М А З М Ұ Н Ы
КІРІСПЕ...........................3
1 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ СОТЫ
1.1 Сот билігі ұғымы.........................5
1.2 Қазақстан Республикасындағы сот билігінің қалыптасуы..........8
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ СОТ ЖҮЙЕСІ ЖӘНЕ СОТ ТӨРЕЛІГІН
2.1 Жоғарғы Сот Кеңесі...........14
2.2 Судьялардың конституциялық – құқықтық мәртебесі.............16
2.3 Сот төрелігінің конституциялық негіздері.................18
2.4 Судьялар тәуелсіздігінің кепілдіктері және оны нығайту мәселелері.......20
3 СОТ БИЛІГІН ЖЕТІЛДІРУДІҢ ӨЗЕКТІ МӘСЕЛЕЛЕРІ
3.1 Сот және заң шығарушы биліктер арасындағы өзара
қатынастардың болашағы.................25
3.2 Мемлекеттік биліктің сот және атқарушы тармақтары арасында
өкілеттіктерді бөлу мәселелері.......................26
ҚОРЫТЫНДЫ...................27
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ...................29
Кіріспе
Қазақтың азат мемлекет турасындағы ата-бабаларымыз Төле би, Қазыбек би,
Әрине, елдің шын мәніндегі тәуелсіздігі Елбасының 1991 жылғы желтоқсандағы
Еркіндік пен бостандық қуанышына бөленіп, шабытпен жігерленген Қазақстан халқы
Тәуелсіздігімізді баянды ету үшін, елде демократиялық принциптерді орнықтыру мақсатында
Халықтың еркіндігі мен құқын қорғауда сот қызметкерлері басқа билік
Бұрынғы Кеңестер Одағында партия басқарған кезеңдегі түсінік пен қалыптасқан
Нәтижесінде 1995 жылы 30 тамызда Қазақстандық бағыт-бағдарды анықтаған Конституция
Ата заңымызда-Қазақстан Республикасы өзін демократиялық, зайырлы, құқықтық және әлеуметтік
Сонымен қатар, осы Ата заң-Конституцияда, азаматтардың заң мен
Соттың қызметі мен мәртебесі осылайша заңды түрде бекітілгеннен кейін,
Нәтижесінде Елбасының судьялар сьезінде айтқан: «Ел тәуелсіздігі тек реформалар
«Ұзақ жылдарға созылған заңсыздық, телефон арқылы және басқа да
«Судьялардың халықтың ары мен ожданы»,- екендігін айта отырып, олардың
Сот жұмысына қандай да болсын араласу, сот актілерін орындамау
Қазақстан Европа Қауіпсіздік және Ынтымақтастық Ұйымына төрағалық етуге
Ақыр соңында қазақстандық сот жүйесі мен оның жұмысы адам
Қазақстан Судьялар Одағының ел тәуелсіздігінің 20 жылдығы қарсаңында Халықаралық
Азаматтардың бұзылған құқығы мен бостандықтарын дереу қалпына келтіру мақсатында
Судьяларды кәсібилендіру нақтылы қолға алынып, олардың білімін жетілдіру, соған
Қазақстандық сот жүйесінің осындай өзіндік озық тәжірибесін басқа
Сонымен қатар, Егемендік жылдарында Конституция талаптарына сай қамау
жұмысына көптеп араластыру және сот жұмысына халықтық сипат беру
Халықтың шағымдары мен өтініштерін дер кезінде қарап, әрі қарай
Келешекте барлық санкцияны мүлікке, хат-хабарларға тоқтам салу сот құзырына
Бұл айтылғандардың барлығы ел тәуелсіздігінің жиырма жылында жеткен Н.Назарбаев
Судьялар ел егемендігінің мызғымастығын қорғау мен елімізде демократиялық принциптер
Қазақстан Республикасының соты
Сот билігі – мемлекеттік билік тармақтарының бірі. Заң шығарушы
Халқымыз еркіндікке жету үшін қаншама қиын қыстау кезеңдерді бастан
Қазақстан өзін әлемдік құқықтық кеңістіктің субъектісі ретінде орнықтыруы, халықаралық
Елімізде сот жүйесі біріктіріліп, төрелік сот таратылды. Оның қызметін
Өркениетті елдердің даму кезеңдерін айта кетсек, мемлекеттің дамуы мен
Сот жүйесін одан әрі дамытуда бұған дейін еленбей қалған
“Қазақстан Республикасының сот жүйесі мен судьяларының мәртебесі туралы” Конституциялық
Осындай маңызды міндеттердің ішіндегі сот өндірісіне бүгінде енгізіліп, тиімді
Еліміздің сот жүйесін дамыту әрдайым ілгері қозғалуда. Атап айтқанда,
Қазіргі уақытта соттар осы заманның соңғы жетістіктеріне қол жеткізді.
Жаңа қоғамдық қатынастарды орнықтыру олардың құқықтық қамтамасыз етілуіне уақытылы
Тәуелсіз ел ретіндегі даму тарихының екінші он жылдығының белесінен
Еліміздегі сот саласында жасалып жатқан реформалар айтарлықтай. Оның бірден-бір
«Ұлтты ұлы мұраттар алға жетелейді» демекші, мемлекетіміз үшін алда
Жоғарғы Сот Кеңесі
Жоғарғы Сот – мемлекеттің сот жүйесін басқарушы ең
Қазақстан Республикасында бұл міндетті Конституциялық кеңес атқарады ([[Қазақстан
Жоғарғы Сот, әдетте, істердің кейбір санаттары (азаматтық, қылмыстық, конституциялық)
Парламенттік елдерде Жоғарғы Сот судьяларын тағайындау кезінде үкімет шешуші
Қазақстанда кеңестік дәуірдің алғашқы жылдарында Жоғарғы Сот билігін Қырғыз
Қазақстан Республикасының Жоғарғы соты – мемлекеттің ең жоғары сот
Жоғарғы Соттың төрағасы судья міндетін де атқарумен қатар: судьялардың
Жоғарғы Сот алқасының төрағасы судья міндеттерін де атқарумен қатар:
Жоғарғы Соттың жалпы отырысы алқа құрамының санын белгілейді және
1995 ж. 30 тамызда қабылданған ҚР Конституциясына сәйкес
Судьялардың конституциялық – құқықтық мәртебесі
Судья– сот жүйесінде сот органының құрамына сайланған немесе
Мемлекеттік биліктің бір тұтқасы болып саналатын сот саласындағы реформаларды
Қоғам мен мемлекет мүддесін, ел азаматтарының бостандықтары мен заңды
Елбасы Н.Назарбаев таяуда Атырау облыстық сотының жаңа ғимаратында судьялармен
Сонымен қатар соттардың тиімді жұмыс жасаулары үшін егеменді еліміздің
Судьялар тәуелсіздігінің әлеуметтік кепілдіктерін күшейту, адамдардың жеке басы мен
Сот шешімдерінің орындалуы кей жағдайларда тым ұзаққа созылып кететіні
Сот саласында жүзеге асырылып жатқан реформалар мен жаңадан қабылданған
Біздің бәріміздің де мақсатымыз біреу болуы керек деп есептеймін.
Дала демократиясының озық үлгілерінің бірі — билер институты. «Тура
Облыстық сот үйінің мәжіліс залында судьялар этикасы жөніндегі тәртіптік
Дегенмен, заң бұзушылықтың да заң бұзушылығы бар. Сот төрелігін
— Сот жүйесінде 15 жылдан артық жұмыс істеп келе
Айта кетейік, тәжірибелі судьяға ескерту «әперген» іс шын мәнінде
Бұл істі сары тіс сақа судьялар болмаса, анау-мынау адамның
Облыстық сот төрағасының айтуынша, алдағы уақытта тәртіптік комиссия бес
Қазақстан Республикасының Конституциясына сәйкес «Сот төрелігін тек қана сот
Бүгінгі таңда халықтың сотқа, сот төрелігіне деген сенімі күннен
Сот саласында жүріп жатқан реформалар барысында соттардың қызметін жан-жақты
Ағымдағы жылы Қазақстан Республикасы Жоғарғы Соты жанындағы Сот әкімшілігі
Аудандық сот - сот жүйесінің төменгі және маңызды буыны
Мұғалжар аудандық сотының сот төрелігін бұрын бес судья асырса,
Судьяның сот төрелігін атқаруы аясындағы жауапкершілігі күн тәртібінен түспейтін
Тәуелсіз еліміздің сот жүйесіне халық үлкен сенім артып, әділдікті
Ағымдағы жылда аудан орталығында облыстық сот төрағасы Б.А.Бекназаровтың бастамасымен
Осы болып жатқан оңды істер сот төрелігін жүзеге асыру
Көшпенді қазақ даласындағы ата-бабаларымыздың сонау өткен ғасырлардың өзінде-ақ мейлінше
Еліміз тәуелсіздік алған уақыттан бері сот саласында айтарлықтай ілгерлеушіліктер
Сот жүйесін одан әрі дамыту дербес, тәуелсіз сот құру
Сот беделі ең алдымен, судьялардың нақты тәуелсіздігіне, кәсіби біліктілігіне,
Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев Республика судьяларының барлық құрылтайларының бәріне қатысып,
Жалпы, судья тәуелсіздігін жүзеге асыру судьяның өзіне де байланысты.
Ал бүгінгі заман құндылығы, сот төрелігі сонау ғасырлардан қазақ
Құқықтық мемлекет белгісінің бірі – сот билігінің заң шығарушы
Қазақстан Республикасындағы сот жүйесі еліміздің Конституциясымен және 2000 жылғы
Сот жүйесінің қазіргі даму кезеңінде басым міндеттер биліктерді бөлудің
Жоғарыда аталған конституциялық заң сот тәжірибесін жинақтап, қазіргі заманның
1) Жоғарғы Сот төрағасының өкілдіктерін кеңейтуге, судьялардың құқықтық мәртебесін
2) судьялар әкімшілігі – судьяларды ұйымдық, материалдық-техникалық қамтамасыз ету
3) облыстық соттардағы және Жоғарғы Соттағы алқалар мен Жоғарғы
Сот төрелігін тек Конституцияда көзделген сот органдары – алқалар
4) сот өндірісін бір ізге салу мақсатында республика соттарындағы
5) Жоғарғы сот жанындағы әскери алқа таратылады.
6) судьялардың тәуелсіздік кепілдіктері күшейтілді. Мысалы, бұрын сот органдары
Судьялар лауазымдарына тағайындау рәсімдердің ашыұқтығы мен жариялылығын қамтамасыз етуге
Жоғарғы сот алқалары төрағалары мен судьялары, жергілікті соттар төрағалары,
Сот крпусының спалы құрамын жақсарту үшін судья лауазымына кандидаттарға
7) судьяларға қойылатын талаптар қатайды.Заңда тәртіптік – біліктілік алқаларының
Сот билігінің функциялары.
1. Қазақстан Республикасында сот билігі тұрақты судьялар, сондай- ақ
Қазақстан Республикасында сот төрелігін тек сот қана жүзеге асырады.
Соттың ерекше өкілеттілігін басқа органдарға беруді көздейтін заң актілерін
Ешқандай өзге органдар мен тұлғалардың судья өкілеттілігін немесе сот
Сот ісін қарау тәртібімен қаралуға тиіс өтініштерді, арыздар мен
2. Сот билігі Қазақстан Республикасының атынан жүзеге асырылады және
Әркімге мемлекеттік органдардың, ұйымдардың, лауазымды және өзге де адамдардың
Ешкімді де оның ісін заңның барлық талаптары мен әділеттілік
Сот билігі азаматтық, қылмыстық және заңда белгіленген өзге де
3. Судьялар сот төрелігін іске асыру кезінде тәуелсіз және
Сот төрелігін іске асыруда сот қызметіне қандай да бір
Сот шешімдері мен судьялардың өз өкілеттіктерін жүзеге асыру кезіндегі
Қазақстан Республикасындағы сот жүйесі
Республиканың Сот жүйесі Конституциямен және Республиканың конституциялық заңмен белгіленеді.ҚР-ның
Республика Конституциясында белгіленгендей, кез келген басқа органдардың лауазымды тұлға
ҚР 2000 жылғы 25 желтоқсандағы «ҚР сот жүйесі мен
- сот төрелігін конституциялық принциптерге сәйкес жүзеге асыру;
- сот жүйесінің Конституциямен және Конституциялық заңдармен белгіленуі;
- соттарды құру тәртібімен;
- сот билігін сот ісін жүргізудің заңмен белгіленген нысандарымен
- соттардың бірыңғай заңдарды қолдануы;
- заңды күшіне енген сот шешімдерінің Республиканың бүкіл аумағында
- барлық соттардың ркспубликалық бюджет есебінен қаржыландыру.
ҚР сот жүйесінің бірлігі аумақтық белгілерге негізделеді. Сонымен қатар
Қазақстан Республикасындағы судьялардың конституциялық құқықтық мәртебелері.
Қазақстан Республикасының барлық соттары судъяларының мәртебесі бірдей болады және
Судьялардың құқытық жағдайы Қазақстан Республикасының Конституциясымен, осы Конституциялық заңмен
Судьяға заңда көзделмеген соттан тыс функциялар мен міндеттерді
Судьялар қызметке Қазақстан Республикасының Конституциясына және осы Конституциялық заңға
Заңда қолданған кезде судья төмендегі принциптерді басшылыққа алуға тиіс:
1) адамның кінәлі екендігі заңды күшіне енген сот үкімімен
2) бір құқы бұзушіліқ үшін ешкімді де қайтадан қылмыстық
3) өзіне заңмен көзделген соттылығын оның келісімінсіз ешкімнің өзгертуіне
4) сотта әркім өз сөзін тыңдатуға құқылы;
5) жауапкершілікті белгілейтін немесе күшейтетін, азаматтарға жаңа міндеттемелер жүктейтін
6) айыпталушы өзінің кінәсіздігін дәлелдеуге міндетті емес;
7) ешкім өзіне-өзі, жұбайына (зайыбына) және заңмен белгіленген шектегі
8) адамның кінәлі екендігі жөніндегі кез келген күдік айыпталушының
9) заңсыз тәсілмен алынған айғақтардың заңды күші болмайды. Ешкім
10) қылмыстық заңды ұқсастығына қарай қолдануға жол берілмейді.
Судьяның өкілеттігі тек қана осы Конституциялық заңда көзделген негіздер
Судъялардың тәуелсіздігі. Судьяның тәуелсіздігі Конституциямен және заңмен қорғалады. Судьялар
Ешкімнің сот төрелігін жүзеге асыру ісіне араласуға және судья
Судья қаралған немесе қаралып жатқан сот істерінің мәне жөнінде
Соттарды қаржыландыру, судьяларды материалдық қамтамасыз ету, сондай-ақ оларға тұрғын
Судьяның тәуелсіздігі, жоғарыда аталғандай, оған ешкімнің тиіспеуімен нақтыланады. Судьяны
Судъялардың тәуелсіздігінің кепілдіктері. Судьялар сот төрелігін жүргізген кезде дербес,
- судьяның сот төрелігін іске асыру жөніндегі қызметіне араласқаны
- судьяның ешкімнің тиіспеуімен;
- судьяны қызметке сайлау, тағайындау, судьяның өкілеттігін тоқтату және
- судьяларға мемлекет есебінен олардың мәртебесіне сәйкес материалдық жағдай
Судьялар, олардың отбасы мүшелері мен мүлкі мемлекеттің қарауында болады,
Сөйтіп, соттарды қаржыландыру, судьяларды материалдық қамтамасыз ету, сондай-ақ оларға
Қорытынды
Сот – сот төрелігін жүзеге асыру, құқық бұзушыларға мәжбүрлеу