Жоспар
Кіріспе 3
1. Нарықтың экономикалық мәні мен маңызы 5
1.1 Нарықтың мәні және қызметі 5
1.2 Баға түсінігі және оның қызметі 10
2. Қазақстандағы баға нарығының сипаты 14
2. 1 Қазақстандағы бағаның қалыптасуы мен дамуы 14
2.2 Баға жүйесіне сипаттама 22
Қорытынды 25
Пайдаланған әдебиеттер тізімі 26
Кіріспе
Сұраныс пен ұсыныстың көлеміне, фирма шығыны мен табысына
1. Нарықтың экономикалық мәні мен маңызы
1.1 Нарықтың мәні және қызметі
Нарықтық экономика және нарықтық қатынастар қызметінің негізі ретінде
Нарық пен нарықтық қатынастардың мәнін «нарық» ұғымының екі
Нарық, меншіктің әр түрлі пішіндерін, тауар-ақша байланыстары мен
Айналыстан басқа, нарық жөне нарық қатынастары төмендегілерді қамтиды:
- екі субъект арасындағы өзара қатынастың нарықтық негізде
- біріккен кәсіпорындардың шетел фирмаларымен арадағы айырбас процестері;
- еңбек биржасы арқылы жұмыс күшін жалдау және
- белгілі бір процентпен несие берудегі несиелік қатынастар;
- тауар, қор, валюта биржаларын қамтитын нарықтық инфрақұрылым-
ның қызметін жүзеге асыру процесі.
Нарықтың қалыптасу шарттарын екі топқа бөлуге болады:
Бірінші топ
1. Меншіктің әр түрлі пішіндерін (жеке, ұжымдық, акционерлік,
2. Мемлекеттік реттеуіштердің сақталуы жағдайында өндірісті демократияландыру.
3. Үш негізгі элементтерді: тауарлар мен қызмет көрсету
Екінші топ шаруашылықты жүргізудің нарықтық әдістеріне өту жөніндегі
Біріншісі., нарықтың және нарықтық қатынастардың саяси-идеологиялық және философиялық
а) нарық - кәсіпкерліктің еркіндігіне және мемлекеттің шектеулі
б) нарық - шаруашылықты жүргізуші субъектілердің, қабылдаған шешімдерінің
в) нарық - шаруашылық қызметіне қатысушылардың тиісті нарықтық
«Нарық» ұғымын түсініктемелейтін екінші көзқарас, оның нақты-экономикалық мазмұнын
Экономика ғылымында нарық ұғымы екі түрлі мағынаға ие.
Нарық - тауар айналысы, ақшаның тауарға айналу процесі
Рьшок дегеніміз сату - сатып алу жиынтығы; сұраныс
Экономиканың нарықтық құрылымы меншіктің түрлері, тауар өндірушілердің құрылымы
Нарықтық экономиканың тиімді жұмыс істеуі үшін мынадай қолайлы
1. Тауар өндірушілерге толық бостандық беру.
2. Тауар өндірушілердің толық жауапкершілігі және ынталылығы.
3. Тауар өндірушілердің бәсекесі.
4. Еркін баға.
5. Мемлекеттің шаруашылықты жүргізуге килігуден бас тартуы, шаруашылықты
6. Тауар өндірушілеріміздің дүниежүзілік деңгейде шаруашылықты жүргізуге бейімделуі,
7. Тауар өндірушілердің мемлекет тарапынан қолдау табуы, мемлекеттік
Нарықтық қатынастардың қызмет етуінің негізі - тауар-ақша қатынастары
Тауар-ақша қатынастарының жай-күйіне халық шаруашылығы салаларының дамуындағы пропорциялар
Тауар-ақша қатынастарының мәні, олардың қызметінің құндық эквивалент принципі
Тауарлық өндіріс - өнімдері бір-бірінен оқшауланған жеке өндірушілердің
Тауар өндірушілердің негізгі мақсаты - сол тауарды ең
Тауар-ақша қатынастары - ол қоғамдық өндірістің өндіру, бөлу,
Тауар-ақша қатынастарының негізінде құн заңы жатыр. Қүн заңы
Құн заңы - тауар өндірушілер мен тауарды сатып
Бұл заңның атқаратын қызметі -айырбас.
Осы заңның талабына сәйкес - өндірілген жөне сатуға
Құн заңы - тауар өндірісі жағдайында еңбекті ынталандыру
Тауар-ақша қатынастары жүйесіндегі негізгі элементтердің бірі болуына байланысты
Нарық - ол меншіктің алуан түрлі пішіндеріне негізделген
Сонымен, нарық ұғымының көптеген анықтамалары бар, бірақ та
Сатып алушылар (тұтынушылар) - олардың қатарына өздерінің тұтынуы
Сатушылар - олардың қатарына тауарлар мен қызмет көрсетулерді
Өздерінің нарықтағы орындаған қызметтеріне байланысты, адамдар және фирмалар
Осылайша, сатып алушьтлар және сатушылар өзара әрекеттесе отырып,
Егер сатып алушы бар, ал сатушы жоқ болса,
Тауарлар және ақша - нарықтың объектілері болып саналады.
Нарықтық механизм субъектілерге әсер ете отырып мынадай процестерді
- айырбастаушы жақтардың келісімін;
- эквиваленттік қайтарымды (өтелімді);
- серіктестердің еркін таңдалуын;
- бәсекелестіктің болуын.
Қазіргі жағдайда нарық өзін-өзі реттеушіден реттелетін болып өзгерді,
Шаруашылықтың субъективті-объективтік құрылымы - субъектілер арасындағы олардың мақсаттарын,
Нарықтық шаруашылықтың субъектілеріне - үй шаруашылығы, мемлекеттік сектор
1. Үй шаруашылығы - құрамында бір немесе бірнеше
экономикалық бірлік. Ол мыналарды қамтамасыз етеді:
- адам капиталының өндірісін және үдайы
- өз бетімен шешім қабылдауды;
- қандай да бір өндіріс факторының иесі
- өз қажеттіліктерін барынша қанағаттандыруға үмтылуды.
2. Жеке меншік секторы - экономикалық бірлік ретіндегі
- сату мақсатында өнімді дайындау үшін өндіріс факторларын
- табысты барынша үлғайтуға ұмтылады;
- өз бетімен шешім қабылдайды.
Жеке секторда ақша жиынының қозғалысын қамтамасыз ететін және
3. Мемлекеттік сектор — шаруашылықтың құқықтық шарттарын қамтамасыз
Нарықтар экономикалық қызметтің орталықтары болып табылатындықтан көптеген экономикалық
Нарықтың негізгі қызметі - жекелеген тауарларды сатушылар мен
1.2 Баға түсінігі және оның қызметі
Нарықтық экономика кезінде баға сұраныс және үсыныс негізінде
Баға категориясының анықтамасын, түсінігін беруде бірнеше көз-қарастар бар.
Бірінші көзқарас - баға құнның ақшалай көрінісі деп
Екінші көзқарас бойынша баға - тауарға төленген ақша
Үшінші көзқарас бойынша баға - төлем қабілеті бар
Қазіргі экономикалық теорияның көзқарасы бойынша баға - құнның
Құн заңы - ол объективтік экономикалық заң. Қүн
Құн заңы тауар-ақша қатынасының негізін қалайды. Ол қоғамдық
Бағаның қүнның айналасында құбылып түруы экономикалық қатынас саласындағы
Бұдан шығатын қорытынды: тауар бағаларының олардың құндарынан ауытқуы
Сондай-ақ, құн заңы - ғылыми-техникалық дамуға ықпал жасайтын
Бағаның мөлшері тауардың құнына тең болады. Құн заңы
Нарықтағы тауардың бағасы оның құнынан үнемі ауытқуда болады.
Нарық экономикасы кезіндегі бағаның қалыптасу механизмін зерт-теуде атақты
Оның тұжырымдамасы бойынша бағаны құрайтын негізгі факторлар болып
Бағаның нарықтық механизмінің негізгі принципі - ол бағаның
Бағаның өндірістік шығынды, өзіндік құнды ақтауы тауар өндірушіге
Экономикалық теорияда бағаның үш басты қызметі көрсетіледі:
1. Бағдар беруші - сатушы мен сатып алушылар
2. Ынталандырушы - өндірісті өте үнемді әдіспен жүргізуге
3. Бөлу - бұл арқылы нарықтық экономика қатысушылары
2. Қазақстандағы баға нарығының сипаты
2. 1 Қазақстандағы бағаның қалыптасуы мен дамуы
Жоғарыда айтылғандай, нарық жағдайына байланысты баға туралы шешімдер,
Баға саясаты дегеніміз - өзінің тауарларына (қызметтеріне) баға
Біраз қайталап, жоғарыда келтірген міндеттердің бірін еске түсірейік.
Егер фирма жұмсаған шығынын ақтап, белгілі пайда табу
Сатып алушылардың табысы қандай бағаны көтере алады деген
Сайып келе, дәлме-дәл айтқанда, маркетинг және қаржы қызметкерлерінің
1 сурет. Екі турлі негізде баға кұру
Шығынға негізделген баға құру ежелден қалыптасып, көзге оңай,
2-сурет. Нарық жүйесі жағдайында қалыптасқан баға мен шығындар
Суретте көрсетілгендей, нарық жағдайында қалыптасқан баға деңгейі сұранысты,
Осы тәрізді мысалдарды көп келтіруге болады. Бірінші мысалдағы
Пассивті баға құру дегеніміз шығын негізінде немесе тек
Ең ұтымдысы активті баға құру. Ол үшін бағаны
Сонымен, активті баға құру дегеніміз тауардың сатылуын ұтымды
Активті баға құру логикасына сәйкес мына тәрізді сұрақтарды
1. Төмен бағаны қолдана отырып, пайда көлемін жеткілікті
2. Бағаны көбейткен жағдайда пайда бұрынғыдай көбеюі ушін
Осы тәрізді сұрақтар тұрғысынан баға құрылса, шығынға негізделген
Шығынға негізделген баға құрудан бас тарту менеджерлер үшін
Әрине, біздің еліміз нарықты экономикаға жаңа еніп, оны
Қымыздың, шұбаттың қасиеті елге белгілі ғой. Сондықтан ол
Біздің келтірген осы мысалға қарағанда құндылыққа негізделген баға
1) сатып алушылар қандай бағамен тауарды сатып алуды
2) қандай бағаға тауардың құндылығы лайықты екенін реалды
Егер маркетологтар бірінші сұраққа жауап іздеген болса олар
Олардың іскерлігі басқада: тауардың сатылуын қамтамасыз етуі тиіс.
Маркетологтар мен сатушылар тауардың нақты құндылығына сатып алушыларды
3-сурет. Тауар құндылығы мен бағаның арақатынасы
Әрине, сатушы мен сатып алушылардың құндылықты бөлісу үрдісіне
Фирманың стратегиялық нысаналары ұзақ мерзімге анықталған әрекет бағыттары
- тауардың сатылуын камтамасыз eтуj;
- пайда табу.
4-сурет. Фирманың баға саясатының қалыптасуы
Осы міндеттерден тыс міндеттер саны тіпті шексіз көп
Баға құру тактикасы дегеніміз фирма тауарының бағасын басқаруға
2.2 Баға жүйесіне сипаттама
Нарық жағдайындағы бағаға көптеген факторлар әсер етеді. Бұлардың
Бағаның өзгеруі факторлар әсер ететін уақыттың ұзақтығына қарай
•баға қозғалысының ұзақ мерзімдік тенденциясы ғылыми-техникалық жетістіктердің, мемлекеттік
• орта мерзімдік циклдік бағаның ауытқуы сұраным мен
•қысқа мерзімдік бағаның өзгеруі әр түрлі маусымдық және
Ішкі нарықтағы бағаларға ақшаның сатып алу кабілетінің өзгеруі,
Бағаны реттеу жөніндегі мемлекеттік әкімшілік шаралар:
1. Бағаны белгілі бір деңгейде ұстап түру. Бұл
2. Тауар сатушы мекеменің пайда деңгейі тауар өндірушінің
3. Монополистер қойған бағаларды
4. Бағаны реттеу міндеті жүктелген үкімет мекемелері мен
5. Баға өзгерісінің шегін
Бағаны жанама реттеу жөніндегі шаралар:
1. Тауар өндірушінің белгілі бір дәрежеде пайда алуына
2. Тауар өндіру шығындарына
3. Сұраным мен ұсыньімның нақты тауарлары бойынша
4. Мемлекеттік меншіктің барлық түрінің қызмет етуіне қажетті
Баға бәсекесінің пайда болуы және оның әрекет етуі
1. Бір түрлі немесе ұқсас тауарды ең
2. Тауар алушының ұсынылған тауарға деген қажетін қанағаттандырмау
3. Тауар алушы мен сатушының, бірінің арзан алуға,
4. Тауар алушылардың бірыңғай қажеттерін қанағттандыратын субститут —
Баға өз табиғаты мен аса маңыздылығына және әрекет
Қорыта айтканда, баға қаншама көтерілгенімен, мұқтаждықтың бәсеңдемеуіне байланысты
Практикада қолданылатын баға стратегиялары:
І.Жоғары баға стратегиясы. Алғашқыда өндіріс шығындары жоғары болады,
2.Төменгі баға спгратегиясы немесе нарыққа өту стратегиясы. Бұл
3.Сараланған баға стратегиясы барлық жеңілдіктер қарастырылған, алдын-ала белгіленген
4.Жеңілдіктегі бағалар стратегиясы сатып алушылармен жұмыс істеу, яғни
5.Икемді баға стратегиясы. Бағалар сатып алушылардың мүмкіндіктеріне қарай
6. Тұрақты, стандартты, озгермейтін баға стратегиясы.
7. Доқгелексіз баға стратегиясы, яғни сатып алушы 100
8. Жаппай көтере сатьт алу стратегиясы, яғни көтерме
Бағаның түрлері:
І.Анықтама баға анықтамалық басылымдарда, каталогтарда, журнал және газеттерде
2.Контракты баға сатушылар мен сатып алушылар арасында келіссөздер
3..Жылжымалы баға шарттар өзгерген жағдайда, келіссөздерде белгіленген бағалар
4.Өзгермелі баға дайындалатын бұйымдарға сауда мәмілесінде ұзақ уақыт
Қорытынды
Нарықтық экономика және нарықтық қатынастар қызметінің негізі ретінде
Нарықтық экономика кезінде баға сұраныс және ұсыныс негізінде
Қазіргі экономикалық теорияның көзқарасы бойынша баға - құнның
Құн заңы - ол объективтік экономикалық заң. Құн
Бағаның нарықтық механизмінің негізгі принципі - ол бағаның
Пайдаланған әдебиеттер тізімі
Белгібаев Қ. Экономикалық теория Алматы 2006
Әубәкіров Я. Экономикалық теория Алматы 1997
Нарықтық экономика негіздері
Мәдешев Б. Нарықтық теорияға кіріспе. А. 1995
Оспанов М.Т. Аутов Р.Р., Ертазин З. Агробизнес теориясы
Үмбетов. Кәсіпорын экономикасы. А. 2002
Нысанбаев С.Н. Коммерциялық баға құру. А. 2004
Экономикалық теория негіздері А.. 1998
3