Кәсіпорынның өндірістік құрылымы

МАЗМҰНЫ
Кіріспе....................................................................................................................
1 тарау. Кәсіпорынның өндірістік және ұйымдастырушылық құрылымдарының теориялық
1.1 Кәсіпорындағы өндіріс және өндірістік құрылым мәні,
мазмұны......................................................................................................
1.2 Кәсіпорынның ұйымдастырушылық құрылымы – тиімді басқарудың негізі.....................................................................................
1.3 Кәсіпорынның өндірістік және ұйымдастырушылық құрылымдарының шетелдік тәжірибесі................................................
2 тарау. «Қазақалтын» тау-кен металлургиялық концерні» акционерлік қоғамының
2.1 «Қазақалтын» ТМК» АҚ жалпы сипаттамасы және қаржылық-шаруашылық
2.2 «Қазақалтын» ТМК» АҚ өндірістік құрылымын талдау................
2.3 «Қазақалтын» ТМК» АҚ ұйымдастырушылық құрылымын
талдау........................................................................................................
3 тарау. Өндірістік және ұйымдастырушылық құрылымдарды жетілдіру жолдары
3.1 «Қазақалтын» ТМК» АҚ өндірісін және өндірістік құрылымын
3.2 «Қазақалтын» ТМК» АҚ ұйымдастырушылық құрылымын жетілдіру жолдары...................................................................................
Қорытынды............................................................................................................
Пайдаланған әдебиет.............................................................................................
Қосымшалар...........................................................................................................
КІРІСПЕ
Жалпы, өндіріс, өнімді шығару кез-келген экономиканың негізін құрайды.
Казіргі таңда Қазақтан Республикасының нарықтық экономикаға көшудің өтпелі
Меншік фирмалары өзгеріп оларға сәйкес кәсіпорындардың құрылымдары
Нарықтық экономика уақытында кез-келген кәсіпорын, ұйымның басты мақсаты
Кез-келген кәсіпорын тиімді әрекет жасауы үшін оның дұрыс
Курстық жұмыстың практикалық тарауында мен «Қазақалтын» тау-кен металлургиялық
«Қазақалтын» тау-кен металлургиялық концерні» - республиканың алтын өндіру
Мен «Қазақалтын Тау-кен металлургиялық Концерні» АҚ қаржылық жағдайын,
Курстық зерттеудің міндеттері болып келесілер табылады:
кәсіпорынның өндірістік және ұйымдастырушылық құрылымындарынның теориялық аспектілерін зерттеп
«Қазақалтын тау-кен металлургиялық концерні» АҚ сипаттама беру,
«Қазақалтын тау-кен металлургиялық концерні» АҚ – ң құрылымын
«Қазақалтын тау-кен металлургиялық концерні» АҚ – ң құрылымын
кәсіпорының дамуы үшін жаңа жобаны ойлап табып,
1.КӘСІПОРЫНДАҒЫ ӨНДІРІСТІК ЖӘНЕ ҰЙЫМДАСТЫРУШЫЛЫҚ ҚҰРЫЛЫМДАРДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ АСПЕКТІЛЕРІ
1.1 Кәсіпорындағы өндіріс және өндірістік құрылым мәні, мазмұны
Кәсіпорын дегеніміз негізі арнайы ұйымдастырылған еңбек коллективі болып
Кәсіпорын өндірістік-техникалық бірлікке, ұйымдастырушылық-әкімшілік және шаруашылық дербестікке ие.
Схема 1
Өндірістік кәсіпорын
Ішкі орта
Адамдар
(қызметкерлер)
ӨНДІРІС
Іс-әрекет нәтижесі
ӨНІМ
Схемада көрсетілген кәсіпорынның ішкі ортасы дегеніміз- бұл адамдар,
Ал кәсіпорынның сыртқы ортасы- бұл өнім тұтынушылары, өндірістік
Өндірістік кәсіпорындар
Өндірістік кәсіпорын – экономиканың негізгі буыны
Яғни, кәсіпорындар, олардың ұжымдары салық және территориалдық комплекстерді
Шаруашылық басқару жүйесінің барлық деңгейлердегі мақсаты бір -
Жалпы, кәсіпорын құрылымында екі өзара байланысты және бір-бірін
лқтыратын құрылымды бөліп көрсетеді: өндірістік және ұйымдастырушы-
лық. Бұл құрылымдар келесі бөлімде толық зерттеліп көрсетіледі.
Кәсіпорындағы өндіріс – бұл кез- келген ресурстарды өнімге
Әрбір өндірісті үш бөліктен: ресурстар, өнім және өндірістік
өнім” жүйесі болып табылады.
Схема 5
“Ресурстар - өнім” процесінің моделі
Жұмысшылар
Энергия
Материалдар
Ресурстар
Өндірістік құрылыстар, Құрал-жабдықтар
Өндірістік
процесс
Бұйымдар және қызметтер
Өнім
Ресурстар- негізінен айнымалы шығындарды көрсететін өндіріс ресурс-
тары, элементтері ретінде анықталады. Айнымалы шығындар- өндіріс көле-
міне пропоционалды өзгеретін шығындар. Бұл шығындарға негізінен матери-
алдар, еңбек күші мен энергиядан құралатын ресурстар жатқызылады.Осы
дың көлемімен жүзеге асырылады.
Өнім кәсіпорынның іс-әрекетінің бағыттарын көрсетеді. Өндірістік қаре-
кеттің бастапқы мезеті болып өнімнің керек түрі мен
лып табылады.
Нарықтық жағдайының және фирманың қаржылық жағдайының өзгеруі қарекеттің
Процесс- бұл:
- материалды өңдеудің әрбір қадамының аяқталуының алдындағы әрекет-
тер мен операциялар жүйесі;
- қажетті нәтижелерге жету үшін керек уақыт
немессе бірнеше тәсілдермен әсер етіп өңдеу;
Өндірістік процесс қарапайым және кең номеклатурадағы өнімді өндіру
Өндірістік процесс фирма операцияларының деңгейіне байланыссыз өз-
гермейтін тұрақты шығындарға қатысты элементтерден тұрады.
Тұрақты шығындар- бұл өндіріс көлеміне тәуелді емес шығындар.
лы: салықтар, сақтандыру төлемдері, әкімшілік ұжымның еңбекақысы, энер-
гияға кеткен шығындар, амортизациялық аудармалар, өндірістік құрылыстар мен
ры өндірістік процесті қамтамасыз етеді /2, 94-96 б/.
Үстеме шығындар- бұл нақты бұйымды жасауға кеткен шығындарға
Өндірістік жүйені реттеу екі жолмен іске асырылады:
- іске қосу қарқыны, құны, сапасына қатысты ресурстарды
нәтижесінде айнымалы шығындар ретке келеді.
- оның элементтерін ауыстыру нәтижесінде процесті өзгерту. Бұған
жалпы жүйеге қатысты тұрақты шығындарды реттеу жолымен келеді.
Өндіріс мазмұнын келесі үш шартты қажет ететін еңбек
тайды:
- Мақсатқа лайықты жұмыс немесе еңбек;
- Еңбек заты, яғни адам рационалды қарекеттің
- Еңбек құралдары ( машиналар, құрал-жабдықтар, құралдар, олардың
Материалдың өндірістің өнімі- бұл еңбек пен табиғат заттың
нан тұратын материалдық игілік.
Қазіргі өндіріс ғылыми-техникалық революция жағдайында дамуда. Оның негізгі
Әр өнеркәсіп фирмасы өз өндіріс жүйесіне ие. Өндіріс
дың нәтижесінде тауар мен қызметтер шығаратын әрекеттерді
Фирманың өндірістік қарекетің толық жүйесі операциялық жүйе деп
лады.
Өндірістік жүйені басқару бұл- барлық өндіріс процесін саналы
- кәсіпорын іс-әрекетінің бағыттарын және жалпы стратегиясын
және іске асыру;
- өндіріс процесін жасау, өндірісті қуаттылықтар орналасуы
шешімдер қабылдау, кәсіпорынды жобалау, өнімді жобалау, жұмыс
жасау стандарттары мен нормаларын кіргізуді қосатын өндірістік жүйе-
ні жасау және кіргізу;
- жүйенің ағымның қызмет етуін жоспарлау және
реттелген және тиімді жоспарлауды, тапсырыстардың маршруттарын
бекіту, күнтізбелік мерзімдерін анықтау, диспетчерлеу және материал-
дар, бұйымдар және өнімдер ағынын басқару;
Өндірістік жүйе өндірістік бірліктерден тұрады. Ал олар
лімшелерден тұрады.
Өндірістік бірлік- жалпы ұйымдағы белгілі бір міндеттердің атқарылуы
Бөлімше, цех, телім, бөлім- белгілі бір технологиялық немесе
тырушылық функцияларды немесе белгілі бір әрекет түрін іске
не іске асырылуы үшін жауап беретін өндірістік бірлік.
Өндірістік бөлімше, цех, телім- тікелей өнім өндіруді іске
сіпорын бөлігі.
Көмекші бөлімше- өндірістік бөлімшелер үшін жөндеу жұмыстары, мате-
риалды тасымалдау, сақтау сияқты қызметтерді атқарады /4, 85-87б/.
Әр кәсіпорын өндірістік бөлімшелерден тұрады: цехтар, телімдер, қызмет
Өндірістік бөлімшелер мен ұйымдар комплексі, олардың саны, олар
сындағы өзара қарым-қатынас, жұмыскерлер саны кәсіпорынның жалпы құ-
рылымын құрайды.
Өндірістік бөлімшелердің құрамы мен қуаттылығын, олардың өзара қа-тынасы
Схема 6
Кәсіпорынның өндірістік құрылымы
Телім
Басшысы
Телім
Басшысы
Телім
Басшысы
Жұмысшы
Жұмысшы
Жұмысшы
Рационалды өндірістік құрылымды жасау келесі тәртіппен жүзеге асырылады:
- кәсіпорын цехтарының құрамы, олардың
шығару үшін қажетті қуаттылық деңгейі анықталады;
әр цех пен қойма көлемдері талады; есептелінеді, кәсіпорынның
кәсіпорын ішіндегі барлық транспорт қатынастары, олардың сыртқы жолдармен
өндірістік процесс жүруімен қатар еңбек заттарының цехтар арасында
Өндірістік бөлімшелерге негізгі өнім, құрастырушы бөлшектер, материалдар мен
Жұмыскерлерге қызмет көрсететін бөлімшелерге тұрғын-коммуникал-
дық бөлімдер, олардың қызметтері, ас үйлер, асханалар, бала-бақшалар,
наторилер, пансионаттар, демалыс үйлері, медициналық бөлімдер, спорт қо-
ғамдары, жұмысшылар, қызметкерлердің өндірістік квалификациясын жо-
ғарлатумен айналысатын оқу орындары жатады.
Кәсіпорынның өндірістік құрылымы цехтар мен қызмет бөлімшелерінің құрамын
Концерннің өндірістік құрылымы концернге кіретін фирмалар немесе кәсіпорындар
рілген өнім ерекшеліктеріне байланысты /6, 31-36/
Кәсіпорын өндірістік құрылымның басты элементтері болып жұмыс орындары,
Кеңістіктегі ұйымдастырудың алғашқы буыны болып жұмыс орны та-
былады.
Жұмыс орны деп қажетті құрал-жабдықпен және ұйымдастырушылық-техникалық құралдарммен
Жұмыс орын қарапайым және комплекстік болуы мүмкін. Қарапайым
Жұмыс орын стационарлы және қозғалмалы болуы мүмкін. Стационарлы
Жасалынып отырған жұмыстың ерекшелігіне қарай жұмыс орындары арнайы
Жұмыс орындарының мамандану деңгейіне, санына олардың жұмыс уақытының
Жұмыс орының деңгейінде өнімділікті жоғарлатудың негізгі факторла
ры қолданылады.
Телім- бірқатар ерекшеліктер бойынша топталған жұмыс орындар қатарын
Өндірістік телімде жұмысшылармен қатар басшы-телім мастері бола-
ды.
Өзара технологиялық қатынастармен байланысқан телімдер цехтар болып қосылады.
Өндірістік телімдер негізгі және көмекші болып бөлінеді.
Негізгі өндірістік учаскелер технологиялық және принциптер бойынша жасалады.
Технологиялық принцип бойынша ұйымдастырылған телімдерде тек бірқатар операциялар
Пәндік принцип бойынша ұйымдастырылған телімдерде операция-
лардың бір ғана түрі емес, жалпы технологиялық процесс
Қосымша өндірістік телімдер негізгі өндірістік учасклердің прин-
циптерімен құрастырылады. Қосымша телімдерге металл өңдеу және энергетикалық
Кәсіпорынның негізгі құрылымдық өндірістік бірлігі болып цех табылады.
Цехті басшы басқарады, ол өндірістік процесті ұйымдастырып, оның
лары, мастерлер, цехтік бюролардың басшылары көмектеседі. Цехтер мен
Машина құрылысында цехтар негізгі төрт топқа жіктеледі:
Негізгі цехтар. Мұнда сатуға арналған өнімді дайындау операциялары
Көмекші цехтар. Бұлар- құрал-жабдық моделін, ремонт жасау, энергетикалық
Қосымша цехтар- металл қалдықтарын қайта өңдеу және утилизациялау
Өнімді тараға салу, тұтынушыға дайын өнімді жіберу цехтары.
Кәсіпорынның өндірстік құрылымының түрі кәсіпорының өндірістік қарекетіне және
Технологиялық құрылымда өндірістің бөлек түрлері технологиялық жағынан бөлек
Пәндік құрылымда кәсіпорын цехтарының әрқайсысы өзіне бекітілген бұйымды
Пәндік құрылым конвейерлік өндірісті ұйымдастыруға, технологиялық процесс кезінде
Технологиялық-пәндік немесе аралас құрылым бір кәсіпорында пәндік және
Өндірістік құрылымның түрі дегеніміз өндірістің технологиялық деңгейі мен
Өндірістік құрылымның түріне өндірістің мамандану деңгейі, өндірістің масштабтығы
Өндірістік құрылымның түрлері:
Бірлік өндіріс;
Сериалық өндіріс;
Массалық өндіріс;
Тоқталмайтын процесі бар өндіріс;
Бірлік өндіріс бұйымдарды бір-бірлеп өндіруге бағытталған. Мұндағы өнімнің
ғару, ерекше құрал-жабдықтарды, атомдық реакторларды және тағы басқа
Сериялық өндіріс конструктивтік бірдей өнімді белгілі бір мерзім
Массалық өндіріс ұзақ мерзімді уақыт кезеңінде стандартты өнімнің
Тоқталмайтын процесі бар өндіріс өңделетін ресурстардың тоқтаусыз келуімен,
Өндірістік құрылымның әрбір түрінің шегінде осы түрге сәйкес
Кәсіпорынның өндірістік құрылымында конструкторлық-технологиялық бөлімдер және ғылыми зерттеу
Мұнда зерттеу, тәжірибелік-конструкторлық жұмыстар жүргізіледі, технологиялық процестер, тәжірибелік
2.2 Кәсіпорынның ұйымдастырушылық құрылымы – тиімді басқарудың негізі
Ұйымдастыру. Стратегияны іске асыру кәсіпорынның барлық бөлімшелері алдында
Бұл сұраққа келер алдында «менеджмент» түсінігін анықтайық. Бұл
Басты менеджмент. Басты менеджмент ретінде барлық бас менеджерлер
неджмент функцияларының сипаты компания көлеміне, атқаратын қызметтің күрделілік
Бас менеджменттің ұйымдастырушылық функцияларына мыналар кіреді:
- ұйымдастырушылық функциясының өзі, яғни компания іс-әрекетінің
стратегиясына сәйкес ең тиімді ұйымдастырушылық құрылымды жасау.
Бұл жерде компанияның әр қызметкері оған қойылып отырған
тік талаптарға сай болуы тиіс;
- басқару;
- бақылау;
- координациялау;
Бөлім деңгейіндегі менеджмент. Оның құрамына мыналар кіреді:
- корпорациялық ортақ мақсаттары мен міндеттеріне сай бөлім
де мақсаттар міндеттер қою;
- бөлім жұмысын ұйымдастыру;
- жоспардың жасалуы бойынша өндірістік іс-әрекетті басқару;
- өндірістік процесті бөлім шегінде координациялау /9, 104-110
Менежджмент процесі. Бас менеджмент пен бөлім деңгейіндегі менедж-
мент арасындағы жалғыз айырмашылық-олардың масштабы мен жауапкер-
шілік шегі.
Менеджмент процессі жоғарыда аталған функциялардың барлығын қамтиды және
Ұйымдастыру-бұлқұрылымды жасаудың келесідей сұрақтарын шешуге бағытталған менеджменттің құрамдас
- басқарушылар, қызметкерлер арасында кәсіпорын алдында тұрған
селелерді бөлуді жүргізетін жауапкершілік;
- жауапкершілікті бөлу мәселесі жөнінде кәсіпорын қызметкерлері
сында туындайтын заңды ішкі қарым-қатынастар;
Ұйымдастыру- белгілі бір жұмысты атқару үшін қажетті әрекеттер
меттерді топ, сектор, бөлім шегінде біріктіу.
Ұйымдастырушылық қарым-қатынас. Егер менеджмент жалпы құрылым шегінде менеджменттің
Кез-келген ұйымдастырудың үш негізгі этабы бар:
- атқарылатын жұмыстың сипатын анықтау;
- менеджменттің позициялары аасында жұмысты бөлу;
- менеджмент позицияларын класификациялау, бұл негізде басқарудың
логикалық топтарын құру;
Атқарылатын жұмыстың сипатын анықтау. Ұйымдастыруды құрудың бұл стадиясын
Кәсіпкерлік мәселелері бойынша танымал кітаптардың авторы профессор Друкер
- іс-әрекетті талдау, жасалуы керек жұмысты және
- шешімдерді талдау, қандай шешімдер қабылданады
бұл шешімдерді қабылдағанда қандай рөл атқарады;
- қатынастарды талдау, яғни менеджердің, басқа жұмыскерлердің
іске салымдарын анықтау, менеджерге басқа тұлғалардың ықпал етуін
анықтау;
Менеджменттің позициялары арасында жұмысты бөлу. Бұл этапқа норма-
лады,стандарттарды бекіту ( мысалы кез-келген деңгейдің басшысы үшін
уазымның міндеттерінің қажетті көлемін есептеу); басқарудың ғылыми әдіс-
терінің шектерінде техникалық тәсілдер ( мысалы еңбек
сайтын барлық тұлғалардың толық қатынасын белгілеу.
Менеджмент позицияларын классификациялау, логикалық топтарды құру. Бұл жағдайды
Өндірістік міндеттердің бөлінуі және логикалық топтардың құрылуы ар-
нйы жұмысты атқаратын адамдар топтарының немесе бөлімдердің құрылу-
ына әкелді.
Кәсіпорының ұйымдастырушылық құрылымы өндірісті ұйымдастырудағы әртүрлі деңгейлердің құрамы
Өндірісті басқарудың ұйымдастырушылық құрылымдары келесі міндеттерді атқаруға бағытталған.
өндіріс пен жоғары сапалы өнім мен қызметтерді жасау
өнімнің жаңа түрлерін дайындау, жасау және нарыққа әкелуді
Өндіріс масштабтарының өсуі және күрделенуі, информацияны жинау мен
Жалпы, басқарудың ұйымдастырушылық құрылымының пайда болудың негізгі факторы
Құрылымдағы бөлімшелер саны оның деңгейлерін анықтайды. Құрылымдар бір
Әр түрлі бөлімшелер арасындағы қатынастарға байланысты өндірісті басқарудың
1. сызықтық;
2. функционалдық;
3. сызықтық – функционалдық;
4. матрицалық.
1. Сызықтық ұйымдастырушылық құрылым. Мұнда қызметкерлер тек бір
Бұл құрылым бір қатар оперативті және эффективті басқаруға
Бірақ, бұл құрылым кішігірім кәсіпорындарға тән. Ал өндіріс
2. Функционалдық құрылымда белгілі бір сұрақтар бойынша функцияларды
Сызықтық және функционалды құрылымның кемшіліктері сызықтық – функционалдық
3. Сызықтық – функционалдық құрылымда сызықтық басшыға жауапкершілік
4. Матрицалық құрылым. Мұнда екі құрылым қосылады: сызықтық
Ұйымдастырушылық құрылымдардың түрлері. Өндірістік басқару құрылымдары өндірістік бөлімдердің
1) Цехсіз құрылымда тек екі басқару деңгейі бар,
2) Цехтік құрылымдар функционалсыз және функционалды бола алады.
3) Ірі объектілі құрылым. Өндірісті басқару аппаратында өндіріс
1.3. Кәсіпорынның өндірістік және ұйымдастырушылық құрылымдарының шетелдік тәжірибесі.
Соңғы жылдары жапон экономикасының бәсеке қабілеттілігі жоғары қарқынмен
Әрине, жапон менеджменті да өз оң әсерін тигізді.
Жапон менеджментін сипаттайтын ерекшеліктерді бөліп көрсетейік.
Біріншіден, технологиялық және техникалық жаңалықтарға максималды бағытталу.
Екіншіден, жапон менеджментінің ерекшелігі болып ол өз елінің
Екінші ерекшеліктің бірқатар ерекшеліктерін бөліп көрсетеді. Ең бірінші
Менеджменттегі әр теденцияның немесе ерекшеліктің есепке алынуы өндірістің
Мысалы, «қызмет орын қызмет орны бойынша емес» жағдайы,
Сонымен қатар, жапон фирмаларындағы жоспарлауға деген көзқарасы өте
Жоспарлау сипаты фирма құрылымымен анықталады. Өндіретін өнімнің шағын
Бұндай компанияларда жоспарлау орталықтан және «жоғарыдан төменге қарай»
Өнімнің кең ассортименті бар компанияларда жоспарлау міндеті болып
Өндірісті жетілдіруді басқарудың ерекшеліктері туралы айтып өтсек, жапон
Жапон менеджменті өндірістік жұмысшылардың білімдерін, тәжірибсін жаңашылдықты енгізумен
Фирманың инжинерлік-техникалық персоналы көп жағдайларда баяғы білікті жұмысшылардан
Американдық фирмалардағы басқару жүйесі өте қатаң ұйымдастырылған
Басқарудың ұйымдастырушылық құрамына мұнда әр түрлі факторлар әсер
Американдық фирмалардың басым бөлігі олардың дамуының ерте кезеңдерінде
Батысеуропалық компаниялар басқаруды деорталықтандырудың принциптерін пайдалануда американдық фирмалармен
Айналымдар бойынша батысеуропалық фирмалар американдықтарға жақын.
Соңғы онжылдықтарда батысеуропалық фирмалар американдық тәжірибені пайдаланып басқарудың
Ерте американдық фирмаларға трестік ұйымдастыру тән болған. Сондықтан,
Батысеуропа елдерінің компанияларындағы өндірістік бөлімдер үлкен рол атқарады.
Жеке компаниялар арасында өндірістік қатынастар орнатылады, бұл жағдайда
Герман концерндерінің көпшілігінің құрамында көптеген құқықтық дербес еншілес
Әр американдық және батысеуропалық компания ұйымдастырушылық құрылымындағы өз
80 жылдары американдық менеджмент құрылымдың қайта құруға және
Басқарудың американдық стилі де өз ерекшеліктеріне ие. Мұнда
2. «ҚАЗАҚАЛТЫН» ТМК» АҚ ӨНДІРІСТІК ЖӘНЕ ҰЙЫМДАСТЫРУШЫЛЫҚ ҚҰРЫЛЫМЫ
2.1 «Қазақалтын» ТМК» АҚ жалпы сипаттама беру және
«Қазақалтын» тау-кен металлургиялық концерні» акционерлік қоғамы Қазақстан Республикасының
Қоғамның атауы:
- орыс тілінде – Акционерное общество «Горно-металлургический
- қазақ тілінде – «Қазақалтын»тау кен –
- ағылшын тілінде – «Kazakhaltyn» Mining
Қоғамның атқарушы органның мекен-жайы.
Степногорск қаласы, 5 микрорайон, 6 үй.
Телефон: (316 45) 5-95-26.
Факс: (316 45) 5-94-66.
E-mail: Kazakhaltyn @ nursat.kz
Қоғам тарихы 1932 жылдан, Қазақстаның солтүстігінде алтынқұрамдас кендер
КСРО ыдырағаннан кейін кәсіпорын заңды тұлға құқығында «Алтыналмас»
«Голд Пул» компаниясының «Қазақалтын» - ның басқарушы фирмасы
1999 жылы 28 мамырда Қазақстандағы алтынды өндіру
Қоғам құрамына 4 кен өндіру орны және
1999 жылы «Қазақалтын» алтын өндірісінің қайта жандандырудың бағдарламасын
Қажетті кен көлемі жиналғаннан кейін тұрақты жұмысты қамтамасыз
«Қазақалтын» Қазақстандағы алтын өндіру саласында ең ірі кәсіпорындарының
Қоғамды жасаудың және әрекет етуінің мақсаты қазіргі кәсіпорын
Кәсіпорын іс-әрекеті Қазақстанның сыртқы және ішкі нарықтарына
Алтын өндіру өнеркәсібінің бірінші ерекшелігі – дайын өнімді
Қазақстан республикасында алтын өндіру саласында өндірудің негізгі көлемін
Сонымен қатар, алтын өндіру секторында ірі кәсіпорындар болып
Соңғы жылдың қорытындысы бойынша «Қазақалтын» Қазақстан Республикасындағы ұқсас
Кесте 1
Лондон металдар биржасындағы алтын бағалары.
Жылдар
US $
J Алдындағы жылға % қатынасы
2001
2002
2003
2004 $279,10
$272,67
$309,66
$362,91 J187,04
J188,00
J209,67
J222,20 100,2
97,7
113,6
117,2
«Қазақалтын» ТМК» АҚ қаржылық-шаруашылық іс-әрекетін талдау.
Нарықтық экономикаға көшу кезінде кәсіпорын қаржылық қарекетінің дұрыс
Кесте 2
Өткізілген өнім көлемдері (соңғы екі жыл ішінде)
(кг)
Өнім атауы 2003ж 2004ж Өзгеріс
%
Флотеконцентраттағы алтын
Шлихтардағы алтын
Кварцтық кен
Гравиоконцентрат
76440,67
303001,2
713112,4
266564,0
124168,1
21560,75
-6,71
-12,03
100
100
Барлығы
1067407,9
1125405,3
+5,43
Өнімді өткізу көлемдеріне әсер ететін негізгі фактор болып
Қоғамның өз өнімін өткізуді ұйымдастыру бойынша іс-әрекетіне келсек,
Кесте 3
Шикізат пен материалдардың негізгі жабдықтаушылары
№
Жабдықтаушы атауы
Орналасатын жері Жалпы шығындарда үлесі (%)
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15. «Байшуақ» ЖШС
«Промвзрыв» АҚ
«Қазақстан алюминийі» АҚ
«А.П.А. Ойл» ЖШС
«Астана –ойл мұнай үйі» ЖШС
«Sunrise» ЖШС
«Старооскольск мехзауыты» ЖШС
Артыков ЖК
«Бажо» ЖШС
Сусаренко ЖК
«Штамп -А» ЖШС
«Резерв» РМК
«Миг 777» ЖШС
«Теплосеть» АҚ
Басқалары Көкшетау қ.
Алматы қ.
Павлодар қ.
Көкшетау қ.
Астана қ.
Екібастұз қ.
Старый оскол қ.
Степногор қ.
Өскемен қ.
Қостанай қ.
Астана қ.
Астана қ.
Қарағанды қ.
Қостанай қ.
------------ 13,72
13,2
7,5
3,6
2,2
1,7
1,5
1,5
1,2
1,0
0,7
0,6
0,5
0,4
50,7
Барлығы
100,0
Кесте 4
Өнімнің негізгі тұтынушылары
№
Тұтынушы атауы
Орналасатын жері
Өткізудің жалпы көлеміндегі үлесі (%)
1.
2.
3.
4.
5.
Metalor Technologies SA
«Санта Продукт» ЖШҚ
«Кыштым медеэлектролитті зауыты» АҚ
«Обжиг зауыты» ЖШҚ
«Среднеуральский медеплавильный завод» ААҚ
Цюрих қаласы, Швейцария
Мәскеу қаласы, Ресей
Кыштым қаласы,
Ресей
Пласт қаласы,
Ресей
Ревда қаласы,
Ресей
29%
12%
4%
2%
53%
Барлығы
100%
Кесте 5
«Қазақалтын» АҚ материалды емес активтері (мың тг)
Материалды емес активтердің түрі Есепке алу датасы Алғашқы
1С Бухгалтерия
1С-Слава ТОО 2001 жылдыңжелтоқсаны 626,060 392,186 233,873 56,56
№0001009 мемлекеттік лицензия 2003 жылдың желтоқсаны 203,282 23,689
Барлығы -
Кесте 6
Қаржылық нәтижелерді талдау
(мың тг)
Өнім атауы 2003 жыл 2004 жыл Өзгеріс,%
Фотоконцентраттағы алтын 713 827,559 958 335,000 34,25
Шлихтардағы алтын 831 778,370 465 847,000 -43,99
Кварцтық кен
80 682,000 100
Гравиоконцентрат
21 491,000 100
Барлығы
1 526 355,000 -1,25
Кесте 7
Қоғам табыстары мен шығыстарының құрылымы
(мың тг)
Көрсеткіштер атаулары 2004 жылдың
1 қантарына 2005 жылдың
1 қаңтарына
Өнімді сатудан түскен табыс, барлығы 1 545 606
Өткізілген өнімнің өзіндік құны 1 206 739 1
Жалпы пайда 338 867 428 835
Кезең шығындары, барлығы 172 140 175 097
Соның ішінде
- жалпы және әкімшілік шығындар 163 085 166
- өткізу шығындары 9 055 8 781
Операциялық іс-әрекеттен табыс (шығыс) 166 727 253 738
- пайыз бойынша шығындар 198 592 215 577
Операциялық емес іс-әрекеттен табыс (шығыс) 695 292 107
Салық салынғанға дейінгі табыс 663 427 146 141
Табыс салығы 227 274 74 062
Салық салудан кейінгі табыс (шығыс) 436 153 72
Таза табыс (шығыс) 436 153 72 079
Кесте 8
Қаржылық коэффициенттер
(мың тг)
Атауы 2005 жылдың 1 қаңтарына 2004 жылдың
1 қаңтарына
Ағымдық ликвидтілік коэффициенті 1,77 0,54
Рентабельділік коэффициенті 0,17 0,11
Активтердің айналу коэффициенті 0,43 0,48
Қарыздық және меншікті капиталдың ара-қатынасы коэффициенті 0,93 0,88
Активтер табыстылығының коэффициенті 0,02 0,14
Капитал табыстылығының коэффициенті 0,05 0,31
Қарыздық капиталдың шоғырлану коэффициенті 0,42 0,39
Меншікті капиталдың шоғырлану коэффициенті 0,45 0,44
2.2 «Қазақалтын» ТМК» АҚ өндірістік құрылымын талдау
«Қазақалтын ТМК» АҚ құрамына 3 кеніш: Бестөбе, Ақсу,
Жоғарыда келтірілген кестедегі өндірістік бөлімдерге жеке тоқталып кетейік.
Кеніштердегі шахталарда құрамында алтыны бар кенді өндіреді. Ол
Одан кейін геологтар барлаушыларға шахтаішілік жер асты
Кен өндіру тобы шахтада құрамныда алтыны бар кенді
Белгі берушілер кенді шығаруға белгі береді. Одан
Сонымен қатар, шахтаның өндірістік құрылымына шахта құрал-жабдықтарын жөндеумен
Шахтаның өндірістік құрылымын схема 2-ден көруге болады.
Шахтада өндірілген кен-байыту фабрикасына жөнелтіледі. Онда кен бірнеше
Флотациондық бөлімінде ұсақталған кеннің флотациялық концентратын шағарады. Құрғату
Фабриканың өндірістік құрылымын схема 3-тен көруге болады.
Химиялық лабораторияда кенді құрамында алтын барына анализ
Электромеханикалық цех (ЭМЦ) құрамына келесілер кіреді: ЭМЦ мастері,
АКЦ. Автокөлік цехтің жұмысшылары: АКЦ механигі, жүргізушілер, жүктеу
Енді концерннің өндірістік кұрылымдарының түрін анықтап көрсетейік. Дипломдық
«Қазақалтын ТМК» АҚ өндірістік болімдері, шахталар мен фабрикалардың
Ал өндіріс типіне байланысты концерннің өндірістік құрылымдары тоқтаусыз
Кесте 9
«Қазақалтын» ТМК» АҚ бойынша жұмыскерлер саны
№ Концерн бөлімдері Жұмыскерлер саны
1 Бестөбе кеніші ИТЖ 94
Жұмысшылар 737
Барлығы 831
2 Ақсу кеніші ИТЖ 75
Жұмысшылар 531
Барлығы 606
3 Жолымбет кеніші ИТЖ 85
Жұмысшылар 775
Барлығы 860
4 Концерн басқармасы 98
Жалпы ИТЖ 352
Жұмысшылар 2060
Барлығы 2412
2.3 «Қазақалтын» ТМК» АҚ ұйымдастырушылық құрылымын талдау
Кәсіпорынның басқару органдарына келсек, олар төмендегідей:
1) Басқарудың жоғарғы органы - Акционерлердің жалпы жиналысы.Акционерлердің
Акционерлердің жалпы жиналысының жеке қарауына берілген мәселелер Қоғамның
2) Басқару органы – Директорлар Кеңесі.
Қоғам іс-әрекетінің жалпы басқаруын іске асырады. Директорлар Кеңесі
Басқарма мүшелері, оның төрағасынан басқалары, Қоғамның Директорлар Кеңесінің
Директорлар кеңесінің компетенциясына жататындар: АҚ іс-әрекетінің приоритеттің бағыттарын
Директорлар кеңесінің жеке компетенциясына жататын мәселелер, қоғам басқармасының
Кесте 10
Директорлар кеңесінің мүшелері
Аты – жөні
Соңғы екі жыл ішінде және қазіргі кезде алатын
Қоғамның жарғылық капиталына қатысу үлестері.
Қожағапанов Тоқтархан Жұманович
Соңғы екі жыл ішінде және қазіргі кезде –
Жоқ
Асаубаева Маруся Мараловна
Соңғы екі жыл ішінде және қазіргі уақытта –
Қоғамның жарғылық капиталында - 20%
Асаубаев Қанат Шайханович
Соңғы екі жыл ішінде және қазіргі уақытта –
Қоғамның жарғылық капиталында үлесі – 32,9%
Льянов Амирхан Магалетович
Соңғы екі жыл ішінде және қазіргі уақытта –
Қоғамның жарғылық капиталында үлесі – 7,1%
3) Қоғамның атқарушы органы – Басқарма.
Қоғамның ағымдық қызметін бақару қоғам басқармасымен жүзеге асырылады.
АҚ-ның өндірістік және қаржылық – шаруашылық сұрақтары бойынша
Бизнес – жоспардың және қоғам іс - әрекетінің
Қызметкерлерді оқыту бойынша жоспарлар мен шарттарды жасау
Кесте 11
Қоғамның атқарушы органы
Аты – жөні
Соңғы екі жыл ішінде және қазіргі кезде алатын
Қоғамның төленген жарғылық капиталына қатысу үлестері.
Асаубаев Қанат Шайханович
Соңғы екі жыл ішінде және қазіргі уақытта –
Төленген жарғылық капиталына қатысу үлесі - 32%
Асаубаев Бауыржан
Канатович
Соңғы екі жылда және қазіргі уақытта – Бірінші
Төленген жарғылық капиталына қатысу үлесі - 20%
Асаубаев Айдар
Канатович
Соңғы екі жылда және қазіргі уақытта –
Төленген жарғылық капиталына қатысу үлесі - 20%
4) Қоғамның бақылау органы – ревизиялық комиссия.
Ревизиялық комиссия қоғамның қаржылық-шаруашылық іс-әрекетінің ағымдық және перспtктивалық
Қоғам акционерлердің жалпы жиналысының 2001 жылдың 8 тамызындағы
Директорлар Кеңесінің Төрағасына – 50000 теңге
Директорлар Кеңесінің мүшелеріне (қоғам президентін санамағанда) – 40000
Қоғам жұмыскерлерінің жалпы саны (соның ішінде филиалдар және
Қоғамның құрылымдық бөлімшелерінің басшылары туралы мәлімет:
1) Асаубаев Қанат Шайханович – Президент.
2) Асаубаев Бауыржан Канатович – бірінші вице-президент.
3) Асаубаев Айдар Канатович – вице-президент.
4) Льянов Амирхан Магаметович – басқарушы директор
5) Перекольский Олег Эдуардович – финансовый директор.
6) Усенов Сакен Рахимжанович – технический директор.
7) Искакова О.Т. – бас бухгалтер.
8) Шуакаев Марат Капашевич – Алматы қаласындағы өкілділіктің
9) Жугарь Александр – Астана қаласындағы өкілділіктің директоры.
10) Ибраева Асель Тауфихановна - әкімшілік-шаруашылық бөлімінің бастығы.
11) Ішкі аудит қызметінің басшысы – Салимова айжан
12) Қауіпсіздік қызметінің департаменті – директор Жакенов Болат
13) Инновациялар мен жаңа жобалар департаменті – директор
14) Қаржы мен экономика бөлімі – басшысы Мусабаева
15) Жобалық – конструкторлық бөлім – басшысы Исмаилов
16) Құрылыс бөлімі – басшысы Василенко Юрий Алексеевич.
17) Материалды техникалық қамтамасыз ету бөлімі – басшысы
18) Асаубаева Жанар Нурмахановна – Пресс-служба бөлімінің басшысы.
19) Туренов Мухтар Такенович – Ақсу кентінің басшысы.
20) Алпысбаев Сакен Темирбаевич – Бестөбе кентінің басшысы.
21) Шевченко Виктор Александрович – Жолымбет кентінің басшысы.
22) Рахишев Қазыбек Амангельдиевич – техникалық қамсыздандырудың орталық
23) Слюзко Александр Григорьевич – геологиялық барлау экспедициясының
Қоғам акционерлерінің жалпы саны – 5 адам.
1) Асаубаев Қанат Шайхонович – 32,9%
2) Асаубаев Бауыржан Канатович – 20%
3) Асаубаев Айдар Канатович – 20%
4) Льяков Амирхан Магамедович – 7,1%
5) Асаубаева Маруся Мараловна - 20%
3 «ҚАЗАҚАЛТЫН» ТМК» АҚ ӨНДІРІСТІК ЖӘНЕ ҰЙЫМДАСТЫРУШЫЛЫҚ ҚҰРЫЛЫМДАРЫН
3.1 «Қазақалтын» ТМК» АҚ өндірістік құрылымын жетілдіру мақсатында
Дипломдық жұмысының ІІ тарауында мен «Қазақалтын» тау-кен металлургиялық
Жасалған қаржылық талдаудан біз кәсіпорынның қаржылық тұрақты
Олардың бірі кәсіпорын құрылымдарының дұрыс ұйымдастырыл-мауы да болып
Кәсіпорынның өнімділігін жоғарлату мақсатында мен «Қазақалтын» тау-кен металлургиялық
Алтын өндірісі елдің экономикалық өсуінің маңызды салаларының бірі
Қазіргі уақытта Қазақстан бойынша алтын саласындағы ең
Бұл жоба өндіріс көлемдерін өсірумен қатар, өндіріс объектілерін
Бұл жоба бойынша кеніштердегі кен-байыту фабрикаларының жаңа технологияларды
Кен-байыту фабрикалары алтын шығарушы фабрикаларына айналады. Қазіргі кезде
Доре қосындысы дегеніміз құрамында алтынның 90% бар
када тура цианирлау технологиясын пайдалану кен өндіру көлемін
Бұндай алтын шығару фабрикаларын әр кеніште: Ақсуда, Бестөбеде,
лымбетте ашу керек. Ақсуда жылына 1000000 тоннаға дейін
леді. Жолымбетте фабрика жылына 520 мың тонна өндіреді.
Сонымен қатар, концерн кеніштерінен алтын өндірісінің тағы
ті мәселесі – құрамында алтыны аз кендер, қалдықтар
мандардың айтуы бойынша елімізде бай, элементі алтынның қорлары
тан, қазіргі таңда академик Саук Такежановтың өте көп
кесті болып табылады: құрамында “қиын” алтыны баркен орындарын
“Қазақалтын” концернінің геологтарымен ашық әдіспен өндірілуі мүмкін
ді өңдеумен қатар, фабрикада қалып отыратын қалдық кендер
Қазіргі кезде кен-байыту фабрикаларындакенді өңдеу сатыларынан өткіз-
генде кендей алтын алтын толық шығарылмай қалады. Құрамында
маған алтын түрінде ақша лақтырылады.
Мен атап өткен шоғырлы сілтеу технолоиясы бойынша осы
ден өткен қалдық кенді қайта өңдеуден өткізіп, құрамынан
Келтірілген жаңа жоба концернге нарықтық төмен ликвидті өнімді
токонцентратты сатудан қол үзуге болатын жағдай жасайды. Қазіргі
нақталған кен-байыту фабрикаларының құрамында 1 тоннада 1-1,2 грамм
Соңғы 3 жыл уақытында “Қазақалтында” тиімділігі жоғары шоғырлы
ның көлемі құрамында 30 тонна алтын бар 22
Ұсынылып отырған жобаның іске асуы 1 жылы 2,5
Келтірілген көрсеткіштерден ұсынылатын бұл жаңа технологиялардың жоғары тиімділігін
Тура цианирлеу мен шоғырлы сілтілеу технологиялары кәсіпорынның жоғарыда
“қиын”,“кедей” кендердің және фабрика қалдықтарының өңделмеуі;
өндірілетін өнім-флотонконцентрат арзан және ликвидті болып табылады;
Аталған технологиялар кәсіпорын өндірісін кеңейтуге мүмкіндік береді. Яғни,
Қазіргі таңда алтын күнделікті айналымнан шықса да, оның
ған. Алтын – ең жоғары ликвидті тауар .
ры пайда тауып, дамуда.
Осыған байланысты оның жұмысшыларының табысы өсіп, өмір сүру
гейі жоғарылайды.Кәсіпорынның дамуы ел экономикасының гүлденуіне әкеледі.
Кәсіпорындардың өндірістік құрылымын жетілдірудің жалпы сұрақтарына келсек, кәсіпорындарды
Айтылғандарды есепке алсақ, өндірістік бөлімшелер өнімді өндірудегі жалпы
Кәсіпорын құрылымдарын дамыту бағыттарының негізделуі, талдауы және бағалауы
Кәсіпорынның өндірістік құрылымына әсер ететін факторларды бірнеше топқа
жалпықұрылымдық (халықтық-шаруашылық) факторлар.
Кәсіпорын құрылымының кемелділігін және толықтылығын анықтайды. Оларға жататындар:
шаруашылық салалардың құрамы, олар арасындағы қатынас, олардың дифференциялау
өнімділік өсудің болжамдық темптері;
сыртқысаудалық байланыстар және т.б.;
Салалық факторларға келесілер жатады:
саланың мамандану кеңдігі;
саланың ғылыми және жобалық-конструкторлық жұмыстардың даму деңгейі;
саладағы жабдықтауды және сатуды ұйымдастырудың ерекшеліктері;
саланың басқа салалар қызметтерімен қамтамасыз етілуі.
Аймақтық факторлар кәсіпорынның әр түрлі коммуникациялармен қамтамасыз етілуін
Жалпықұрылымдық, салалық және аймақтық факторлар бірігіп, кәсіпорын қызмет
Өндірістік құрылымға әсер ететін факторлардың басым бөлігі кәсіпорынға
құрылыстар, қолданылатын құрал-жабдық, жер, шикізат пен материалдардың ерекшеліктері;
өнім сипаты және оны дайындау әдістері;
өнімді шығару көлемі және оның еңбек сиымдылығы;
мамандану және кооперацияның даму деңгейі;
көлікті ұйымдастыру қуаттылығы және ерекшеліктері;
бөлімдердің оптималды көлемі;
қабылданатын еңбек күшінің спецификасы;
информациялық жүйелердің даму деңгейі;
өндірілетін өнім номенклатурасы, оның конструктивтік ерекшелікте-рі, пайдаланылатын материалдар,
бұйымның технологиялығы және конструкцияның қарапайымдылы-ғы;
өнім сапасына қойылатын талаптардың деңгейі;
Өндірістік құрылымға әсер ететін маңызды фактор болып кәсіпорынның
Әр түрлі салалардағы кәсіпорындардың өндірістік құрылымы негізгі өндіріс
Текстильдік фабрикаларда көп жағдайларда жеке учаскелердің бірқатар жіп
Металлургиялық зауыттарда технологиялық құрылым басым. Әр түрлі цехтар
Түрлі салалар кәсіпорындарының өндірістік құрылымында бір ортақ ерекшелік
Кәсіпорын құрылымын толық сипаттау үшін түрлі көрсеткіштер қолданылады.
оның құрамына кіретін бөлімшелердің жалпы тізімі;
бөлімшелер қызметкерлерінің саны;
жабдықтардың қуаты;
өндірістік қорлардың құны;
өнім шығару көлемі;
мамандандыру және механикалыкандыру;
күрделі қаржының құрылымы.
Кәсіпорынның құрылым көрсеткіштерін дұрыс таңдау өндірістің «осал жерлерін»
Келтірілген бірқатар көрсеткіштерді пайдалану цехқа қатысты кәсіпорын-ның үдемелі
Салалық құрылымдарды жетілдіру жолдарының бірі – бұл өндірістік
Өндіріспен қатар ғылыми-өндірістік бірлестіктер құрылады. Оларды құрудың басты
Ғылыми-өндірістік бірлестіктер бірыңғай ғылыми-өндірістік және шаруа-шылық кешені болып
Ғылыми-өндірістік бірлестіктердің құрылуы ғалым мен өндірістің қосылу нысаны
Кәсіпорынның өндірістік құрылымын таңдау және нетілдіру мәселесі жаңа
Өндірістік құрылымды жетілдірудің тағы бірнеше жолдары келесідей:
кәсіпорындар мен цехтарды ірілеу;
берілген кәсіпорындар мен цехтарды құрудың тиімдірек принципін табу
негізгі, көмекші және қызмет көрсетуші цехтар арасындағы рационалды
кәсіпорын жоспарлауының рационалдануы бойынша әрдайым жұмыс жасау;
жеке кәсіпорындардың интеграциясы, өндірісті концентрациялау негізінде қуатты өнеркәсіп
кәсіпорынның барлық бөлімшелері арасында пропорционалдықты қамтамасыз ету;
өндірістік профильдің, яғни өнімді өндіру сипатының, мамандану және
өндірісті комбинациялаудың дамуы;
кәсіпорынды басқарудың цехсіз құрылымын жасау;
кәсіпорын орналасуының компактты болуы, корпустар, цехтар мен складтар
транспорттық коммуникацияларды кәсіпорын ішінде де, сырьында да қысқарту;
өндірісті мамандану мен кооперациялаудың қажетті деңгейін қамтамасыз ету;
өндірістік бөлімшелердің технологиялық процесс жүру бойымен орна-ласуы. Складтар:
Цехтар мен кәсіпорындарды ірілеу жаңа жоғары өнімді техниканы
Цехтар мен өндірістік телімдер құрылымдарын жақсартудың тиімдірек принципін
Негізгі, көмекші және қызмет көрсетуші цехтар арасындағы рационалды
Кәсіпорын жоспарлауын рационалдау кәсіпорын бас жоспарын жақсарту, жетілдіру
Кәсіпорын экономикасы құрылымдық жағынан жеке кешендік буындардың экономикасы
Комбинациялаудың дамуы шикізат пен материалдардың кешенді қолданы-луына, еңбектің
Өнімнің конструктивтік-технологиялық біртектілігі өндірістің мамандану-ын тереңдету, бұйымдардың автоматтандырылған
Кәсіпорынды басқарудың цехсіз құрылымы оның барлық бөлімдерін басқа-рудың
3.2.Кәсіпорынның ұйымдастырушылық құрылымын жетілдіру бағыттары
Жаңа жобаның іске асуы кәсіпорынның өндірістік және ұйымдастырушы-
лық құрылымдарында өзгерістерге әкеледі. Концерн кеніштерінің құрылымда-
рында жаңа обьектілер: шоғырлы сілтілеу кешендеріпайда болды және
Енді жаңа обьектілерді кіргізуіне байланысты кәсіпорынның ұйымдасты-
рушылық құрылымының өзгеруін көрсетіп өтейік.
Ұйымдастырушылық құрылым еңбекті бөлудің формасын көрсетеді. Ол қаншалықты
Ұйымдастырушылық құрылымға қойылатын бірінші талап- оперативтілік. Яғни басқару
Қойылатын екінші талап болып сенімділік табылады. Басқару құрылымы
рек. Ол өндірісте болып жатқан өзгерістерге байланысты тез
Әр ұйымдастырушылық құрылыда горизонтал бойынша бөлімшелердің және вертикал
Басқару құрылым сапасының маңызды көрсеткіші болып оның экономды-
лығы табылады, яғни жоғары эффект кіші шығындармен жеткізілген
Басқарудың ұйымдастырушылық құрылымына басқару мақсаттары, прин-
циптері, әдістері және функционалары әсер етеді.
Мақсат оның іске асырылуы үшін жауап беретін бөлімшелерді
ды талап етеді.
Принциптер иен әдістер – құрылымдық бөлімшелерді жасау немесе
ту. Мысалы, коллегиалдық принципі директор жанында қызмет ететін
лық кеңес арқылы іске асырылады. Нарықтық қатынастарға өту
маларды жасауды және оларды кәсіпорындар деңгейінде іске асыруды
меттердің пайда болуын талап етті.
Басқару құрылымына ең үлкен әсерін басқару функциялары, олардың
рамы, мазмұны мен көлемі тигізеді. Сондықтан басқару аппаратын
дында мақсаттарға жету үшін қажетті функциялардың тізімін және
Құрылымды жасау дегеніміз басқару аппаратының бөлімшелеріне нақты функцияларды
Ғылыми – техникалық прогресс жаңа функциялардың пайда болуына
не ескі функциялардың жойылуына алып келеді. Осыған орай
мының жасалуы функциялар жүйесінің толық анализінде негізделуі керек.
Басқарудың жақсартылған органдары құрылады, олар арасында функция-
лар бөлінеді. Басқарудың жоғары деңгейлерінде перспективті жоспарлау және
Басқару құрылымы өндірістік күштердің және өндірістік қатынастардың дамуымен,
Тиімді ұйымдастырушылық құрылымдарды жасағанда, олардың оперативтілігі-
не, сенімділігіне және экономдылығына бағытталған шараларды іске асыру
Кәсіпорынды басқару құрылымын жасағанда келесі факторларды есепке алу
жұмысшылар саны;
өндіріс көлемі;
механизация мен автоматизация деңгейі;
өндіріс түрі мен типі;
құрал – жабдықтың саны мен түрлері;
еңбекті және өндірісті ұйымдастыру;
өнім номенклатурасы;
Мысалы, өндірісті механизациялау жәнеи автоматизациялау деңгейінің жоғарлауы оперативті
дықтың технологиялық қызмет ету нормаларын төмендетеді, негізгі және
ші жұмысшылардың санын, материалдар, электроэнергия шығынын анықтауға көмектеседі.
шелердің санын және квалификациялық құрамын анықтайды.
Басқару құрылымы, сонымен қатар, бөлімшелер санын қысқартатын бас-
қару функциясына тәуелді өндіріс концентрациясы және фирмалардың іріленуі
циясына көмектеседі. Перспективті жоспарлау, техникалық қамтамасыз ету, ка-
питалды құрылыс сұрақтарын басқару жүйесінің жоғарғы звеноларында, ал
ративті басқару сұрақтарын төменгі буындарда шешу дұрыс. Сұрақтардың
ференцациясы басқару аппаратының құрылымында көрініс табады. Мысалы, жоспарлық
дың экономикалық қызметтерінің кеңеюіне әкеледі.
Сонымен қатар, басқару құрылымына методологиялық және ұйымдасты-
рушылық жұмыстың деңгейі әсер етеді. Дұрыс ұйымдастырылған жұмыс
ғарлатады. Бұл жұмыста құжаттар мен құжаттар айналасын дамыту,
Басқарущқұрылымына өз оң әсерін бөлімшелер мен лауазымды тұлғалар-
дың құқықтары мен міндеттерін бөлетін басқару еңбегінің мамандануыда
Қазіргі ұйымдастырушылық құрылымдарға қойылатын талаптарды жал-
пылайтын болсақ, құрылымдарды жобалау әдістемесі, бір жағынан басқарудың
нің іс - әрекетін шектейтін талаптарды және ұйым
Қазіргі уақытта фирмалардың басым бөлігі өздерінің ұйымдастырушылық құрылымдарын
өндірістік және өткізу операцияларын деорталықтандыру;
жаңа кіргізілген экспансия, жаңа нарықтарды іздеу, операциялардың диверсификациясы;
персоналдың өндірістік қайтарымдылығын жүйелі түрде жоғарлату. Мысалы, персонал
басқару стилінде, басқару әрекетінің сипаты мен мазмұнында тар
пирамидалы басқарудың ұйымдастырушылық құрылымдарын басшы мен бағынушылар арасындағы
бақылау мен координациялаудың әкімшілік тетіктерін пайдаланудан бас тарту;
компанияның басқармасына өндірістік - өткізу мәселелерін шешуде кең
57