КIРIСПЕ
I-БӨЛIМ. ДЕБИТОРЛЫҚ БОРЫШТАР ЕСЕБI
1.1. Дебиторлық борыштар есебiнiң түсiнiгi
1.1.1 Есеп беретiн тұлғалармен есеп айырысулар есебi
1.1.2 Кредитке сатылған тауарлар бойынша жұмысшылармен есеп айырысулар
1.1.3 Берiлген қарыздар бойынша есеп айырысулар
1.1.4 Материалды залалды өтеу бойынша есеп айырысулар
1.2. ҚР Ұлттық банкiнiң бөлiмшелерiнде дебиторлармен жүргiзiлетiн операциялар есебi
1.2.1 Дебиторлармен жүргiзiлетiн операциялардың жалпы сипаттамасы
1.2.2 Дебиторлармен және кредиторлармен көмекшi есеп операцияларын жүргiзудегi
1.2.3 Ақшалық аванстар бойынша операциялар есебi
1.2.4 ҚР Ұлттық банкiнiң жұмысшыларымен жалақы бойынша есеп айырысуы
II-БӨЛIМ. ЭКОНОМИКАДАҒЫ АҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕ
2.1. Ақпараттық жүйенi құрудың маңызы мен мақсаты
2.2. ҚР Ұлттық банкiндегi ақпараттық жүйенiң өмiрлiк циклы
2.2.1 Жоба алдында зерттеулер жүргiзу сатысы
2.2.2 Техникалық тапсырманы жобалау сатысы
2.2.3 Техникалық жобаны құру сатысы
2.2.4 Жұмыс жобасын құру сатысы
2.2.5 Енгiзу сатысы
2.3. Ақпараттық жүйеге қойылатын талаптар
2.3.1.Ақпараттық жүйенiң құрылымына қойылатын талаптар
Ақпараттық жүйенiң ресурстарына қойылатын талаптар
2.3.3. Математикалық жабдықтауға қойылатын талаптар
2.3.4. Ақпараттық жабдықтауға қойылатын талаптар
Лингвистикалық жабдықтауға қойылатын талаптар
2.3.6.Программалық жабдықтауға қойылатын талаптар
2.3.7. Техникалық жабдықтауға қойылатын талаптар
2.3.8. Ұйымдастырушылық жабдықтауға қойылатын талаптар
“Iссапарлар шығыстарының есебi” ақпараттық жүйесiнiң концептуалды схемасы
III-БӨЛIМ. “IССАПАРЛАР ШЫҒЫСТАРЫНЫҢ ЕСЕБI” АҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕСIН ЖОБАЛАУ
3.1 “Iссапарлар шығыстарының есебi” ақпараттық жүйесiндегi тапсырманың қойылымы
3.1.1 Ақпараттық жүйедегi тапсырманың сипаттамасы
3.1.2 Кiретiн ақпарат
3.1.3 Шығатын ақпарат
3.2. Ақпараттық база
3.2.1 Машинадан тыс ақпараттық база
3.2.2 Ақпараттық моделъ
3.2.3 Қолданылатын жiктегiштер
3.2.4.Машина iшiндегi ақпараттық база
3.5. Тапсырманың математикалық сипаттамасы
3.6. Программалық жабдықтау
3.6.1. Қолданылатын программалық жабдықтарға сипаттама
3.6.2.Программалық жабдықтаудың құрылымы
3.6.3.Жалпы жүйелiк программалық жабдықтау
3.6.4.Арнайы программалық жабдықтау
3.7. Ақпараттық өнiмнiң анализi және оны пайдалану кеңестерi
ҚОРЫТЫНДЫ
ӘДЕБИЕТТЕР
КIРIСПЕ
Қазақстан экономикасының нарықтық қатынастарға енуi объективтi түрде ақпараттық нарықтың
Қазақстан Республикасы экономикасының ақпараттық аспектiсiнiң қызмет етуi мен дамуы
Көптеген кәсiпорындар нарықтық жағдайда ақпаратты кез келген мүлiк секiлдi
Бухгалтерлiк есептегi ақпараттық жүйе – бұл экономикалық объекттi басқаруға
Бухгалтерлiк есептегi ақпараттық жүйесiнiң қазiргi нарығы өте үлкен қарқынмен
Бiрiншiсi Қазақстан Республикасының экономикалық басқару құрылымдарын қайта құрумен және
Екiншiсi барлық есеп саясатының, есеп әдiстемелерi мен әдiстерiнiң өзгеруiне
Үшiншiсi – бұл қарқынды түрде дербес компъютерлер мен программалық
Төртiншiсi – бұл телекоммуникация құралдарын пайдалану арқылы техникалық және
Бұл ғылыми жұмыс iс-сапарлар шығыстары есебiнiң ақпараттық жүйесiне негiзделген.
Ғылыми жұмыстың мақсаты – кез келген уақытта пайдаланушының сұранысына
Ғылыми жұмыс кiрiспеден, дебиторлық борыштар есебi, экономикадағы ақпараттық жүйе
Дебиторлық борыштар есебi бөлiмiнде пәндiк облыс, ҚР Ұлттық банкi
Экономикадағы ақпараттық жүйе бөлiмiнде ақпараттық жүйенi құрудың маңызы мен
“Iссапарлар шығыстарының есебi” бөлiмiнде “Iссапарлар шығыстарының есебi” есептер кешенiнiң
I-БӨЛIМ. ДЕБИТОРЛЫҚ БОРЫШТАР ЕСЕБI
1.1 Дебиторлық борыштар есебiнiң түсiнiгi
Дебиторлық борыш – заңды немесе жеке тұлғамен өзара шаруашылық
Бухгалтерлiк есеп бойынша ұлттық комиссияның 13.11.96 ж. № 2
Жалпы актив ұғымымен мүлiк, мүлiктiк немесе мүлiктiк емес иглiктер
Осыдан шығатыны, дебиторлық борыш – бұл заңдық құқықтарымен қоса,
1997 ж. қабылданған Бухгалтерлiк есеп шоттарының бас жоспарының 3-бөлiмi
30 “Сатып алушылар мен тапсырыс берушiлердiң борыштары”;
31 “Күмәндi борыштар резервтерi”;
32 “Еншiлес серiктестiктердiң дебиторлық борыштары”;
33 “Басқа да дебиторлық борыштар ”;
34 “Болашақ кезеңдердiң шығыстары”;
35 “Берiлген аванстар”.
33 “Басқа да дебиторлық борыштар” бөлiмшесiне келесiдей шоттар кiредi:
Өтеуге қосылған құн салығы (331);
Есептелген пайыздар (332);
Жұмысшылар мен басқа да тұлғалардың борыштары (333);
Басқа да дебиторлық борыштар (334).
Нақты 333 “Жұмысшылар мен басқа да тұлғалардың борыштары” шотына
есеп беретiн тұлғалармен есеп айырысу;
қарыздар беру;
материалдық залалдардарды өтеу.
Есеп беретiн тұлғалармен есеп айырысулар есебi
Кәсiпорынның өндiрiстiк-шаруашылық қызметi аясында жұмысшыларын қызметтiк iссапарларға жiберiп отырады,
Аванстарды кассадан беру тек алдыңғы берiлген аванстармен толық есеп
Iссапарда жүрген уақытта iссапрадың әр күнiне бекiтiлген көлемде (заңмен
Пәтер жалдау бойынша шығыстарды өтеу бекiтiлген мөлшерден аспайтын
Егер де жұмысшы iссапарға шетелге жiберiлетiн болса, онда iссапарға
Есеп берушi тұлғалармен (шетелдегi қызметтiк iссапарлар, өкiлеттiк және т.б.
333 және 452 шоттар бойынша валюталық операциялар теңгелiк эквивалентте
Кредитке сатылған тауарлар бойынша жұмысшылармен есеп айырысулар
Бiрiншi нұсқа. Кәсiпорын өз жұмысшыларымен мiндеттеме тапсырмасы негiзiнде олардың
Екiншi нұсқа. Кәсiпорын сауда ұйымдарына кредитке сатылған тауарлар бойынша
Тауарларды кредитке сатып алған тұлғалар басқа кәсiпорынға ауысқан кезде
Берiлген қарыздар бойынша есеп айырысулар
Бұл есеп айырысулар жеке үй құрылысына, бақша үйлерiн салуға
Егер де құрылыс салушы қарызды басқа мақсатта пайдаланатын болса,
Материалды залалды өтеу бойынша есеп айырысулар
Бухгалтерия ақша құралдарын, тауарлы-материалдық және т.б. құндылықтар түрлерiн қатаң
Кiнәлi тұлғалардан ұстап қалынатын төлем шаралары 333 шоттың дебетiнде
Жетiспейтiн, жұмсалған және жоғалған соммалар кiнәлi тұлғалардан олардың төлем
Борышкерлердiң төлем қабiтеттiлiгiнiң болмауынан борыштардың сызылып тасталуы оның толық
1.2. ҚР Ұлттық банкiнiң бөлiмшелерiнде дебиторлармен жүргiзiлетiн операциялар есебi
1.2.1 Дебиторлармен жүргiзiлетiн операциялардың жалпы сипаттамасы
Шаруашылық операциялар мен жалақы төлеу бойынша дебиторлармен жүргiзiлетiн операциялар
франт-офисiмен;
бэк-офисiмен;
ұлттық банктiң бухгалтерлiк есеп департаментiнiң бас бухгалтериясымен.
Франт-офис – әкiмшiлiк-шаруашылық операциясын жүргiзетiн Ұлттық банктiң орталық аппаратының
Ұлттық банктiң бэк-офисi – көмекшi бухгалтерлiк есеп жүргiзетiн операциялық
Бас бухгалтерия – Ұлттық банктiң Бас бухгалтерлiк кiтабы деңгейiнде
Франт-офис қамтамасыз етедi:
бөлiмше қызметкерлерiнiң тiзiмдiк құрамын есепке алу, франт-офис арнайы бөлiмшелерiнiң
алғашқы құжаттарды дайындау;
жалақы мен одан ұсталатын ұсталымдар бойынша барлық есеп айырысуларды
мiндеттi аударымдар бойынша есеп айырысуларды орындау;
көрсетiлетiн және қабылданатын қызмет көрсетулер бойынша шарттардың дайындалуы және
Франт-офиспен дайындалған алғашқы құжаттарда құжаттың аталуы, оның нөмiрi, датасы,
Алғашқы құжаттардың текстi мен сандық деректерiн өшiру мен оларға
Бэк-офис көмекшi есеп жүргiзедi және құжаттардың қайтадан қайтарылуымен франт-офистен
Бэк-офис бюджет жiктемесiнiң кодтары мен Ұлттық банктiң бухгалтерлiк есебiнiң
Ұлттық банктiң кiрiстерi мен шығыстарын орталықтандыру кезеңiнен берi барлық
Франт-офис пен бэк-офис жетекшiлерi көмекшi есептi жүргiзу кезiнде шаруашылық
Франт-офис пен бэк-офис жетекшiлерi операциялардың орындалуына, есептiк құжаттардағы деректердiң
Бас бухгалтерия шаруашылық жүргiзу мен ұлттық банк қызметкелерiне жалақы
Бас бухгалтерия бэк-офистен алынған өтiнiмдер негiзiнде шаруашылық жүргiзу мен
Дебиторлармен және кредиторлармен көмекшi есеп операцияларын жүргiзудегi франт-офистiң функциялары
Дебиторлармен және кредиторлармен операцияларды орындайтын Ұлттық банк бөлiмшесiнiң франт-офисi
Шаруашылық жүргiзу бойынша дебиторлармен және кредиторлармен операцияларды орындайтын ұлттық
Ұлттық банк жұмысшыларына тиiстi еңбек жағдайларын жасау мақсатында әртүрлi
Бiр данасы қызмет көрсетумен жабдықтаушы ұйымға берiледi, ал екiншiсi
Ұлттық банк қызметкелерiне жалақы төлеу бойынша дебиторлармен және кредиторлармен
Ұлттық банктiң қызметкерлерiнiң қарыздық борыштары болған жағдайда франт-офис борыштарды
Қызмет етушi заңнамаға сәйкес Ұлттық банк жалақы қорымен есеп
Қазақстан Республикасының зейнетақы қоры;
Қазақстан Республикасының мемлекеттiк әлеуметтiк сақтандыру қоры;
Қазақстан Республикасының үкiметiнiң қол астындағы мiндеттi медициналық сақтандыру қоры;
мемлекеттiк жұмыспен қамтылуға әрекет ету қоры.
Ұлттық банк қызметкелерiне жалақы төлеу бойынша дебиторлармен және кредиторлармен
Егер де қайта есеп айырысу нәтижесiнде сақтандыру төлемдерiнде жетiспеушiлiк
Алғашқы құжаттарды жасау мiндеттемелерi жүктелген франт-офис жұмысшылары олардың дайындалуына,
Ақшалық аванстар бойынша операциялар есебi
Ұлттық банк бөлiмшелерi қызметкерлерiнiң iссапар шығыстарына аванстар беру тiкелей
Iссапар туралы бұйрық пен Ұлттық банк бөлiмшесi жұмысшысының ақшалық
Осындай жағдайда iссапар шығыстарына аванс беру соммасына келесiдей проводка
Дт – 273 11
Кт – 101 00.
Ерекше жағдайда Ұлттық банк басшылығының хаттық рұқсаты мен қайтару
Ұлтық банк бөлiмшесiнiң жұмысшысы iссапардан қайтып келгеннен кейiнгi үш
Тапсырылған құжаттар негiзiнде шығыстардың келесiдей түрлерi бойынша проводкалар орындалады:
а) жолақы бойынша шығыстар:
Дт – 969 12
Кт – 273 11;
ә) тәулiқақы бойынша шығыстар:
Дт – 969 11
Кт – 273 11;
б) пәтерақы бойынша шығыстар:
Дт – 969 13
Кт – 273 11;
в) басқа да шығыстар бойынша есеп айырысулар:
Дт – 979 00
Кт – 273 11.
Iссапар шығыстарына берiлген аванстан асыра жұмсауды дәлелдейтiн құжаттар болса,
а) жолақы бойынша iссапарлық шығыстар:
Дт – 969 12
Кт – 101 00;
ә) тәулiқақы бойынша iссапарлық шығыстар:
Дт – 969 11
Кт – 101 00;
б) пәтерақы бойынша iссапарлық шығыстар:
Дт – 969 13
Кт – 101 00;
в) басқа да iссапарлық шығыстар бойынша есеп айырысулар:
Дт – 979 00
Кт – 101 00.
Есеп беру арқылы алынған сомманың жұмсалмаған бөлiгi iссапардан қайтып
Дт – 101 00
Кт – 273 11.
Iссапарға бару тапсырысы алынып тасталған жағдайда, есеп беру арқыл
Iссапар мерзiмiн есепке алу арқылы шетел iссапарының шығыстарына аванстар
Шетелге iссапар шығыстарына аванс алу үшiн Ұлттық банктiң жұмысшысы
Ұлттық банк төрағасының немесе оның қызметiн атқарушысының қолы қойылған
шетелдiк ұйымдардан шақыру;
төмендегiлердiң көрсетiлуiмен аванс беру өтiнiшi:
жұмысшының тегi (фамилиясы);
жiберiлетiн орын;
iссапар мерзiмi;
iссапарға жiберiлетiн тұлғаның қолы.
Алынған құжаттарға, шетел ваюталары бағамының бюлетенiне және бекiтiлген нормаларға
Шетел валютасымен аванс беруге қажеттi құжаттарға жауапты атқарушының, бэк-офис
Дт – 273 12
Кт – 466 10.
Шетел iссапарлары бойынша аванстық есеп берулер Ұлттық банк төрағасының
Шетелдiк қызметтiк iссапардан қайтып келген тұлғалар бес күн iшiнде
Аванстық есеп беру iссапарлық куәлiк және оған қосымша құжаттар
пәтер жалдау бойынша;
жол жүру бойынша (таксидi қоса алғанда);
өкiлдiк шығыстары бойынша.
Аванстық есеп беру соммасын есептеу дәлелдейтiн құжаттар негiзiнде аванс
Егер де дәлелдейтiн құжаттарға сәйкес асыра жұмсау немесе жұмсалмаған
Дт – 969 20, 969 30
Кт – 273 12, 273 13.
Егер де дәлелдейтiн құжаттарда көрсетiлген жұмсалған құралдар соммасы iссапарға
Дт – 101 00
Кт – 273 12, 273 13
Кт – 779 90.
Егер де Ұлттық банктiң iссапарға жiберiлген тұлғасымен аванс бойынша
Бұл кезде келесiдей проводкалар орын алады:
а) артық жұмсалған шығыстар соммасына:
Дт – 969 30, 969 20
Кт – 101 00;
ә) аванстық есеп беру соммасына:
Дт – 969 30, 969 20
Кт – 273 12, 273 13.
1.2.4 ҚР Ұлттық банкiнiң жұмысшыларымен жалақы бойынша есеп айырысуы
Ұлттық банк бойынша бұйрықтарға сәйкес банктiң жұмысшыларына аванс Қазақстан
Сонымен қатар, бэк-офистiң жауапты атқарушысы франт-офистен алынған есеп айырысу-төлемдерiнiң
Дт – 273 30
Кт – 101 00 / немесе Кт – 466
Ұлттық банк жұмысшыларымен жалақы бойынша толық есеп айырысу әр
а) бiр ай бойынша есептелген жалақы соммасына:
Дт – 961 00, 962 00, 963 00, 964
Кт – 473 30;
ә) алдында берiлген аванс соммасына:
Дт – 473 30
Кт – 273 30;
б) табыс салығы соммасына:
Дт – 473 30
Кт – 473 40;
в) үшiншi тұлғалар пайдасына төлемдер соммасына:
Дт – 473 30
Кт – 473 20;
г) төленген жалақы соммасына:
Дт – 473 30
Кт – 101 00 / немесе Кт – 466
Жұмысшы жалақысын беру күнiнен кейшнгi үш күнде алынбаған жалақы
Дт – 473 30
Кт – 473 10.
II-БӨЛIМ. ЭКОНОМИКАДАҒЫ АҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕ
2.1. Ақпараттық жүйенi құрудың маңызы мен мақсаты
Жобаланып жатқан программалық жабдықтар кешенi дебиторлық борыштар есебiн автоматтандыруға
“Iссапарлар шығыстарының есебi” ақпараттық жүйесiнiң негiзгi мақсаттары мыналар:
iссапарлар шығыстары есебiнiң операцияларын жоғары тиiмдiлiкпен қамтамасыз ететiн бухгалтерлiк
банк жұмысшыларының есептеу жүйесiн жақсарту.
Берiлген есептi шешудi автоматтандыру мүмкiндiк бередi:
есептi шешудiң мерзiмдерiн қысқартуға;
есептеудердiң күрделiлiгiн төмендетуге;
операциялардың сапасын жақсартуға және оған кететiн уақытты үнемдеуге;
құжаттарды өңдеудiң дәлдiгiн жоғарылатуға;
банк қызметiнiң шығындарын қысқартуға мүмкiндiк жасайтын құжат айналысын азайтады;
берiлетiн ақпараттарды қорғау мен сенiмдiлiгiне қойылатын барлық талаптар
ақпаратты жедел жинау, бақылау, өңдеу және жектiзу бойынша жұмыстарды
Автоматтандырылған ақпараттық жүйенiң мақсаты бастапқы ақпаратты жинауға мүмкiндiк беруден,
Компъютермен жұмыс iстеу кезiндегi ыңғайлы интерфейс мамндардың еңбек өнiмдiлiгi
Ақпараттық жүйенi пайдалану процессi кезiнде оның одан арғы дамытылуына
2.2. ҚР Ұлттық банкiндегi ақпараттық жүйенiң өмiрлiк циклы
Жобалау процессi жұмыс тобы мен координарлық жүргiзушi комиссияның уақытпен
2003 жылдың 30 қазанында Қазақстан Республикасы Ұлттық банкiнiң директорлар
жобалау алдында зерттеулер жүргiзу;
техникалық тапсырманы жобалау;
техникалық жобаны жасау;
жұмыс жобасын жасау;
енгiзу.
Бағыныңқы жүйенi жобалау процессiнiң әр сатысы бойынша тапсырыс берушi
Техникалық жобаны жасау мен жұмыс жобасын жасау сатыларын тапсырыс
Сатылар мен кезеңдердiң жұмыстары автоматтандырылатын объектiлердiң ерекшелiктерiне тән бағыныңқы
ерекше бағыныңқы жүйе, яғни бөлiмшелердiң несесе ұлттық банктiң тұтас
сатып алынатын және өзгертулерсiз (немесе маңызды емес өзгертулермен) енгiзiлетiн
Ақпараттық технологиялар бөлiмшесiмен және территориялық филиалда компъютерлiк жүйелердi пайдалану
Бағыныңқы жүйенiң типiн анықтау автоматтандырылатын объектiлердi зерттеу кезiнде және
2.2.1 Жоба алдында зерттеулер жүргiзу сатысы
Автоматтандырылатын объектiлердi зерттеу кезiнде ақпараттық технологиялар бөлiмшесiмен немесе басқа
Ақпараттық технологиялар бөлiмшесiнiң жұмыс жоспарына кiретiн бағыныңқы жүйенi жасауға/дамытуға
Автоматтандырылатын объектiлердi зерттеу кезiнде келесiдей жұмыстар атқарылады:
объектiлердiң автоматтандырылу көзқарасы бойынша ерекшелiктерi бекiтiледi;
алғашқы деректер мен жасалатын көрсеткiштер құрамы анықталады;
қолданылатын деректердi өңдеу мен есептеу түрлерi;
пайдаланушылардың болашақта қолданылатын бағыныңқы жүйеге, енгiзiлетiн және шығарылатын формаларға
енгiзiлетiн және шығарылатын, сонымен қатар, өңделетiн деректердiң түрлерi мен
бағыныңқы жүйенiң сыртқы байланыстары орнатылады;
автоматтандырылатын объектiде ұйымдастырылатын бизнес-процестердiң тиiмдiлiгiне анализ жасалады және бағаланады.
Қолда бар жобалық шешiмдер мен маркетингтiк зерттеулерге анализ жасалады.
Зерттеулер нәтижелерi есеп беру түрiнде немесе жұмыстың орындалуына қойылатын
Зерттеулер нәтижесiнде жоба жетекшiсiмен мынадай мақсаттар үшiн реинжениринг ұсынысы
енгiзiлген ақпараттарды өңдеу уақытын қысқарту;
бөлiмшелердың функцияларын iрiлендiру мен топтастыру және жұмыс ағындарын орындауға
бөлiмшелер арасында және/немесе басқа ұйымдармен байланыстарды оптимизациялау;
өнiмдiлiктi арттыру және өндiрiстiк шығындарды азайту немесе жоғалту;
рыноктың сыртқы факторларының өзгерiстерiне икемдiлiктi және/немесе ептiлiктi қамтамасыз ету.
Есеп мүдделi бөлiмшенiң жетекшiсiмен келiсiледi. Келiсiмнен кейiн, есеп ақпараттық
Зерттеулер мен бизнес процестерiнiң анализi нәтижесi, сонымен қатар, ақпараттық
Бағыныңқы жүйенiң дамытылуы кезiнде бағыныңқы жүйенiң жаңа нұсқасын жасау
бағыныңқы жүйенiң программалық жабдықтауының алдыңғы текстiнiң 25 % -дан
бағыныңқы жүйенiң программалық жабдықтауының модификациясы деректер базасының және/немесе бшрнеше
жалпы жүйелiк платформаны өзгертудi талап етсе.
2.2.2 Техникалық тапсырманы жобалау сатысы
Техникалық тапсырманы жобалау сатысы орындаушымен бағыныңқы жүйенi жобалаудың таңдалған
Автоматтандырылатын объекттi зерттеу есебiнде көрсетiлген, ұсынылған шешiмдерге сәйкес орындаушы
бағыныңқы жүйенiң функционалды құрамы анықталады;
бағыныңқы жүйенi жобалаумен байланысты тәуекелдiлiктер идентификацияланады;
жинақталған автоматтандырылған ақпараттық жүйелердiң (ЖААЖ) бағыныңқы жүйелерiмен және басқа
ЖААЖ унификациялану мен қолданылу пәнi және басқа да бағыныңқы
енгiзiлетiн және шығарылатын құжаттар анықталады;
енгiзiлетiн ақпараттарды жинау мен бақылауға және шығарылатын формаға (форматқа,
жасалынып жатқан жоба бойынша деректердi айқындау анализi жасалады, және
бағыныңқы жүйенiң құрылымы мен қызмет етуiне, қызметшiлердiң саны мен
автоматтандырылатын объекттi бағыныңқы жүйеге iске қосу бойынша жүргiзiлетiн жұмыстардың
құжаттарға қойылатын талаптар анықталады;
экрандық формаларға және интерфейске, жалпы жүйелiк программалық жабдықтауға, техникалық
Техникалық тапсырмада көрсетiлген талаптар ұсынылған шешiмдердi орындауды, пайдаланушылардың бағыныңқы
Техникалық тапсырмадағы талаптарда алдын ала жасалған функциялардың iске асырылуын
Техникалық тапсырма қазақстан Республикасының Мемлекеттiк стандартына ҚР СТ 34.015-2002
жалпы мағлұматтар;
бағыныңқы жүйенi құрудың маңызы мен мақсаттары;
автоматтандырылатын объектiге сипаттама;
бағыныңқы жүйеге қойылатын талаптар;
бағыныңқы жүйенi құру жұмыстарының құрамы мен мазмұны;
бағыныңқы жүйенi қабылдау бақылау мен қабылдау ретi, бағыныңқы жүйенi
құжаттандыруға қойылатын талаптар.
Мiндеттi құжаттарға мыналар жатады:
Пайланушы жетекшiсi;
Администратор жетекшiсi;
Деректердi өңдеудiң технологиялық процессiне сипаттама;
қайта жасалынып жатқан жобалардың жобалық шешiмдерiне сипаттама;
қайта жасалынып жатқан жобалардың алгоритмдерiне сипаттама;
Деректер базасын құру мен жүргiзуге нұсқаулар;
Программа мен сынақтар әдiстемесi.
Егер де осы пункттегi қандай да бiр пунктастысын жоба
Техникалық тапсырмаға енгiзiлетiн және шығарылатын формалардың, сонымен қатар, ақпараттық
Техникалық тапсырмада жобаны жасау кезеңiнде бағыныңқы жүйенi орындаушымен, ең
Техникалық тапсырмаға енгiзiлетiн өзгерiстер техникалық тапсырмаға қосымша ретiнде жасалады,
Техникалық тапсырманың дауындалуы мен оның тапсырыс берушiге берiлу ретi
2.2.3 Техникалық жобаны құру сатысы
Техникалық жобаны құру сатысында бағыныңқы жүйе бойынша жобалық шешiмдер
Техникалық жобалау кезеңiнде жобалық жұмыстарды жүргiзу кезiнде:
техникалық жоба құру сатысында жүргiзiлетiн жұмыстардың ретi мен шарттары
тапсырыс берушiнiң қажеттiлiктерi мен талаптары бойынша орындаушы техникалық жобаны
өзара келiсiм бойынша жиналыста көрсетiлетiн материалдар графиктiк плакаттар, слайдтар
Бағыныңқы жүйе бойынша жобалық шешiмдердiң жасалуы кезiнде орындаушымен келесiдей
бағыныңқы жүйенiң архитектурасын жобалау;
функционалдық моделъдi жобалау;
ақпараттық (концептуалдық) моделъдi жобалау;
алгоритмдiк моделъдi жобалау;
жобалауға специфика құру.
Жобалық шешiмдер ұсынылған шешiмдердiң орындалуын, пайдаланушылардың бағыныңқы жүйеге қоятын
2.2.4 Жұмыс жобасын құру сатысы
Жұмыс жобасын құру сатысында келесiдей жұмыстар атқарылады:
бағыныңқы жүйе мен оның бөлiмдерi бойынша жалпы шешiмдер жасалады;
бағыныңқы жүйенi пайдаланушының функциялары анықталады;
техникалық құралдардың құрылымы анықталады;
бағыныңқы жүйенi iске асыру үшiн қолданылатын құралдар анықталады;
ақпараттық базаны ұйымдастыру мен жүргiзу анықталады;
бағыныңқы жүйенiң программалық жабдықтауы жобаланады.
Бағыныңқы жүйенiң программалық жадықтауын жобалау кезеңiнде программалық жадықтауды жасау
деректер базасын жобалау;
желiлiк программаларды жобалау;
пайдаланушылар программасын жобалау;
жұмысшы топ мүшелерiмен талқыланып, нәтижесiнде хаттама ретiнде дайындалатын экрандық
программа мен сынақтар әдiстемесiн құру, талқылау және бекiту;
пайдалану құжаттарын дайындау.
Программа мен сынақтар әдiстемесi орындаушымен ұлттық банкте жинақталған автоматтандырылған
Жұмыс жобасын құру сатысында жобалық жұмыстарды ұйымдастыру кезiнде:
жұмыс жобасын құру сатысында жүргiзiлетiн жұмыстардың ретi мен шарттары
тапсырыс берушiнiң қажеттiлiктерi мен талаптары бойынша орындаушы техникалық жобаны
өзара келiсiм бойынша жиналыста көрсетiлетiн материалдар графиктiк плакаттар, слайдтар
Пайдаланатын құжаттарды жасау кезеңiнде орындаушымен жұмысшы топпен талқылау үшiн,
Енгiзу сатысы
Енгiзу сатысында жұмыстарды тапсырыс берушi мен орындаушы арасында бөлу
Енгiзу сатысы келесiдей кезеңдерден тұрады:
программалық құжаттардың талқылануы мен бекiтiлуi;
бағыныңқы жүйенiң сыналуы;
бағыныңқы жүйенiң өндiрiстiк пайдалануға алынуы;
бағыныңқы жүйенiң өндiрiстiк пайдалануға енгiзiлуi.
Программалық құжаттардың мүдделi бөлiмшелермен талқылану кезеңiн жұмыс тобының жетекшiсi
Бағыныңқы жүйенi сынау Сынақ ережелерiне сәйкес жүргiзiледi.
Мүдделi бөлiмшелер жетекшiлерi пайдаланушыларды оқыту мақсатында олардың контингентiн анықтайды
Бағыныңқы жүйе пайдаланушыларын оқытуға мыналар кiредi:
бағыныңқы жүйенi стендте сынау кезiнде, кейiнiрек жұмыс орындарында жұмысшы
ақпараттық ресурс иелерiн және бағыныңқы жүйе пайдаланушыларын бағыныңқы жүйе
орындаунымен орыс тiлiнде дайындалған құжаттармен (пайдаланушы жетекшiсiмен) бағыныңқы жүйе
Енгiзу сатысы программалық құжаттардың бекiтiлуiмен және программалық жабдықтау мен
Өндiрiстiк пайдалануға енгiзу техникалық құралдарда және бағыныңқы жүйе нақты
Бағыныңқы жүйе компоненттерiн (модулъдерiн) орталық аппарат, территориялық филиалдар және/немесе
Бағыныңқы жүйенi енгiзу кезiнде ақпараттық технологиялар бөлiмшесiмен келесiдей жұмыстар
ұйымдастырушы-техникалық шаралар жоспарын дайындау, оны мүдделi бөлiмшелермен талқылау және
жоспарланған ұйымдастырушы-техникалық шараларды ұйымдастыру және оған қатысу;
Сынақ ережелерiнiң 6 қосымшасына сәйкес, комиссия мүшелерiнiң қолдары қойылатын
Ақпараттық технологиялар бөлiмшесi мiндеттi түрде ұлттық Банкте программалық жабдықтауларды
Бағыныңқы жүйенiң программалық жабдықтауын және құжаттар пакетiн программалық қорға
2.3. Ақпараттық жүйеге қойылатын талаптар
2.3.1.Ақпараттық жүйенiң құрылымына қойылатын талаптар
Ақпараттық жүйенiң құрылымы – бұл бағыныңқы жүйенiң функционалды маңызы
Тапсырмалар тiзiмi 1-кестеде келтiрiлген.
Тапсырмалардың аталуы Кiретiн көрсеткiштер Шығатын көрсеткiштер Пайдаланушылар
Есеп беретiн тұлғалармен есеп айырысу есебi Өтiнiм
Iссапарлық куәлiк
ШКО
ККО
Аванстық есеп Мiндеттеме
Бухгалтерия
Касса
Кредитке сатылған тауарлар бойынша жұмыс iстеушiлермен есеп айырысулар ШКО
ККО Мiндеттеме Бухгалтерия
Касса
Берiлген қарыздар бойынша есеп айырысулар Аванстық есеп Мiндеттеме Бухгалтерия
Касса
Материалды залалды өтеу бойынша есеп айырысулар ККО Мiндеттеме Бухгалтерия
Касса
1-кесте. Ақпараттық жүйенiң есептер тiзiмi
Ақпараттық жүйенiң ресурстарына қойылатын талаптар
Ақпараттық ресурс – бұл апараттың әр түрлi формаларының (деректердiң,
Математикалық жабдықтауға қойылатын талаптар
Математикалық жабдықтау – бұл есептеуiш техникаларын қолданылатын есептердi шешу
Қазiргi таңда әрбiр дербес компъютердiң өзiнiң математикалық жабдықтау жүйесi
Ақпараттық жабдықтауға қойылатын талаптар
Ақпараттық жабдықтау – бұл ақпараттық жүйенiң мақсаттары мен алға
Ақпараттық жабдықтауды жобалау оның құрамына кiретiн әр түрлi жүйеастыларды
Бiртұтастылық қасиетi элементтердiң өзара байланысын бiлдiредi, мұнда егер
Алшақтатылғандық қасиетi жүйенiң ортадан шектетiлу мүмкiндiгiн және бiр
Адаптивтiлiк – бұл жүйенiң өзгермелi құбылыстарға бейiмделе бiлу қасиетi.
Үйлесiмдiлiк жүйенiң методикалық, ұйымдастырушылық, техникалық және т.б. аспектiлердiң басқа
Дұрыс шешiм алу үшiн ақпараттық жабдықтау кешенiн ұйымдастыру негiзiне
Ақпаратты енгiзудiң күрделiлiгiн қысқарту үшiн енгiзiлетiн ақпаратты жiктеу және
Ақпаратты жабдықтауды ұйымдастырудың қағидалары:
барлық функционалды бағыныңқы жүйелер үшiн ақпараттық жабдықтаудың әдiстемелiк бiрлiгi;
ақпаратты жинаудың, тiркеудiң және жiберудiң бiр рет орындалуы;
келiп түсетiн ақпараттың толықтылығы;
енгшiзiлетiн ақпараттың дәлдiлiгi және туралылығы;
ауытқу әдiсi бойынша ақпаратты енгiзу;
шығарылатын ақпаратты басқару жүйесiне жiберудiң мерзiмдiлiгi;
ақпаратты сығу;
ақпараттық жабдықтаудың қызмет ету шығындарын минимизациялау.
Ақпаратты жабдықтауды жобалау мен құру жүйелi түрде келесiдей талаптарды
Нәтижелер туралы ақпарат келесiдей талаптарға сай болуы тиiс:
аяқталғандылық, анализ жүргiзуге қажеттi есеп беру ақпаратын алудың толықтылығы;
алынған ақпараттың туралылығы, құжаттардың дұрыс дайындалуы;
бекiтiлген стандарттарға сәйкестiгi;
анықтылық, ақпарат кез келген пайдаланушыға түсiнiктi болуы қажет;
қырағылық, анықталмағандық жағдайында шешiм қабылдау кезiнде активтер мен кiрiстер
қарама-қарсы қоюшылық, ақпарат пайдалы және мазмұнды болуы үшiн бiр
кезектiлiк, шаруашылық операциялар есебiнiң әдiстерi есептi бiр кезеңнен екiншi
Енгiзiлетiн және шығарылатын ақпарат келесiдей түрде анықталуы қажет:
басу құралдарында алынған құжаттар түрiнде;
өңдеудiң басқа циклдерiнде пайдалану үшiн машина iшiндегi ақпараттық база
Лингвистикалық жабдықтауға қойылатын талаптар
Лингвистикалық жабдықтау – бұл тiл құралдарынң, ғылыми-техникалық терминдердiң және
Бухгалтерлiк есептегi лингвистiк жабдықтаудың тiл құралдары екiге бөлiмге бөлiнедi.
Программалау тiлiн таңдаудың мақсаттылығы сервистiк программа құралдарының болуымен, осындай
Лингвистикалық жабдықтауға қойылған талаптарды есепке ала отырып, деректер базасының
2.3.6.Программалық жабдықтауға қойылатын талаптар
Программалық жабдықтау – ақпараттық жүйенiң функцияларын iске асыратын және
Программалық жабдықтауға қойылатын талаптар пайдаланушылардың нақты программалық өнiмге деген
Есептер кешенiне жасалынып жатқан программалық жабдықтау бөлiмше функцияларын iске
Программалық жабдықтауды құру кезiнде модулъдiлiк, өзiндiк және пайдалану икемдiлiгi
Пайдалану икемдiлiгiн арттыру мақсатында келесiдей мүмкiндiктердi қарастыру қажет:
жұмыстың диалогтiк режимi (меню);
модулъдi автоматты түрде шақыру;
үзiлiстен кейiн жұмысты жалғастыру;
ақпараттық массивтер жағдайы туралы анықтамалар беру.
Жүйелiк жабдықтаудың құрамына кiретiн операциялық жүйе пайдалануда қарапайым болуы,
Программалық жабдықтау қамтамасыз етуi қажет:
пайдаланушыларды регламенттiк және сұранысты-жауап беру режимдерiнде қызмет көрсету;
функционалдық есептердi шешу;
өзара байланысқан есептердi шешудiң кезектiлiгiн басқару;
ақпараттың сақталуын және оның жаңылысудан кейiн қалпына келтiрiлуiн;
деректермен жұмыс iстеу мен жеткiзiлудiң қарапайымдылығын және сенiмдiлiгiн;
пайдаланушыдан келiп түсетiн ақпаратты бақылауды;
ақпаратты қорғауды, ЭЕМ-ге тек автоматтандырылған жұмысшыларға ғана қатынауға рұқсат
қажет болған жағдайда кешеннiң жекелеген есептерiн шешуге мүмкiндiк берудi.
2.3.7. Техникалық жабдықтауға қойылатын талаптар
Есептер кешенiнiң техникалық жабдықтауы деректердi өңдеудiң технологиялық процестерiн iске
Жүйенiң қызмет етуiнде қолданылатын техникалық құралдар кешенiне мыналар кiредi:
басқару құралы;
ақпаратты енгiзуге мүмкiндiк беретiн клавиатура;
текстiк және графиктiк ақпаратты кескiндеуге арналған монитор;
басып шығару құралы;
жұмсақ дискеталар дисководы.
Компъютер типiн таңдау ақпаратты сақтау және жаңылысу болған жағдайда
Ақпараттық жүйенiң қызмет етуi үшiн ETHERNET типтес, секундына 100
2.3.8. Ұйымдастырушылық жабдықтауға қойылатын талаптар
Ұйымдастырушылық жабдықтау ақпараттық жүйенi құру мен оның жұмыс iстеуiне
Бухгалтерлiк есептегi ақпараттық жүйенi жобалау – бұл ақпараттық процестердi
Шешiлетiн есептер кешенiн ұйымдастырушылық жабдықтау шешiм қабылдаудау процессi кезiнде
персоналды оқытуды (үйретудi) ұйымдастыру;
технологиялық сипаттаманың талаптарын орындау;
жобада көрсетiлген барлық программалық жабдықтауды ұйымдастыруды шеклеулердi орындау;
тек автоматтандырылған жұмысшыларға ғана қатынауды қамтамасыз ету.
“Iссапарлар шығыстарының есебi” ақпараттық жүйесiнiң концептуалды схемасы
Ақпараттық жүйенiң концептуалды схемасы ақпараттық жүйенi құру мен оның
Автоматтандырылған ақпараттық жүйелердiң жобалық құжаттарын дайындауда жүйенiң әртүрлi элементтерiнiң
Кез келген ақпараттық жүйе екi бөлiмнен тұратын жүйе ретiнде
Схеманың қызмет ететiн бөлiмi ақпаратты өңдеу мен жылжу деңгейлерi
Ақпараттық жүйенiң қамтамасыз ететiн бөлiмi келесiдей элементтерден тұрады: компъютерлiк
Ақпараттық жүйенiң концептуалды схемасы 1-суретте көрсетiлген.
Жүйе Сипаттамасы
Тип АИС
ААЖ Желiлiк
Желi Локалъдi
Локалъдi желi Жұлдызшалық
Жалпы жүйелiк құжаттар құжаттық
ligations,
TD,
ACW,
RCW,
AR
1-сурет. Концептуалды схема
III-БӨЛIМ. “IССАПАРЛАР ШЫҒЫСТАРЫНЫҢ ЕСЕБI” АҚПАРАТТЫҚ ЖҮЙЕСIН ЖОБАЛАУ
3.1 “Iссапарлар шығыстарының есебi” ақпараттық жүйесiндегi тапсырманың қойылымы
Ақпараттық жүйе – бұл экономикалық объекттi басқаруға қажеттi
Барлық ақпараттық жүйелер құрайтын элементтерiнiң рөлi бойынша екi бөлiмнен
Функционалдық жүйе – бұл ақпараттық жүйенiң белгiлi бiр функциялармен
Тапсырмалар кешенi – бұл анықталған белгiлерi бойынша топтастырылған тапсырмалар
басқарудың сол бiр немесе басқа функциясының маңызыы;
басқару процедураларын құру мүмкiндiгi;
басқару персоналының компътерлердi пайдалану деңгейi;
ақпараттық база мен техникалық құралдардың болуымен.
“Дебиторлық борыштар есебiнiң” ақпараттық жүйесiнде төрт тапсырмадан тұратын кешен
есеп беретiн тұлғалармен есеп айырысу есебi;
кредитке сатылған тауарлар бойынша жұмыс iстейтiн тұлғалармен есеп айырысу;
берiлген қарыздар бойынша есеп айырысу;
материалдық залалдарды өтеу бойынша есеп айырысу.
“Дебиторлық борыштар есебiнiң” экономикалық ақпараттық жүйесiнде тапсырмалардың өзара байланыстарының
333 ДЕБЕТ
2-сурет. Тапсырмалардың өзара байланыстарының схемасы.
Ақпараттық жүйедегi тапсырманың сипаттамасы
Тапсырмалар кешенi iссапарлар шығыстарының тапсырмасы бойынша деректердi өңдеуге арналған
анықтама жүргiзу;
деректердi енгiзу, өңдеу және түзету;
деректердi жинау және шығарылатын ведомостердi алу, деректердi балансқа дайындау.
Тапсырмалар кешенiнiң маңызы қажеттi нәтижелi ақпараттарды – есеп беретiн
Тапсырманың мақсаты – дұрыс, жедел мәлiметтер алу, сонымен қатар,
Тапсырмалар кешенi дебиторлар мен кредиторлар бөлiмшесiнде есеп жүргiзу үшiн
Борыштарды өтеу – берiлген тапсырмалар кешенiнiң орындалуының тоқтау шарты.
Берiлген тапсырма ақпараттық жүйе құрылымының бiр бөлiгi болып табылады
Берiлген тапсырманы орындаудың жиiлiгi мен ұзақтығы уақыт пен iссапарларға
Берiлген тапсырмалар кешенiн орындауды автоматтандыру тапсырманы орындау мерзiмiн қысқартуға,
Аналитикалық есеп бойынша құрама деректер жылына бiр берiлсе, синтетикалық
Тапсырманың шешiмi болып балансты жасауда және тапсырманы одан әрi
Тапсырманы орындаудың уақытша сипаттамаларын бас бухгалтер анықтайды.
Кiретiн ақпарат
Кiретiн ақпарат ақпараттық жүйенiң кез келген тапсырмасын орындауда маңызды
Кiретiн ақпараттың есептерiне мыналар жатады:
Iссапарлық куәлiк;
Кiрiстiк кассалық ордер;
Аванстық есеп.
Кiретiн ақпараттардың тiзiмi мен құрылымының сипаттамасы 2-кестеде көрсетiлген. Iссапарлық
2-кесте. Кiретiн ақпараттардың тiзiмi менқұрылымының сипаттамасы
Аталуы Идентифика-торы Көрсетiлу формасы Түсу жиiлiгi Ақпарат көзi
1 2 3 4 5
Iссапарлық куәлiк TD құжат Операцияның орындалуына байланысты Бас бухгалтер
Кiрiстiк кассалық ордер RCW құжат Операцияның орындалуына байланысты Бас
Аванстық есеп AR құжат Операцияның орындалуына байланысты Бас бухгалтер
3-кесте. Iссапарлық куәлiк кiретiн құжатының құрамы мен құрылымы
Реквизиттiң аталуы Реквизит типi Реквизит ұзындығы
Банктiң аталуы string 50
Бұйрық нөмiрi i4 4
Толтыру датасы date 8
Iссапар мерзiмi r8 8
Басталу датасы date 8
Аяқталу датасы date 8
Есеп беретiн тұлға string 50
Есеп беретiн тұлғаның қызметi string 50
4-кесте. Шығыстық кассалық ордер кiретiн құжатыныңың құрамы мен құрылымы
Реквизиттiң аталуы Реквизит типi Реквизит ұзындығы
Банктiң аталуы string 50
құжат нөмiрi i4 4
Толтыру датасы date 8
Корреспонденттелетiн шот, қосалқы шот i8 8
Аналитикалық есеп коды i8 8
Сомма r8 8
Мақсатталу коды i8 8
Есеп беретiн тұлғаның ТАӘ string 50
Есеп беретiн тұлғаның қызметi string 50
Төлемнiң мақсаты string 20
Берiлген құжат string 20
Берiлген құжат нөмiрi i8 8
5-кесте. Кiрiстiк кассалық ордер кiретiн құжатының құрамы мен құрылымы
Реквизиттiң аталуы Реквизит типi Реквизит ұзындығы
Банктiң аталуы string 50
құжат нөмiрi i4 4
Толтыру датасы date 8
Корреспонденттелетiн шот, қосалқы шот i8 8
Аналитикалық есеп коды i8 8
Сомма r8 8
Мақсатталу коды i8 8
Есеп беретiн тұлғаның ТАӘ string 50
Есеп беретiн тұлғаның қызметi string 50
Төлемнiң мақсаты string 20
қосымша string 20
6-кесте. Кiрiстiк кассалық ордер кiретiн құжатының құрамы мен құрылымы
Реквизиттiң аталуы Реквизит типi Реквизит ұзындығы
Есеп беретiн тұлғаның ТАӘ string 50
Берiлген құжат нөмiрi i4 4
Берiлетiн құжаттың толтырылу датасы date 8
Берiлген аванс соммасы r8 8
Есеп бойынша жұмсалған сомма r8 8
Тәулiкақы соммасы r8 8
Пәтерақы соммасы r8 8
Темiр жол бойынша жолақы r8 8
Шоссе бойынша жолақы r8 8
ұшақ бойынша жолақы r8 8
Басқа да шығыстар r8 8
Жалпы сомма r8 8
ққС r8 8
Шығатын ақпарат
Шығатын ақпарат – бұл ақпараттық жүйенiң функцияларын орындау нәтижесiнде
3.2. Ақпараттық база
Ақпараттық база дегенiмiз бұл – сыртқы тасығыштарда сақталатып, программалармен
Ақпараттық базаға мыналар кiредi:
ақпараттық массивтер, яғни ақпараттық базаның мазмұнын құрайтын мәлiметтер массивi;
ақпаратты кодтау жүйесi және ақпараттық базаның құрылуы мен қызмет
Ақпараттық база екiге бөлiнедi: машинадан тыс ақпараттық база және
3.2.1 Машинадан тыс ақпараттық база
Машинадан тыс ақпараттық база – бұл ақпараттық жүйенiң қызмет
Машинадан тыс ақпараттық базаға жiктеу және кодтау жүйелерi, нормативтi-анықтамалық
Экономикалық ақпараттың жiктегiштерi мен кодтарын жобалау – ақпараттық жабдықтау
3.2.2 Ақпараттық моделъ
Ақпараттық моделъ өзара ақпараттық байланыстарды қарастырады, берiлген тапсырма кешенi
Кiретiн ақпарат базаға алғашқы құжаттардан енгiзiледi. Автоматтандыру үшiн келесiдей
Шығыстық кассалық ордер (ШКО);
Кiрiстiк кассалық ордер (ККО);
Аванстық есеп.
Алғашқы құжаттар негiзiнде сәйкес анықтамалықтамалықтардан ақпараттар автоматты түрде жазылып
Есеп беретiн тұлғалар анықтамалығы (Persons);
Бөлiмшелер анықтамалығы (Departments);
Валюталар анықтамалығы (Currencies).
Мұндай анықтамалықтардың пайдаланылуы мәлiметтер базасына ақпараттарды енгiзудi жеңiлдетедi және
“Iссапарлар шығыстарының есебi” ақпараттық жүйесiнде мәлiметтер базасының он кестесi
Бiрiншi кесте Obligations деп аталады. Оған “өтiнiм” алғашқы құжатынан
Екiншi кесте Persons деп аталады. Оған есеп беретiн тұлғалар
Үшiншi кесте Departments деп аталады. Оған ұлттық банк бөлiмшелерi
Төртiншi кесте Cities деп аталады. Оған iссапарға жiберiлетiн қалалар
Бесiншi кесте Currencies деп аталады. Оған валюталар туралы мәлiметтер
Алтыншы кесте Documents деп аталады. Оған есеп беретiн тұлғалардың
Жетiншi кесте TD (the traveling document) деп аталады. Оған
Сегiзiншi кесте ACW (the account cash warrant) деп аталады.
Тоғызыншы кесте RCW (the receipt cash warrant) деп аталады.
Оныншы кесте AR (the advance report) деп аталады. Оған
3.2.3 Қолданылатын жiктегiштер
Экономикалық ақпаратты жiктеудiң ең кең қолданылатын жiктеу жүйелерi: иерархиялық
жiктеудiң барлық объектiлерiн есепке алуға мүмкiндiк беретiн жеткiлiктi сыйымдылық;
экономикалық тұрғыдан ақтайтын тереңдiк (яғни жiктеме деңгейлерiнiң саны);
көптеген жiктелетiн объектiлердi кеңейтуге мүмкiндiк беретiн, сонымен қатар, жiктеменiң
жiктеу жүргiзудiң қарапайымдылығы.
Жiктегiш – бұл жiктелетiн топтамалардың аттарының және кодтық белгiленулерiнiң
Жiктеу ұғымымен қарастырылып отырған пәндер мен құбылыстардың класс бойынша
Жiктеу жүйесi өзара байланыстары мен белгiлерi арасындағы тәуелдiлiктерi негiзiнде
Жiктеудiң иерархиялық жүйесi жiктелетiн топтамалар арасында бағыну (иерархиялық) қатынасын
Жiктеудiң фасеттiк жүйесi жiктелетiн көптiк жүргiзiлген жiктеудiң нәтижесiнде әртүрлi
Жiктелетiн топтамалар әртүрлi фасеттерден объекттердi кез келген белгiлердiң үйлесiмi
Жiктегiш көптеген объекттердi кластарға, классастыларға, топтамаларға, бiруақытта жiктелетiн топтардың
Кодтық белгiлеудегi таңбалардың саны кодтың ұзындығы деп аталады.
Кодтарды жобалау кезiнде келесiдей талаптарды ескеру қажет:
кодтарды минималды ұзындықпен жобалау;
кодтардың логикалылығы және ауыстырымдылығы;
шешiлетiн есептердiң ерекшелiктерiн ескеру;
кодтаудың қолданылатын жүйесi мен жалпыға ортақ белгiлердi ескеру;
дамудың перспективаларын ескеру.
Кодтаудың мақсаты деректердi құжаттарға жазуда, оларды машиналық тасығыштарда тасуда,
Кодтау – символдық белгiлердi жiктелетiн объектiлердiң өте компактiлi түрде
Жекелеген объекттерге кодтарды меншiктеудiң ережелер жиынтығы кодтау жүйесiн көрсетедi.
Кодтаудың реттiк жүйесi бiр белгiлi, тұрақты және қарапайым номенклатураларды
Кодтаудың тiзбектi жүйесi жiктеудiң иерархиялық жүйесiне сәйкес келедi. Төмен
Аралас жүйе бiруақытта басқа жiктеу белгiлерiнен тәуелдiлiгiмен де, тәуелсiздiгiмен
Берiлген тапсырмалар кешенiн шешуде үшiн келесiдей кодтар пайдаланылады:
Дебеттiк шот коды.
Кредиттiк шот коды.
Код немесе есеп беретiн тұлғаның реттiк нөмiрi.
Дебеттiк шот пен кредиттiк шот кодтары жiктеудiң иерархиялық жүйесiндегi
Есеп беретiн тұлғаны кодтауда екi таңбалы код қолданылады және
3.2.4.Машина iшiндегi ақпараттық база
Машина iшiндегi ақпараттық база ақпараттық жүйеде қолданылатын мәлiметтер жиынтығын
Машина iшiндегi ақпараттық база машиналық тасығыштарда сақталады. Машиналық тасығыштар
Ақпараттық массив – бұл белгiлi бiр тәсiл бойынша ат
Машина iшiндегi ақпараттық массивтер тұрақты, сақталатын, жедел және қызметтiк
Сақталатын массивтер басқа да өзара байланысқан есептердi шешу үшiн
Жедел массивтер жедел құжаттар негiзiнде жасалады, яғни айнымалы аздап
Қызметтiк массивтер массивтердi автоматтандырылған өңдеуге қажеттi қызметтiк ақпараттардан тұрады.
Машина iшiндегi ақпараттық база келесiдей тәсiлдер арқылы ұйымдастырылуы мүмкiн:
Деректер базасы есте сақтаудың тiкелей қатынау құралдарында (магниттiк дискiлерде)
Деректер базасын пайдалану деректердi басқаратын деректер базасында орналасқан программалық
Машина iшiндегi ақпараттық база берiлген тапсырманың деректер базасы қатқыл
Машина iшiндегi ақпараттық база Windows операциондық жүйесiндегi FAT32, NTFS
Файлдық жүйе машина iшiндегi ақпараттық базаны пайдаланушы мен программист
Жолдарға тiкелей қатынау программалық түрде жасалғандықтан, массивтердi өңдеуде уақытты
Массивтердiң суреттемесi 8-кестеде көрсетiлген.
8-кесте. Деректер базасы кестелерiнiң атаулары мен сипаттамалары
Аталуы Идентификатор Маңызы
Мiндеттемелер кестесi Obligations Мiндеттемелердiң реквизитерiн құру
Есеп беретiн тұлғалар анықтамалығы Persons Есеп беретiн тұлғалардың реквизиттерiн
Бөлiмшелер анықтамалығы Departments Бөлiмшелердiң реквизиттерiн сақтау
Валюталар анықтамалығы Currencies Валюталардың реквизиттерiн сақтау
Есеп беретiн тұлғалардың құжаттарының кестесi Documents Есеп беретiн тұлғалардың
Iссапар куәлiгiнiң кестесi TD Iссапар куәлiгiнiң реквизитерiн құру
Шығыстық кассалық ордер кестесi ACW Шығыстық кассалық ордердiң реквизитерiн
Кiрiстiк кассалық ордер кестесi RCW Кiрiстiк кассалық ордердiң реквизитерiн
Аванстық есеп кестесi AR Аванстық есептiң реквизитерiн құру
3.5. Тапсырманың математикалық сипаттамасы
Iс сапарға бару кезiнде жұмысшыларға олардың есеп беруi арқылы
Iссапарда жүрген уақытта iссапарадың әр күнiне бекiтiлген көлемде (заңмен
Пәтер жалдау бойынша шығыстарды өтеу бекiтiлген көлемнен аспайтын
Сонымен, есеп айырысу бойынша келесiдей сомма берiледi:
SUM=(DAYL+FLAT+TRAV+MISC)*TERM
DAYL – тәулiкақы
FLAT – пәтерақы
TRAV – жолақы
MISC – басқа сомма
TERM – iссапарда жүру уақыты
SUM – жалпы сомма
Iссапардан келгеннен кейiн есеп беретiн тұлға аванстық есеп беру
Егер жұмсалған сомма аванс көлемiнен асатын болса, онда есеп
AOES=SUM – ASUM
AOES – артық жұмсалған сомма
SUM – ШКО бойынша берiлген аванс соммасы
ASUM – тiкелей аванстық есеп бойынша жұмсалған сомма
Егер жұмсалған сомма аванс соммасына жетпейтiн болса, онда есеп
AMS=ASUM – SUM
AMS – жетiспейтiн сомма
SUM – ШКО бойынша берiлген аванс соммасы
ASUM – тiкелей аванстық есеп бойынша жұмсалған сомма
3.6. Программалық жабдықтау
3.6.1. Қолданылатын программалық жабдықтарға сипаттама
Программалық жабдықтау ақпараттық жүйенiң мақсаттары мен программалар жиынтығын,
Программалық жабдықтаудың құрамына әмбебап құралдармен қоса, әртүрлi жеке мәселелiк
Программалық жабдықтаудың негiзгi үш классын бөлiп көрсетуге болады:
қолданбалы программалық жабдықтаулар – тiкелей пайдаланушылардың жұмыстарын (ақпараттық массивтердi
жүйелiк программалық жабдықтар - әртүрлi көмекшi функцияларды (операциялық жүйе,
құралдық жүйелер – бұл жаңа программалар жасауды қамтамасыз ететiн
Программаны орындау ортасын таңдау кезiнде мынадай бiрнеше факторды ескерген
нақты ортаға программалық жабдықтауды жобалау процессiнiң қиындығы мен
программалық жабдықтауды жобалау құрал-жабдықтарының болуы;
пайдалану кезiнде программаға өзгерту енгiзу мүмкiндiгi;
пайдаланушы интерфейсiн жасау құралдарының болуы;
программаның орындалу жылдамдығы;
программаның жұмыс iстеудегi сенiмдiлiгi және қателiктерден қорғалуы.
3.6.2.Программалық жабдықтаудың құрылымы
Операциялық жүйе компъютердiң барлық құрылғыларының жұмысын және программалық жасауды
Операциялық жүйе қолданушымен диалог ұйымдастырады, орындауға басқа программаларды iске
Адамның көзқарасынша, операциялық жүйе компъютердiң электрондық құрауыштары, қолданбалы
Дербес компъютердi, яғни олардың операциялық жүйесiн дүние жүзi бойынша
Қазiргi операциялық жүйе – бұл бiрнеше жыл iшiнде жүздеген
Көптеген операцияларды орындаған кезде ОЖ бiзден бiздi қызықтырмайтын мынадай
3.6.3.Жалпы жүйелiк программалық жабдықтау
Қазiргi уақытта дербес компъютерде операциялық жүйенiң екi типi кең
Өз тарихында Microsoft компаниясы ең алдымен Windows NT жүйесiн
Windows жүйесiнiң ең маңызды ерекшеленетiн белгiлерi мыналар:
1. Windows тұйық жұмыс ортасы болып табылады.
Бұл операциялық жүйе деңгейiнде қолайлы кез келген операцияларды Windows-тан
Терезе және таңбашалар Windows ортасында қолданушы интерфейсiнiң негiзгi түсiнiктерi
2. Windows өзi графикалық жүйе болып табылады.
MS-DOS-тағыдай қолданушыға мәтiндiк қатар түрiнде пернетақтадан команданы енгiзудiң қажетi
Windows жүйесiмен UNIX типтi операциялық жүйе бәсекелеседi.
UNIX – бұл командалық интерфейсi бар көп есептi көп
Ол 20 жылдан астам бұрын сол кездегi жоғарғы сенiмдiлiктi
UNIX және Windows типтi жүйелермен барлық операциялық жүйелердiң әртүрлiлiгi
Деректер базасын басқару жүйесi. қазiргi таңда ақпараттардың ағымы үнемi
Бұл проблеманы шешу үшiн көмекке компъютерлiк технологиялар келедi. Компъютерде
Қазiргi уақытта дербес компъютерлер үшiн реляциялық типтегi ДББЖ екiге
Деректер базасы негiзiнде үш белгiсi бойынша жiктеледi:
Бiрiншi белгiсi – сақталынған ақпараттың сипатына қарай деректер базасы
Екiншi белгiсi – ақпараттарды сақтау әдiсi бойынша деректер базасы
Үшiншi белгiсi – ақпаратты ұйымдастыру құрылымы бойынша деректер базасы
Реляциялық деректер базасының құрылымы. Реляциялық деректер базасы деп өзiнiң
Кестелердегi деректердiң арқасында қатынастың өте кең тарағаны және әсiресе
Кестенiң келесi тараған типi – бұл әртүрлi объектiлер арасындағы
Реляциялық деректер базасында қатарлар жазбалар деп, ал бағаналар өрiстер
XML. Қазiргi таңда XML құрылымдық ақпарат қажет кез келген
Бiрiншi кезекте бұл технология көптеген қолданбалы программалары бар, әртүрлi
XML қажет ақпаратты iздеуге, желiлiк ресурстардың құрамын бақылауға, электрондық
XML тiлi кез келген типтегi деректердi суреттеуге мүмкiндiк бередi
XML-құжаттар деректердiң үш звенолық жүйесiнде аралық форматы ретiнде қолданылуы
XML-құжаттардағы ақпараттар өзгертiлуi, клиент машинасына берiлуi және бөлiктер бойынша
Стилъдiк кестелердiң қолданылуы XML-құжаттарын нақты шығару құрылғыларынан тәуелсiзкескiндеудi қамтамасыз
XML қарапайым қолданбалы программаларда құрылымдық деректердi ортақ бiр форматта
Архиватор-программалар. Архивтiк файл құру үшiн ондаған арнайы архиватор-программалар бар.
Кең тараған программалардың iшiнен ARJ, RAR, PRZIP, PAK, LHA,
Әдетте, файлды буып-түю және шешу сол бiр ғана программамен
Соңғы уақыттарда қолданушыларда ARJ, RAR және ерекше WINZIP архиваторлары
ARJ архиваторы жұмыс iстеудiң жоғарғы жылдамдығын және информацияны қысудың
Осы архиваторлардың барлығы архивтеудiң негiзгi мiндеттерiн орындайды:
1. Жаңа архивтердi құру;
2. Архивтерден файлдарды алу;
3. Бар архивке архивтердi құру;
4. Өзi шешiлетiн архивтердi құру;
5. Көп томды архивтердi құру;
6. Архивтердi бүтiндiгiне тестiлеу;
7. Зақым келтiрiлген архивтердi толығымен немесе жартылай қалпына келтiру.
8. Бөгде адамдардың қарауынан және өзгертуiнен архивтердi қорғау.
Бұл мiндеттердiң кейбiреулерiн бiз WINZIP архиваторының мысалында қарастырамыз.
Архивтiк файл басқа қолданушыларға беру үшiн құрылған жағдайларда архивтiк
Өзi шешiлетiн архивтiк файлдар дегенiмiз – архивтеу программасы қосылған
Архивтiң өзi .EXE. кеңейтiлуiн алады. қолданушы архивтi программа сияқты
Антивирустық құралдар. Соңғы кезде компъютерлiк вирустармен күресудiң үлкен тәжiрибесi
Белгiлi антивирустық прораммаларды бiрнеше типтерге бөлуге болады.
Детектор-программалар белгiлi бiр вируспен зақымдалған файлдарды табады, мұндай программалар
Фагтар немесе дотор-программалар, сонымен қатар, вакцина-программалар вирус жұққан файлдарды
Ревизор-программалар вирустардан қорғайтын құралдардың сенiмдiсiне жатады. Ревизорлар компъютерге вирус
Филътр-программалар немесе “күзетшi” – бұл компъютердiң жадысында тұрақты орналасатын
3.6.4.Арнайы программалық жабдықтау
Арнайы программалық жабдықтау – бұл нақты ақпараттық жүйенi жобалауда
Программалық кешеннiң құрылымдық схемасы жобаланатын жүйенiң негiзгi қырлары мен
3.7. Ақпараттық өнiмнiң анализi және оны пайдалану кеңестерi
“Iссапарлар шығыстарының есебi” ақпараттық жүйесi программалық-техникалық кешен болғандықтан, үйренудi
“Iссапарлар шығыстарының есебi” ақпараттық жүйесiнiң тиiмдiлiгiн кешеннiң өз мақсаттарына
Компъютердi пайдалану басқарудағы экономикалық-математикалық әдiстердi кеңейтуге және дамытуға, яғни
Тапсырмалар кешенiнiң қызмет ету шарттары үздiксiз өзгерiп отырады, әсiресе,
Кешеннiң сенiмдiлiгi оның келесiдей жұмыс шарттарында өз қасиеттерiн ұзақ
барлық кешенге тән жағыз қызмет ету мақсатының болуы;
есептер кешенiмен iске асырылатын және алға қойылған қызмет ету
меню құрастыру мен пайдаланушыға интерактивтi режимде шектелмеген сұранымдар санымен
программалық модулъдер мен бүкiл кешеннiң қызмет ету сапасы критерийлерiнiң
сыртқы ортамен өзара әрекет ету мен кездейсоқ факторлармен
басқару мен жоғары деңгейдегi автоматтандырылудың болуы;
сыртқы және iшкi факторлардың әсерiне (кедергiсiне) тұрақтылық пен өзiн-өзi
жалпы кешеннiң сенiмдiлiгi.
Банктердiң қызмет ету аясында өтетiн, сонымен қатар, заң аясын,
проводкалармен барлық операциялардың орындалуы мен жеке шоттардағы өзгерiстер нақты
ортақ ақпараттық базамен жұмыс iстеу кез келген өзгерiстi базаның
программаның жұмыс iстеу логикасы қарапайым және ыңғайлы, сонымен қатар,
жүйеде есептеулер уақытылы және тура жүргiзiледi, есеп регистрлерiнде дәлме-дәл
программалық кешен кедергiлерге жеткiлiктi тұрақты, әр түрлi жаңылысулардан, әсiресе,
болашақта программалық кешен жаңа қолданылу үрдiсi кезiнде, қажет болған
Бұл ақпараттық өнiмнiң маңызды тұтынушылық сапасы болып, оны пайдаланудың
ҚОРЫТЫНДЫ
Бұл дипломдық жұмыста “Iссапарлар шығыстарының есебi” есептер кешенiн
“Iссапарлар шығыстарының есебi” ақпараттық жүйесi икемдi және кез келген
Жұмыс нәтижесiнде ақпараттық жабдықтау жасалып, шешiмдер алгоритмi жобаланған. Көптеген
ӘДЕБИЕТТЕР
Бабичева Ю.А. Банковское дело: Учебное пособие. – Москва: Экономика,
Бралиева Н.Б. Информатизация общества как особенностъ современного этапа: Сборник
Бралиева Н.Б., Тимошенко В.Ф., Гагарина Н.Л. Информационные системы бизнеса:
Бралиева Н.Б., Байшоланова Қ.С., Гагарина Н.Л. Экономикадағы ақпарат жүйелері:
Бухгалтерские информационные системы: Учебное пособие/ Тулегенов Э.Т., Бралиева
Диго С.М. Проектирование баз данных: Учебник. – М.:Финансы и
Жуков Е.Ф. Банки и банковские операции. – Москва: Банки
Жуков Е.Ф. Денъги. Кредит. Банки. - Москва: Банки и
Инструкция о служебных командировках работников государственных объединений, предприятий и
Камаев В.Д. Учебник по основам экономической теории. –
Лаврушин О.И. Банковское дело. – Москва: Финансы и
Назарбаев Н.А. Казахстан-2030. Процветание, безопасностъ и улу÷шение благосостояния всех
Неверова Е.Г. Технология проектирования баз данных и знаний. -
Ремеев В.П. FOX PRO 2,5 для MS DOS. Описание
Родостовец В.К. Совершенствование бухгалтерского учета в РК. 1994.
Родостовец В.К, Надеева Н.В. Учет расчетов по командировкам. //Бюллетенъ
Сван Т. Delphi 3.0. – Киев: Диалектика, 1997.
Сейткасимов Г.С. Денъги. Кредит. Банки. – Алматы: Экономика, 1996.
Уткин Э.А. База данных банкира.– Москва: ЭКМОС, 1998.
Фаронов В.В. Delphi 7. Учебный курс. - Москва: Нолидж,
Фаронов В.В., Шумаков П.В. Delphi 4. Руководство разработ÷ика баз
Шафрин Ю. Основы компъютерной технологии. – Москва: ABF, 1996.
Настолъная книга валютного дилера. – Москва: Верба, 1992.
Положение о Националъном банке РК.
Положения о структурных подразделениях НБРК.
Проблемы правового обеспечения репо в Казахстане. - Журнал “Экономическое
Сайт “О Националъном банке Республики Казахстан” в Internet, адрес:
Учет и анализ дебиторской задолженности: анализ счетов. Примеры проводок.
2
Анықтамалар
Есеп беретін тұлғалармен есеп айырырысулар есебі
Кредитке сатылған тауарлар бойынша жұмысшылармен есеп айырысулар
Берілген қарыздар бойынша есеп айырысулар
Материалды залалды өтеу бойынша есеп айырысулар