ЖОСПАР
Кіріспе 2
І-бөлім. Қор биржасы ұғымы, қызметі және Қазақстандағы қор
1.1 Қор биржасы 3
1.2 Биржалық қызмет бағдарлары және Қазақстандағы қор биржаларының
1.3 Қор биржасының міндеттері 19
ІІ-бөлім. Қор биржасының қатысушылары мен биржаны басқару органдары
2.1 Қор биржасының қатысушылары 22
2.2 Биржаның басқару органдары 23
Қорытынды 27
Қолданылған әдебиеттер 28
Кіріспе
Бағалы қағаздар орта ғасырлардан бері қарай қолданыла бастады.
Ал бұл бағалы қағаздарды саудалайтын орынды биржа деп
І-бөлім. Қор биржасы ұғымы, қызметі және Қазақстандағы қор
1.1 Қор биржасы
Бағалы қағаздардың екінші реттегі нарығының қайнаған ортасы қор
- құнды қағаздарды сатып алушы
- құнды қағаздар курсын тіркейді;
- акция түрлерімен облигацияларға инвестордың қатынастарын
- бағалы қағаздарды тікелей сату
Бүкіл елдің және жекелеген салаларының іскерлік белсенділігінің экономикалық
Қор биржасы дегеніміз - бағалы қағаздар /акция, облигация/
Нарықты экономиясының маңызды элементі бола тұра, қор биржасы
Ан = 100%
Бұңда, Ан
Д - дивиденд
КП - қарыз проценті.
Бұл формуланың экономикалық мағынасы мынада: егер акцияны сатып
Мысалы, акцияның ең төменгі (номинальды) бағасы 100 теңге
Бағалы қағаздар курсы қозғалысының ең белгілі қорытынды көрсеткіші
Қазіргі кезде 60 –тан астам елде 200-ге
1-кесте.
Дүние жүзіндегі ірі қор биржалары
Биржалар Млн. доллар
Нью-Йорк 1923,2
Токио 392,3
Орталық-Батыстық (АҚШ) 79,1
Лондон 76,4
Осако 61,8
Тынық мұхит 36,8
Торонто 31,7
Америка 26,7
Амстердам 20,0
Париж 19,8
Филадельфия 17,9
Бостон 14,4
Стокгольм 10,8
Монреаль 7,5
Жалпылама тілде айтар болсақ биржаны үлкен тоғанға теңеуге
Осы қор биржасында істейтін кейбір компаниялар сауда саттықтың
1.2 Биржалық қызмет бағдарлары және Қазақстандағы қор биржаларының
Биржалық қозғалыстың даму тарихы 100 жылдан астам уақытты
Бағалы қағаздармен сауданы қор биржасынан тыс рыноктың баға
Қазақстанда "Бағалы қағаздар айналымы және биржасы туралы" заң
Акционерлік қоғам - өздерінің ресурстарын орталықтарын немесе тұрғындардын
Қор биржасы бағалы қағаздардың екінші ретті ұйымдастырушысы болып
Классикалық қор биржасы белгілері:
- тіркелген сауда орны бар орталықтандырылған нарық
- бұл нарықта белгілі талаптарға жауап беретін
- биржа мүшелері ретінде ең жақсы операторларды таңдау
- сауданың уақытша регламентінің бағалы қағаздары мен стандартты
- мәліметтерді тіркеу орталығы және олар бойынша есеп
- ресми котировкаларды бекіту
- биржа мүшелерін қадағалау
Қор биржасы жабық АҚ нысанында құрылады және ҚР
Қор биржалары ҚР заңдылықтарына сәйкес тіркеледі және бағалы
Қор биржасының мүшелері негізгі міндеттері бағалы қағаздармен әрекеттерді
Брокерлер — мәміле жасаудағы делдалдар — тапсырма бойынша
Дилерлер — өз аттарынан және өз есептеріне бағалы
Қор биржасының қаржылық қызметі есебінен жүзеге асырылады:
- оның мүшелігіне кіруге құқық беретін қор
- биржа мүлкін пайдаланғаны үшін қаражаттар,
- ақпараттық, кеңес беру және т.б. қызметтер
Биржа табыстары оның қызметтерін жүзеге асырумен, оның қызметін
Қор биржасы Ұлттық комиссияның келісімімен бағалы қағаздар
Қор биржасының негізгі қызметтері:
1) бағалы қағаздардың нарыққа дейінгі тұрақтылықтарын анықтау үшін
2) бағалы қағаздармен әрекеттер концентрациясы, сұраным мен ұсынымды
3) бағалы қағаздармен мәмілелер, эмитенттер бойынша ақпараттар,
4) капиталды тиімді салаларға орналастыру жолымен нарықтық конъюнктураны
Қор биржасы – бағалы қағаздарын бірқалыпты айналысы, олардың
Қазақстандағы құнды қағаздар рыногы бес жылға жуық уақыт
Осы процесті мемлекеттік қолдаумен бірге, белгілі бір субъективтік
Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының құнды қағаздар рыногында екі
Қазақстан Банкаралық Валюта - қор биржасын Қазақстан Республикасыньң
1) мемлекеттік құнды қағаздар бойынша есеп айырысу жүйесінің
2) Банктердің қайталама рынокта операциялар жүргізуге аз. мүдделі
Құнды қағаздар бойынша негізгі операциялар көлемі 1995 жылы
Өткен кезең ішінде құнды қағаздар рыногының қызметіне қатысты
Ал Қазақстан Республикасының Үкіметі Қор биржасы арқылы кәсіпорындар
- сауда өткізу мерзімдері ұзартылды;
- лоттарды ұлғайтуға мүмкіндік жасалды;
- келісім шарттарды аяқтау процедурасына толықтырулар мен анықтамалар
- комиссиялық алымдардың мөлшері бекітілді
- құнды қағаздар листингі туралы ережелер өзгертілді
ОАҚБ жақын және алыс шетелдердің қор биржаларымен тұрақты
Биржада барлық қазіргі заманғы және халықаралық стандарттарды сақтау
Қор рыногын бұдан гөрі терең және бүге-шігесіне дейін
Брокерлік кеңселер санының өсу қарқыны қалай?
Қазір Республикамызда олар көп пе, аз ба?
Қазіргі кезде ОАҚБ-да операциялар жасауға 35 брокерлік кеңсеге
Алайда брокерлік кеңселер мен қор биржаларына деген қызығушылықтың
1.3 Қор биржасының міндеттері
Қор биржасының міндеттері:
1. Құнды қағаздар саудасын өткізетін орынды ұйымдастыру, яғни
Биржаның қатысушылары сауданың жүйесін және биржадағы көрсетілген ережелерді
Биржа тек қана биржадағы сауданы жүргізе білетін емес,
2. Бірқалыпты биржалық бағаны қалыптастыру. Қатысушылар биржада сауда
Биржа сонымен қатар биржалық саудасы процесінде белгіленген бағаның
Көрсетілген міндеттерді жүзеге асыру үшін биржа эмитент пен
3. Уақытша бос ақша қаражаттарының
Биржа құнды қағаз сатып алушыларын тарта отырып эмитенттерге
4. Биржа саудасының ашық болуын және жариялығын қамтамасыз
Биржа орталықтанған биржалық ақпараттың таралуына жауап береді.
Сонымен қатар ол айналымдағы құнды қағаздардың курсына әсер
5. Арбитражбен қамтамасыз ету
Арбитраж — бұл дауларды кедергісіз шешу механизмі. Бұл
6. Биржа заңында бекітілген келісім шарттардың орындалуын қамтамасыз
Бұл міндеттерді орындау ондағы айналымдағы құнды қағаздардың сенімділігін
Биржа айналымына листингтен өткен, талаптарға сай келетін құнды
7. Биржа саудасына қатысушылардын тәртібі кодексін этикалық стандарттарын
Бұл міндеттерді орындау үшін арнайы келісімшарт қабылданады. Бұл
ІІ-бөлім. Қор биржасының қатысушылары мен биржаны басқару органдары
2.1 Қор биржасының қатысушылары
Қор биржасы жабық биржа болып табылады. Сондықтан биржадағы
Биржаға жаңа мүшелерді қабылдау биржа жарғысында анықталады. Кейбір
Қор биржалары үшін оның барлық мүшелері бірдей, яғни
Ал шетелдік қор биржаларының тәжірибелерінде биржа мүшелері өр
1. Бірінші категорияға дилер, не брокер немесе бір
2. Дилераралық брокерлер. Оларға нарықта бір-бірімен жасырын түрде
3. Ақша брокерлері. Олардың негізгі қызметтері нарықтың қатысушыларына
Биржа мүшелеріне қойылатын талап, биржаның өзінен де талап
Биржа мүшелеріне қойылатын жөне биржаға қойылатын талаптар:
1. Биржа жарғысын және басқа да нормативті құжаттардың
2. Нормативті құжаттарда және жарғылық қорда көрсетілген әдістер
3. Биржа мүшелері биржаның іскерлік қызметтеріне өз үлестерін
2.2 Биржаның басқару органдары
Биржаны басқару органдары қоғамдық және стационарлық құрылымға бөлінеді.
Қоғамдық құрылым келесі схема түрінде берілуі мүмкін. Жалпы
- биржа және биржалық сауданың жалпы жетекшілігін бақылайды;
- биржаның мақсаттары мен міндеттерін оның даму стратегиясын
- биржа ішілік нормативті құжаттарға өзгертулер енгізіп, оны
- сайлау органдарын қалыптастырады;
- шығын мен пайда шотын, жылдық балансты, биржа
- биржанын жаңа мүшелерін қабылдайды;
- комитеттің құрылымына кететін шығындар сметасын бекітеді;
- биржа әрекеттерінің (жұмысының) тоқтатылуы туралы шешімдер
Биржалық кеңестің басқаруы:
- басқару есептерін тыңдау және бағалау;
- биржадағы сауда есебіне өзгертулер енгізу;
- биржа мүшелерінің жалпы жиналысының шешімдерін дайындау;
- ақшалай және комиссиондық алымның, төлемнің, жарнаның мөлшерін
- биржа мүшелерін қабылдау немесе жұмысын тоқтауы туралы
- биржалық саудаға жетекшілік жүргізу;
- биржа мүшелерін басқару және т.б.
Ревизиялық комиссия
Ревизиялық комиссияны биржалық кеңеспен бір уақытта биржа мүшелерінің
- биржа мүшелерінің жалпы жиналысының тапсырысы бойынша;
- өз ынтасымен.
Тексеру 1 жылда бір реттен кем емес жүргізілуі
Қор биржасының стационарлық
Схема 1. Қор биржасының қоғамдық құрылымы
Биржалық кеңес директорлар
Биржаны басқару
Қорытынды
Жоғарыда айтылғандарды қортындылай келе қазіргі таңда Қазақстанда бағалы
Қолданылған әдебиеттер
1. Нұғметжанова А.М., Зоринова А.Н.,
2. Жүнісов Б. Мәмбетов Ұ. Нарықтық экономика негіздері,
3. Ілиясов Қ.Қ. Қаржы. Алматы, 2003
4. Сеилова З.С. Құнды қағаздар нарығы, Қарағанды, 2000ж.
5. Қарағұсова Г. Құнды қағаздар туралы не білесіз?
6. www.kase.kz/*.htm Қазақстан қор биржасының ресми сайты.
Алехин Б. И. Рынок ценных бумаг. Введение в
Қазіргі кезде бұл коммиссия Ұлттық Банктің құрамына енгеніне
28
Қоғамдық құрылым
Сайлау органдары
Ревизиялық комиссия
Биржа мүшелерінің жалпы жиналысы
Кеңес төрағасы
Кеңес хатшысы
Кеңес мүшелері
Биржалық кеңестің директорлар кеңесі немесе президиумы
Бас басқарушы
Бас басқарушының орынбасары
Бөлімше жетекшілері