар, оларға періштелер
«Періштелер, сондай қарсы болғандардың беттеріне, арқаларына ұрып: «Күйдіретін азапты
Осылайша әрбір жанның әртүрлі жан тапсыратын ақиқатын білдіріп отыр.
«Жоқ, қиямет күніне ант етемін. Жоқ сөгіс беруші нәпсіге
«Шын мәнінде Біз адам баласын бірінен тамшыдан жараттық. Оны
Ақыретте күмәнсіз сену нағыз мұсылманның белгілерінің бірі. Жастарға тәрбиелік
1. Алланың бар екеніне сену.
2. Рухтың мәңгілік екеніне сену.
3. Ақырет күніне сену.
Сонымен ақырет сенімін үйрету адамшылыққа бастайды, ал оны жоққа
Діни тәрбиеде ақыретке сенудің өте маңызды ролі бар. Ол
Бұл дүниедегі адамдардың жартысы жас өспірімдер.Олар өздеріне тым қорқыныштыәрі
2. Періштелерге сенімді үйрету.
Исламда иман негіздерінен періштелерге сенімді үйрету өте үлкен
Жас балаларға періштелер туралы сөз айтқан кезде, оларды әр
Бала ұлғайған сайын оған тағы да бір рухани жаратылыстардан,
Адам баласының рухани дамуы үшін періштелер де Аллаһтың рұқсатымен
Құран Кәрімде мүминдердің қате істерден құтылып, рух пен тән
«Ол сондай Аллаһ, сендерді қараңғылықтардан жарыққа шығу үшін өзі
Басқа қиын іс түскенде Аллаһ Тағала періштелері арқылы жәрдем
Мұндай жаратылыстарды ақыл және сезім күштерімен түсіне алмаймыз. Тек
3.Пайғамбарларға сенуді үйрету.
Пайғамбарларға иман балаларға сұрақ-жауап әдісімен Мухаммед пайғамбардан бастапҚұрани Кәримде
Мектепке әлі бармаған балалар басқаларға еліктеуге немесе өзінен
4. Кітаптарға сенуді үйрету.
Иман негіздерінің бірі пайғамбарларға түсірілген қасиетті кітаптарға сену. Жас
Кітаптар түсіруінде де үлкен мән-маңыз жатыр. Өйткені жер бетінде
Ислам мәдениетінің негізгі қайнар бұлағы осы Құран Кәрім. Құран
Исламнан алдыңғы Арабтардың тілге орасан көп мән берулері нәтижесінде
Құран Кәрімнің теңдесіз әдемі түрінде түсуі арабтарды қатты таңқалдырды.
Маңғолдар, Бағдатты қиратқан кезде тек сол қаланың өзінде 36
Құран Кәрім білім алуға шақырады. Мұны біз Құранның түскен
«Оқы! Сондай, жаратқан Раббыңның атымен оқы. Ол адам баласын
Осылайша Құран адамдардың өміріне жол нұсқап, адасудан сақтап, еліктеудің
5. Тағдырға сенуді үйрету.
Хз. Пайғамбарымыз иман негіздерін айтқанда, жақсылық пен жамандықтың Аллаһтан
Қадар, Аллаһ Тағаланың ғалым әрі қалау сипаттарына байланысты. Аллаһтың
«Шын мәнінде әр нәрсені бір өлшеумен жараттық» Қамар 54/49.
Тағдырға сену адамзат баласын ақылып-үкілеп өзін-өзі ұстай алмайтындай дәрежеге
«Жер жүзіне сондай-ақ сендерге мүбада бір бейнет келетін болса,
Қандай да бір істе жетістікке жете алмаған адам, оны
«Оба ауруы шыққан ауылға Хз. Омар бармай қояды. Мұны
«Ия, Аллаһтың тағдырынан екінші тағдырына қашамын» деп жауап берген
Яғни ауру мен оба ауруы Аллаһтың жаратқан тағдыры. Сол
«Ибраһим (а.с.) Раббыңның рахметінен адасушылардан басқа кім күдер үзеді?
Ал Юсуф сүресінде былай бұйырады:
«Әй ұлдарым! Барыңдар да, Юсуфты және туысың іздестіріңдер. Сондай-ақ
Сондықтан Аллаһтан үміт етіп күдер үзбей өз мойнындағы жауапкершілігін
«(Мұхаммед ғ.с.) оларға Аллаһтың мейірімі бойынша, жұмсақ сыңай байқаттың.
Сондықтан жастар тәрбиесінде тағдырға сеніп, оның қыр-сырын үйренуде орасан
6.Балаларға халал харам сенімін үйрету.
Харам дегеніміз бұл адамның хақы болмаған нәрсені иеленуіне айтамыз.
Қазіргі таңда қоғамда қарапаым күнәлер ішіне кіретін іс-әрекеттер, дінімізде
Демек баланың хараммен немесе халалмен ризықтануы оның мінез-құлқына
Садық Дананың басынан өткен бір оқиға: Таңертен үйден шығардашешем
Баланың ана құрсағындағы алғашқы жылдарында халал және шариғат көрсеткен
Баланы шыншылдық немесе өтірік тақырыбына қатысты тәрбиелеу.
Дін тәрбиесіндегі негізгі көзделетін мақсаттарынан бірі баладағы шыншылдықты, шынайылықты
Егер де әке-шеше балаларын шыншыл етіп тәрбиелеуді қаласа өздері
Бала алты жеті жасқа дейін өтіріктің нәтижесі туралы да
Балалар не үшін өтірікке барды, оның себептерін төмендегідей түсіндіруге
Мақтану, өзін жоғары көрсету.
Басқаларды өзіне қарату.
жаза көру немесе сөгіс есіту қорқынышы.
Үлкендердің өтірік сөйлеуі.
Ұялу, тартыну немесе мазақтаудан қорқу.
Пайдаға қол жеткізу мақсатында.
Өш алу мақсатында./31/.
Баланың өтірікке үйренбеуі үшін мұқият болу керек болған жәйттар.
Әке-шеше немесе үлкендер баллардың жанында әзіл болса да өтірік
Баланың тәрбиесіне қатты көңіл бөлу және оған әр қаша
Баланы істей алмайтын нәрсені әмір етіп оларды мәжбүрлемеу.
Бала басқалармен салыстырылмауы керек. Әйтпесе өзімен салыстрған балаға ыза
Өтірік айтқан баланы еш уақытта жазаландырмауы немесе ұрмауы керек.
Егер бала қателік жасағанда оның шындықты айтуы оған өте
Дін тәрбиесінде балаларға мейірім-шапағат пен қарым-қатынасжасаудың маңыздылығы.
Сүйіспеншілік- адам өміріндегі рухани әрі діни жақтан ең маңызды
Әке-шеше және балалар арасындағы қарым-қатынастарда сүйіспеншіліктің практикалық жақтан шексіз
Кей бір әке-шешлер өз балаларын жек көретіндігін ашық түрде
Бала сүйуді тек басқалар тарапынан сүйілу арқылы ғана үйренеді.
Балалардың діни сұрақтарына жауап беру кезінде ескерілетін принциптер.
Әке-шеше бала тәрбиесінде олардың даму кезеңдерін жақсы білуі соған
Бала не сұраса оған жауап берілуі керек. Осы арада
Жауап беру баланың тәжірибе және түсінігіне сай болу керек.
Сұраққа жауап беру кезінде баламен шыншыл болу керек.
Балада ғибадат жерлеріне қызығушылық оянуы мүмкін. Міндетті түрде олар
Әр бір баланың тұлғалық ерекшеліктері зерттелінуі керек.
Әке-шеше іс-әркеттерінде салмақтылықты және байсалдылақты негіз етіп ұстануы
Жанұяда сенімділік ауасын қалыптастыру, жанұя мүшелері бір-бірінесенімді болуы қажет.
Балалар әке-шешеге еліктгендіктен, олар балаларына үлгі болуды жалғастыра беруі
Бала тәрбиесі туралы ислам ғалымдарының тұжырымдамалары.
Ислам ғалымдары арасында бала тәрбиесіне қатысты ең көп еңбек
Жалпы этика және тәрбие философиясында болғаны сияқты Ғаззали бала
Ғаззали бала тәрбиесін жанұядағы бала
Жанұядағы бала тәрбиесі.
Ғаззали бала тәрбиесін Құдай тағала
Ғаззалидің пікірінше бала туылғанда жаман болып
Баланың жанұядағы тәрбиесі баланың жеке
А) Жеке тұлғалық тәрбие.
1. Рухани тәрбие.
Бұл тәрбие баланы материалдық себептерге
Балаларды өз еркіне, бәлкім үйленгенден кейін дұрысталар
Дене және физиологиялық эстетикалық тәрбие.
Ғаззали баланың рухани тәрбиесіне мән
а. Балаға күнде белгілі бір уақытта дене
ә. Баланы жұмсақ көрпе жастыққа жатқызбауы
б. Баланы күндізгі уақытта емес
с. Балаға сабақтарынан кейін пайдалы ойындар
Б) Қоғамдық тәрбие.
Әке-шеше баланы қоғамдық өмірге сай
Ғаззалидің пікірінше, бала тәрбиесінде ең маңызды
С) Діни тәрбие.
Ғаззалидің пікірінше діни тәрбие
Ғаззали бай болу және кедей болу
Ислам ғалымдары бала тәрбиесіне қатысты
- Егер бала қателік жасаса оны
- Баланың кемшілігін дұрыстаймын деп
- Жаман қылықтарды басқалардың да
- Егер қателіктері қайталана берсе,
- Баланы жасырын істер жасауға
- Балаға айтылатын ескертулер көпшілік алдында
2) Мектептегі бала тәрбиесі.
Балаға тәрбие беруде екінші орында
Мұсылман ғалымдары, мұғалімдердің бала тәрбиесінде маңызды рол атқаратындығын
- Мұғалім оқушыны өзінің баласындай
- Мұғалімдер оқушыларға білім беру
- Оқушыларға айтылуы керек болған насихаттарды
- Мұғалім оқушылардың қателерін мейірімділік
- Баланың күш-құдіреті мен қабілетін
- Зерек болмаған балаларға олардың түсінулеріне
- Мұғалім өнеге болу үшін үйреткен
Орта ғасырдағы ұлы ғалымдардың бірі Жүсіп Баласағұн адам баласының
1.Бала әкенің бел күшінен жаралып, құрсақта айлап жатады екен
2.Ей, біллімдар, түзу ұста жібіңді, кетпе ұмытып, ойлан текпен
3. Шыққан тегің жаман болса, өз қылығың танытар./45/.
4. Құрсақта біткен қылық қара жерге бірге кіреді, сүтпен
Ал, Сейфи Сараи деген ғалымның пікірі біздің айтып отырған
Кеңес үкіметі қалыптасқан педагогика «баланы дүниеге келген сәттен бастап
Қорытынды.
Жалпы қорытындылап айтатын болсам, зерттеу жұмысы барысында Құран және
Ислам тәрбиесін анықтау үшін оған дейінгі болған халықтардың тәрбие
Негізінде тәрбие өз алдына мақсат емес себеп болып
Дүние жүзіндегі бүкіл діндер адамзатқа тәрбиеге қатысты әр түрлі
Римдіктерде қиыншылықтарға шыдаған батыр әскер кәмілдікті білдірсе, гректерде дене
Зерттеу жұмысымда ислам тәрбиесінің қайнар көздері болған Құран мен
Құран- әлем мәдениетінің ең үлкен байлығы, бүкіл мұсылмандардың
Құран адамдарды татулыққа, ізгілікке, теңдікке шақырады. Адамдарды жақсылыққа шақырып,
Баршамызға мәлім кәміл адам өзінің білімділігімен танылады. Коммунистік тәрбие
Құран үлкендерге құрмет, кішкентайларға қамқор, ата-аналарға «түһ» деп те
Біреуді жамандау, айып және нашар қылық екенін, жиіркеніштілігін Құран
Құран ұлтшылдық пен нәсілшілікке тиым салады. Бір ұлттың немесе
Абай атамыз ұлтшылдықтың, нәсілшіліктің адам болмысына жат нәрсе
Құран ашкөздікке көре алмаушылыққа тиым салады. Мұсылман өміріне
Құрандағы муамелат(іс-әрекет) бөліміне келетін болсақ, Аллаһ тағала құлдарына «Жеңдер,
Құран қанағат етіп шүкіршілік етуге әмір етеді. Ысыраптан қанағатсыздық
Мухаммед пайғамбар өзін тәрбиеші ретінде көрсетеді. «Мен бір мұғаліммін.
Ғылыми жұмысымның екінші тарауы исламдағы бала тәрбиесінің ерекшеліктері қарастырылып
Ислам діні әуелі ахирет өміріне маңыз береді. Бірақ оған
Бала туралы айтылғанда әуелі жанұя ойға келеді. Өйткені
Шешенің баланы сүтпен тамақтандыруы, әсіресе халалдан сүт беруі үлкен
Ислам әке-шешелердің міндеттерін айта келе, барлық адам өз
Бала тәрбиесінің тәрбиедегі маңызды болған жері, тәрбиелеушінің балаға үлгі
Құран назарымен қарайтын болсақ тәрбие бала туылмай тұра басталады.
Баланың діни білімдерін қабылдай алатын қабілетте екендігі, әсіресе үш
Балаға діни сенімдерді үйретуде жеңілдетіп үйрету, шабыт пен ынталандыру
Балаларға Аллаһ ұғымын қалыптастырундағы ең бірінші фактор оның жасы,
Ислам ғалымдары арасында бала тәрбиесіне қатысты ең көп еңбек
Ел жүре түзеледі дегендей, азды көпті еңбектің арқасында мінеки
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі.
1.Cürcani, Tarifat, İstanbul,1976s.
2. Nevzat Ayesbeyoğlu, İslamıyetın eğitimize getirdiği değerler, İstanbul,1991s.
3. Yurdagul Könük, Okul öncesı çocuklarda dini duygy ve
4. Ayhan, Din eğitimi,s47.
5. M. Kemal Pilavoğlu, Anne ve babaya dini öğütler,
6. К. Хашимов, Педагогика тарихы, Ташкент, 1996ж.
7. Дамира Өмірзаққызы, Адамзаттың асыл тәжі, Алматы,2003ж, 20б.
8. Neşat Çağatay, İslam dönemıne kadar arab tarihi, Ankara,
9. Ismail Cerrahoğlu, Tefsir usulu, t.d.v, 1995.
10. Мухиддин Исаұлы, Құран кімнің сөзі, Алтын қалам баспасы,
11. İbrahim Canan, İslamda aile terbiyesi, Ankara,1995.
12. әл-Бақиллани Мухаммед ибн Талиб, Ижазул Құран, Дарул маариф,
13. Құдайбердіұлы Ш, Мұсылмандық шарты, Алматы, 1993ж
14. Абай Құнанбаев, Қара сөздер жинағы, Алматы, 2003ж.
15. Воспитания детей в исламе, Джафар Фейзрахметов, www.nanya.ru .
16. Притягательность ислама А, Варонович, www.nanya.ru .
17. Қазақтар, Казақстан даму институты, Алматы, 1998, 4 том,
18. Абай Құнанбаев, Қара сөздер жинағы, Алматы, 2002ж
19. Nursi B.S, Lemalar, İstanbul, 2005,139s.
20. Мехмет Шимшек, Хадис методикасы, Түркістан, 2004ж.
21. Kandehlevi, Hayatüs sahabe, 1c,31s.
22. Mehmet Emin Ay, Peygamberimiz ve çocuklar, d.i.d, Ankara
23. Beyze Bilgin, Okul öncesı çağı çocuğun dini kavramları,
24. Hayati Hökelekli, Hz. Peygamber ve gençlik, t.d.v, Ankara,1995
25. I.A.Arshed, Rights of parents(and duties of children). www.Islamic
26. Ж. Алмабаева, Бала тәрбиесі, рес.қом.ғыл.бас, Алматы,2006ж.
27. Советхан Ғаббасов, Халық педагогикасының негіздері,
28. M. Kemal Pilavoğlu, Anne ve babaya dini öğütler,
29. Musa kazım Gülçür, Çocuğun din eğitimi, İstanbul, 2001s.
30. Mehmet Emin Ay, Çocuklara İman esaslarının öğretimi, 252-254s.
31. Mehmet Emin Ay, Çocuklarımıza Allahı nasıl anlatalım, 134s.
32. Nursi B.S, Sözler, İstanbul, 2005,139s.
33. Сейітбеков, Ислам әдебі, Шымкент, 2006, 115-166б.
34. Mehmet Bayraktar, İslam Ftlsefesine giriş, Ankara, 1995s.
35. İmâm Ğazâlî, İhyâu Ulûmi’d Dîn, III cild, İstanbul
36. İmâm Ğazâlî, Ey Oğul, İstanbul,1995.
37. Mualla Selcuk, Çocuk eğitiminde dini motifler, İstanbul, 2001s.
38. Gazzali.İhya-u-Ulumuddin.cI,s.81,47
39. Құран Кәрім қазақша мағына және түсінігі, Мәдина 1992.
40. Значение и смысл Корана, IV том, Москва «Сауримо»
41. Әр-Рисалатул уазғия,Бейрут. 1986.том ІҮ б.54.
42. Gazzali.Cevahirul-Kuran.Beyrut.1990.s10-11
43. M. Emin Yıldırım «İnsani ilişkilerde İlahi ölçü»
44.Ғазали «Бидаятул хидая» Мысыр, 130б45.Хадистер энциклопедиясы «Он екі томдық»,
45. Абай тағылымы, Алматы «Жазушы» 198б.
1