Жоспары
І. Кіріспе
1 – тарау. Андронов дәуірінің қоныстары мен тұрғын
2 – тарау. Сақтардың баспаналары, олардың ерекшелігі
3 – тарау. Ғұндар мен үйсіндердің
ІІ. Қорытынды
ІІІ. Пайдаланылған әдебиеттер
Кіріспе.
Қола дәуірінде Сібірдің, Жайық өңірінің, Қазақстанның және Орта
Аңдронов мәдени-тарихи қауымның негізгі орталықтарының бірі Қазақстан аумағында
Археологиялық деректер андроновтық тұрғындардың басым көпшілігі отырықшылық өмір
Андроновтық уақытқа байланысты металдан жасалған еңбек құралдары, қарулар
Андроновтық тұрғындарды басқа тайпалардан айыратын мәдениеттің ең басты
Андронов тайпалары тұрқы әр түрлі тас қоршаулар түрінде
Ыдыстар қолдан жапсырылып жасалды. Мұның алдындағы уақытта ыдыстардың
Сәндік заттардың андроновтық тайпалар мәдениетінің тараған шегінен аспаған
Өндіріс техникасының дамығандығы және қола заттар мен балшық
Андронов мәдениеті бұл терминнің кең тарихи-мәдени мағынасында алғанда,
Соңғы қола дәуірі деп аталған бұл кезенде (б.
І - тарау. Андронов дәуірінің қоныстары
Тарих ғылымында бірнеше болжам бар.
Зерттеушілердің көпшілігі андронов мәдениеті неолит пен энеолит дәуір-леріндегі
Үй жанында мал бағу мен жайылмада кетпенмен егін
Андронов қауымының тарихындағы күрделі әрі пікірсайыс туғызатын мәселелердің
Бірнеше пікірлер бар. Олардың біреуі бойынша андроновтықтар финн-угор
Үнді-иранның ежелгі жазбаша ескерткіштерін — Авестаны, Ригведаны, Атхарваведаны,
Кейінгі жылдарда тілшілер, түркологтар, этнографтар, тарихшылар ара-сыңца андронов
Андронов мәдениетінің алғашқы ескерткіштерін 1914 ж. А.Я. Тугаринов
Бұл мәдениеттің ескерткіштерін кезендерге бөліп, топтастыруды бастаған С.
Кейін К. В. Сальников Орал сыртының андронов мәдениетіне
Қазақстанның аңдронов мәдениетін кезендерге бөлу проблемасымен Ә. X.
Қазіргі кезде К. В. Сальниковтың кезендерге бөлуі қатта
Андронов мәдениетін кезеңдерге бөлуге байланысты бұл болжамдарды жақтаушылардың
Ең көп тараған көзқарас мынадай: бұл кезендер бірінен
Бұл дәуірдегі ежелгі евразиялык дала туралы ғылыми түсініктерге
Андронов мәдениеті бұл терминнің кең тарихи-мәдени мағынасында алғанда,
Соңғы қола дәуірі деп аталған бұл кезенде (б.
Атасу кезеңіндегі андронов тұрғындарының мәдениеті — алдыңғы қола
Шаруашылық жағынан алғанда бұл кезең мал өсірудің бұрынғыдан
Малдың көбеюі және халықтың өсуі шөлейт жерлерді шаруашылық
Кен жұмыстарының көлемі өсті, мыс пен қалайы табу,
Мыс пен қола металлургиясының, бақташылық мал шаруашылығының дамуы
Атасулық андроновтық тайпаларда жерлеу ғұрпы тұрақты сипат алды.
Атасу кезеңінде иіні дөңестеліп иілген ыдыстар сақталды, бірақмойыны
Иіні дөңестеліп иілетін көзелер бұрынғы әсем көрнекілігінен айрылады,
Атасу заманында қола құю өнері жоғары дәрежеде кемеліне
Ол замандағы қорымдардың көбі Атасу өзенінің алқабындағы қорымдар
Мейлінше алуан түрлі бейіт құрылыстары жер бетінен 20—50
Қорымдардан көптеген қыш ыдыстар, бұранды бұрамалары түйісіп ке-летін
Орталық Қазақстанда Атасу кезеңінің ескерткіштері көп, олар: Қоңырат
Құрбан шалынатын орындар да Орталық Қазақстандағы (Атасу өзені
Құрбан шалу аландарында табылған заттар құрбан шалудың тек
Нұра өзеніндегі (Бесоба ауылы, Жамантас қойнауы) құрбан шалу
Дамыған қола дәуіріндегі Орталық Қазақстан тұрғындарының шаруа-шылығы мен
Тұрғын үйлер мен қора-қопсылар тобы (10 және одан
Әдетте, құрылыстың негізі қазылған шұңқыр болды. Оның қабырғалары
Қоныстардың қалай орналасқанын, тұрғын үйлердің безендірілуін Аға-суға қүятын
Қоныс орнын қазғанда бір тұрғын үй, мыс рудасын
Тұрғын үйдің солтүстік-шығыс бұрышында гранит тақталардан қаланған ұзындығы
Атасу қонысының тұрғындары ыдыстың түрлі үлгілерін — тамақ
Шаруашылық пен тұрмыста қола құралдармен қатар сүйектен жасалған
Ыдыстардың екінші тобында — Вишневка-1, Петровка-1, Алтын құз,
Ортаңғы қола мәдениеті. Б. з. б. II мыңжылдықтың
Көп қабатты қоныстарды (Алексеевское, Садчиковское, Новоникольское-1, Явленка-1, Петровка-2)
Соңғы кезең андроновтық-қималық ортақ мәдениеттің белсенді өзара ықпалымен
Алакөл заманыңдағы тұрғын үй құрылысы алдыңғы алакөлдік (петровтық)
Қазақстанның орманды-далалы аймағындағы қоныстарда тұрғын үйлер негізінен қайың
Тұрғын үйдің немесе оның әрбір бөлігінің неге арналғандығы,
Дамыған қола дәуірінің қоныс-мекендерінің өзгешілігі — олар өте
ІІ - тарау. Сақтардың баспаналары, олардың ерекшеліктері.
Сақ заманында Қазақстан аумағыңдағы мал өсіретін тайпалардың мәдениеті
Евразияның мал өсіретін тайпаларының өз негізінде біртұтас экономи-калық
Ғылымда сақтардың тұрмыс салты мен тұрғын жайы туралы
Геродот пен Гиппократтың хабарлайтынындай, мал өсіретін тайпалар-дың көш-қонды
Археологиялық деректер бойынша, қола дәуірінде даланы мекендеуші-лер күмбез
Күрке мен жертөленің эволюциясы бір жағдайда төбесі шошақ
Сақтардың киім, бас киім және аяқ киім үлгісі
Персепольдегі Ксеркс сарайының бедеріңдегі және Пасаргадтағы Дарий мазарындағы
Археологиялық олжалар осы түсініктерді қуаттап толықтыра түседі.
Есік обасынан табылған олжа ақсүйек сақтың сән-салтанат киімін,
ІІІ - тарау. Ғұндармен үйсіндер баспаналары
Ғұндардың тұрақты мекен-жайларына және зираттарына жүргізілген археологиялық зерттеу
Тұрақты мекен-жайлардың көпшілігі
тылған кәңмен жылытылған. Ал бөлмелердің саны үлкен-кішілігі
әрқалай.
Қорымдар мен қыстақ-кенттерден алынған құрал-саймаңдармен қару-жарақтар, ыдыс-аяқтар ғұндарда
Ғұн тайпаларының ішінде атақты зергерлер болған. Ауқатты адамдардың
Ғұндардың діни-наным, сенімдері ата-бабаның әруағына сенуі о дүниеге
Ежелгі үйсүндердің материалдық мәдениеті әжептәуір толық зерттелген. Жетісудағы,
Жоғарыда ертедегі үйсіндердің жартылай көшпелі, жартылай отырық-шы өмір
Үйсін мемлекетінің Чигу (Қызыл Аңғар) деген өз астанасы
Б. з. б. II ғасырда Чигу-ченде үйсін гуньмосы
Хань әулеттік хроникасының неғұрлым кейінгі түсіндірушісі ертедегі үйсіндердің
Бұл хабарлардың археологиялық жолмен расталмауын қала мәдениеті ескерткіштерінің,
Сонымен біздің қолымызда әулеттік хроникаларында үйсін қалалары туралы
Үйсіндердің отырықшы қоныстарының қалдықтары Шу және Кеген өзендерінің
Кеген өзеніндегі Ақтас қонысында құрылыс сипаты әлдеқайда жақсы
Суық түскенде үйсін отбасылары екі түрлі тұрғын жайларда:
Бала-шағалы төрт-бес үй бір ауыл болды. Қонысқа жақын
Жаз кезінде, көшіп жүргенде, ежелгі авторлардың жазуына қарағанда,
Үйсін отбасының тамағы ет, сүт және түрлі өсімдіктер
Мал шаруашылығымен және егін салумен қатар үйсіндерде үй
Үйсіндерде құмырашылық кәсібі барынша дамыды. Ыдыстар құмырашы ұршықшасында
Ең көп таралған ыдыс түрлері мыналар: дөңгелек кең
Ас пісіретін керамикадан табылғаны — жентектелген балшықтан қар-алай
Үйсін ыдыстарының негізгі түрлері — жарты шар тәріздендіріліп
Біздің заманымыздың басындағы керамикаға қызыл түс пен бүйірінің
Ежелгі үйсіндердің шаруашылығында темір, мыс және асыл металдарды
Зергерлік бұйымдары — алтын, мыс немесе қола сымнан
Жұқа жапырақша алтыннан сақиналар мен қаптырмалар жасалды. Соңғы
Алматыға жақын жердегі Қарғалы қойнауынан табылған алтын бұйымдар
Ерекше бір көз тартатын нәрсе — Қарғалыдан табылған
Тәті ежелгі заман қолөнерінің тамаша ескерткіші болып табылады.
Үйсін қоғамында тоқыма, жіп иіру, тері илеу, тастан,
Былғары ісі — жануарлардың терісін өндеу және аяқ
Тастан еңбек кұралдары — кетпен, диірмен, келі; тұрмыс
Жазбаша және археологиялық деректемелер бойынша үйсіндердің тілі мен
Оның есесіне үйсіндердің этникалық-мәдени бабалары — соңғы сақтарда
Қорытынды
Дамыған қола дәуірінің қоныс-мекендерінің өзгешілігі — олар өте
Археологиялық олжалар осы түсініктерді қуаттап толықтыра түседі.
Жазбаша және археологиялық деректемелер бойынша үйсіндердің тілі мен
Оның есесіне үйсіндердің этникалық-мәдени бабалары — соңғы сақтарда
Үйсіндерге көршілес мемлекеттер мен тайпалардағы лингвистикалық жағдай үйсін
Пайдаланылған әдебиеттер
Қазақстан тарихы. І том. Алматы. «Атамұра» 1996 ж.245-247
Руденко С. И Культура населения Центрального Алтая в
Цянь Ханыиу, гл. 94 а, 1112-6
Бичурин Н. Я. Собрание сведений о народах, обитавших
Руденко С. И. Культура хуннов и оин-улинские курганы.
Қазақстан тарихы. І том. Алматы. «Атамұра» 1996 ж.258
Бичурин Н. Я. Собрание сведений... т. I, 40-6
Таскин В.С.Скотоводство у сюнну по китайским
Бичурин Н. Я. Собрание сведений... т. 2, 119-6
Аманжолов «Түркі халықтарының тарихы» 32-33 бб.
Қазақстан тарихы. І том. Алматы. «Атамұра» 1996 ж.259
Аманжолов «Түркі халықтарының тарихы» 34 бб.
С.Жолдасбаев. «Ежелгі және ортағасырлардағы Қазақстан» Алматы. «Ана тілі»