Мазмұны
Кіріспе ........................................................................................................................4
1.Кәсіпорынды қаржыландырудың қарыз көздері
1.1.Қарыз капиталының құрамы және банк капиталын тарту құнын бағалау......7
1.2.Қарыз капиталды облигациялық қарыз нысанында қалыптастыру, оны тарту құнын
1.3.Қаржы тұтқасының (леверидждің) әсері, кредит пайызының, шекті ставкасы және
2. Кәсіпорынның қаржысын жоспарлаудың мазмұны және әдістері (
2.1. Кәсіпорынның қаржысын жоспарлау..............................................................21
2.2. Қаржыны жоспарлау принциптері мен әдістері..............................................27
2.3. Кәсіпорынның қаржы жоспарының түрі мен мазмұнын талдау ...................33
( ЖШС ОЛЖАН мысалында)
3. Банкроттық және оның іс-шаралары
3.1. Кәсіпорынның қаржысын сауықтыру процесінде оның берешегін қайта құрылымдау................................................................................................................49
3.2. Кәсіпорынды қайта ұйымдастырудың қаржы аспектісі.................................56
Қорытынды..............................................................................................................62
Қолданылған әдебиеттер тізімі.................. ..........................................................65
Қосымшалар.............................................................................................................67
Кіріспе
Экономика Қазақстандағы нарықтық қатынастарға өзгеріс енгізудің және басқарудың, негізгі
Соңғы онжылдықтағы көптеген отандық кәсіпорындар өздерінің бакротқа ұшырауы –
Бүгінгі таңда кәсіпорында тұрақты қалыптасқан табыстың шығыннан артуының өзіне
Қаржылық тұрақтылық әрдайым төлем қабілеттілігін кепілдендіретін кәсіпорынның белгілі бір
Қазіргі кезде кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығына қарыздық капиталдар нарығындағы қосымша
Қаржылық тұрақтылықты талдау кәсіпорынның шаруашылық қызметін талдаудың қорытындылаушы кезеңі
Антикризистік басқару термині, айталық, кәсіпорынның қаржылық жағдайының төмендігіне байланысты
Менеджментті (басқару түрлерінің жиынтығы) дамытудың дүниежүзілік іс-тәжірибесі дәлелдегеніндей, антикризистік
Тақырыптың өзектілігі: Қаржылық жоспарлау қазіргі нарықтық экономикада өте қажет,
Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты: нарықтық экономикадағы қаржылық жоспарлауды,
Дипломдық жұмыстың негізгі міндеттері:
қаржылық жоспарлаудың экономикалық мазмұнын;
қаржылық жоспарлаудың түрлерін жіктеу;
қаржылық жоспарлаудың ерекшелітерін талдау;
қаржылық жоспарлаудың әдістерін қарастыру.
Дипломдық жұмыс кіріспеден, 3 тараудан, қорытындыдан, қолданылған әдебиеттер тізімінен
Бірінші тарауда кәсіпорынды қаржыландырудың қарыз көздері қарастырылған.
Екінші тарауда қаржы жоспарларының жүйесі мен негізгі құжаттарының
Үшінші тарауда кәсіпорынның қаржысын сауықтандыру процессі қарастырылған.
1.Кәсіпорынды қаржыландырудың қарыз көздері
1.1. Қарыз капиталының құрамы және банк капиталын тарту
Қарыз капиталы - кәсіпорын капиталын қаржыландырудың қарыз көзі арқылы
қысқа мерзімді кредит пен қарыз;
ұзақ мерзімді кредит пен қарыз;
кредиторлық берешек (тартылған қаражат нысанында) кіреді.
Қысқа мерзімді кредит пен қарыз айналым активтің орнын толтыратын
Алдын ала төлем жеткізушілерге берілетін пайызсыз кредит ретінде қарастырылады
Қарыз алушы компанияның алынған кредит пен қарыз бойынша қарыз
Алынған қарыз бен кредит бойынша берешекті өтеу мерзімі шарт
Алынған қарыз бен кредит бойынша берешектің өтеу мерзімі шарт
Алынған кредит пен қарыз бойынша берешектің өтеу мерзімі әлі
Алынған кредит пен қарыз бойынша қарызды өтеудің шартты мерзімі
Қарыз алушы есептік саясатқа сәйкес ұзақ мерзімді берешекті қысқа
Қарыз алушы шетел валютасында (шартты ақша бірлігінде) берілген немесе
Қысқа мерзімді кредит пен қарыз бухгалтерлік баланста қарыз алушының
Есептелген пайыз сомасы бөлек есептеледі. Қыска мерзімді кредит пен
Сырттан тартылған ұзақ мерзімді капитал (кредит пен қарыз нысанында),
Айналымнан тыс (инвестициялық) активке негізгі құрал-жабдық объектісі, мүліктік кешен
Инвестициялық актив сатып алумен және (немесе) салумен тікелей байланысты
Инвестициялық актив сатып алумен және (немесе) салумен тікелей байланысты
Алынған кредит пен қарызға жұмсалған
осы активті сатып алуға және (немесе) салуға шығын жұмсалса;
инвестициялық актив құрумен байланысты жұмыс нақты басталса;
кредит пен қарыз немесе оны жүзеге асыру жөніндегі міндеттеме
Инвестициялық активті салумен байланысты жұмыс үш айдан асатын мерзімге
Ұзақ мерзімді кредит пен қарыз бухгалтерлік баланста өтеу мерзімі
Баланста есепті жылы өтелуі тиіс ұзақ мерзімді ретінде көрсетілген
Есептелген пайыз сомасы бөлек есептеледі. Мерзімінде төленбеген кредит пен
Ұйымның есептік саясаты жөніндегі ақпараттың құрамына:
ұзақ мерзімді берешекті қысқа мерзімдіге ауыстыру;
косымша шығынның құрамы мен оны есептен шығару;
қарыз міндеттеме бойынша тиесілі кірісті есептеу және оны бөлу
қарыз қаражатты уақытша салудан алынған кірістің есебін жүргізу тәртібі
Ұйымның бухгалтерлік есеп-қисабында:
• кредит пен қарыздың негізгі түрі бойынша берешектің болуы
қарыз қаражаттың негізгі түрін өтеу мерзімі;
операциялық шығынға және инвестициялық активтің құнына енгізілген кредит
кредит пен қарыздың орташа өлшенген ставкасының (ол қолданылатын жағдайда)
Жалпы мақсатқа арналған шығынның орташа өлшенген ставкасы (ОШС) мына
Есепті кезең ішінде өтелмеген кредит пен қарыздың орташа өлшенген
Қор биржасынан тартылатын қарыз арқылы қаржыландырумен салыстырғанда (корпоративтік облигация
эмиссиялық құжаттамалық бағалы кағаз басып шығаруға, оны орналастыруға, қаржы
қарыз алушы мен банк (кредитор) арасындағы құқықтык қатынас жөнінде
қор биржасынан қаражат түсумен салыстырғанда өтініш беру және банкіден
Қарыз капиталын банк кредиті нысанында алатын көздің және оны
Қарыз қаражаттың құнын бағалаудың бірқатар ерекшеліктері бар, олардың ең
қарыз қаражаттың құнын базалық бағасын қалыптастырудың біршама қарапайымдылығы. Банкінің
қарыз капиталының құнын бағалау процесінде салық түзетушіні ескеру. Бұл
қарыз қаражат сырттан тартылған жағдайда пайыз төлеуден ғана емес,
ұзақ мерзімді кредиттің барлық нысанында пайыз ставкасы әрқашан жоғары;
4) қарыз капиталын сырттан тарту құны банкіден қарыз алушының
Банк кредитінің құны қарыз алушы борышқа қызмет көрсетуге
Бағалау процесінде осы ставканы нақтылау қажет. Ол:
қарыз алушының кредит шартымен байланысты басқа да шығынының (мысалы,
қарыз алушының кредит тартуға жұмсалған нақты шығынын көрсету
Осы ережені ескере отырып қарыз капиталының құны мына формула
мұнда: СЗКбк - банк кредит нысанында тартылатын қарыз капиталының
СП - банкінің кредитіне қойылатын пайыз ставкасы, %;
Нс - корпоративтік табыс салығының, бірлік үлесінің ставкасы;
УРбк - қарыз алушының банк кредитінің сомасын алуға жұмсаған
ЗКбк - банк кредиті нысанында тартылған қарыз капитал, а.б;
Рбк - қарыз алушының банкінің кредитін алуға жұмсаған шығыны,
Мысал.
СП- 15%;
Н-0,3;
ЗК -10 млн теңге;
Рбк— 200 мың теңге.
Егер қарыз алушыда банкінің кредитін тартуға қосымша шығын жұмсамаса
Банк кредитін тарту саясатына мына негізгі кезең (қадам) кіреді:
Тартылатын банк кредитін пайдалану мақсатын анықтау.
Қысқа мерзімді және ұзақ мерзімді кредит арасындағы арақатынасты
Қарыз алушының ықтимал кредиторы – коммерциялық банкіні зерделеу және
Түрлі банкілерден жекелеген кредит түрін тарту мүмкіндігінің ережесін салыстыру.
Кредитор-банкіні таңдау мәселесін шешу үшін мына факторларды ескеру қажет:
банкінің жалпы сипаттамасын: құрылтайшылардың құрамын, ұйымдастыру-құқықтық нысанын, банкінің қарыз
банкінің соңғы жылдағы қызмет нәтижесін: оның меншікті капиталының мөлшерін,
банк көрсететің қызметтердің сапасы мен түрлерін.
Қарыз алушы үшін келесі параметрлердің де маңызы зор:
есептік операциялардың жылдам жасалуы;
қымбат емес кредит алу мүмкіндігі;
есеп айырысу, валюталық және арнайы шот ашуға жұмсалатын шығынды
• өзінің капиталын пайдалы салу мүмкіндігі және т.б.
Жағдайлардың кішігірім тізбесі де қызмет көрсететін банкіні таңдаудың ықтимал
1.2. Қарыз капиталды облигациялық қарыз нысанында қалыптастыру, оны тарту
Облигациялық қарыз орналастыру ұзақ мерзімді қарыз капиталын тартудың бір
Облигация өзінің иесінің оны белгіленген мерзімде өтеуді (атаулы құн
Облигация эмиссиясы туралы шешімде оны орналастыру нысаны, мерзімі мен
Жазылыс арқылы орналастырылатын облигация эмиссиясы мына негізгі сатылардан тұрады:
эмитенттің облигация шығару жөнінде шешім қабылдауы және оны бекітуі;
эмиссияның проспектісін дайындау;
облигацияның шығарылымы мен эмиссияның проспектісін мемлекеттік тіркеу;
облигацияның сертификатын жасау;
эмиссияның проспектісін тіркеу жөніндегі ақпаратты жариялау;
облигацияға жазылу;
облигация шығарылымының қорытындысы жөніндегі есепті тіркеу;
облигация шығарылымының қорытындысы жөніндегі есепке енгізілген ақпаратты жариялау.
Эмиссияның проспектісі негізгі сатыда әзірленеді, ал кейінгі сатыда осы
Облигация эмиссиясының қаржы аспектілерін әзірлеуге эмиссияның көлемі, облигацияның атаулы
Өзінің инвестициялық сапасы бойынша ықтимал салымшының (инвестордың) эмитентінің мүддесіне
Шығарылған барлық облигацияның атаулы құны қоғамның жарғылық капиталының мөлшерінен
Қоғам белгіленген мүлік кепілдігімен қамтамасыз етілген облигация; өзіне үшінші
Облигация атаулы немесе ұсынушыға арналған болуы мүмкін. Қоғам атаулы
Қоғам өзінің акциясына айырбасталатын облигацияны, егер белгіленген санаттағы және
Корпоративтік облигация қаржы құралы ретінде:
капиталды шоғырландыруға және шаруашылықтың түрлі салалары арасында оны ақшалай
инвесторлардың пайыздық кірісті алдын ала белгіленген нысанда алуға және
• инвесторларға қосымша құкық пен кепілдік беруге (мысалы,
Сонымен бірге облигация – тәуекелді және эмитент тарапынан салиқалы
Бухгалтерлік есепте облигациялық қарызды орналастырумен байланысты шығынға:
төленуі тиіс облигация бойынша пайыз, дисконт;
қаржы делдалына (андеррайтерге) төленетін комиссиялық сыйақы;
борышқорлық міндеттеме шығару және оны орналастыруға жұмсалатын қосымша шығыс
Орналастырылған қарыз міндеттемесінің берешегі облигация проспектісіне сәйкес есепті кезеңнің
Эмитент орналастырылған облигация бойынша тиесілі кірісті (пайыз немесе дисконт)
Корпоративтік облигация эмиссиясының есебінен тартылатын қарыз капиталдың құны дүркін-дүркін
Мысал.
Скп -10%;
ЭЗ - 150мыңтеңге;
ЗКко - 5 млн теңге;
Дисконттың облигация нысанында тартылатын қарыз капиталы құнының бағасы келесі
мұнда: СЗКдо - дисконттың облигация нысанында тартылатын қарыз капиталдың
Ндо - облигацияның номиналы, а.б.;
Д - облигация бойынша дисконттың орташа сомасы, а.б.;
ЗКдо - дисконттық облигация эмиссиясының есебінен тартылған қаражаттың сомасы,
Мысал.
Ндо - 1000теңге;
- 100 теңге;
ЗКдо - 2 млн теңге;
ЭЗ - 500 мың теңге.
Қарыз капиталын облигация шығару арқылы тарту акционерлік қоғамға мына
Облигация эмиссиясы қоғамды басқаруды бақылауды жоғалтуға (акция шығару жағдайындағыдай)
Облигация қоғамның мүлкімен қамтамасыз етіледі
Облигация қоғамның мүлкімен қамтамасыз етілген, сондықтан акциямен
Корпоративтік облигация, әдетте,
береді.
Корпоративтік облигация құнды қағаздың басқа түрімен салыстырғанда қор
Акция құнды қағаз нарығында жағдаяттың өзгеруіне өте сезімтал
Эмиссия проспектісін дайындау және облигацияны айналысқа
тартымдылығы ол бойынша төлемнің төмен пайызын және тиісінше, эмитент-корпорация
Сонымен бірге облигация эмиссиясының акционерлік қоғам үшін мына жагымсыз
облигацияны жарғылық капиталды қалыптастыруға және ақшалай қаражаттың уақытша тапшылығының
мерзімді немесе коммерциялық кредитті тарту есебінен жабуға болады;
облигация эмиссиясы көбінесе эмитенттің елеулі қосымша шығынымен байланысты және
кредиттік рейтингінің деңгейі жоғары белгілі акционерлік қоғам (корпорация) ғана
акционерлік қоғамның облигацияны
облигация шығарылғаннан кейін қаржы нарығында жағдаяттың өзгеру салдарынан облигациялық
Сөйтіп, қазіргі қазақстандық қаржы нарығы жағдайын-да облигация эмиссиясы пайдасы
Корпоративтік облигация нарығының дамуы экономиканың нақты секторына шаруашылық жүргізуші
Қаржы нарығына кәсіби қатысушы құнды қағаздың жаңа түрін (корпоративтік
1.3. Қаржы тұтқасының (леверидждің) әсері, кредит пайызының, шекті ставкасы
Кез келген акционерлік қоғам үшін оның меншікті де, сондай-ақ
Егер корпорация өндірістік-сауда қызметте меншікті де, қарыз капиталын да
Қаржы менеджменті теориясында меншікті капиталдың пайдалылығын осылай арттыру қаржы
Мысал ретінде активтің пайдалылық деңгейі бірдей екі акционерлік қоғамды
Мысал.
1-кәсіпорын 2-кәсіпорын
Активті 1000 млн. теңге 1000 млн. теңге
Пассиві 1000 млн. теңге 1000 млн. теңге
Оның ішінде БҚ 1000 млн. теңге 500 млн. теңге
ЗС - 500 млн. теңге
ФИ - 75 млн. теңге (ЗС-дан 15%)
ЭР - 20% 20%
а) екі кәсіпорын корпоративтік табыс салығын төлемейді деп қарастырып
Кесте 2.
Көрсеткіш Кәсіпорын
1 2
1. Инвестицияны пайдаланудың нетто-нәтижесі, млн. теңге 200 200
2. Қаржы шығыны, млн. теңге - 75
3. Таза кіріс, млн. теңге (1-2) 200 125
4. Меншікті қаражаттың таза пайдалылығы, (ТК/МҚ) 20 25
Экономикалық пайдалылық 20%-ды құрап бірдей болған жағдайда, екінші кәсіпорынның
Қаржы тұтқасының әсері - кредиттің ақылы болуына қарамастан оны
ә) екі кәсіпорын да корпоративтік табыс салығын төлейді деп
Кесте 3.
Көрсеткіш Кәсіпорын
1 2
1. Инвестицияны пайдаланудың нетто-нәтижесі, млн. теңге 200 200
2. Қаржы шығыны, млн. теңге - 75
3 кестенің жалғасы
3. Салық салынғанға дейінгі кіріс, млн. теңге (1-2) 200
3 кестенің жалғасы
4. Корпоративтік табыс салығы 67 42
5. Таза пайда, млн. теңге 133
6. Меншікті қаражаттың таза пайдалылығы, (ТК/МҚ) 13,3 (яғни 2/3
Мұнда, - дифференциал;
- қаржы тұтқасының иығы;
- пайыздың орташа есептік ставкасы;
;
Жасалған есеп пен алынған нәтиженің негізінде жаңадан алынған қарыз
Кәсіпорын корпоративтік салықты кай ставкамен төлейтініне байланысты қаржы тұтқасының
Дифференциал теріс болмауы тиіс. Қаржы тұтқасының әсері активтің экономикалық
Мысалы, қаржы тұтқасының әсері мен меншікті қаражаттың пайдалылығы арасында
ЭП (эконом. пайдалылық) = 3 ПОЕС (СРСП) қаржы тұтқасының
ЭП (эконом. пайдалылық) = 2 ПОЕС (СРСП) қаржы тұтқасының
ЭП (эконом. пайдалылық) = 1,5 ПОЕС (СРСП) қаржы тұтқасының
Осы есептеу тәсілі корпорацияға қарыз қаражаттың қауіпсіз мөлшерін, яғни
ҚТӘ есебі кредиттің осыдан жоғары корпорацияға банкімен шарт жасасу
Шекті кредит ставкасының мөлшерін мына формула бойынша анықтау ұсынылады:
мұнда: Ксп - шекті кредиттік ставка, %;
Ксн - нормативтік ставка (қайта қаржыландыру немесе есептік ставка,
И- көздің жалпы сомасы (баланстың пассиві), а.б.;
ИС - меншікті қаражат көзі (меншікті қаражат);
ИЗ - қарыз қаражат көзі, а.б.;
ЧД - корпорация кредитпен пайдаланбаған базистік жағ-дайда алған таза
ЧДк - корпорацияның есепті кезеңдегі таза кірісі, а.б.
Әрбір нақты кредит мәмілесі үшін банк пайызының жол берілетін
Мысал.
Салық пен кредитке қойылатын пайызды төлегенге дейін 6 млн
Кредитке қойлатын пайыздың шекті ставкасы төмендегідей болады:
20% < 28,13% болғандықтан, кредит шарты қарыз алушыға пайда
Сөйтіп, корпорацияның қаржыгерлері қарыз қаражатты басқару процесінде қажетті кредит
2. Кәсіпорынның қаржысын жоспарлаудың мазмұны және әдістері (
2.1. Кәсіпорынның қаржысын жоспарлау
Кәсіпорын (корпорация) нарық жағдайында қаржыны қазіргі заманғы басқару әдістерін
Ұйымның қызметін жоспарлаудың бір-бірімен тығыз байланысты әрі өзара себепкер
жалпы экономикалық – фирма теориясының көзқарасынан;
басқарушылық – менеджменттің компанияның қызметін болжауға және осы болжамды
Жоспарлау корпорацияның ішінде жасалатын сауда мәлілесі (келісімшарт) бойынша, мысалы,
Жоспарлау арқылы:
Кәсіпорын дамудың қандай деңгейінде (оның экономикалық әлеуеті қандай) және
Кәсіпорынның мақсатына қаржыны қоса алғанда қандай ресурстың көмегімен қол
Ұзақ мерзімді және жедел жоспар жүйесі негізінде жоспарланған жұмыс
Жоспарлаудың артықшылықтары мынада:
жоспарлау өзгермелі нарықтық жағдаят жағдайында қолайлы мүмкіндікті
жоспарлау нәтижесінде туындайтын көптеген проблема
жоспарлау басқарушылық қызметті ынталандырады;
корпорацияның құрылымдық бөлімшелері (филиалдары) арасындағы іс-әрекетті айқын үйлестіру қамтамасыз
басшылық қажетті ақпаратпен қамтамасыз етіледі;
ресурс оңтайлы бөлінеді.
Кәсіпорынның (корпорацияның) қаржы жоспарын (бюджетті) әзірлеуі оның ақша шаруашылығын
Қаржы жоспары – бұл ағымдағы (бір жылға дейін) және
Р.Брейлидің және С.Майерстің анықтамасы бойынша қаржыны жоспарлауға:
Корпорацияның қолында бар инвестициялық мүмкіндігі мен ағымдағы қаржыландырыдың мүмкіндігін
Қабылданатын шешімнің салдарын болжау;
Бірқатар ықтимал шешім қатарынан түпкілікті жоспарға енгізу ушін оның
Корпорация қол жеткізген нәтиженің қаржы жоспарында межеленген параметрге сәйкестігін
Сондай-ақ болжам ең ықтимал жағдай мен нәтижеге негізделетінің атап
Ф. Ли Ченг пен Д.И. Финнерти қаржыны жоспарлауды дивиденттік,
Қаржыны жоспарлау модельдері дивидент, инвестиция, корпорацияны қаржыландыру көзі мен
Қаржыны жоспарлау міндетіне:
экономикалық, құқықтық, есептік және нарықтық ақпаратты,сондай-ақ компанияның қаржы және
дивидент, қаржыландыру және инвестиция жөніндегі шешімдердің өзара байланысын талдау
жағымсыз жағдайдың ықпал етуіне жол бермеу мақсатында, басқарушылық шешімнің
қабылданған қаржы және инвестициялық жоспардың шеңберінде орындалатын шешімді таңдау;
қаржы жоспарында белгіленген шешім мен мақсаттың орындалған нәтижесін салыстырып
Батыс қаржыгерлері қаржыны жоспарлау процесінде сценарий әдісін жиі қолданады.
Бюджет - әдетте бір жылға дейінгі мерзімге (ай, тоқсан,
Бюджеттендіру – жедел жоспарлау (мысалы, алдағы айға немесе тоқсанға
Капиталды бюджеттендіру – корпорацияның капиталын басқару жөніндегі нақты бюджетті
Бюджетті бақылау – кіріс пен шығыстың жоспарлы бюджетте белгіленген
Смета – кәсіпорынның алдағы кезеңде (тоқсанда, жылда) ақшалай ресурсқа
Қолма-қол ақша сметасында (Cash Budget) ақшалай қаражаттың келешектегі қозғалысының
Смета кіріс пен шығыстың жай сомасы емес, ол қаражаттың
Корпоративтік қаржыны жоспарлаудың маңызы мынада:
Корпорацияның белгіленген стратегиялық мақсаты қаржы-экономикалық көрсеткіштерде: сату мөлшерінде, сатылған
Түскен қаржы ақпараты қаржы жоспарының және оның орындалуы жөніндегі
Корпорацияның ұзақ мерзімді және жедел жоспарын іске асыруға қажетті
Жедел қаржы жоспары (айға, тоқсанға арналған) тауар, ақша және
Қазіргі жағдайда қаржыны жоспарлаудың рөлі түбегейлі өзгерді.
Кәсіпорын:
өзінің шаруашылық қызметінде табысқа жету;
бюджеттің, мемлекеттік бюджеттен тыс қордың, банкінің және басқа
корпоративтік топ шеңберінде құрылымдық бөлімшелердің (филиалдардың), еншілес және бағыныстағы
Осыған байланысты кіріс пен шығысты, пайданы алдын ала есептеу,
Қаржыны жоспарлаудың басты мақсаты меншікті, қарыз және қор нарығынан
Осы мақсатқа қол жеткізу үшін:
корпорацияның өндірістік, ғылыми-техникалық және әлеуметтік дамуын ең алдымен меншікті
пайданы бірінші кезекте сату мөлшерін ұлғайту және өндіріс пен
корпорация қаржысының тұрақтылығын, төлеу қабілеттілігі мен балансының өтімділігін, әсіресе
Қаржы жоспары өнім өндіру, материалдық ресурс сатып ал, маркетинг,
Қаржы жоспарында:
қаржының орташа мерзімді келешегі болжанады. Орташа мерзімді қаржы жоспары,
ағымдағы кіріс пен шығыс анықталады. Жедел қаржы жоспары айларға
Жылдық және тоқсандық қаржы жоспарының шеңберінде жоспарлы көрсеткіштердің ай
Қаржыны жоспарлаудың ең маңызды объектісі мыналар болып табылады:
өнім (тауар, жұмыс, қызмет) сатудан алынатын түсім (нетто);
пайда және оны бөлу;
арнайы мақсаттағы қорлар мен оны пайдалану;
бюджет жүйесіне салық пен жиын нысанында төленетін төлемнің мөлшері;
мемлекеттік бюджеттен тыс қорға салынатын салым;
кредит нарығынан тартылатын қарыз қаражаттың мөлшері;
айналым қаражатқа және оны толтыратын қаржыландыру көзіне жоспарлы қажеттілік;
күрделі салым мөлшері мен оны қаржыландыру көзі және т.б.
Бәсеке жағдайында тауар өткізетін нарықты болжап бағалау қажет болғанда
Батыс корпорацияларында (АҚШ, Канада,Жапония) қаржы жоспары әзірленген кезде қызметтің
Бөлімшенің жаңа өнім түрін дамытуға және озық технологияны игеру,
Қалыпты даму жоспары. Атамшыл жоспарда корпорацияның бөлімшелері бәсекелестерді ойдағыдай
Шығынды төмендету және мамандандыруды тарылту жоспары. Осы жоспарда бөлімшенің
Жоспардың бөлімшені қайта ұйымдастыру, сату немесе тарату мәселесі қойылатын
Қаржыны жоспарлау саласының мамандары әдетте компания үшін басымды емес
Компанияның қаржы стратегиясы өзін-өзі қаржыландыруға негізделген. Өзін-өзі қаржыландыруда ең
Сырттан тартылған қаражат (мысалы, банкінің кредиті, облигация эмиссиясы және
Қаржы жоспарын жасау үшін мына ақпарат көзі пайдаланылады:
өнім тұтынушылармен және материалдық ресурс пен қызметті жеткізушілермен жасалатын
бухгалтерлік есеп-қисап және өткен кезіңнің (ай, тоқсан, жыл) қаржы
тапсырыс, сұраныс болжамының, сату бағасының деңгейіне және нарық жағдаятының
заңнама актілерімен бекітілетін экономикалық номатив (салық ставкасы, мемлекеттік бюджеттен
компания басшылығы қабылдаған есептік саясат.
Осы деректердің негізінде әзірленген қаржы жоспары (бюджет) ағымдағы қаржы-пайдалану
2.2. Қаржыны жоспарлау принциптері мен әдістері
Жоспарлау принциптері корпорациядағы жоспарлы қызметтің сипаты мен мазмұнын анықтайды.
Жүйелік жоспарлау принципі:
элементтердің (бөлімшелердің) жиынтығын;
осы элементтердің өзара байланысын;
жүйеге кіретін бөлімшелердің корпорацияның мақсатына сәйкес бірыңғай бағытта дамуын
Фирманың сатылас біртұтастығы жоспарлы қызметтің бірыңғай бағытын, сонымен бірге
Жекелеген бөлімшелердің жоспарын үйлестіру принципінде:
бір бөлімшенің қызметін басқа бөлімшенің қызметімен байланыстырмай тиімді жоспарлауға
бір құрылымдық бөлімшенің жоспарындағы кез келген өзгеріс басқа бөлімшенің
Демек, өзара байланыс пен біруақытта іске асыру – корпорацияда
Қатысу принципіне сәйкес компанияның әрбір маманы (менеджері) атқаратын қызметіне
Үздіксіздік принципі бойынша:
жоспарлау процесі белгіленген саты шеңберінде жүйелі түрде жүзеге асырылады;
әзірленген жоспарлар бір-бірін үздіксіз алмастырады (сатып алу жоспары -
Икемділік принципі үздіксіздік принципімен тығыз байланысты. Осы принципке сәйкес
Дәлдік принципінде корпоративтік жоспар компанияның ішкі және сыртқы ахуалы
Осы жалпы ережеге сүйене отырып қаржыны жоспарлау принципін нақтылау
а) Мерзімдердің қаржы арақатынасы принципінде («банкінің алтын ережесі») қаражат
ә) Төлем қабілеттілігі принципіне сәйкес ақшалай қаражатты жоспарлау корпорацияның
Айналым активі мен қысқа мерзімді пассив арасындағы осындай қолайлы
өндіріс пен өнім өткізу кестесін сақтау;
компанияны қаржыландыруға жұмсалатын шығынды барынша төмендету;
компанияның өтімділігін біршама жеткілікті деңгейде ұстау қажет.
Осы мақсатқа жету үшін кредит пен қарыз өтелетін мерзімнің
б) Күрделі салымның пайдалылық принципінде күрделі салым үшін ең
в) Тәуекелді теңгерімділігі принципі. Әсіресе тәуекелді ұзақ мерзімді инвестицияларды
г) Нарықтың қажеттілігіне бейімделу принципі. Корпорация нарық жағдаятын, сондай-ақ
ғ) Шекті пайдалылық принципі жол берілетін тәуекел деңгейінде инвестицияланатын
Қаржыны жоспарлау стратегиясында корпорацияның кірісі (пайда) орталығы мен шығын
Қаржы көрсеткіші бірнеше әдістің көмегімен жоспарланады. Жоспарлау әдісі есеп-қисаптың
есеп айырысу-талдамалы;
нормативтік;
баланстық;
жоспарлы шешімді оңтайландыру;
экономикалық-математикалық модельдеу жатады.
Есеп айырысу – талдамалы жоспарлау әдісінде қаржы көрсеткішінің қол
Қаржы көрсеткішін нормативтік жоспарлау әдісінде корпорацияның ақшалай ресурсқа және
Қаржыны жоспарлауда жалпы нормативтік жүйе қолданылады. Аталмыш жүйеге келесі
республикалық;
жергілікті;
салалық;
кәсіпорынның өз нормативтері.
Республикалық нормативтер Қазақстан аумағында міндетті болып табылады. Республикалық нормативке:
салық пен жиын ставкасы;
негізгі құрал-жабдықтың жекелеген топтары бойынша амортизациялық аударым нормасы;
коммерциялық банкінің бекітілген қайта қаржыландыру ставкасы және Ұлттық банкіде
мемлекеттік әлеуметтік бюджеттен тыс қорға, сонда-ақ зейнетақы жинақтау қорына
ең төмен айлық еңбекақы;
айлық есептік көрсеткіш;
акционерлік қоғамның жарғылық капиталының ең төмен мөлшері кіреді.
Жергілікті норматив жекелеген салаларда қолданылады және оны өкілетті және
Кәсіпорын нормативін шаруашылық жүргізуші субъект әзірлейді және өндірістік-коммерциялық процесті
айналым қаражатқа жоспарлы қажеттілік нормативі;
кәсіпорынның айналымында үнемі болатын кредиторлық берешектің (есептелген ақшаның) нормативі;
шикізат пен материалдың, аяқталмаған құрылыс дайындамасы запасының нормасы, қоймалардағы
таза пайданы тұтынуға, жинақтауға және резерв қорына бөлу нормативі;
жөндеу қорына аудару нормативі (негізгі құрал-жабдықтың орташа жылдық құнына
Нормативтік жоспарлау әдісі ең қарапайым және қол жеткізімді болып
Қаржы көрсеткішін баланстық жоспарлау әдісінде қолда бар қаржы ресурсы
Мысалы, ақша қоры бойынша баланстық үйлесімнің түрі мынадай болады:
Онп + П = Р + Окп
мұнда: Онп және Окп - қор қаражатының есепті
П – есепті кезең ішінде қорға қаражаттың түсуі;
Р – қор қаражатының жұмсалуы.
Жоспарлы шешімді оңтайландыру әдісінде жоспарлы есеп айырысудың бірнеше нұсқасы
келтірінді шығынның ең аз мөлшері;
ағымдағы шығынның ең аз мөлшері;
капитал салымын барынша тиімді пайдаланып оның ең аз мөлшерін
капитал айналымына жұмсалатын уақыттың ең аз шамасы, яғни авансыланған
келтірілген пайданың ең жоғары мөлшері;
сатылған 1 теңге капиталға шағылған пайданың ең жоғары мөлшері;
капиталдың кірістілігінің ең жоғары мөлшері (салынған 1 теңге капиталға
қаржы ресурсының ең жоғары мөлшерінде сақталуы, яғни қаржы, кредит,
Экономикалық-математикалық модельдеу әдісі қаржыны жоспарлауда қаржы көрсеткіші мен
y = f(x),
мұнда: y – тиісті көрсеткіш;
f (x) – x көрсеткішімен анықталатын функционалдық байланыс.
Өзара (корреляциялық) байланыс – жалпы түрде және бақылау саны
сызықтық: y = a0 + a1 * x
парабола: y = a0 + a1 *
гипербола: y = a0 + a1 *
Көпфакторлық модль түрлерімен;
сызықтық: y = a0 + a1 *
логарифмдік: y = a0 + a1 *
теңдеудің, мұнда а0 , а1 , аn , -
Жоспарлау моделін пайдаланған кезде зерттеу кезеңін анықтау маңызды.зерттеу кезеңі
Шамалы зерттеу кезеңінде (тоқсанда) жалпы заңдылықты анықтауға мүмкіндік бермейді.
Жоспарлы кезеңде кәсіпорынның жұмысы айтарлықтай өзгерген жағдайда, экономикалық-математикалық модельдердің
Экономикалық-математикалық модельдеу қаржы көрсеткішінің (пайданы қоса алғанда) орташа мөлшерінен
Қаржы көрсеткішінің экономикалық-математикалық моделі келесі бірнеше сатыдан құрылады:
Қаржы көрсеткішінің межеленген уақыттағы (жыл) серпінін зерттеу және осы
Қаржы көрсеткішінің анықтаушы факторлардан функционалдық тәуелділігінің (мысалы пайданың өнім
Қаржы көрсеткіші болжамының түрлі нұсқасын әзірлеу;
Қаржы көрсеткішінің келешектегі ықтимал серпінін талдау және оны сараптау
Оңтайлы нұсқасын таңдау, яғни жоспарлы шешім қабылдау.
Экономикалық-математикалық модельге барлық емес, тек негізгі факторларды ғана енгізген
Таңдалған модельдердің негізділігі алынған деректердің нақты деректерден орташа квадрадтық
Түрлену коеффициенті орташа квадрадтық ауытқудың есепті көрсеткіштің орташа арифметикалық
Егер түрлену коеффициенті есепті көрсеткіштің нақты көрсеткіштен ауытқуы шамалы
2.3. Кәсіпорынның қаржы жоспарының түрі мен мазмұнын талдау
( ЖШС ОЛЖАН мысалында)
Кәсіпорын ағымдағы және ұзақ мерзімді кезеңдердегі қаржы әлеуетін
Кәсіпорын (корпорация) әзірлеуі мүмкін жедел қаржы жоспарының мынадай түрі
Залалсыздық кестесі (бизнес-жоспардың құрамдас элементі).
Кіріс және шығыс жоспары (балансы) – тоқсан, жарты жыл,
Инвестициялық жоспар (бюджет) – тоқсан, жарты жыл, жыл.
Бухгалтерлік және таза пайданы бөлу жоспары – тоқсан, жарты
Төлем балансы (күнтізбе) – көрсеткіш он күнге бөлінген айға.
Алдағы тоқсанның немесе айдың кассалық жоспары (өтініші) (банк басшысының
Кредит жоспары – тоқсан, жарты жыл, жыл.
Валюталық жоспар – тоқсан, жарты жыл, жыл.
Салық бюджеті - тоқсан, жарты жыл, жыл.
Кіріс пен шығыс бюджеті – тоқсан, жарты жыл, жыл.
Ақшалай қаражаттың қозғалыс бюджеті – ай, тоқсан, жарты жыл,
Баланс парағы бойынша бюджет (алдағы тоқсанның соңына актив және
Айналым активін қалыптастыру және қаржыландыру бюджеті – тоқсан, жыл.
Қаржы жоспары (жедел немесе жылдық) әзірлеудің бірінші сатысында кәсіпорынның
Қаржыны талдау әдіснамасы арнайы экономикалық әдебиетте жеткілікті түрде егжей-тегжей
Екінші сатыда қаржы жоспарына арнайы есеп пен кесте жасалады
Бизнес-жоспарлау жөніндегі әдебиетте оңтайлы шешім қабылдау үшін қаржы жоспарының
Үшінші сатыда қаржы жоспарының (бюджетінің) орындалуы жөнінде есеп әзірленеді.
Шет елдің қаржы әдебиетінде әдетте келешекті (2-5 жылға) және
Акционерлік қоғамда жылдық қаржы акционерлердің (меншік иелерінің) жалпы жиналысында
Қаржы жоспарының мазмұнын және оның жекелеген түрінің тағайындалуын қарастырайық.
Кәсіпорын залалсыздық нүтесінен өткеннен кейін пайда ал бастайды.
Кесте өндіріс мөлшері мен өнімнің өзіндік құнының пайдаға жасайтын
Осы кесте көмегімен залалсыздық нүктесін, яғни берілген баға деңгейінде
Келесі қажет құжат – кіріс пен шығыс балансы (жоспары)
Кесте 5.ОЛЖА ЖШС -нің алдағы тоқсанның (жылдың) кірісі мен
Кіріс және қаражат түсімі Шығыс және қаражат аударымы
1. Салық салынғанға дейінгі кіріс (залал) (бухгалтерлік пайда) 1.
2. Акционер-кәсіпорынға тиесілі құнды қағаз бойынша кіріс 2. Басқа
3. Амортизациялық аударым 3. Таза кірістен тұтынуға арналған қаражат
4. Тұрақты кредиторлық берешектің – есептелген ақшаның (пассивтің) өсімі
таза пайданың бөлігі
акционер-кәсіпорынға тиесілі құнды қағаз бойынша кіріс;
амортизациялық аударым;
тұрақты пассивтің өсімі;
- өзге түсім.
5. Банкінің ұзақ мерзімді кредиті 5. Резервтегі капиталды
6. Бюджеттік кредит 6. Басқа шығын
7. Бюджеттік қаражат
8. Шетел инвесторының қаражаты
9. Өзге кіріс
Барлық кіріс Барлық шығын
Баланс көрсеткішінін тізбесі шығынның құрамын және жоспарлы тоқсан (жыл)
Қаржыны жоспарлау көбінесе негізгі көрсеткіштің болжамының сапасына, нарық жағдайына,
Көптеген бұрынғы мемлекеттік кәсіпорындар жақын уақықа дейін келтірілген ормат
Бұл ретте ақпарат көзі ретінде келесі құжат алынады:
Бас кітап және тиісті журнал ордер;
Жедел қаржы есебінің деректері;
өткен кезеңнің бухгалтерлік есептілігі (баланс, кіріс пен шығыс жөніндегі
Есеп-қисап балансын жасау шаруашылық қызметтің кемшілік тұстарын табуға, сондай-ақ
Атқарушы (есеп-қисап) баланстың негізінде кәсіпорын басшылығы үшін негізделген қорытынды
Инвестициялық жоспарда нақты инвестицияның (күрделі салымның) жалпы мөлшері, ол
Қазіргі жағдайда күрделі салымның жалпы мөлшерінде меншікті қаражаттың үлесі
Таза кірісті бөлу жоспары – жалпы және таза кірісті
Кесте 6.ОЛЖА ЖШС -нің алдағы тоқсанның инвестициялық жоспары (бюджеті)
І. Негізгі капиталға салынатын күрделі салым ІІІ. Күрделі салымды
1. Құрылыс-монтаж жұмысы
2. Құрастыру талап етілетін машина мен жабдық сатып алу
3. Құрастыру талап етілмейтін машина мен жабдық сатып алу
4. Ғимарат және құрылыс сатып алу
5. Өзге күрделі шығын:
- жер телімін бөлу;
- жобалау-здестіру жұмысы
ІІ. Материалдық емес актив (түрі бойыншы) сатып алуға жұмсалатын
- өндірісті дамытуға арналған таза пайда;
- амортизациялық аударым;
- мүлікті жоғалтудан шегілген залал өтелетін сақтандыру сомасы;
- шаруашылық тәсілмен жүзеге аырылатын құрылыстың ішкі қаржы ресурсы;
- өзге меншікті қаражат.
2. Қарыз қаражат:
- ұзақ мерзімді кредит пен қарыз;
- бюджеттік кредит;
- қаржы жалгерлігі (лизинг);
- өзге қарыз қаражат (шетел кредиті және т.б.)
3. Сырттан тартылған қаражат:
- меншікті акция эмиссиясы;
- қатысушы жарғылық капиталға салатын жарна;
- қайтарылмайтын негіздегі бюджет қаражаты;
- өзге де тартылған қаражат
Барлық күрделі салым Барлық қаражат көздері
Төлем балансы – кәсіпорынның ғымдағы ақша айналымын басқару жөніндегі
Кассалық жоспар (өтініш) – кәсіпорынның қолма-қол ақшалай қаражаты айналымының
Кредит жоспары – банкіден несие алу және өтеу жоспары
Кесте 7.ОЛЖАН ЖШС -нің алдағы тоқсанға арналған кредит
Көрсеткіш Сома, млн теңге
Несие берешегінің тоқсан басындағы қалдығы, оның ішінде:
қысқа мерзімді несие бойынша;
ұзақ мерзімді несие бойынша. 11813
9000
2813
Несиелеу жоспары (кредит пен банк түрі бойынша) оның ішінде:
қысқа мерзімді;
ұзақ мерзімді. 57150
45900
11250
Несие өтеу жоспары, оның ішінде:
- қысқа мерзімді;
- ұзақ мерзімді. 61425
49500
12375
Несие берешегінің тоқсан соңындағы қалдығы, оның ішінде:
- қысқа мерзімді;
- ұзақ мерзімді. 7538
5850
1688
Кредит жоспарына несиенің мына түрі кіреді:
өндірістік мақсатқа арналған кредит (негізгі және айналым қаражатын қалыптастыруға);
инвестициялық кредит (жаңа құрылысты немесе жылжымайтын мүлік сатып алуды
өндірістің маусымдық шығынына арналған кредит;
ауыл шаруашылығы кредиті (ауыл шаруашылығы тауарын өндірушінің тұқым, тыңайтқыш,
Қарыз алушы мен банк арасындағы өзара қарым-қатынас кредит шартында
кредиттің шартқа сәйкес пайдаланылуын;
кредитке қойылатын пайыздың және борыш өтелетін жарна сомасының ақытында
кредит беру шартының ережесінің өзгермеуін қадағалайды.
Берілген кепілзаттың құндылығы төмендеген жағдайда, банк қарыз алушыдан оны
Шетел валютасындағы ақша айналымықомақты болған жағдайда, банкідегі шоттағы оның
Онп+П - Р=Окп
мұнда: Онп және Окп - валюта қаражаты қорының
П – валюта қаражатының есепті кезең ішінде түсімі;
Р – валюта қаражатының жұмсалуы;
Валюталық жоспар әзірленгенде валютамен өзін-өзі реттеушілік және өзін-өзі ақтаушылық
Валютамен өзін-өзі реттеушілік деңгейі мына тиісті коефициентпен бағаланады:
Квс= ,
мұнда: Квс – валютамен өзін-өзі өтеу коефициенті;
Онп – валютаның есепті кезең басындағы қалдығы;
П – валюта қаражатының есепті кезеңде күтілетін түсімі;
Р – валюта қаражатының күтілетін шығыны.
Аталмыш коефициент кәсіпорын негізіндегі валютаның сомасы оның шығынының күтілетін
Валютамен өзін-өзі ақтаушылық коефициенті (Квсф) келесі формуламен анықталады:
Квсф =
мұнда: П – өндірістік-коммерциялық қызметті дамытуға жұмсалатын пайда;
АО – валютаға сатып алынған, өндірісті жаңартуға бағытталған негізгі
ВК – банкіден алынған валюталық кредит;
В – валюта биржасынан немесе банкіден теңгеге сатып алынған
Аталмыш коефициент кәсіпорын тауар (қызмет) сатудан алынатын пайданың, өзге
Егер қаражат көзі (формуланың қорытындысы) валюта түсімінің (формуланың алымы(
Валюта кірісі мен шығысының жоспары жасалған келісімшартқа сәйкес тауарды
Төлем балансымен салыстырғанда ақшалай қаражаттың алдағы кезеңдегі қозғалысының болжамында
Шаруашылық операцияның үш түрі және онымен байланысты тиісінше ақша
ағымдағы (операциялық) қызмет;
инвестициялық;
қаржы.
Кесте 8.ОЛЖАН ЖШС -нің алдағы тоқсанға арналған
Валюта түсімі Валюта шығыны
Көрсеткіштер Сома, мың доллар Көрсеткіш Сома, мың доллар
1. Тауарды экспортқа сатудан ағымдағы валюта шотына түскен түсім
2. Тауарды ішкі нарықта сатудан түскен түсім мен валюта
3. Валюталық резерв 500
Барлығы: 5000 Барлығы: 5000
Ақша ағынын осылай топтастыру:
Ақша ағынын зерттеуге;
Кәсіпорынның кредитордың алдындағы өзінің берешегін өтеу қабілетін бағалауға;
Акцияның иесіне дивиденд төлеуге;
Инвестициялық, инновациялық және басқа да бағдарламаны іске асыру қосымша
Айналым активін қаржыландыру сызбасын жоспарлау айналым активіне қажеттілікті қамтамасыз
Айналым активін қалыптастыру және қаржыландыру бюджетін әзірлеу тәртіптемесіне запасты,
Кәсіпорынның кірісін, шығысы мен капиталын бюджеттендіру процесінде қаржы көрсеткішінің
Кесте 9.ОЛЖАН ЖШС-нің алдағы тоқсанда (жылы) айналым активін
Айналым активіне топ бойынша жоспарлы қажеттілік Айналым активін қаржыландырудың
Запас
шикізат пен материал;
аяқталмаған құрылыс;
қайта сатуға арналған даяр өнім мен тауар;
өзге запас және шығын
Дебиторлық берешек
Ақшалай қаражат
Өзге айналым активі Меншікті капитал
Ұзақ мерзімді кредит жіне қарыз (түрі бойынша)
Қысқа мерзімді кредит және қарыз
Тұрақта кредиторлық берешек (есептелген)
Өзге көз
Барлығы, оның ішінде
айналым активінің тұрақты бөлігі
айналым активінің ауыспалы бөлігі Барлығы, соның ішінде:
таза айналым капиталы
ағымдағы қаржыландыру мөлшері
жалпы кредиторлық берешек
Ақшалай қаражатты болжау корпоративтік қаржының ең аз зерттелген мәселесінің
Ақша ағынын болжауға келесі операциялар кіреді:
кезең ішіндегі ақша түсімінің болжамы;
ақшалай қаражаттың кетуінің болжамы;
таза ақша ағынының есебі (ақшалай қаражаттың артығы немесе жетіспеуі)
қысқа мерзімді қаржыландыруға жалпы қажеттіліктің есебі.
Егер кәсіпорын бірінші сатыда сатудан алынатын түсімді, өнімді жөнелту
,
мұнда: ВР - өнім сатудан кезең (тоқсан) ішінде
ДЗнп – тауар мен қызметтің кезең басындағы дебиторлық берешегі;
ДП – осы кезеңдегі ақша түсімі;
ДЗкп – тауар мен қызметтің кезең соңындағы дебиторлық берешек.
Ақша түсімі мен дебиторлық берешектің өзгеруін бұдан да толық
Бірінші сатыда өтеу мерзімі 30 күнге, 60 күнге, 90
Есептеудің екінші сатысында ақшалай қаражаттың кеткен мөлшері белгіленеді. Қысқа
Үшінші сатыда болжанатын ақша түсімі мен төлемді салыстыру арқылы
Ең соңында, соңғы сатыда қысқа мерзімді қаржыландыруға (банк кредитіне)
ОЛЖАН ЖШС -нің келесі көрсеткіштің негізінде ақша ағынын болжау
Келесі жылдың 1 тоқсанында ақшалай қаражат қозғалысының бюджетін жасау
( 10,11,12 кестелер).
Кесте 10.Ақшалай түсімнің және дебиторлық берешектің алдағы жылдың І
Көрсеткіш Қаңтар Ақпан Наурыз
1. Кезең басындағы дебитор 2700 3106 3492
2. Өнім сатудан түсетін түсім (нетто) 6300 6680 7560
3. Оның ішінде кредитке және төлемнің мерзімін қзартудан түскен
4. БАРЛЫҚ түскен ақшалай қаражат 5894 6294 6765
10 кестенің жалғасы
Оның ішінде: Ағымдағы айдың 20% - қолма-қол ақшамен
Сатудың 70% - ы өткен айдың кредитіне 3338
Сатудың 30% - алдыңғы айдың кредитіне 1296
5. Кезең соңындағы дебитор (1+2-4) 3106 3492 4287
Анықтама
Баланстық теңдеу
ВР ДЗнп – ДП = ДЗкп 2700+6300-5894=3106 3106+6680-6294=3492 3492+7560-6765=4287
Кесте 11.Ақшалай қаражаттың алдағы тоқсанда болжанатын бюджеті, млн теңге
Көрсеткіш Қаңтар Ақпан Наурыз
1. Өнім сатудан түскен ақшалай қаражат 5894 6294 6765
2. Өзге түсім 522 252 1044
3. Барлық түсім (1+2) 6416 6546 7809
4. Ақшалай қаражаттың кетуі
4.1. Кредиторлық берешекті өтеу 5328 6210 7110
4.2. Өзге төлем (еңбекақы төлеу, салық және т.б.) 684
БАРЛЫҚ төлем (4.1 +4.2) 6012 6966 8154
5. Ақшалай қаражаттың артығы (+), жетіспеуі (-) (3-4) 404
Кесте 12.Қысқа мерзімді қаржыландыруға қажетті соманың мөлшері, млн теңге
Көрсеткіш Қаңтар Ақпан Наурыз
1. Ақшалай қаражаттың кезең басындағы қалдығы 360 648 180
2. Ақшалай қаражаттың өзгеруі 404 -420 -345
3. Ақшалай қаражаттың кезең соңындағы қалдығы 764 228 -165
4. Есеп айырысу шотында ақшалай қаражаттың талап етілетін ең
5. Қысқа мерзімді бена кредитіне қажеттілік -
Ақшалай қаражаттың айтарлықтай тапшылығы пайда болған жағдайда осы тапшылықтың
20-кестеде ақпан-наурыздағы қолма-қол ақшаның 1023 млн теңге (318 млн
1. Бухгалтерлік есеп деректемелерінің негізінде дебторлық берешекті басқаруды оңайландыру.
2. Негізгі құрал-жабдыққа және маткриалдық емес активке салынатын күрделі
3. Сатып алушы алдын ала төлем жасаған жағдайда тауардың
4. Сатып алушыдан ақша түсімін алуға нақты мүмкіндік болмаған
5. Кредитке сатуды (коммерциялыық кредит шартында) қысқарту.
6. Жеткізушімен төлемнің мерзімін ұзарту нысанындағы тауарлық кредит алудың
7. Жеткізуші тауарды жылдам сату үшін оның бағасынан беретін
8. Ақша активінің қалдығын жедел толтыру қажет болған жағдайда,
9. флоутты, яғни кәсіпорынның жазылған, алайда оны алушы әлі
10. Жаңартуды қажетсінетін машина мен жабдықты біржолғы сатып алудың
Көптеген кәсіпорын басшылары көп жағдайда айналым активі мен ақша
Халықаралық практикада корпорация қызметінің келешектегі алынатын кірісінің нәтижесін болжау
кірісті капиталдандыру;
таза ақша түсімін дисконттау.
Кірісті капиталдандыру әдісі келешектегі кірісті ағымдағы кіріспен салыстыруға болса
Дисконттау әдісінде келешектегі ақша түсімі таңдалған дисконттық ставканың көмегімен
ЧДП = ЧД + АО + УДЗ – ПЧОК
Мұнда: ЧДП – таза ақша түсімі;
ЧД – пайда түріндегі таза пайда;
АО – амортизациялық аударым;
УДЗ – ұзақ мерзімді берешектің ұлғаюы;
ПЧОК – таза айналым капиталының өсімі.
ЧОК = АО – КО
Мұнда: ЧОК – таза айналым капиталы;
ОА – айналым активі;
КО – қысқа мерзімді міндеттеме.
Ақша ағынын дисконттауда келесі формула пайдаланылады:
FV = PV (1+r) 1; PV=
Мұнда: FV – келешектегі ақша сомасы (келешектегі құн);
PV – дисконттаудан кейінгі ақша сомасының қазіргі (ағымдағы құны)
r – Дисконт ставкасы (кірістілік нормасы), бірлік үлесі;
t – Кіріс сомаланатын жыл саны.
Кәсіпорынның кірісін ақша ағынын дисконттаудың көмегімен бағалау әдісі инвестор
Кәсіпорынның ақша айналымын басқаруда банктегі, шоттағы және кассадағы ақшалай
Кәіспорын әрбір тоқсанға шұғыл мұқтажға жұмасалатын қаражаттың күнделікті нормасын
Банк шұғыл мұқтажға арналған қаражатты кәсіпорынның жазбаша өтінішіне сәйкес
Төлем балансы алдағы айдың 10 күнге немесе 5 күнге
ОЛЖАН ЖШС –нің төлем балансында жақын арадағы айда
Осы құжат есеп айырысу мен кредиттеу тәртібінің өзгеруіне, сонымен
Кесте 13.ОЛЖАН ЖШС –нің банк шотындағы және кассадағы
І.Кіріс және қаражат түсімі ІІ. Шығыс және қаражат шығысы
Ақшалай қаражаттың шоттағы қалдығы
Ай ішінде қаражаттың күтілетін түсімі
Тауарды сатудан ақшалай нысанда түсетін түсім
Баспа-бас айырбас бойынша алынған тауарды сатудан түсетін түсім
негізгі құрал-жабдықты жіне материалдық құндылықты сатудан түсетін түсім
Аванс түсімі, оның ішінде алдын-ала тқлем
Операциялық кіріс
Сатудан тыс түсетін түсім
Жалдау ақысы
Лизинг бойынша түсім
Вексель бойынша алынатын қаражат
Уақытша қаржылай көмек
Құнды қағаз сатудан түсетін түсім
Банкіден алынған қарыз қаражат
Валюта қаражатын сатудан түсетін түсім
Бюджет қаржысы
Өзге түсім
Барлық қаражат түсімі
(1-бет+2-бет) 1. Шұғыл қаражат есебінен төленетін бірінші кезектегі төлем
2. Бюджет жүйесіне төленетін салық төлемі (салық түрі бойынша)
3. Мемлекеттің бюджеттен тыс жарна (бірыңғай әлеуметтік салық ретінде)
4. Кәсіпорынның қалауы бойынша төленетін төлем
4.1. Еңбекақы төлеуге жұмсалатын шығын
4.2. Материалды, жұмысты, қызметті жеткізуді төлеу, оның ішінде аванс
4.3. Үстеме шығынды төлеу (жалға алу төлемі, іссапар, жарнама,
4.4. Банкінің несиесі мен оның пайызын өтеу
4.5. Вексельді төлеу
4.6. Дивиденд төлеу
4.7. Мердігердің шотын төлеу
4.8. Өзге төлем
Барлық шығын
Түсімнің шығыс пен төлемнен асуы
Ақшалай қаражаттың айдың соңында жоспарланатын түсімі (егер түсім шығыс
Кіріс бөлікте қаражаттың барлық ықтимал түсімі (өнім сатудан алынатын
Шығыс бөлікте бірінші кезектегі төлем жеке бөлінеді. Кәсіпорынның төлем
Кәсіпорынның қолма-қол төлеміне еңбекақы төлеуге, акционерлерге дивиденд төлеуге, өызметкерлерге
Төлем балансының орындалуы жөніндегі есеп жедел қаржы мәліметі мен
Төлем балансын орындау жөніндегі дерек кәсіпорын басшылығына кемшілікті жою
Төлем балансы мен оның орындалуы жөніндегі есеп ай сайын
3. Банкроттық және оның іс-шаралары
3.1. Кәсіпорынның қаржысын сауықтыру процесінде оның берешегін қайта құрылымдау
Сауықтыру - борышқор-кәсіпорынды банкрот деп тануға және таратуға жол
Кәсіпорынды сауықтыру мына үш негізгі жагдайда жүргізіледі:
кредитор банкроттық туралы іс қозғағанға дейін, егер кәсіпорын дағдарыс
егер кәсіпорынның сотқа өзінің банкроттығы жөнін-де өтініш берсе, сонымен
егер сот кредитордың борышқорға койған талабын қанағаттандыруға және бюджет
Соңғы екі жағдайда сауықтыру кәсіпорынның банкроттығы жөнінде істі жүргізу
Сауықтыру іс-шарасының кәсіпорынның дағдарыс жағ-дайында оның қаржысын тұрақтандыруды қамтамасыз
Қаржыны сауықтыру - қаржы дағдарысы жағдайындағы кәсіпорынның таратылуына жол
Кәсіпорынның қаржысын шаруашылық қызмет бойынша әріптестермен (кредитормен және инвестормен)
Кәсіпорынның берешегін қайта құрылымдау - кәсіпорынның төлем қабілеттілігін қалпына
Кәсіпорынның берешегін қайта құрылымдау объектісіне негізгі борышты өтеу төлемі,
кредитордың борыштық міндеттеме бойынша ағымдағы талабын азайтуға (өтеуге) себеп
Кәсіпорынның берешегін қайта құрылымдау процесін басқару мына негізгі сапғы
1. Кәсіпорын берешегінің құрамын талдау. Мұндай талдау берешектің
2. Кәсіпорынның ағымдағы кезеңде берешекті өтеу мүмкіндігін бағалау.
3. Кәсіпорын қаржысын сауықтыру процесінде кредитордың талабын өтеудің мақсатқа
Егер бағалау процесінде кәсіпорын қаржысын сауықтыру процесінде кредитордың талабын
4. Кәсіпорын берешегінің нацты нысаны мен түрін таңдау.
Қайта құрылымдаудың нысаны мен түрі кәсіпорынның орны толтырылмаған ағымдағы
Берешекті төлеу мерзімін ұзарту арқылы мерзімді ұзарту. Бұл жағдайда
Берешекті төлеу мерзімін бөліктеп төлеу арқылы ұзарту.
Берешекті бөліктеп төлеу - берешекті алдағы кезеңде тараптар келіскен
Берешекті борыштың басқа түріне қайта ресімдеу. Қайта құрылымдаудың осы
Берешекті мүлікке конверсиялау (айырбастау) Қайта құрылымдаудың осы түрінде берешек
Кредиттік талантам бас тарту (борышты есептен шығару).
Берешекті қайта құрылымдаудың осы нысаны кредитордың талабының бөлігін немесе
Кәсіпорынның берешекті қайта құрылымдау нысаны мен тәртібін кредитормен (инвестормен)
Кәсіпорынның қайта құрылымдалған берешектіөтеу тәртібін орындауын бақылау. Мұндай бақылауды
Кәсіпорын қаржысын сауықтыру процесінде кредиторлардың ағымдағы талабының қажетті мөлшері
Қаржылық жағдайды талдау барысында тек бухгалтерлік баланс мәліметтеріне ғана
1. Баланс табиғаты жағынан тарихи сипатта болады. Баланста келтірілген
2. Баланс кәсіпорын қаржысында және міндеттемелерінде статус-квоны сипаттайды, яғни
3. Баланста салыстырмалы шаруашылық аралық талдау жүргізу үшін қажетті
Баланста кәсіпорынның қаражаттарының айналымы туралы мәлімет жоқ. Баланстың сол
5. Баланс есепті кезеңнің басы мен соңындағы мезгілдік мәліметтердің
6. Баланста кәсіпорының активтерін сатып алуда тарихи бағаны қолдану
7. Баланс және қаржылық есеп берудің басқа да нысандары
Осы шектеулерге қарамастан, бухгалтерлік баланс кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдауды
Алайда кәсіпорынның қаржылық жағдайына талдау жүргізгенде баланс көрсеткіштерімен қатар
Субъект қызметінің қаржылық нәтижесі туралы есеп бухгалтерлік есептің №3
Сондай-ақ стандарт, негізгі қызметтен алынған
Табыстар мен шығындар баптарының арасын ажырату да субъектінің
Есепті кезеңде табылған табыстар мен шығындардың барлық баптары есепті
Осылайша кәсіпорынның қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есеп, қаржылық есептің
Табыстар мен шығындар баптарының арасына қойылған шектеулер тәжірибеде жалпы
№3 «Ақша қаражаттарының қозғалысы туралы есебі» ҚР шарушылық субъектілерінің
Ақша қаражаттары – бұл кассадағы және банк шоттарындағы қолма-қол
Операциялық қызмет деп субъекттің табыс алу жөніндегі негізгі қызметін,
Инвестициялық қызмет – бұл ұзақ мерзімді активтерді сатып алу,
Қаржылық қызмет – бұл нәтижесінде меншікті капитал мен қарыз
Сонымен, кәсіпорынның қаржы жағдайын талдаған кезде тек бухгалтерлік баланс
Қаржылық есеп берудің жаңа түрі, кәсіпорынның коммерциялық құпиясы болып
Есеп беру деп кәсіпорынның өткен кезеңдегі қаржылық шаруашылық қызметін
кәсіпорын қызметінің нәтижесін анық және объективті көрсету;
барлық көрсеткіштерді бір-бірімен қатаң түрде үйлестіру;
бухгалтерлік пен жедел-статистикалық есеп берудің үйлесімділігін сақтау;
әдістемелік және басқа да ережелерді сақтау болып табылады.
Қаржылық есептілік кәсіпорындардың өндірістік және қаржылық қызметін бастапқы құжаттармен
әр турлі шаруашылық фактілері құжатталады;
есеп мәліметтері есеп
есеп жиынтығы есептілік нысандарына көшіріледі: баланс, кірістер және шығыстар
кәсіпорынның қаржылық - шаруашылық қызметі талданады.
Есептілік жөніндегі жұмыстарды мүлтіксіз ұйымдастыру ісінде есепші қызметкерлердің міндеттерін
Жылдық есеп меншік иелерінде немесе құрылтай құжаттарында көрсетілген мәліметтер
Кәсіпорындар бухгалтерлік есепті есепті жылдан кейінгі келесі жылдың 1
Қаржылық есептілікте жазбаларға өзгеріс енгізу жағдайы туындаса, осы жылға
3.2. Кәсіпорынды қайта ұйымдастырудың қаржы аспектісі
Қайта ұйымдастыру кезінде жекелеген шаруашылық жүргізуші субъектінің мүлкін пайдалану
Кәсіпорын қайта ұйымдастырылғанда капиталды шаруашылық процесте бұдан да тиімді
Отандық заңнамаға сәйкес кәсіпорынды қайта ұйымдастыру мына негізгі нысанда
1. Екі кәсіпорын біріккенде жаңа құқық иеленуші-кәсіпорын құрылады. Осы
2. Қосылуда бір немесе бірнеше кәсіпорынның заңды тұлға ретіндегі
3. Бөлінуде кезінде кәсіпорын (бірлестік) таратылып, оның негізінде екі
4. Бөлініп шығу кезінде бір бірнеше кәсіпорын құрылады. Мұның
5. Қайта құру кезінде кәсіпорынның ұйымдастыру-құқықтық нысаны немесе меншік
Кәсіпорынды әр алуан нысанға қайта ұйымдастыру нәтижесінде оның активі
Кестенің деректері бойынша қаржы менеджменті (және тиісінше кәсіпорынды дағдарысқа
Ең алдымен бірігу мен қосылу өзара тек қайта ұйымдастыру
Кәсіпорынды қайта ұйымдастырудың бөліну және бөлініп шығу сияқты нысаны
Кәсіпорынды қайта ұйымдастырудың қайта құру сияқты нысанында пайдаланылатын мүліктің
Сөйтіп, қаржыны дағдарыска қарсы басқару тұрғысынан кәсіпорынды қайта ұйымдастыру
бірлесуге (бірігуге және қосылуға);
бөлуге (бөлінуге және бөлініп шығуға).
1.Кәсіпорын салалық белгі бойынша былайша бірлеседі:
Деңгейлес бірлесу процесінде бір саланың кәсіпорындары бірлеседі.
Сатылас бірлесу процесінде шектес кәсіпорындар (мысалы, шикізат ендірушілер мен
Конгломераттың бірлесу процесінде салалық та, технологиялық те ерекшеліктермен өзара
2. Ерікті түрде бірлескенде кәсіпорындар былайша бірлеседі:
Достық бірлесу бірлесетін кәсіпорындардың өзара ынтасы мен келісімінің негізінде
Дұшпандық бірлесу немесе басып алу процесінде кәсіпорынның біреуі екіншісін
Кәсіпорын бірлескенде оның қаржысының дағдарысын басқару процесінің негізгі сатылары:
Кәсіпорынның бірлесу процесінде шешілетін қаржы міндеті мен мәселесін қалыптастыру.
Бірлесу бойынша әріптес-кәсіпорынның қаржысын диагностикалау.
Кәсіпорынның бірлесуін қамтамасыз етудің қаржы механизмін әзірлеу.
Бірлесу процесін қаржыландыру нысанын таңдау.
Бірлесудің тиімділігін бағалау.
Жобаның қаржы бөлігін (бизнес-жоспарын) және бірлестіктің бағдарламасын дайындау
Бірлестік бағдарламасының қаржы бөлігінің іс-шараларын әзірлеу.
Бірлестік бағдарламасының қаржы бөлігінің іс-шара-ларының іске асырылуын бақылау.
1. Кәсіпорынның бірлесу процесінде шешілетін қаржы мақсаты мен міндетін
жаңадан құрылған кәсіпорынның ақша ағынын тең-дестіру, оны тегістеу және
бірлескен кәсіпорынның таза ақша ағынын қалыптастыру қарқынын арттыру (бірлесетін
жаңадан құрылған кәсіпорын капиталының құрылымын оңтайландыру;
• қаржы ресурсын сыртқы көз есебінен қалыптастыру мүмкіндігін кеңейту.
Бірлесетін кәсіпорындардың қаржы құрылымының сипаттамасына байланысты осы міндеттің шеңбері
2. Бірлестік бойынша әріптес-кәсіпорының қаржысын диагностикалау. Аталмыш механизмде жаңадан
қаржы қызметін басқарудың ұйымдастыру құрылымын негіздеу;
қаржы қызметін басқарудың ақпараттық базасын қалыптастыру (тиісті басқарушылық есеп
активтің жекелеген түрлерін бірлесу есебінен бұдан да тиімді пайдалана
жаңа параметрде қаржы левериджінің әсерін барынша арттыру мақсатында капиталдың
бірлесетін кәсіпорындардың инвестициялық бағдарламасын қайта қарастыру, жекелеген нақты инвестициялық
жаңадан құрылған кәсіпорынның жалпы және негізгі қызмет түрі бойынша
қаржы қызметінің жекелеген аспектісі бойынша қаржы философиясын шоғырландыру, сондай-ақ
• қаржы менеджерінің жаңадан құрылған кәсіпорынның даму философиясын білдіретін
3. Бірлесу процесін қаржыландыру нысанын таңдау.
Қазіргі заманғы жағдайда осы процесс негізінен мына негізгі нысанда
бірлесетін кәсіпорындардың акциясын өзара айырбастау арқылы сатып алу;
бір кәсіпорынның акциясын жаңадан құрылған кәсіпорынның облиғациясына біріктіру арқылы.
Бірлесу процесін қаржыландыру нысанын таңдау процесінде қаржы ысырабын барынша
4. Бірлестіктің тиімділігін бағалау. Бірлестіктің (бірігудің, жұтылудың) тиімділігі оны
Кәсіпорындардың бірлесуінен жаңадан құрылған кәсіпорынның операциялық және қаржы қызметін
Синергизмнің әсерін келесі формуланың негізінде анық-тауға болады:
ЭС0=РС0- (РС,+РС2)
мұнда: ЭС - кәсіпорындардың бірлесу процесінде қол жет-кізілетін синергизм
PC - жаңадан құрылған кәсіпорынның бірігу (жұтылу) процесінде болжанатын
PC PC2 - бірлесетін жекелеген кәсіпорындардың на-рықтық құнын бағалау.
Бірлесуді жүзеге асыруға жұмсалатын шығынға бірлесуді қамтамасыз ететін тікелей
Кәсіпорындардың бірлесуін кәсіпорындар шоғарланғаннан кейін олардың нарықтық құнын өсіруді
5. Жобаның қаржы бизнес-жобасын (бизнес-жоспарын) және бірлестіктің бағдарламасын дайындау.
бірлестіктің қаржы мақсаты мен міндеті;
бірлестік бойынша әріптестің негізгі нәтижесі, сондай-
ақ онымен бірлескенннен кейін кәсіпорын қаржысын сауықтыру мүмкіндігіне осы
кәсіпорындардың тиімді және жылдам бірлесуінің механизмін қамтамасыз ететін негізгі
бірлесу процесін қаржыландыру нысаны;
• бірлесуден күтілетін тиімділік кіреді.
Кәсіпорынды тиімді және жылдам біріктіру механизмін қамтамасыз ететін негізгі
6. Бірлесу бағдарламасының қаржы бөлігінің іс-шараларын іске асыру. Бірлесу
7. Бірлесу бағдарламасының қаржы бөлігі іс-шара-ларының іске асырылуын бақылау.
Жаңадан құрылған кәсіпорыннын қаржы құрылымы тұрақты болып, сонымен бірге
Қорытынды
Қаржы әрқашанда мемлекеттің өсіп-дамуымен тығыз байланысты және мемлекеттермен бір
Қаржылар өте мол ақша қаражаттары қорлары ретінде әрқашанда мемлекет
Кәсіпорынның қаржылық қызметінің қалыпты болуы әсіресе өз кезеңіндегі қойылған
Қаржылық тұрақтылықтың ішкі маңызды факторларының бірі – бұл қаржы
Қаржылық тұрақтылықтың тиімді қамтамасыз етілуі көбінесе қаржы ресурстарының қозғалысын,
Нарықтық қатынастар жағдайындағы кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының қалыпты болуы, әсіресе
Нарық жағдайында қаржылық жоспарлау кәсіпорынға оның қызметі
Бұдан бұрын айтылғандай, кез-келген қоғамда кәсіпорын қаржыны өзінің функциялары
Қаржыны басқару саясаты-бұл қоғамның әлеуметтік-экономикалық дамуы жөніндегі міндеттерді
Қаржылық ақпараттың ғылыми негізделген жоспарлау мақсаты үшін де, сондай-ақ
Жоспарлау процесіндегі басқару шешімдері қаржы ақпаратына талдау жасау негізінде
Ақпаратты алудың ақиқаттығы мен уақыттылығы негізделген шешімдер қабылдауды қамтамасыз
Жоғарыда келтірілген мәліметтерді саралай келгенде, айтар болсақ, кәсіпорынның антикризистік
1) өз кезегіндегі кәсіпорынның басқару жүйесін жетілдіру;
-кәсіпорынның іс-әрекетінің стратегиясын жасау ;
-менеджерлер мен персоналдардың квалификацияларын жоғарлату ;
-қаржы менеджменті мен өндірісті ұстанды басқаруда жаңа әдістерді дамыту
2) Шешім қабылдауда кәсіпорын басшылығының құрылтайшылар алдында жауапкершілік
3) Кәсіпорын қызметі масштабының шектеулігі акционерлік қоғамның жарғылық капиталының
Аталмыш мәселелердегі банкроттықтың немесе дағдарыстың алдын алу шаралары бережақтардың
Басты мақсат – кәсіпорынды төлем қабілетсіздігі немесе кризистік жағдайы
Кәсіпорынды дағдарыс жағдайдан аластату жолдарын іздестірудің оңтайлы әдістерін қолдану
Атап айтар болсақ, кәсіпорынның банкроттығының алдын ала отырып,
Сондықтан кәсіпорын банкроттыққа ұшырамауы үшін, оның төлем төлеу қабілеттілігін
Қолданылған әдебиеттер тізімі
1 Мемлекеттік мекемелер туралы заң
2. Жеке кәсіпкерлер туралы заң
3. ҚР-ның банк және банк қызметкерлері туралы заң 31
4. Салық кодексі Салық төлешілерді тіркеуден өткізу 2009
5. «Бюджет кодексі »
6. Қазақстан Республикасының Конституциясы.
7. Қазақстан Республикасы Президентінің жыл сайынғы Қазақстан халқына Жолдауы.
8. Бабич А., Павлов Л.Н. Қаржы. Оқу құралы. –
Балабанов И.Т. Основы финансового менеджмента. Учебное пособие. – М.:
9. Берлин С.И. Қаржы теориясы. Оқу құралы. – М.:
10. Заяц Н.Е. Фисенко М.К. Теория финансов. Уяебное пособие.
11. Құлпыбаев С. және басқалары. Қаржы теориясы. Оқу құралы.
12. Кадерова Н.Н Корпоративтік қаржы . Алматы 2008,Ээкономика баспасы
13.Мельников, В. Д. Ли. Қаржының жалпы курсы. – Алматы:
14.Ақиқат» журналы 2005 ж. №11. 57 бет
15.Ақтөбе облысының әлеуметтік-экономикалық дамуы // Аймақтық журнал.Ақтөбе №10
16. «Аль Пари» №2,3,4. 2003 ж.
17. Егеменді Қазақстан» газеті 18.11.2010ж
18. Егеменді Қазақстан» газеті 26.11.2010ж
19.Егемен Қазақстан газеті 2010/5
20.Қаржы қаражат журналы 2011/6
21.http : // www . Google . Kz.
22.http : // www . kaznu . kz/ru.
23.Ильясов К.К., Мельников В.Д. Финансы. Учебник для экономических специальностей
24.Давильбекова Ж.Х. Инновационное развитие экономики Казахстана. // АльПари. –
25.М.Б.Кенжеғазин, В.Ю. Додонов. С.А.Шебелев. Тұрақты экономикалық өсудің Қазақстандық үлгісін
26.У.Б.Баймұратов. Ұлттық экономикалық жүйе – Алматы: «Ғылыми», 2000ж.
Дүйсенбаев К.Ш., Төлегенов Э.Т., Жұмағалиев Ж.Г. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын
27.Мейірбеков А.Қ., Әлімбетова Қ.Ә. Кәсіпорын экономикасы: Оқу құралы –
Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С. Методика финансового анализа. - М.:
Шеремет А.Д., Сайфулин Р.С. Финансы предприятий. М.: ИНФРА -
Грибов В.Д. Основы бизнеса: Уч. пос. –
Қосымша А
Дәстүрлі қаржылық коэффициенттер
№ Топтары Атауы Көрсеткіші Мәні
1 Өтімділік Жабу
коэффициенті Айналым капиталы Қысқа мер
зімді мін
деттемелер
2 Өтімділік Өтімділік коэффициенті Айналым капиталы –қорлары Қысқа мер
зімді мін
деттемелер
3 Айналым
дылық Барлық
активтердің айналымдылығы Таза саудалар Активтердің жалпы сомасы
4
Айналымдылық Негізгі
капиталдың айналымдылығы Таза саудалар Таза
негізгі қор
5 Айналымдылық Қарызды
инкассалау кезеңі Дебиторлық
шот Орта күндік сатудан не-
сиенің көлемі
6 Айналымдылық Қор айналымдылығы Өткізілген өнімнің өзіндік
7 Қаражат тарту Міндетті
активтердің қатынасы Міндеттеме-
лердің жалпы сомасы Активтердің жалпы сомасы
7* Қаражат тарту Міндеттемелер-
дің меншік капи-
талға қатынасы Жалпы міндет-
темелер Негізгі капитал
8 Қаражат тарту Тіркелген төлем-
дерді жабу деңгейі Салықтар мен тіркелген төлем-
дердің есепке дейінгі кірісі Тіркелген төлемдер
9 Пайдалылық Кірістің операциялық нормасы Салықтар мен пайыздардың тө
ленгенге дейінгі кірістері Материал-
дық активтер сомасы
10 Пайдалылық Сату көлеміне
пайда нормасы Таза пайда Сатудың таза сомасы
11 Пайдалылық Активтерге
пайда нормасы Таза пайда Активтің жал
пы сомасы
12 Пайдалылық Жай акцияларға пайда нормасы Таза пайда –артықшылықты
ша дивидендтер Жай акциялар сомасы
Қосымша Б
Банк клиенттерінің несие қабілеттілігінің негізгі көрсеткіштері
Көрсеткіштер атауы Экономикалық мазмұны Есеп алгоритмі
Өтімділік коэффициенті (Өк) Қарыз алушының қары-
зын өтеу үшін шаруашы-
лық айналымнан акция қаражатын оперативті шығару икемділігін сипат-
тайды
Өк = тез өткізілетін активтер
қысқа мерзімді міндет-
темелер сомасы
Жабу коэффициенті (Жк) Қарыз алушының бар
лық қаражатын міндетті қарызын өтеу үшін жет-
кіліктілігін сипаттайды. Коэффициенттің мәні жо-
ғары болған сайын қарыз алушы соншалықты со-
ма алады
тез өткізілетін активтер
+
Жк = өтімді активтер
қысқа мерзімді актив-
тер сомасы
Жеке айна-
лым капитал
мен қамтама
сыздық коэф
фициенті (Кқк) Қарыз алушының жеке қаражатының мөлшерін сипаттайды. Айналым
питалында жеке капитал үлесі қаншалықты жоға-
ры болса, банк позиция-
сымен қарыз алушы соншалықты сенімді
пассивтің І бөлімі – (І ак-
Кқк = тив бөлімі + залалдар)
активтің ІІ бөлімі +
активтің ІІІ бөлімі