ЖОСПАР
І. КІРІСПЕ
ІІ. НЕГІЗГІ БӨЛІМ
2.1. 5-8 СЫНЫПТАРДЫ ЖҮРГІЗІЛЕТІН МАЗМҰНДАМА ЖҰМЫСТАРЫ ЖӘНЕ ТҮРЛЕРІ
2.2. 5-8 СЫНЫПТАРДА МАЗМҰНДАМА ЖҮРГІЗУДІҢ ӘДІСТЕМЕСІ
2.3. 5-8 СЫНЫПТАРДА МАЗМҰНДАМА ЖҰМЫСТАРЫНЫҢ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
ІІІ. ҚОРЫТЫНДЫ
ІV. ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Кіріспе............................3
Негізгі бөлім....................5
2.1. 5-8 сыныптарда жүргізілетін мазмұндама жұмыстары, оның түрлері............................5
2.2. 5-8 сыныптарда мазмұндама жұмыстарын ұйымдастырудың әдістемесі......................13
2.3. 5-8 сыныптардағы мазмұндама жұмыстарының ерекшеліктері.....24
Қорытынды................27
Мазмұндама жұмыстарының тәрбиелік мәні....................27
Қолданылған әдебиеттер тізімі........................30
І. Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі: Мазмұндама – оқушының мемлекеттік тілден алған
Мектепте әдебиет пәнін оқытатын мұғалімдерге қойылатын талап сынып жоғарылаған
Тіл қоғамға қызмет ететін болғандықтан, қоғам өмірінде болған өзгеріс-құбылыстар
Тілдің құрылымдық және функциялық жағы болады. Бұл екеуі өзара
Ал қызметі жағынан алғанда тілде жарықшақ, өзгешелік кездесе береді.
Курстық жұмыстың мақсаты: әдебиет пәніндегі мазмұндама жұмыстарының сипатын аша
Курстық жұмыстың міндеттері:
берілген тақырыптың теориялық сипатын ашу;
мазмұндама түрлері мен оның ерекшеліктерін көрсету;
мазмұндама жұмыстарының ерекшеліктерін айқындау;
ІІ. Негізгі бөлім
2.1. 5-8 сыныптарда жүргізілетін мазмұндама жұмыстары, оның түрлері
Жазба жұмыстарының бұл түрі IV-VII сыныптардың бәрінде де жүргізіледі.
Оқытушы әрбір сыныпта мазмұндама жұмыстарын өзінің күнтізбелік жоспарда белгіленген
Оқытушы текстің қандай тақырыпқа жазылғанын, идеялық мазмұны не екенін,
Текст мәнерлеп оқылады (оқытушы оқиды).
Оқушылардың біреуіне ауызша мазмұндатылады.
Тексті мұғалім екінші рет мәнерлеп оқиды.
Оқушыларға мазмұндаманы жазуға кірісу керек екендігі ескертіледі, олар жаза
Оқушылар жазу жұмыстарын орындау кезінде оларға оқытушы үнемі басшылық
Мазмұндама тексімен істелетін жұмыстардың бұлай құбылулары бір жағынан текстің
Мазмұндаманың сауатты жазылуы жөнінде онда жіберілген орфографиялық және пунктуациялық
Мазмұндама-оқушының өз ана тілі мен әдебиетінен алған білімін тексерудің
Мазмұндама мәтінінің көлемі төмендегідей болады: 5-сынып-100-150 сөз; 7-сынып-200-250 сөз;
Мазмұндаманы бағалауда оқушы жұмысының мәтін мазмұны мен негізгі ойға
Жоспар құру-оқушының өзіндік ізденісін, ойлау қабілетін танытатын жұмыс. Сондықтан
Емтиханда әр мазмұндама мәтіні бойынша жоспар құру міндетті деп
Мазмұндама мен шығармаға екі баға: біріншісі жұмыстың мазмұны мен
Мазмұндама - оқушының туған халқының әдебиетінен алған білімін өз
Бітіру емтиханында еркін тақырыпқа жазылатын шығармаларды ғана өлеңмен жазуға
Мазмұндама жазуға қойылатын негізгі талаптар:
Тақырыпты оқушының өз ойы және өз сөзі арқылы (оқулықтан
Жазып отырған тақырыптан алшақтамай, оның мазмұнын нақты ашуға талпыну.
Арттық баяндау, қажетсіз дәлелдемелер мен көпсөздікке жол бермеу.
Шығармада сөз болған жайды оқушының өзі ғана емес, басқаларға
Шығарманың барлық бөлімдерінің бір-бірімен тақырып, негізгі ой арқылы шебер
Шығарманың кіріспе мен қорытынды бөлімдері қоса алғанда тұтас жұмыстың
Міндетті түрде жоспар болуы және шығарма мазмұнын жоспарға сай
Барлық айтылған ойды жинақтап, тұжырымдап, тиісті қорытынды жасау.
Оқушының өз шығармасында әр түрлі көркем шығарма кейіпкерлерін салыстыра
Шығармада қолданылған дәйексөздің қайдан алынғандығы айқын көрсетілуі және ол
Шығарма жазушының өмірбаянына, әдеби шығарманың жазылу тарихына, тарихи оқиғаларға,
Оқушының жұмысы стильдік біртектілігі мен тіл шеберлігіне қарай (сөздік
2.2. 5-8 сыныптарда мазмұндама жұмыстарын ұйымдастырудың әдістемесі
Жазушы көркем туындының болмысын танытатындай: ондағы оқиғаларды бір-бірімен байланыстырады.
Көп ретте көркем шығарма оның ішінде көлемді туынды үстірт
Шығарманың таңдап алынған тұстарын, яғни мейлінше әсерлі тұстарын мазмұндау.
Логикалық тізбекті мазмұндау. Бұған шығарманың мазмұнын қуалай отырып, жүйелі
Бүкіл мазмұны немесе жекелеген эпизодты шығармашылық түрінде мазмұндау. Мұнда
Автор тақырыбына өзінің қиялын қоса отырып мазмұндау. Бұл оқушының
егер көп уақыттан соң сен осындағы кейіпкердің орнында болатындай
Осы шығармадағы ең қызықты оқиғаға не қосар едің?
Егер сен автор болсаң шығарма оқиғасын қалай анықтар едің?
Яғни оқушы мәтін мазмұнын айту үстінде тек автордың дайын
Ғ. Мүсірепов өзінің суреткерлік жолында қазақ халқы өзінің әр
Мазмұндама мен шығармаға екі баға қойылады:
1-шісі: жұмысының мазмұны мен көркемдік сапасы, тіл байлығы үшін;
2-шісі: грамматикалық сауаттылығы үшін;
Тіл қай елде, қандай қоғамдық құрылыста болмасын қатынас құралы
Мазмұндама және шығарма жұмыстарының көлемі мен бағалау өлшемдері.
Мазмұндама- оқушының мемлекеттік тілден алған білімін тексерудің негізгі нысандарының
Сыныптар Сөйлем саны Мазмұндама саны
5 4 немесе 5 сөйлем 2
6 5 немесе 6 сөйлем 2
7 6 немесе 7 сөйлем 2
8 7 немесе 8 сөйлем 2
9 8 немесе 9 сөйлем 2
10 9 немесе 10 сөйлем 2
11 10 немесе 11 сөйлем 2
Орыстілді оқушылардың жазбаша тілін дамытуда жүргізілетін жазба жұмысының негізгі
Мазмұндама жұмысын орыстілді сыныптарда жүйелі ұйымдастырып, нәтижесін бақылап отыру
Жеке сөйлемдермен жұмыс істеу дағдысы қалыптастырылғаннан кейін, оқушыны шағын,
Орыстілді мектептің 5-6-сынып оқушыларына мазмұндама жұмысы төмендегідей жүйеде
деңгей. Дайын мәтін бойынша мазмұндама жаздыру.
Мазмұндама жұмысының тақырыбы, мәтіні алдын ала дайындалады. Дайын
Мазмұндама тақырыбы: Жалқау мысық.
Менің бір әдемі мысығым бар. Өзі өте сүйкімді. Оның
Тірек сөздер мен сөз тіркестері: сүйкімді, сондай тынымсыз, бұрын,
Жоспары: 1. Сүйкімді мысық. 2. Ойынға құмарлық. 3. Ұнамсыз
Берілген тірек сөздер мен сөз тіркестерінің мағынасы түсіндіріліп, сөздік
Мазмұндаманың тиімділігі: Оқушылар мәтінді түсініп оқып, ауызша мазмұндауға үйренеді.
деңгей. Мәтіннің мазмұнын сақтап,
Мазмұндаманың 2-деңгейі бойынша оқушылар қойылған сұрақтардың кейбір
3-деңгей. Мәтінді ықшамдап немесе қысқаша мазмұндау. Мазмұндама жұмысын орындау
Тұжырымдағанда, мазмұндама жұмысын орындатуда мәтіннің мазмұнын дұрыс баяндау үшін
5-6-сыныпта жүргізілетін шығарма жұмыстарының мәтіндері сұрыпталып, шығарма жұмысының көлемі
1. Шығарма жұмысының тақырыбы анықталып, жұмыстың мақсаты белгіленеді.
2. Мұғалім дайындаған жоспармен таныстырылып не ұжымдасып
3. Шығарма жоспары бойынша бірігіп әңгіме құрастырылып, жоспардың
4. Жоспар бойынша әңгіме
Мазмұндама жазудағы «5» деген баға:
әдеби материалды терең ұғынып, өте жақсы түсінсе, оны тақырыпты
тақырыпқа толық әрі нақты жауап берсе;
мәселені өзіндік ой-пікір тұрғысында дұрыс талдай білсе;
ойын жүйелі желімен жаза білсе;
тілі бай әрі әдеби тіл нормаларына сай болса;
шығарма құрылысы ой жүйесіне сай шебер қиысып стиль бірлігі
фактілік қателер болмай, сөзді орынды қолдана білсе;
қорытынды пікірі орынды, тиянақты болса.
Мазмұнында 1, тілінде 1 елеусіз қате болуы мүмкін.
«4» деген баға:
жұмыс мазмұны негізінен тақырыпқа сай болса;
әдеби тілмен жазса, бірақ ойын баяндауда бірен-саран дәлелсіздіктер жіберсе;
қажетті қорытындылар мен түйіндемелерін дұрыс жасай алса;
ой жүйесінің шамалы бұзылуы байқалса;
стиль бірлігі сақталған, сөйлем құрылысы алуан түрлі, бай болса.
Мазмұнында 2, тілінде 2-3 кемшілік болуы мүмкін.
«3»деген баға:
тақырыптан айтарлықтай ауытқыған болса;
материалды баяндау негізінен дұрыс, бірақ жекелеген фактілік дәлелсіздіктер кездессе;
баяндау желісі аздап бұзылса;
сөздік қоры жұтаң, сөйлем құрылысы бір үлгіде, біркелкі болса,
стиль бірлігі сақталмаса, тілі солғын болса.
Мазмұнында 4 тілінде 5 кемшілік кездесуі мүмкін.
«2» деген баға:
-жұмыс тақырыпқа сай келмесе;
-көптеген фактілер бұрмаланса;
-шығарманының барлық бөлімдерінде баяндау жүйесі бұзылса, жоспарға сәйкес келмесе;
-сөздік қоры өте жұтаң, сөйлемдері қысқа, біркелкі, өзара байланыспаса,
-стильдік біркелкілік сақталмаса.
Мазмұнында 6, тілінде 7 кемшілік болуы мүмкін.
«1»деген баға:
-тақырыпты мүлде ашып жаза алмаса;
-мазмұнында 7 және тілінде 7-ден артық кемшіліктер кездессе.
Тіл мен сөз жайын тексеретін ғылым үш түрлі: тіл
Тілдің жеке адамдардың еркінен тыс туу, қалыптасу даму заңы
Әдеби шығарма тіл арқылы жазылса, тіл сөзден құралады. Ал
Жазушының тілі шұрайлы да, сөздік қоры мол болуы қажет.
Тілдің табиғаты, мәні, қызметі-тіл білімінің аса маңызды мәселелері. Тіл
Сонымен қатар тіл жеке адамның рухани қасиетіне тән психикалық
Тіл қоғам қажетін өтейтін, қоғамға қызмет ететін құбылыстар қатарына
Барлық қоғамдық құбылыстар сияқты тіл де қоғам мүддесіне қызмет
2.3. 5-8 сыныптардағы мазмұндама жұмыстарының ерекшеліктері
Оқушылардың тілін ұстартуға арналған жазбаша жұмыстардың түрлері өте көп.
Мәтінге жуық жазылатын мазмұндама. Мұнда оқиға эпизод, диалог, монолог,
Ең басты оқиғаларды ғана теріп жазатын мазмұндама.
Бір оқиғаның айналасында ғана жазылатын мазмұндама.
Шығармашылық бағыттағы мазмұндама. Оны жазған кезде оқушылар тек оқиғаны,
Мазмұндаманың түрлері мұғалімнің оқу-тәрбие мақсатына байланысты өзгеріп отырады. Егер
Шығармашылық бағыттағы мазмұндамаларды 8-9 сыныптарда жүргізуде тиімді. Әсіресе, шешендік
Мазмұндаманы бағалауда оқушы жұмысының мәтін мазмұны мен негізгі ойға
6. Кеңейте мазмұндау, яғни, мәтін мазмұнына байланысты дәйексөз (цитата)
7. Берілген мәтін мазмұнына лайықты ой қорытындысын жасау;
Мазмұндама жаздыру арқылы оқушылардың тілдік материалдарды орынды қолдана білуге,
ІІІ. Қорытынды
Мазмұндама жұмыстарының тәрбиелік мәні
Мазмұндама оқушының мәтінді ұғынуына, тіл заңдылықтарына орай ойын,
Мазмұндама – тіл дамыту жұмыстарының ішінде оқушылардың өзіндік ойын,
«Мазмұндама жұмысы, оның түрлерін, тұлғаларын үйретудің кезеңдері мен әдіс-тәсілдері
Мазмұндама жұмысын оқушының тілін дамыту мақсаты бойынша қарастырсақ,
Жазу жұмысының ішіндегі мазмұндама жұмысына баға беру, оның әдіс-тәсілдерін
Әр мұғалім мазмұндаманы не үшін жаздыруына, яғни мақстына байланысты
Мазмұндама дегеніміз – оқушылардың тілдік және әдебиеттік білімдері мен
ІV. Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қ. Алпысбаев Көркем шығарманы талдау жолдары Алматы,
Қ. Алпысбаев Қазақ әдебиеті Әдістемелік оқулық. Алматы, 2003
Қ. Бітібаева Әдебиет пәнін оқытудың тиімді жолдары
Г. Әбдікерімова Ғ. Мүсірепов повестеріндегі тақырыптық идеялық ізденістер
Қ. Жұмалев Қазақ әдебиет Алматы, 1989
Әдеби мұра және оны зерттеу Алматы, 1961
С. НегимовАқын жыраулар поэзиясы Алматы, 2001
C. Мұқанов Халық мұрасы Алматы, 1974
М. Әуезов Әдебиет тарихы Алматы, 1991
11.Қ. Жұмалиев, Е. Ысмайылов Қазақ әдебиеті Алматы,
12.Қ.М.Байтанасова, С.Ш.Айтуғанова «Қазақ әдебиетін оқыту әдістемесі». «Фолиант» баспасы, Астана-2008.107-108,
13.Қ.Бітібеава «Әдебиетті оқыту әдістемесі». Алматы «Рауан», 1997.232-234 б.
14.С.Тілешова «Әдебиеттік оқу сабақтарындағы жазба жұмыстарының түрлері және жаздыру
15.С.Мақпыров «Қазақ әдебиетінен шығарма жұмыстары». Алматы-1988, 84-б.
16.Т.Ақшолақов «Қазақ әдебиетін оқыту әдіснемелік құрал.8-сыныпс».Алматы: Мектеп-1985, 20-23 б.
17.Ә.Қоңыратбаев 4-7 сыныптарда әдебиетті оқыту методикасы. Алматы: Мектеп-1987.176-б.
18.Е.Дайрабаев «мектепте қазақ әдебиетін оқыту, жоғары сыныпта шығарма жаздыру
19.Т.Ақшолақов «Шығарманың көркем айшықтарын таныту». Алматы: «Рауан», 1994, 3-5-б.
20.Жалпы білім беретін қазақ мектебінің VII-XI сыныптарында қазақ тілі
21.Ә.Қанафин «Әдебиеттен білім мазмұнын жетілдірудің кейбір мәселелері». Алматы 1962,
22. Ә.Қоңыратбаев «Әдебиетті оқыту методикасы »-Алматы?Мектеп 117-120-б.
23.Ә.Қоңыратбаев «Әдебиетті оқыту методикасының очерктері». Алматы:ҚОМПБ 11.А.Көшімбаев «Қазақ әдебиетін
24.Қ.Бітібаева «Әдебиет пәнін оқытудың тиімді жолдары». Алматы: Рауан-1990.115-118б.
25.Қ.Айтқалиев «Сабақ жүйесінде әдеби- теориялық ұғымдардың орны және оны
0