МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ..................................3
І. ТІНТУ ЖӘНЕ ҰСТАУ ПСИХОЛОГИЯСЫНЫҢ ҒЫЛЫМИ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Тергеу барысындағы тергеушінің кәсіби шеберлігі..................4
1.2 Тергеу іс-әрекеттеріндегі тінту процесі
ІІ. ТІНТУ ПСИХОЛОГИЯСЫНЫҢ ПРАКТИКАЛЫҚ МАҢЫЗЫ
2.1 Тергеу іс-әрекеттері барысындағы тінту психологиясының ерекшеліктері.........................19
2.2 Тергеу қызметкерлерінің кәсіби шеберлігін арттыру және
ҚОРЫТЫНДЫ....................24
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР............................25
КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың өзектілігі. Қоғамдағы адам өмірі көптеген жазылған
Тергеу - іс-әрекеттің бастапқысы, аса қауіпті тұлғаның қылмыстық ісімен
Басқа жағынан қарасақ, оқиға орнын тінтуде тергеушінің жіберген қатесі
Тінту(қарау) тергеудің жеке іс-әрекеті болып табылады. Ол қылмыстың ізіне
Тергеу органдарының кәсіби іс-әрекеті мемлекеттік
Біздің тәуелсіз жас мемлекетіміз жаңа,
Тергеуші жеке тұлғасының қалыптасуы барысында
Психикалық заңдылықтарды білу, оны оперативті іздеу
Курстық жұмыстың мақсаты. Тергеу әрекетін жүргізуді және
1. Құқық психологиясы, яғни тергеушінің жеке
2. Тінту және ұстау процесінің психологиялық ерекшелігін анықтау.
3. Тергеушінің кәсіптік іс-әрекеті жеке
4. Тергеушінің, құқық органдары қызметкерлерінің жеке
Курстық жұмыстың құрылымы. Курстық жұмыс кіріспеден, екі бөлімнен, қорытынды
І. ТІНТУ ЖӘНЕ ҰСТАУ ПСИХОЛОГИЯСЫНЫҢ ҒЫЛЫМИ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Тергеу барысындағы тергеушінің кәсіби шеберлігі
Қазіргі психология ғылымының жағдайын біршама даму үстінде деп бағалауға
Психология ілімінің түп-төркінін білмейінше, психологияның құрылымы мен бағытын, әлеуметтік-психологиялық
Тергеу ісінің мақсаты – негізгі әлеуметтік құндылықтарды қорғау, құқық
Алдын ала тексеру – бұл белгілі бір мақсатқа бағытталған
Тергеушіге керек қасиеттің бірі – оның оқиғаның даму барысын
Тергеуді жоспарлау құрылымының негізгі элементтері:
а) өз версиясын ұсыну;
ә) тергеудің жалпы стратегиясын анықтау;
б) тергеу әрекеттері жүйесін және оған қатысты адамдарды анықтау;
в) жекелеген тергеу әрекеттерінің тактикалық ерекшеліктері мен тактикалық тәсілдерін
г) тергеу қорытындысына сын көзбен қарау.
Тергеушінің кәсіби біліктілігі тергеу аппаратын жинақтағанда, жеке тергеу топтарын
Тергеу әрекеттері мен өндірісін құру ісі қылмыс кердің, көп
Тергеу әрекетінің мақсаты – негізгі әлеуметтік құндылықтарды құқықтық қорғау,
Алдын ала тергеу – бұл бұрын болған оқиғаны тергеу
Тергеуші әрекетінің психологиялық құрылысының негізгі ерекшелігі оның болған оқиғаны
Дәлірек айтсақ, алдын ала тергеуде болған оқиға үлгісін құру
Тергеуші әрекетінде жинақталған криминалдық білім мен тәжірибе керекті ақпаратты
Осыған байланысты ойша деректердің өзара байланысты жобасын өткен оқиға
Бұл қызметтің орындалу барысында танымдық іс-әрекет кезінде пайда болған
Зерттеу пәні ретінде қылмыс – күрделі де жан-жақты құбылыс,
- дайындық әрекеттерін;
- қылмыскердің келісімін;
- субъективті жақтарын;
- іс-әрекет пен оның қорытындысы арасындағы байланысты, қылмыс жасауға
Мұның бәрі басқа деректердің араласуымен дәлелденеді.
Алдын ала тергеу – бұл теориялық-танымдық емес, ең алдымен
Заң тек жекелеген тергеу әрекеттерін реттеп қана отырмайды, сонымен
Тергеушінің қылмыстық процесс мүшелерімен, азаматтармен, лауазымды тұлғалармен, мекемелермен, ұйымдармен
Бұл тергеушінің жұмысына басқа мамандық иелеріне тән емес, нақты
Тергеуші қызметінде кінәлі адамдардың ұйымдасқан түрде қарсы әрекет етуі
Әсіресе тергеушіге барлық күш-жігерімен қарсы әрекет істейтін адам –
Тергеуші тек заңға және өз ар-ұжданына сүйене отырып әрекет
Дегенмен психологиялық реагентті пайдалану шектен шықпауға тиіс, тергеуші қылмыскердің
Тергеуші мен іске қатысы бар адамдар арасындағы теңсіздік мынадан
Ал қылмыскер уақыт пен жағдайды тиімді пайдаланып, тергеушіні қиын
Тергеуші әділ тергеуге кедергі келтірушінің мақсатын біліп алып, оны
Еңбектерде «психологиялық реагент» пайдалану тәсіліне рұқсат етіледі, оның ролін
Бұл жағдайдың кінәсіз адам үшін маңызы жоқ, ал қылмыскерге
Осындай жағдайда әр қилы ақпараттар пайдаға асады: ауызша мәліметтің
Тергеу кезінде жеке тұлғалардың қарым-қатынасы көбіне екі жақтың бірін-бірі
Тергеушінің жалпы сыртқы көрінісі оның тергеуші адамдармен арадағы психикалық
Әрине, бұл адамдардың психикалық жағдайы оның құқықтық жағдайына, яғни
Түсіп жатқан мәліметтерді ой елегінен өткізгенде қателіктер жіберіп алмау
Бір шешімге келу үшін өз қолында дәлелдер жеткілікті ме,
Қылмыстық істі тергеу процесін тергеуші төмендегі істерді шешу үшін
Тергеу жағдаятының психологиялық аспектісі – бұл жалпы субъект іс-әрекеті
Тергеу жағдаяты – бұл динамикалық ақпараттық жүйе, оның элементтері
Тергеу жағдаятының үлгісін құру – бұл тек ақпарат қабылдау
Тергеуші үшін психологиялық күрделі жағдаят – бір өндіріске бірнеше
Тәжірибе көрсеткендей, әсіресе ауыр қылмысты (кісі өлтіру, тонау, зорлау,
Бұл істе көптеген қауіп-қатер төнуі мүмкін, оларды үнемі есепке
Ойға алған іс-шараларды тездетуге тырысып, әділдік принциптері мен тергеуді
Бұл жерде тергеуші алдында тұрған қылмыс тек құқытық-процессуальдық заңда
Жақсы да білгір тергеушіні өзі жинаған немесе әр орыннан
Бұл жағдаяттардың өзіне-өзі жала жабу, кәмелетке толмағандар қылмысы, тапсырыспен
Тергеушіге берілген билік оны басқа кәсіп иелерінен ерекше орынға
Тергеуші мемлекет атынан әрекет етеді, оны биліктің беделді күштері
Тергеуші азаматтардың жеке өмірі мен қызметіне орынсыз араласу, оларды
Күн сайынғы көріп жүрген адамдар басындағы қайғылар тергеушінің жеке
Тергеушіге тән бір белгі – ол тергеу құпиясын сақтай
Алдын ала тергеу материалдарын ерте жария етудің тағы бір
Бұлардың теріс әсері куәгерлердің жауаптарына және қоғамдық пікірге тиіп,
Істі тергеу барысында адамдардың жеке өміріне араласуға, өткенін қазбалауға,
Сонымен бірге, тергеуші өзінде бар билікті пайдаланып, іске қатысты
1.2 Тергеу іс-әрекеттеріндегі тінту процесі
Тінту психология тұрғысынан күрделі және ерекше тергеу әрекеті болып
Тінту барысында тергеуші және бұл іске қатысты лауазымды тұлғалар
Тінту – жасырын объектілерді іздеу, текеруден айырмасы – бұл
Осыған байланысты жасырған затты табу үшін тергеушісі 2 түрлі
Тінту процесіне кіріспес бұрын тінтитін кісінің бағалы заттар
Бұл сұрақтың шешімін табу үшін тінтілетін адамның объектіні жасыру
Тінтуге тән нәрсе, тергеуші мен басқа іске қатысқан
Тінту әрекеті тінтілуші адамның қалауымен емес, оның еркінен тыс
Тінту анық іздеу әрекетінен тұратын тергеу әрекетінің бір түрі.
Тінту жасауда тергеушіден әр түрлі психологиялық қасиеттер, кәсіби білім,
Оған жататындар: тінту әрекетінде даярлық; тінту жасалатын жерге жіті
Тінту нәтижесінің табысты не сәтсіз болуы көбіне бұл тергеу
Ал нашар дайындықпен басталған тінту жүйесін, босқа әуре болуға,
Тінтуге даярлық барысында тергеушіге мына төмендегі сұрақтарға жауап табуы
Тергеуші тінтуге дейін сұрақтарға жауап тапса, онда тергеу өндіріс
Тінтілетін обьектінің көлемі, ондағы ғимараттар, бөлмелер туралы алдын ала
Осыны негізге ала отырып, обьектіні жасырған адамның ойлау процесін
Тінтілушінің құнды заттар мен басқа заттарды жасыру тәсілі мен
Осы мақсатпен оның қай жерлерге көп барғаны, қандай заттарды
Тінтілушінің жеке тұлғасын зерттеу, оның әрекетін алдын ала білу
Тінтудің табысты өтуі көп жағдайда тергеушінің ұйымдастырушылық қабілетіне де
Тінту – көп кезеңнен тұратын, дайындық пен жоспарлауды, оның
Тергеуші тінтудің уақытын белгілейді, тергеу әрекетіне қатысатын топты жасақтайды,
Тінту кезінде ақпарат алу тәсілдерінің бірі – бақылау мен
Біріншіден, мұндай жағдайда тінтілуші өзінің болашағын тінтудің нәтижесіне қарай
Екіншіден, тінтілушілер затты жасырған жерге жақындағанда, тінтілушінің іс-қимылында өзгерістер
Тінтілетін обьектілерден басқа, жануарлар мен құстардың да іс-қимылына мән
Белгілі бір іспен айналысқан адамның қателіктері мен әбестіктері сырттан
Тергеудің нәтижелі болуы тергеушінің көзқарастарының қырағылығы мен мақсатқа жету
Тінту жұмысы бірқалыпты болғандықтан ол тінтушіні жалықтырып, шаршатып жібереді.
Тінту жүргізген адамдар қылмыскердің айғақ заттарды жасырғанда түрлі психологиялық
Оларға жататындар:
1. Шаршау мен бейқамдықтың пайда болуын есепке алу. Мәселен,
2. Жиіркенішті есепке алу (затты малдың көңінің т.б. жерлерге
3. Тергеуші тарапынан сыйластық пен сыпайылықты есепке алу (обьектіні
4. Затты әдейі тура көрінетін жерге қол салу арқылы
5. Басы артық құпия орын дайындау. Алғашқы құпия орын
6. Тінту кезінде әдейі айғай-шу туғызып, тергеуші көңілін алдарқатып,
Жоғарыдағы ақпараттарды алдын ала жинап, оған талдау жасауы тергеушіге
Тінту жасаған кезде арнайы маман шақыру керек, ол іздеп
Тінту жүргізетін жерге түсетін жарықтың мол болуын қамтамасыз ету
Жоғарыда атап өткеніміздей тергеушінің қырағылығына оның шаршап- шалдығуы кері
Тінту жасаған тергеушіге керек қасиеттер: ұстамдылық, сабырлылық пен көңіл
Тінтудің табысты аяқталуы кінәлі мен оның отбасы үшін көптеген
Тергеуші мен анықтау бөлімі қызметкерлері де бейжай қала алмайды,
Тінту процесінде қақтығыс туып жатқан жағдайда тергеуші бұйыру арқылы
Бұл тергеушінің бірнеше мәселені шешуіне жәрдемдеседі: тінтілушіні сендіре
Олай болса, тінту кезінде тінтілушіні әңгімеге тарту, сол арқылы
Тінтілушіні сөзге тарта отырып, тергеуші оның психофизиологиялық реакциясына барлау
Сонымен бірге сөйлеу арқылы оның жүйкесіне тиіп, оның өзін-өзі
Мақсатқа жету жолындағы ерік жігері тергеушіге тінтуді табысты аяқтауына
Сондықтан тінтудің соңына дейін сенімділікті жоғалтпау керек. Әйтпесе
Тергеуші бүкіл тінту процесі кезінде әдептілік-адамгершілік принциптерін ұмытпауы керек.
Тінту әрекеті басынан бастап психологиялық білімдарлықты талап етеді. Тінтілушінің
Тінтілуші, оның сыбайластары, отбасы және бөтен адамдар тінту жасалатынын
Кейде қылмыскер психологиялық заңдылықтарды ескере отырып, тергеушінің қиынның қиынын
Ғимаратты тінту жұмысы жеке тұлғаны тінтумен қатар жүргізіледі, себебі
Жеке адамға тінту жасап, ондағы қаруды алып қою тінту
Ал жалпы күдікті мен отбасы мүшелеріне толық тінту жасау
Тінту жасалытын орында қатаң тәртіп орнауы керек, бос жүрістер
Тергеу әрекетінің екі түрі – тінту мен тұтқындау, психологиялық
Психологиялық тұрғыдан тінту мен тұтқындау, көптеген айырмашылықтарыга қарамастан ұқсастығы
Басқа тергеу әрекеттеріне қарағанда, тұтқындау титықтау (стресс) жағдайында өтеді.
Белгілі бір ұйымдастырушылық ойлау тәртібінің бұзылуы, қорқыныш сезімі қауіптену,
Тұтқындауды жоспарлау мен іске асыру процесінде тергеушінің әбден бір
Олардың екеуі де күдіктінің жеке тұлғасы мен тұтқындау болатын
Бұл ақпараттар тұтқындаудың уақытын, орнын, тәсілдерін белгілеуде маңызды. Дегенмен,
Тұтқындау кезіндегі қарсыласу мүмкіндігі әсіресе қарақшыларда көп кездеседі, олар
Күдіктінің жүйкесі жұқарған жағдайда оны тұтқындау көңіл-күйінің құбылмалығын көрсетуімен
Тұтқындайтын уақытты таңдау да психологиялық талдауды қажет етеді. Кейде
Психологиялық әсер етудің ең бір тиімді жолы, ол –
Қоршауға алынған қылмыскер (не бүтін бір топ)
ІІ. ТІНТУ ПСИХОЛОГИЯСЫНЫҢ ПРАКТИКАЛЫҚ МАҢЫЗЫ
2.1 Тергеу іс-әрекеттері барысындағы тінту психологиясының ерекшеліктері
Тергеу - іс-әрекеттің бастапқысы, аса қауіпті тұлғаның қылмыстық ісімен
Басқа жағынан қарасақ, оқиға орнын тінтуде тергеушінің жіберген қатесі
Тінту (қарау) тергеудің жеке іс-әрекеті болып табылады. Ол қылмыстың
Оқиға орнын тінту тексеру- іс-әрекеттің ауыстырылмайтын бөлігі. Осы жерде
Оқиға жӛніндегі обьектілерді қабылдау тергеушіге болған жағдайды көруге,нұсқаның алға
Көбіне оқиға орнын тінту, тергеу жағдайына байланысты болады. Не
Тінте қараудың ерекшелігі-оны күтпеген мінез-құлқы. Оның басқа тергеу жұмысынан
Сондықтан, тергеушінің үлкен жауапкершілігі болуы керек. Ал жас мамандарда
Сондықтан, тергеушіде үлкен жауапкершілік, мақсаткерлік, байқағыш, ойлау қабілеті жоғары
Оқиға жерін тінтуде тергеуші ұйымдастыру жұмысын (операциялық топты жинау,
Оқиға орнын тінту кезінде тергеуші көпшілік арасында жұмыс істеп
Оқиға орнын тінту - өте күрделі іс-әрекет. Бұл тергеу
Тану қызметі объектілерді, фактілерді қабылдау: олардын арасындағы себептік байланысы,
Іздеу элементтерінің іс-әрекеті - бұл іздеу, өзгерістерді табу, іздерді
Ұйымдастырушылық элемент-бұл шұғыл түрде топтарды жетекшілік ету, оқиға орнын
Тергеуші оқиға орнын тінту кезінде протокол құрып, сызбалар, схемалар
Шұғыл топтың қызметкерлері істі мінездемелеріне де байланысты жүйені нақты
Тергеудің ізді жүйелі талдау, тінтудің нәтижесіне әкеледі. Нәтижесіз тінтудің
В.Л.Васильев оқиға жерін тінту нәтижиесін үш топқа бөлген:
1 топта – тергеліп жатқан жағдайға байланысты ақпарат жинау.
2 топта – алынған ақпаратты талдап жасалған жағдайды түсіндіре
3 топқа – оқиға жеріндегі жағдайға берілген әрбір нұсқа
Оқиға орнындағы жағдайды талдай отыра қылмыскер тұлғасын ерекшелейтінін анықтай
Қылмыскерлердің жынысын анықтай отырып, оның қылмысты орындау тәсілін анықтауға
Сонымен,қылмысты ересек немесе кәмелетке толмағандар жасайды.Оны психологтар былай түсіндіреді.
Оқиға жерін тінтуде психологиялық талдау жасалған қылмыстың себебі түсіндірілмейді.
2.2 Тергеу қызметкерлерінің кәсіби шеберлігін арттыру және қалыптастыру жолдарына
Біздің тәуелсіз жас мемлекетіміздің мақсаты – сапалы жаңа өмір
Тергеуші жеке тұлғасының қалыптасу барысында сезіну мен өзіндік сана-сезімнің
Қазіргі ізденуші студент жастарының шығармашылық ойлай білуі мен танымдық
Жеке тұлғаның қалыптасу деңгейін анықтау және қызметкерлерді еңбек
Қызметтік орта Когнетивтік орта Мотивациялық орта
-жағдайды талдау;
-абстрактылы ойлау;
-логикалық ойлау;
-шығармашылық ойлау;
-адамдармен контактта болу;
-жағдайға басшылық ету;
-өз эмоциясын реттеу;
-оқиғаны жазбаша түрде дұрыс бейнелеу;
-бақылау;
-есте сақтау;
-өз ісіне ұқыпты болуы қажет. Тергеу жұмысының жеке тұлға
Бұл көрсетілген кестедегі қасиеттер өзгермелі болу үшін олардың санын
Тесттілеуге 30 адам қатысқан. Өткізілген тесттің талдануынан, жеке тұлғалар
Сонымен қатар соңғы жылдары милицияға көмек сұрау жағдайы күрт
-халық милиция қызметкерлерінің жұмысының сапалы орындауына сенімсіздік білдіреді. Заң
-милиция қызметкерлерінің мамандық сапаларына сенімсіздік білдіреді.
-олардың моральдық–іскерлік қасиеттеріне төмен баға береді. Сондықтан криминогенді жағдайды
1. Милиция қызметкерлерінің моральдық-іскерлік қасиеттерінің сапасын арттыру.
2. Кадр жинақтауда аса талғампаздықпен жұмысқа алу.
3. Кәсіби деңгейін арнаулы курстар, квалификацияны жоғарылататын факультативтер өткізіліп
4. Құқық қорғау қызметкерлерінің моральдық-рухани бекемділігінің әрқашан жоғары болуы
ҚОРЫТЫНДЫ
Біздің тәуелсіз жас мемлекетіміздің мақсаты - сапалы
Тергеушінің жеке тұлғасы қалыптасуы барысында сезім мен өзіндік сана-сезімнің
Осы жоғарыда айтылған ой тұжырымдамаларын қарастыра отырып, мен
1. Тінту психология тұрғысынан күрделі және ерекше тергеу әрекеті
2. Тінту барысында тергеуші және бұл іске қатысты лауазымды
3. Тінту – жасырын объектілерді іздеу, текеруден айырмасы –
3. Осыған байланысты жасырған затты табу үшін тергеушісі 2
4. Тінту процесіне кіріспес бұрын тінтитін кісінің бағалы
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1. Юридическая психология. М-Юрист,1997, С.146-147
2. Еникеев М.И., Черных Э.А.
3. Пралиева Г.К..Юридическая психология. А- «Жеті қазына», 2006. С.184-186
4. Илюсизова С.М. Общая и юридическая психология. А-2006, С.158-159
5. Антониан Ю. М., Еникеев М.И.,
6. Антониан Ю. М., Гульдан В.В. Криминальная
7. Антониан Ю. М. Психолгия убийства .
8. Васильев В.П. Юридическая психология. М., 1991.
9. Васильев В.П. Психология осмотра
10.Водолавский Б.Ф. Психологические особенностиличности осужденного. Омск , 1992. С.91
11. Глазырин Ф.В. Изучение личности обвиняемого и
12. Глоточкин А.Д., Пирожков В.Ф. Психические
13. Гуров А.И. Профессиональная преступность . Прошлое
14. Доспулов. Г.г. Психология допроса на
15. Еникеев М.И. Основы судебной психологии. Психические
16 . Жданов А.А. Человек как
17. Зеленский А.Ф. Осознаваемое и неосознаваемое
18. Кулрявцев В.Н. Криминальная мотивация. М., 1986. С.172
19. Лурия. Механизм преступного поведения. М., 1981. С.44
20. Пирожков В.Ф. Криминальная психология . Психология подростковой
21. Практическая психология . Учебник / Под
22. Ситковская О.Д. Психология уголовной ответственности. М.1998.
23. Яковлев А.М. Преступность и социальная психология.М.1971.
24. Хьелл Л, Зиглер Д.Теорий личности. СПб: Питер
2
3
2
1
Нені іздеу керек ?
Іздейтін заттың түрі қандай ?
( пішіні , түсі, иісі )
Объектінің жасанды және табиғи жарығы
Тінтену кезінде объектіде кімдер болады ?
Тінтілетін объектінің сипаттамасы:
объектінің көлемі, рельефі, жоспарлы бөлмелер саны, есіктер
4
8
7
6
5
Олар өздерімен бірге қандай құралдар мен
Тінтуді кім жасайды
Іздейтін заттар қай жерде орналасуы
Объектіде телефон не басқа
( рация, қоңырау, селекор)
Тінтелетін объектінің жоспарын жасауы керек
атқаратын міндеттерін көрсете отырып тінту өндірісінің
13
9
Тінтуді қай кезде бастаған
12
11
10
Тергеу бөлімшесімен байланысу жолдарын ертерек
Куәларды таңдауда алдын ала ойлану
Ол қанша уақытқа созылуы мүмкін