Қарғыс сөздер

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 4
І-тарау. Бейәдеби элементтердің көркем шығармада алатын орны, маңыздылығы 6
І.1. Дөрекі сөздердің сипаттамасы 6
І.2 Одағай сөздер 13
І.3. Қарғыс сөздер 17
І.4. Шығармада орыс тілі элементтерін қолдану - жазушы шеберлігінің
ІІ тарау. Әдеби нормаға жатпайтан сөздер мен сөз тіркестерінің
Қорытынды 41
Қолданылған әдебиеттер тізімі: 41
РЕФЕРАТ
Жұмыстың тақырыбы
Көркем әдебиет тілінде кездесетін бейәдеби элементтер (дөрекі сөздер,одағайлар, орыс
Жұмыстың көлемі 52 бет
Жұмыс мазмұнын сипаттайтын тірек сөздер
Жұмыстағы негізгі ұйымды білдіретін термин мен сөз тіркестері: эмоционалды-экеспрессивтілік,
Зерттеу жұмысының дерек көздері
Жұмыста М.Әуезов, Р.Сыздық, М.Балақаев, Б.Шалабай, М.Серғалиев т.б. ірі ғалымдардың
Зерттеудің мақсаты мен міндеттері:
Көркем әдебиет тілінде кездесетін бейәдеби элементтердің алатын орнын, маңыздылығын
Бейәдеби элементтердің көркем әдебиеттегі қолдану мақсатын айқындау;
Көркем шығармадағы бейәдеби элементтердің маңыздылығын мысалдар арқылы дәлелдеу;
Зерттеу жұмысында қолданылған әдіс-тәсілдер
Жұмыста сипаттау, жүйелеу, талдау әдістері қолданылды. Бейәдеби элементтердің стильдік
Алынған нәтижелер және жұмыстың ғылыми жаңалығы
Қазіргі қазақ көркем әдебиет тілінің стильдік қызметі толығымен, дерлік
Жиналған мәліметердің сапасы мен саны
Зерттеу жұмысымыз жүйелі және жан-жақты болуы үшін 15 жазушы
КІРІСПЕ
Көркем сөз өнерінің небір майталмандары сөз өнерінің бастауын жалпы
Тіл – стильдің жаны. Әр жазушының өзіндік қалыптасқан стильдік
Тақырыптың өзектілігі
Көркем әдебиет тілін зерттеу – филология ғылымдарының алдында тұрған
Көркем шығарманы талдау арқылы көркем әдебиет тілінде экспрессивтік-эмоциялық жүк
"Көркем әдебиет тілінде кездесетін бейәдеби элементтер" деген тақырыптың қазақ
Көркем дүниедегі бейәдеби элементтердің стильдік қызметін зерттеу арқылы оның
Зерттеу деңгейі
Қазақ көркем әдебиеті тілін зерттеуге өзіндік үлес қосқан зерттеушілеріміздің
Қазақ көркем әдебиеті тілін зерттеуге қомақты үлес қосып келе
Осындай ірі тұлғалардың ірі пікірлеріне сүйеніп, қазақ көркем әдебиет
Зерттеудің мақсаттары мен міндеттері
Қазіргі қазақ әдебиет тіліндегі бейәдеби элементтердің қызметін көрсету. Ол
Көркем әдебиет тілінде кездесетін бейәдеби элементтердің алатын орнын, маңыздылығын
Бейәдеби элементердің көркем шығармада қолдану мақсатын айқындау;
Көркем шығармадағы бейәдеби элементтерді маңыздылығын мысалдар арқылы дәлелдеу.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы
Осы көрсетілген міндеттерден де аңғарылуы тиіс, дегенмен нақтырақ айтсақ:
Қазақ көркем әдебиеті тілінде кездесетін бейәдеби элементтердің алатын орны,
Көркем шығармадағы бейәдеби элементтер нақты материалдар (мысалдар) арқылы талданды;
Дөрекі сөз, орыс тілі элементтері, қарғыс, одағай сөздер осы
Аталған бейәдеби элементтердің образ жасауға қатысы нақты мысалдармен көрсетілді.
Зерттеу жұмысының көмегімен көркем әдебиет тілінде кездесетін бейәдеби элементтердің
Зерттеудің әдістері
Жұмыста сипаттау, жүйелеу, талдау әдістері қолданылды.
Зерттеудің теориялық және практикалық маңыздылығы
Жұмыс зерттеушіні көркем сөз сырына, сөздердің не сөз оралымдарының
Зерттеу жұмысының құрылымы
Жұмыс кіріспеден, 2 тараудан, қорытындыдан және пайдаланылған әдебиеттер тізімінен
І-тарау. Бейәдеби элементтердің көркем шығармада алатын орны, маңыздылығы
І.1. Дөрекі сөздердің сипаттамасы
Көркем әдебиет тілін зерттеу – филология ғылымдарының алдында тұрған
Көркем әдебиет тілін зерттеу түркологияда өткен ғасырдың 50-60 жылдарынан
Оларда ұлттық әдебиетті дамытуға зор үлес қосқан ақын, жазушылар
Сонымен бірге түркологияда көркем әдебиет тілін әдеби тіл
Көркем әдебиет тілін зерттеудің қазақ тіл біліміндегі жалпы, қазақ
Бұлардың қай-қайсысыда қазақ көркем әдебиеті тілін зерттеуге мол үлес
"Поэзиялық лексика – жай лексика емес. Оны аңғару үшін
Қазақ көркем әдебиеті тілін зерттеуге қомақты үлес қосып келе
Р.Сыздықова жазушы тілінің көркемдігі, шеберлігі туралы мәселені оның мәнері
Осындай ірі тұлғалардың үлкен пікірлеріне сүйеніп, қазақ көркем әдебиет
Тілдік-стильдік талдау арқылы көркем әдебиет тілінде экспрессивтік-эмоциялық жүк көтеріп,
Көркем әдебиет тілінде қолданылатын сөздер мен сөз оралымдарының стильдік
Көңілімізге әр жағдайда әртүрлі сезім беріп, жүрегімізді бірде қуанышқа
Тілімізде әдеби тіл нормасына сіңісіп, қоғамдық өмірдің барлық саласында
Сөйтіп, өз туындыларында дарынды суреткерлер кейіпкер тұлғасын сомдауға, оны
Кейіпкердің сөйлеу мәнерін көрсетуде жазушы оның аузына сөйлеу тілі
Шебер суреткердің стиль даралығы кейіпкер аузына сөз, сөз оралымдарын
Көбінесе жазушылар өз кейіпкерлерінің бейнесін диалог, полилогтердегі сөйлеу үрдісімен
Диалог – тілдік қатынастың бастапқы және табиғи түрі. Оның
Сөйлеу тілі лексикасының құрамына көбінесе қарапайым, тұрпайы, дөрекі сөздер,
Көркем шығармада кейіпкер сөзі ауызекі сөйлеу тіліне жақын келеді.
Диалог қысқа, икемді, бай ой-тұжырымдарға құрылады. Оның оралымды болуы
Кейіпкер тіліндегі дөрекі, қарапайым сөздер оның мінезінің бір қырын
Бір топ ғалымдар эмоционалды-экспрессивтікті кең түсініп, оны стилистикалық бояумен
Бұл тұжырымдардың, осы құбылыстың қазақ тіліне де тікелей қатысы
Тіліміздегі эмоционалды-экспрессивті сөздерді зерттеген еңбектерді басшылыққа ала отырып, зерттеуші
Жалпы қолданыстағы лексика;
Қарапайым сөздер;
Тұрмыстық лексика;
Әдепсіз, балағат сөздер;
Диалогтілер;
Варваризмдер;
Эмоционалды-экспрессивті лексиканың алты түріне де жеке-жеке тоқталған Ш.Нұрғожина алтауына
Эмоционалды-экспрессивті лексикада сөйлеу тіліндегі қарапайым сөздердің өзіндік орны бар.
-Әй, шал, сен де бар ғой, бет жоқ (Нұрманов
-Жоқ, жоқ. Обал жоқ Айжанға, намыссыз қаншық. Қатын үстіне
Эмоционалды-экспрессивті лексиканы «жағымды» және «жағымсыз» деп екіге бөліп қарастырған
Қарапайым, дөрекі сөздердің тіл нормасына жатпайтындығы белгілі, бірақ оларды
Дегенмен дөрекі сөздер сөйлеу тілінің лексикасына жатады. Сөйлеу тілі
А) тұрмыстық қарапайым лексика
Б) варваризмдер
В) әдеби сөйлеу лексикасы
Дөрекі сөздер осы бөліктің біріншісіне кіреді. Тұрмыстық қарапайым лексикаға
Тіл мәдениетін арттыратын басты қасиет - қарапайымдылық. Олай болса,
Осы ойымызды ғалым Р.Сыздықованың мына пікірі толықтай түсетін сияқты.
Қаламгер шеберлігі сөз қазынасындағы дайын қалпында қолданыла беретін тіркестерді
Әдеби тіл нормасына сай келмейтін жай, дөрекі тұрақты тіркестерді
Сөздікте қарапайым фразеология – жоғарғы экспрессиямен, еркін қолданылуы және
Қарапайым фразеологизмнің айырым белгісі ретінде олардың төменгі – дөрекілеу
Ауызекі сөйлеу тіліндегі фразеологизмдер әдеби тілге жататын болса, қарапайым
Т.А.Дегтерованың «Просторечные выражения могут допускаться в литературной письменной речи
Қарапайым фразеологизмдер тілде кеңінен қолданылады деп айтуға да болады.
Қарапайым сөйлеу тілінің қамтитын аумағы өте кең. Көркем әдебиет
Қарапайым фразеология күнделікті тұрмыстағы сөйлеу тілінде жұмсалады. Олар –
Қарапайым фразеологияға әдетте жағымсыз эмоционалды-экспрессивті мағынаға ие болатын және
Қарапайым фразеологиялық тұлғаның дөрекілік дәрежесі әр түрлі екендігін айта
Мысалы:
1. Дөрекі емес фразеологиялық тұлғалар: бірінің аузына бірі түкіріп
2. Дөрекілеу: айран ботқа болу, құйрығы қоныс таппау;
3. Өте дөрекі: көк инені көтіне түртпеу, т.б.
Қарапайым фразеологиялық тұлғаның негізгі лексикалық белгісі - әдепсіз, дөрекі
К…і ашылу
К…і көріну
К…і айналғыш
Есектің артын жу
Шілдің боғындай бытырау
Жегені-у, ішкені зәр болу
Зәрін ашшу
Бірде биенікі, бірде түйенікі
К…і шелектей болу
Арты (к…і) ашылу
Көк инені көтіне түртпеу
К…іне бақпау
Сідік шаптырым жер
К…інен кейін кері сию
К…і тесілгенше отыру
К…інен су аққанша отыру
Салдақы қар
Көріп отырғанымыздай дөрекі сөздер немесе тіркестерді қолдану барысында дөрекі
Мақал-мәтелдерде кездесетін дөрекі сөздер туралы белгілі зерттеушіміз Ә.Ахметов былай
Ал, көркем шығармаларға келетін болсақ, мақал-мәтелдерде кездесетін дөрекі сөздер
Сенген қойым сен болсаң, күйсеген аузыңды……
Тышқан ……. көріп жаралы болыпты.
Иттің ….. дәрі болса, дарияға……
Біздің елде….. жейтін қарғалар бөгде елге келіп, жыл құсы
Мақал-мәтелдер көбінесе кейіпкер аузынан сол қалпында шығып отырады.
Көркем шығармаларда басқа тілден енген дөрекі кірме сөздердің де
Қазақ тіліне ертеректе өзбек, татар тілдері арқылы араб және
Нағыз жазушы кейіпкерлерін өздері беріп тұрған образға сай сөйлетеді.
Кейіпкер тілінде ауызекі сөйлеу элементтері, жергілікті тіл ерекшеліктері, кірме
Көркем әдебиет халық тілінің негізінде қалыптасады. Олар айқын тұрақталған
Қорыта айтқанда көркем шығармаларда кездесетін дөрекі қарапайым сөздердің алатын
І.2 Одағай сөздер
Кісінің сезімін көңіл-күйін, еркін білдіретін, дербес грамматикалық тұлғалары жоқ
Одағайлар сөйлеу тілінде қаратпа ретінде жиі қолданылады. Әрі олардың
Адамның көңіл-күйі құбылмалы болып келетіні баршаға аян. Сол құбылмалылық
Жазушылар одағайларды сонымен бірге кейіпкердің таңдану, өкіну, разы болу,
О, бәрекелді, алақай т.б. одағайларды кейіпкер аузынан естісек, кейіпкердің
Жоғарыда айтып өткеніміздей одағайлар көркем әдебиет тілінде қаратпа ретінде
Әр жазушының өзіне тән сөз қолдану тәсілі оның суреткерлік
Қаратпалар, олар туралы алғашқы түсінік қазақ тіл білімінің негізін
Қаратпа ретінде одағайлардың жұмсалуы мектеп, жоғары оқу орындарына арналған
С.Аманжолов мектеп грамматикасында қаратпалар тек зат есімнен ғана болады
Ғалым Р.Сыздықова 1967 жылғы академиялық грамматикада осы тақырып төңірегінде
Профессор М.Балақаев оқшау сөздер оның ішінде қаратпа сөздер туралы,
Қаратпалардың әр түрлі стильдік реңктерін ашып көрсетуге тырысқан, қаратпалардың
Қаратпа туралы М.Томанов пен Т.Сайрамбаевтардың оқулығы да жарық көрді,
Ш.Сарыбаев одағай туралы айта келіп, Әй! Уа! Ей одағайлары,
Көркем шығармадағы өмір шындығы диалогтерден көрінетін болса, одағайлардың бірден
Шебер жазушы кейіпкер тілін әрлеп, оның сөз қолданысына поэтикалық
Әр кейіпкердің қоғамда алатын орнына, ой-өрісіне, өмірге көзқарасына, дүниетанымына
Дегенмен, көркем шығармадағы шындық кейіпкер тілінен көрініп тұрады.
Одағайлар адамның сезімін, эмоциясын білдіретін сөз табы болғандықтан, олар
Лепті сөйлем – ойдың айтылу мақсатына қарай бөлінетін сөйлемнің
Тікелей адамның көңіл-күйіне байланысты болғандықтан, лепті сөйлемдерді олардың мағыналық
Өкіну, қапы қалу, аңсау мәнді лепті сөйлемдер;
Кекету, мұқату, жек көру мәнді лепті сөйлемдер;
Таңдану, қуану, разы болу мәнді лепті сөйлемдер;
Сүйсіну, ұнату, тілек мәнді лепті сөйлемдер (56.96).
Мұндай лепті сөйлемдер көркем әдебиет тіліндегі кейіпкер тілінде түрлі
Жазушы одағай сөздер мен лепті сөйлемдерді (одағайлы лепті сөйлемдерді)
Одағай сөздердің дөрекі сөздер секілді фразеологизмдер құрамында ұшырасатындығы туралы
Одағайлар көркем әдебиетте әр түрлі қолданылуы мүмкін. Тосыннан көрген,
Көркем шығармада фоникалық құрамдардың қатарындағы дыбыстардың созылыңқылығы:
-кейіпкер басындағы эмоционалдық, психологиялық күйді білдіруде;
-индивидуумның ерекше сөзсаптам машығын сипаттауда;
-уақыт пен кеңістікті, мөлшерді білдіруде;
-субъективтілік модальдықты білдіруде жұмсалады.
Дыбыстық құрылымның проза тіліндегі контекстік әуезділігі - жазушы көздеген
Көркем шығармада одағайлардың дыбыстарының созылыңқы болуы көбінесе кейіпкер басындағы
Сонымен қай жағынан болса да одағайлардың көркем шығармаларда алатын
І.3. Қарғыс сөздер
Әр автордың өзіне тән сөз қолдану тәсілі оның суреткерлік
Кейіпкер тіл өзінің алуан түрлі байлығымен, мол экспрессивтік реңктерімен
Көркем шығармадағы әр кейіпкердің сөз саптауы мен сөйлеу мәнері
Әр адам ұлт тілінің өкілі ретінде өз болмысы мен
Қазақ ұлтының мәдени өмірінде ежелден қалыптасқан әдет-ғұрыптар көп. Солардың
Қазақ менталитетінде сөз магиясы өте күшті рөл атқарады. Солардың
«Қазақ тіліндегі күні бүгінге дейін сақталып келе жатқан тілек-бата
Тілек-бата сөздерінің айтылу ерекшеліктеріндегі алғашқы жолдары ұқсас, бірыңғай діни
Қазақ тілінің діни лексикасы, діни тіркестері арнайы зерттелмегендіктен, аталған
Тілек-бата сөздерінің атына заты сай айтылар орны мен жағдайы
Тілек мазмұндық жағынан батадан алыстап кетпейді. Бірақ тілек сөздерінің,
Сөз магиясына сенудің бір көрінісі халықтың ертеректе қарғыс пен
Ел арасындағы қарғыстың таралуы жөнінде зерттеуші Ә.Ахметов: «Қарғыс адамға
Халық жақсы сөз жарым ырыс деген ниетпен адамға берілетін
«Культтік фразеологизмдер – адамдардың көңіл-күйін, көзқарасын, әр түрлі эмоционалдық
Әдетте қарғыс ата-анаға, үлкенге тілі, қолы тиген, тәртіп бұзған,
Жалпы адамдарға айтылатын қарғыстар:
Атауыңды іш, аузыңа қолың жетпесін, әруақ соқсын, бетің жабылмай
а) Жас балаға арналған қарғыстар:
Жер жастанғыр, жетпей желкең қиылғыр (қиылсын), жеті кесектің (тастың)
ә) Әйелдер мен қыздарға айтылатын қарғыстар:
Байсыз өткір, байың өліп, бақытың күйсін, бетің тілінсін, бетің
2 Малға, жан-жануарларға айтылатын қарғыстар:
Арам қатқыр, ақшелек келгір (түйеге), борша болғыр, жалғыз қазыққа
Дүние-мүлікке, заттарға арналған қарғыстар:
Адыра қалғыр, жау алғыр, жау тигір, отын болғыр, иесіз
Көріп отырғанымыздай қарғыстың түрлері көп, олар ішінара жанды, жансызға,
Қарғыс сөздердің эмоционалды-экспрессивтілігі басым болғандықтан, оларды көркем әдебиеттегі кейіпкерлер
Қарғыс өзіне қиянат жасаған адамдарға өлім немесе сондай бақытсыздық
Сөздерді көркем шығармада дұрыс қолдана білетін жазушы қарғыс сөздерді
Адамның көңіл-күйінің өзгерісін білдіретін, белгілі бір іс жайында бұйыра
Мұндай бұйрықты сөйлемдер көркем шығармаларда көптеп кездесетіндігіне зерттеу барысында
І.4. Шығармада орыс тілі элементтерін қолдану - жазушы шеберлігінің
Орыс тіл білімінде кейіпкер тілі – сол халықтың ауызша
Тіл мәдениетін ретке келтіруші – көркем шығарма. Оның төмендеп
Көркем шығармадағы кейіпкер тілінде осындай сөздердің қолданылуы жеке адамдарға
Дегенмен, көркем шығармадағы кейіпкер аузындағы орыс сөздері кейіпкер бейнесін
Ауызекі сөйлеу тілі қазынасын орынды пайдалану – көркем әдебиет
Орыс тіл білімінде «деревенская речьң және «городская речьң деген
«Әдеби тіл – нормасы қалыптасқан, коммуникативтік тіл. Кез-келген дамыған
«Просторечиең - әдеби тілдің «пәс, төменгі сатысың күнделікті қарым-қатынаста
Зерттеушілер «городское койнең (қалалық койне) - өзіндік норма, тек
Дәл осындай құбылыстың қазақ тілінде бар екендігін аңғарған Еңсебаева
Қала мен ауылдың арасындағы айырмашылық көзге көрініп тұрады. Қала
Эмоционалды-экспрессивті лексиканың комика тудыратын орыс тілі элементтерінің қолданысы тек
Қорыта айтқанда, шығарманың лексика-семантикалық жүйесін қарастыра отырып, орыс тілі
ІІ тарау. Әдеби нормаға жатпайтан сөздер мен сөз тіркестерінің
Күнделікті өмірдегі қарапайым адамнан (Байжанның) бейнесін сомдаған, "Оянған өлке"
Байжан аузындағы эмоциялық бояуы қою, тұрпайы, дөрекі сөздер мол.
Қаламгердің "Шұғыла" атты туындысындағы мына мысалдарға келсек:
Сен, әй, сұрқия сұрдың сұмырай байы, мына кісілерге өтірік
Олар да айыр ұстаған әйелді көп ауыздан жабыла сыбап
Келтірілген үзінділердегі сұрқия сұрдың сұмырай байы, жалмауыз саудагер жалмауыз
Көз алдыңызға елестетіңіз: аштықтан үзілгелі тұрған азапты өмір. Ауылнай
Әйелдердің бір ауыздан сыбамай көп ауыздан сыбауы да шындыққа
Біз бұл тұжырыммен толық келісе алмаймыз. Себебі, жазушылардың барлығы
- Адыра қалғыр, Калашокін алпыс деп сәндемей-ақ бастықтың консаралы
- Өңкей, өлімтік, - деп қорлап та қояды. (Шұғыла).
Жазушы қарапйым сөздерді үйіп-төгіп қолданбағанымен, талғаммен, аса жауапкершілікпен пайдаланады.
құтырған, оттамасын, боқмұрын, каззап, қатын, өсекші, жынды, боз сабалақ
антұрған, сайтан қатын, көк соққан қатын (Тарландар);
аузы мұрныңды қан жалатам, құдайы құрғыр, ақымақ, өшір үніңді,
Мұндағы сөздер мен сөз оралымдарын оқып отырып эмоциялық-экспрессивтік реңктерінің
Енді мына мысалдарға көңіл аударып көрейік:
Ойбай-ау, қу салдақы-ай! Жасыңа жетпей әкеңді жалмадың. Асырап отырған
Енді үйге кірші, шашыңды жұлып қолыңа берейін, бетің тілінгір
Бұл мысалдар Мұхтар Мағауиннің "Қара қыз" туындысынан алынған үзінділер.
Жоғал, неше айғырдың бауырынан өтсе де жыны басылмаған кәрі
Автор кейіпкердің қатты ашуланып тұрғанын көрсетумен бірге, оның қандай
М.Мағауин шығармаларындағы орыс тілі элементтері де өз орнын таба
Тоқта, тоқта-а, көда пайдөш?!
Тауға шығып қайтайық деп…
Нелзә! Алма украт будеш!
Ағасы кішкене сыпайырақ…
Қуатит! – күзетші ақырып жіберді.- жоғалт көзіңді! Әйтпесе ат
Шығармаларда кездесетін орыс тілі сөздері кейде кейіпкерлердің даңғой, еліктегіш
Қарапайым сөздердің еркін қолданылатын жері – кейіпкерлер тілі. Мұнда
- қарай гөр… тілің майда шүйіркелескің келіп қышынып отырсың-ау,
Оның рас, қара тілді қазақпен қажаспағалы қашан?! (О.Бөкей)
– Сойталдай үш ұлың бар, қатын неге әпермейсің?
Сенің қыздарыңды көздеп жүрмін
– Байсыз қалса да сендей заржақпен құда болмаспын. Дәмесінің
- Қап, мына бүкірдің қорлығын-ай! (Қ.Ысқақов. ке.)
– Сумырын, сен жүрген жер тек болушы ма еді,
- Теке сасыған сорлы, тұншығып өлейін деп пе едің?!
Мысалдардағы айырып көрсетілген сөздердің барлығы да ауызекі сөйлеу тілінде
Ал қатын сөзі қазіргі қазақ тілінде өзінің алғашқы мағынасынан
Басқа түркі тілдерімен салыстырғанда қазақ тілінде мағынасы дөрекіленіп, табуға
Екінші мысалдағы сойталдай сөзінің үлкен сөзін күшейту мақсатында жұмсалып
Өмірде адамның кемшілігін бетіне басуға даяр тұратын адамдар көп
– Бекеңе төртінші курста кездестім ғой, оған дейін қай
Келтірілген 7 мысалдағы сорлы сөзі мен 6 мысалдағы сорлы
Қазақта неме біреуді жақтырмай, жазғырған кезде дөрекі сөзбен тіркесіп
«Көргенсіз неме, тілінің ұзынын қарашы», - деп үлкендердің бірі
- Әй, Қайран-ай, суға кетіп кешіккенді «ит өлдің деп
Оллаһи, бірінші рет естіп тұрмын
Қазақпысың өзі!… Бетті қара… Жағал-жағал болып жетіп келуін… сатпақ
Келтірілген екі мысалдың белгілі бір объектіге бағытталып тұрғаны белгілі.
Кейде жазушы кейіпкерінің тілі, сөз саптауы, олардың дүниені қабылдаулары
- Өзіңнен бес жас кіші байыңа мақтанамысың?! Бай құтаймайтын
Сенің де сырың мәлім. Азаматыңның топырағы суымай жатып, шыжбаңдап
Кет, салдақы! – деді кемпір шаңқ етіп. Жатыры кепкен
Мысалдардағы шыжбаңдап, қу жатыр, бедеу, салдақы, ойнас, талақ сияқты
Ондай сөздер кейіпкер аузымен оның қатты ашуланып, таусыла күйінген
Құрамында дөрекі сөзі бар мақал-мәтелдерді, фразеологизмдерді жазушылардың көркем шығармада
Құйысқанға қыстырылған нәжістей, жүрген жерімді Итбайдың тіліне ерем деп
«Иттің бірдемесі дәрі болса, дарияға бірдеме етедің дегендей қорлығы
Ызаға бой алдырған ол:
- Құйысқанға қыстырылған нәжіске ұқсап, саған не жоқ?! –
Не болса о болсын! Қолымдағы көзірім қарғаның мәткесі еді.
Келтірілген мысалдардың қайсысын алсақ та, құрамында қазақи сөз оралымдары
Салыстырулар барысы қазақ әдебиетінде қарапайым сөздерді мейлінше батыл, мол
Сөйлеу стиліндегі байырғы теңеу құралдарының сол кездегі өмірден, қоршаған
Бей әдеби элементтердің көбінесе сатиралық шығармаларда көптеп қолданылатынын зерттеу
Қазақ әдебиетінің көрнекті өкілінің бірі, қазақ сатирасының саңлағы Оспанхан
Оспанхан Әубәкіров әңгімелерінің баршасы таза ұлттық, қазақи оқиғаға басым.
Жазушы күнделікті тілдік қатынаста жиі қолданылатын қарапайым сөздерді сатиралық
О, үйде басың қалғыр. Үй бір жаққа қашады ғой
Әнеу күні «қатындардың кітабың деген кәзиттен деп біреулер кепті
– Ой қара басқыр-ау, неге атпадың жаңағы арқарды? –
Шал екен деп қалдым. Ауылда шалдар сәлем бермесең, жер-жебіріңе
Өй, ит-ау, шалың не? Тіпті әкең болса да атпадың
Өй, шошқа-ау, шалда соншама мүйіз бола ма?
Өй, құдай төбеңнен ұрғыр-ау, шал сонадайдан сонаға скіре ме?
Өй, ақымақ-ау! Шалдың төрт аяғы бола ма? Иттің ғана
4) Өй, құры әрі! Арақ береді деп жүргенше қырлы
Ой, дүние-ай, өтіп бара жатқан заман-ай, о да біразға
Е, оттайды. Ысқырма дейді.
Бұл «үһң адам болып қалдым-ау дегені, - деді (Ұ.с.қ.
Тіпті оған тілі жетпесе, оның бір жағындағы «Ақымақң, «Албастың,
Иттің балалары, естеріңде болсын, менің қолымнан ешкім алмайды. Құдай
О.Әубәкіров шығармаларындағы дөрекі қарапайым сөздердің, қарғыс, одағай, орыс тілі
Оспанхан Әубәкіров орыс тілінен енген сөздерді пайдаланудың үш түрлі
«Осында Алматының мал дәрігерлік институтынан келген бір бұйра бас
Айттым ғой, ата, бұл уже нервный болған мисыз сиыр.
Бұл үзіндіде сатирик орыс сөздерін орынсыз тықпалап, тыл шұбарлауды
Разгон алып алған соң Мікең демін мұрнымен тартып аузын
Жазушы шеберлігі орыс сөзінің орынды қолданылуы арқылы, баяндауыштың мысқылдық
Оспанхан орыс сөздерінен енген сөздерге қазақ тілінің ды, -ді,
Әй, қатын, әпкел бері дәкіменттерді! – деп бұйырды. Жеңгей
Мұндағы дәкіменттер документ, семиә семья аптариқа авторитет деген сөздердің
Спірәпке беріліп отыр Шабдарұлы Жабаққа. Неге десеңіз, бұл бала
Бұл үзінділер шала сауатты кейіпкерлердің орысшасы сол кездегі өмір
Соғыс бітер біткенше осы сталабай айырпланында аспаз болып, жұмыс
Бұл мысалдан да автордың юморлық сөз қолданысының шеберлігін көреміз.
Жалпы юмор мен сатира тек юморлық-сатиралық шығармаға тән деп
Енесі байғұс та пыс-пыс етеді. Томашадай болып шаршамайды өзі.
Әй, қатын, бол, тездет. Күн ысып барады. Берден үй
Қу шешек шыққыр, сені сол жерге тұсап қойған шығар,
Анада қияндағы командировкаға келгенде, Сәрсеновтің үйінің табалдырығынан аттай бере
Оу, шошқа-ау, мынауың не, үйінді дәруіштің құжарасындай құлазытып қойғаның!
Бұл да бір біраз сөзбұйдаға салып көріп еді, шаршайтын
Әй, дөйқара, тоқсандық жоспар, жылдық жоспар деп жүргенде өміріңнің
Шығармада қарапайым сөздердің де комика тудыруда өзіндік қызметі бар.
Ажар: Алдан! Әй, Алдан! Ей, үнің өшкір, қайдасың?
Алдан: Ау, мама, не боп қалды?
Ажар: Әй, жайрағыр, асханадағы ыдыстарды жуып қой. Жабысқыр, еденді
Алдан: Сонша ұрыспаңызшы.
Ажар: Әй, кеще, үлкеннің айтқан сөзін ұғып ал, «жақсы
Қазақ көркем әдебиетінде қалың жұртшылыққа жақсы танымал қаламгерлердің бірі
Қ.Ысқақовтың «Қара орманң романында Кенді Алтайдың сонау қиыр шетінде
Жазушы құрамы 5-6 адамнан тұратын балташылардың бастығы Әбдіжапар мен
Автор Әбдіжапардың аузына арам қат деген қарғыс адалымыздан жағып
Қ. Ысқақовтың «Менің ағаларымң шығармасындағы кейіпкерлер тілінде дөрекі, қарапайым
Осы шығармадығ Жанымханның дүниеқоңыздық қасиетіне бап қосылған Нағиманың да
Әлгі құдай атқыр… Желік суын ішіп-ішіп мас болып келді
Тіл қатысынан-ақ Нағиманың мінезінің бір қыры ашылып тұр.
Бұл шығармадағы ана образы бір ғана мысал арқылы толығымен
Жанымханды біреу желкеден түйгіштеп алып бара жатқандай-ақ: «құдай-ау, сақтай
Кейіпкер тілінде сөйлеу этикетінде актив қолданылатын қаратпа түрлері кездеседі.
Әрбір ұлы халыққа тін бір қасиет болуы керек (тиіс
Д.Исабековтың «Талахан-186ң әңгімесінде автор бүгінгі күн, өмір шындығынан ауытқымайды.
Ауыл жанындағы апанда үш түп помидор өсіп шығады. Осы
«Невадада ядролық қару сыналыптың, - деді Виктор. - Қуаттылығы
Жұрт үндемеді
Мәссаған, - деді ол сәлден соң, - Дәл осындай
Жұрт оған көзінің астымен қарап қойды.
Пікән шыдай алмай шарт кетті.
Әй, оттамай аузыңды жапшы-ей, деді ол Викторға қанталаған көзімен
Оның пікіріне жұрттың бәрі қосылды. (Д. Исабеков. Талахан-186).
Сырттай қарағанда, бұл диалогтарда тұрған ештеңе жоқ. Кәдімгі қарапайым
Осы диалогтың өзінде үлкен мән жатқанын байқаймыз. Автор осындай
Автор осы шығармасы арқылы: «Өмір шындығы дегеніміз осы. Қайдағы
Көркем әдебиет өмірдің қыр-сырын көркем сөз арқылы бейнелейтін өнердің
Диалогтан кейіпкер бойындағы өзгеріс-құбылыстарды көре алсақ, ал кейіпкер бойындағы
Отаржан, мәшинеңді ашып, посылкеңді бере қал, - деді. Ол
Е, неге?
Кеңсеге барып тіркеу керек.
Одан қашан келесің?
Ертең.
Ойбай-ау, осы жерден-ақ беріп кете салсаңшы. Сонан кейін тіркерсің.
Бермеймін. Ертең паспортыңызды алып келесіз.
Пашпортты қайтесің? Пашпортқа сенесің бе, маған сенесің бе?
Заң солай, паспортқа сенем.
Қап, қап мына қызталақты-ай, ә?!
Ақсақал, боқтамай сөйлеңіз.
Боқтағаны несі, кім сені боқтады?
Сіз боқтадыңыз. Ол сөзіңіз үшін жауап бересіз.
Неғыл дейді, мына шірік неме, а? – ол ашудан
Жауап бересің дегенің қалай? Боқтағанды естімей жүрмедің. Ойбай-ау, мынау
Кемпірбай қария мен почташы Отардың арасындағы диалог арқылы олардың
Тынышбай Нұрмағамбетовтың суреттер объектісі – негізінен ауыл өмірі. Кейіпкерлері
Қаламгердің қайсыбір үлкенді-кішілі шығармасын алсақ та, ауыл өмірін терең
Ол «сушың әңгімесінің кейіпкері Жаманқұлды мінездеуге аса қатты көңіл
«Әлгінде ғана салмақты болып тұрған Жаманқұл аяғын мамырлап басып
«Жаманқұл көзін ашып, жан-жағына қараса, серейіп жерде жатыр екен.
Иттің ғана күшігі, алманың сабағындай болған мойныңды үзіп алып,
Бақырған ащы дауысы тіпті алысқа кетіп жатты (Т.Нұрмағамбетов. Сушы).
Бұл үзіндіден біз алғашында сап-салмақты боп, маңғазданып тұрған Жаманқұл
– Тфу! Атаңа нәлет ит кержақ! – жігіттің ызалы
–Ой, ит-ай! – деп кіжінді. Өзі емес, әлде біреу
– Мына иттің қорлығын-ай, ә! Мына иттің! Апырмай! –
Берілген мысалдың қайсысынан да кейіпкердің ызалы үнін естиміз. Кейіпкерлер
Қ.Ысқақовтың драмалық шығармасына келетін болсақ, «Талақ комедиясындағы Қарақатын деген
Әй, байғұс-ай, қатын алмай қайын алған сенің не теңің
Осы екі-үш сөйлемдегі қарапайым сөздердің молдығынан ашушаң Қарақатынның бейнесі
Дулат Исабековтың «Әпкең драмасындағы (екі бөлімді) кейіпкерлер тілі қарапайым
Бұл сөздер де көрші әйелдің бейнесін еш түсініктемесіз-ақ ашып
Осы комедиядағы Айдарбек тілінде әй, қатын, әй, жап аузыңды,
Сөйлеу тілінде одағайлар қарапайым және қарғыс мәнді сөздермен тіркесіп
Сонымен Зейнеп, Айдарбек және көрші әйел аузындағы сөздердің экспрессивті-эмоционалды
Ілияс Жансүгіровтың Қазан төңкерісі кезіндегі Жетісудағы қазақ жалшысы туралы
Мұны көріп дәті шыдамаған Бадырақ жүгіріп келіп баланы ұстай
А, тексіз кедей, байдың баласына жаның ашып бара ма,
Шығармада ешбір жазығы жоқ нәрестені аяған Бадырақты сол жаны
– Ей, қақбас, сақал текеде де бар, жоқтан өзгеге
– Албасты-ау, үйдің астында қыңсылап жатқаныңда қол ұшын берейін
Мысалдардағы қақбас, албасты сияқты сөздерді автор кейіпкер бойындағы қазақылықты,
Көркем шығармаларда осы тәрізді дөрекі сөздер өте көп. Олардың
Плебал, сенің сенің отыз бес сомдығыңды (О.Б.Шұғыла, 551),
Мұндағы плебал орысша "плевал" (түкірдім) деген сөздің орнында. Жазушы
Ах, подлец! Ах, подлец! – ол менің жағымнан тартып
Бұл жерде Қ.Ысқақов кейіпкердің өте ашулы, ызалы екендігін көрсетіп
Одағайлар сөйлемде көңіл-күйге байланысты болғандықтан, олар таңданғанда, күдіктенгенде ерекше
Телефонды кезек күтіп отырған Бозым безілдете жөнелді:
Әй, Әліқыз, әлі үйдемісің, әй, былай, біздегі бас қосу
Тәйтік: Мынау кеселді қара, не дейді?
Андабек: Әй, Аңдамас десе аңдамассың-ау, адыраңдамай шық бері (Ш.Хұсаинов).
… Сонда дәркембай санын бір соғып, алақанын жайып:
Қап, бауырым-ай! Құй сен, құй сенбе, мәшине сатып алуын
Құдайға шығындап әуре болма, ол менің әшейін ұйқы ашарым
Ақан: - Қап, шын пері дегенім пері соққан сен
Сақан: Бөссе, бөсе берсін, отчет-тастай, көр, тексер…
Мақан: Мәссаған! Әй, досым, осындай да оспадарлық бола ма?
Сақан: Сен сенсең, құдай қайда қашады дейсің (құлағына сыбырлап),
Мақан: Бұл болмайды! Мен заңсыз документті қабылдай алмаймын. Мынау
Сақан: Мақа, сен былай етеді деп, менің үш ұйықтасам
Мақан: Өң-түс керек емес, іс керек.
Сақан: Міне, бұл дұрыс болды. Сол үшін саған бір
Мақан: Хе-хе-хей! Әй, сен менің көңілімнің кілтипанын дәл таптыңе-ей
Мақан аузынан одағай сөздердің шығуына қарап, әкелінген отчеттің қателігі
Ол хатшысын шақырып алып, оңашалап сұрап жатыр:
-Ауданнан келген кім дедің?
-Шумақаев.
-Ол қандай сумақай, қайдан дедің?
-Райкомнан болса керек.
-Оһо! – деді де тілсіз қалды, көптен кейін:
-Райкомның өзінде істей ме екен?
-Жоқ, жай бір жауапты уәкіл сияқты.
-Еһе – деді де, ыңқылы басылыңқырап, ьір-екі кесе шай
-Неге шақырыпты?
-Мақта жайында баяндамаңыз қойылса керек.
Оһо!
-Басқа кімдерді шақырыпты?
-"Мақталы", "Ынталы" колхозының бастықтарын…
-Еһе, көппен бірдей көрсек арман жоқ. Бірақ соңғы күндері
Адамның көңіл-күйін, күлкілі жағдайды тудыруда эмоционалды-экспрессивті лексикаға жататын одағай
Өз кезінің өзекті шындығын қандай қаламгер болсын кесек-кесек толыққанды
Өз шығармаларында уақытқа үн қосумен бірге жаңа уақыттың аяқ
Жазушы өмір шындығының нағыз қайшылықтарын бар толық мәнінде бейнелеуге
–Иттен туып, іннен шыққан… "Иттен туып, іннен шыққан хайуан"
Е-хе! Сен не оттап тұрсың?! Иттен туып, іннен шыққан
Үй, енеңнің қара қасқасы!.. Тілің таңдайыңа жабысып қалды ма,
Бұл үш аша қармақ көмейінен қабылған кавказдық овчарка аузын
Е, не боп қалды? Сенің үлесің мол. Жолыңда жеңіл
Ол ынжық - деп Ваня кочегар өзі ұмтылды.
Әкел бері, шошқаша-ақ жан тапсыртайын мен бұған.
-Ә, иттің баласы! Сен не деп ырылдап тұрсың?
-Өлімтік! – деді алқынып - қаныңды ішем… жаның барында
Бұлар – иттің етін жеп, иттіктен де асып кеткен
Қарғыс сөздер және олардың көркем әдебиетте қолданылуы жайында зерттеу
а) -Құдай сілегір, кетші былай, құдай сілегір! Тыныштық бермедің
Берілген үзіндідегі балаға әбден ыза болған Байдалының дәл кейпін
–Уа тәңір алғыр, кешегі таққан белбеуім қане? Бибіш үн-түнсіз
-Құдай тапқыр! Бұрын үйге жақындай құлайтын еді де әкеле
ә) ортақ қарғыстар
– Шық, көрінбе көзіме, қуарған. Құдай төбеңнен ұрғыр! Тас
–Осы отырған қалың би сендерді құдай тапсын!
Ей, Құнанбай, әруақ қаны қарғыс атсын! Көріңде өкір!
Тәкежанды құдай атсын, құдай атқырды (М.Әуезов).
Б) малға айтылатын қарғыстар да адамның көңіл-күйін (малға ашуланған
Әй, арам қатқыр! Құдай бар болса қарасан келсін. Қасқыр
в) "Қаға берісі" бар қарғыстар – біреуге қарай айтылған
Құнанбай Әмір мен Абай екеуіне қатар бір ғана шұғыл
Талып жатқан күйінен есін жиып, екі көзін алартып ашып
Я, құдай, қабыл етпе!
Жаратқан елең алма! Не сұмдық! Қарғыс айтқалы жатыр ғой,
Қызарып атқан таңда… Айттым ататлың қарғысымды. Менен туған арам
Берілген үзіндіден Құнанбайдың балаларына деген реніші өте қатты екенін
Адамға тез, бірден әсер ететін сөздер бар екенін білсек,
Қорытынды
Жұмыстың бірінші тарауында дөрекі сөздердің, одағай сөздердің, қарғыс сөздердің
Дөрекі сөздер – жазушы үшін кейіпкер бейнесін жасауға қажет
Қазақ менталитетінде сөз магиясы өте күшті атқарады. Солардың бірі
Қарғыс өзіне қиянат жасаған адамдарға өлім немесе сондай бақытсыздық
Осы тараудағы орыс тілі элементтері жайлы мәлімет былай өрбиді:
ІІ тарауда осы сөздер мен тіркестер нақты мысалдармен келтірілді.
Қолданылған әдебиеттер тізімі:
Виноградова В.В. Стилистика. Теория поэтической речи. Поэтика. Москва, 1963
Байтұрсынұлы А. Тіл тағылымы Ана тілі А. 92
Виноградов В.В. О языке художественной литературы. Москва, Гослитиздат. 1959
Балақаев М., Томанов М., Жанпейісов Е., Манасбаев Б Қазақ
Болғанбаев Ә., Қалиұлы Ғ. Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы мен
Әуезов М.О. Қазақ әдеби тілінің мәселелері. Алматы, 1950
Сыздықова Р. Сөз құдіреті. Алматы: Санат, 1997 223 бет
Балақаев М. Қазақ әдеби тілі және оның нормалары. Алматы:
Кеңесбаев І., Мұсабаев Ғ. Қазіргі қазақ тілі. Алматы, 1962
Колесов В.В. Язык города. Москва. Высшая школа. 1991. 190стр
Литературная норма и просторечие. Сб.ст. Москва. Наука, 1977-254 стр.
Сыздық Р. Тілдік норма және оның қалыптасуы. Астана: Елорда,
Сыздықова Р. Абайдың сөз өрнегі. Алматы.
М.Әуезов. Уақыт және әдебиет. Алматы.
М.Әуезов. Шығарманың жинағы. Алматы, 1979, 19 том.
Сауранбаев Н.Т. Қазақ тілі тарихы мен диалектологиясының мәселелері. Алматы,
Қалиев Ғ., Сарыбаев Ш. Қазақ диалектологиясы. Алматы, 1967
Жұбанов Қ. Исследование по казахскому языку. Қазақ тілі жөніндегі
Әбілқасымов Б. Алғашқы қазақ газетінің тілі. Алматы, 1971
Жанпейісов Е. Қазақ прозасының тілі. Алматы, 1968
Қазақ тілінің қысқаша этамологиялық сөздігі. Алматы, 1966. 124 бет.
Ахметов Ә.Қ. Түркі тілдеріндегі табу мен эффемизмдер //
Болғанбаев Ә. Қазақ тіліндегі алғыс пен қарғыс мағынасындағы тұрақты
Багиров. Особенности языка азербайджанских советских романов Автореферат канд. диссерт.
Курбатов Татарская лингвистическая стилистика и поэтика. Москва, 1978
Хамраев М.К. Основа тюркского стихосложения Алматы, 1963
Сыздық Р. Көркем мәтінді лингвистикалық талдау. Алматы: Ғылым, 2002
Шалабаев Б. Көркем проза тілі Алматы: Білім, 1994 128
Бизақов Сейдін Тілдік норма және варианттылық Алматы: Ғылым, 1997-208
Жұмалиев Қ. Қазақ әдебиеті тарихының мәселелері және Абай поэзиясының
Исаев Ж.Т. Көркем әдебиет шығармаларының тілі мен әдеби тілдің
Шоқын Г.Т. Көркем проза тілінің стильдік ерекшеліктері Алматы, Ғылым,
Мұратова Г.Ә. Көркем әдебиет тіліндегі қажеттілік пен кездейсоқтық Алматы,
Сыздықова Р. Абай шығармаларының тілі Алматы, 1968
Шалабай Б. Көркем проза тілін зерттеудің ғылыми-теориялық негіздері. Дис.
Серғалиев М. Көркем әдебиет тілі А. 1997
Нұрғожина Ш.И. Эмоционально-экспрессивная лексика казахского разговорного языка. Дисс. На
Белбаева Қазіргі қазақ тілінің лексикологиясы Алматы, Мектеп, 1976
Кеңесбаев І. Қазақ тілінің
Майтанов Суреттеу мен мінездеу Алматы, 1991
Смағұлова Г.
Смағұлова Г. Қазақ фразеологизмдерінің варианттылығы.
Сыздықова Р., Шалабаев Б.
Абдуллаева Л. Лексическая стилистика узбекской художественной литературы. Ташкент. Фан,
Милехина Т.А. Стилистические различия разговорн. и худ. диалог. //
Моисеев А.И. Богатство языка и культура речи С.п.Гос.ун. 1995-85
Аманжолов С. Қазақ әдеби тілі синтаксисінің қысқаша курсы Алматы,
Сарыбаев Ш.Ш. Междометие в каз. языке А-А, 1959, 87
Томанов М., Сайрамбаев Т. Қазақ тіліндегі қаратпалар Алматы, 1980ж.
Қазақ тілінің грамматикасы. Ғылым. Баспасы Алматы, 1967
Аманжолов С. Қазақ тілі синтаксисінің қысқаша курсы, Алматы, 1940,
Балақаев М.Б., Қордабаева Т. Қазіргі қазақ тілі. Алматы, 1974,
Балақаев М., Сауранбаев Н. Қазіргі қазақ тілі Алматы: Санат,
Нұрмұқанов Х.М. Сөз және оның контекстегі қолданысы. Филология ғылымдарының
Еңсебаева К.К. Қазіргі көркем әдебиеттегі кейіпкер тілінің стильдік қызметі.
Рысбаева К.Қ. Қазақ тілі культтік фразеологизмдері. Филол. ғыл. Канд.
Глухов В.М. Свойства просторечно-диалектной фразеологии // Образование и функционирование
Дегтерова Т.А. Выразительная сила слова // Язык и стиль
Әміров Р. Жай сөйлем синтаксисі Алматы, 1983
Сәрсеке Г., Р.Сейсенбаев шығармадағы кейіпкерді мінездеуші. Тілдік-стильдік тәсілдер //
ТІЛДІК МАТЕРИАЛДАР АЛЫНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
Қадыр Тайшықұлы. Күлмеске не. Алматы: ҚКӘБ. 1936.
Б.Майлин. Таңдамалы повестер және әңгімелер. Алматы: Жазушы, 1977. 544
Ғ.Мүсірепов. Бес томдық шығармалар жинағы. Алматы: Жазушы, 1991.
Ә.Кекілбаев. Екі томдық таңдамалы шығармалар мен әңгімелер. Алматы: Жазушы,
А.Тоқмағамбетов. Фельетондар мен сықақтар. Алматы: Қаз. Мем. Көркем әдебиет
С.Адамбеков. Қожанасыр қақпасы. Алматы: Жазушы, 1989. 384 б.
О.Әубәкіров. Сиқыр. Алматы: Жазушы, 1971. 151 б.
Ш.Смаханұлы. Елпекбайдың телпегі. Алматы: Жазушы, 1987. 214.; Өткірдің жүзі.
Көңілашар (құрастырған Кенжебаев). Алматы: Жазушы, 1971ү
Көңілді көшенің жігіттері. (құрастырған О.Әубәкіров). Алматы: Жалын, 1981. 144
О, несі әй? Алматы: Жазушы, 1991. 351 б.
"… деген екен". (құрастырған О.Әубәкіров). Алматы, Өнер, 1994.
Әубәкіров О. Қайда безіп барасың. Алматы: Жазушы, 1989-254б.
Әубәкіров О. Ұзын сөздің қысқасы. Сықақ әңгімелер. Алматы: Жазушы,
М.Әуезов
Бөкей О. Екі томдық таңдамалы шығармалар. Алматы, Жазушы 1994,
Бөкей О. Қайдасың қасқа құлыным повестер. Алматы, Жазушы 1993
Бөкей О. Құлыным менің пьесалар. Алматы, Өнер. 1986 ж.
Исабеков "Қарғын" роман. Алматы, Жалын. 1980, 280 бет
Исабеков Д. "Тіршілік" повестер. Алматы, Жазушы. 1975, 256 бет.
Исабеков Д. "Қара шаңырақ" повестер. Алматы, Жазушы. 1973, 216
Исабеков Д. Жеті желкен пьесалар Алматы, Өнер. 1987, 304
Ысқақов Қ. Таңдамалы ( томдық. Алматы, Қайнар. 1997.
Ысқақов Қ. Тұйық роман. Алматы, Қайнар. 1997, 320 бет
Ысқақов Қ. Ақсу-Жер жаннаты. Роман. Алматы, Қайнар. 1978, 508
Ысқақов Қ. Жарық дүние пьесалар. Алматы, Өнер. 1983, 288
Әкімқұлов Е. Жібек жел. Алматы, Жалын. 1977. 280 бет.
Әуезов М. Абай жолы, Роман эпопея. Алматы, Жазушы. 1989
Күмісбаев Ш. Қаладағы келін. Алматы, Жазушы 1989 272б.