Қазақ халқының ежелгі киімі

МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ 3
І ТАРАУ. XV – XVІІ ҒАСЫРЛАРДАҒЫ 11
ҚАЗАҚСТАН МӘДЕНИЕТІ 11
ІІ ТАРАУ. XV-XVІІ ҒАСЫРЛАРДАҒЫ ҚАЗАҚСТАН МӘДЕНИЕТІН ОҚЫТУ ЖӘНЕ ОНЫҢ
ҚОРЫТЫНДЫ 41
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ: 43
КІРІСПЕ
Қай заманда болмасшын адамзат алдында тұратын мұрат-міндеттердің ең бастысы
Көшпелі қазақ халқының өткен ғасырлардағы (XV - XVІІғғ.) мәдениетімен
Енді мәдениет майданында не істеу керек? Осы сұрақтың жауабын
Жалпы санасы бөлек жас ұрпақ тәрбиелемей мәдентеи көтерілмейді. Ал
Халықтың тұрмыс-салты және әдет-ғұрыптары жастарға тәрбие беруде үлкен роль
Ғасырлар бойы қалыптасқан мұраның қазіргі күнге жетуіне халық шеберлерінің
Мәдениет туындылары жастарды әдемілікке, сұлулыққа, оны бағалай білуге тәрбиелейді,
Қазақ елі тәуелсіздік алғаннан кейін Қазақстан тарихына еркіндік тиді.
"Рауан" баспасынан шыққан орта мектепке арналған тарих пәнінің бағдарламалары
Біріншіден, Қазақстан тарихын оқыту 5-кластан бастап 11-класпен аяқталады. Бұл,
Екіншіден, дүние жүзі тарихы мен Қазақстан тарихы ілеспелі (синхронды)
Әрине, жаңа бағдарламалар мұғалімнің шығармашылықпен жұмыс істеуін қажет етеді.
Қазақстан тарихының мектеп бағдарламасында қазақ халқының тамаша әдет-ғұрыптары, салт-дәстүрлері,
1993 – 1994 оқу жылында Қазақстан тарихының бірнеше жаңа
Өткен оқу жылында 5-класқа Қазақстан тарихын оқытуға небарі 15
Оқулықта қазақ халқының ұлттық өнерінің эстетикалық үйлесімділік принциптерін тамашалау
"Рауан" баспасынан 8-класқа арналған Қазақстан рарихы (Д. Бабаев) оқулығы
Оқулықтың құрылымы да, мазмұны да бұған дейінгі 8-класқа арналып
Диплом жұмысының тақырыбына сәйкес қазақ жазушыларының ғалым-тарихшылардың еңбектері баспа
Қазақтың этнограф ғалымы С. Қасымхановтың "Қазақ халқының қолөнері" атты
Ахановтың "Дін және еркін ойшылдық" кітабында автор көне түркі
Н. Келімбетовтың "Ежелгі дәуір әдебиеті" атты кітабында түркі тілдес
1958 ж. жарық көрген "Архитектура Казахстана" атты еңбекте Қазақстан
К. Байкаповтың "Средневековая городная культура Южного Казахстана и Семиречья"
Сонымен қатар, мерзімді баспасөз материалдары. "Ана тілі", "Азия", "Қазақстан
Қазақ тілінде басылған авторлардың да кітаптары бар. Мәселен, С.
Авторлар өздерінің еңбектерінде өткен дәуірлерде болған қазақтың материалдық және
Халқымызбен бірге жасасын, өрісін тауып, өркенін жайып келе жатқан
Әлеуметтік мұра неғұрлым бай болса, алуан түрлі арнасы болса,
Осы тұрғыда алып қарағанда, орта ғасыр дәуіріндегі көшпенді қазақ
Сондықтан бұл мәселелер диплом жұмысымның тақырыбын таңдай алуға көмегін
Арыстан-баб, К. А. Яссауи, Бабаша-хатун, Айша бибі, Қарахан мавзолейлерінде
Материал жинау барысында көптеген материалдық және рухани жаңалықтарыд өзіме
Диплом жұмысының мақсаты
XV – XVІІ ғғ. Қазақстан мәдениеті тақырыбына жазылған тарихшы
Қазақстан тарихына арналып жазылған оқу бағдарламасына жалпы сипаттама беру.
Тақырыпты оқулықтар мен бағдарламаның шеңберінде зерттеу, қосымша әдебиеттерден қажетті
Диплом жұмысының міндеттері
Қазақстан тарихы сабақтарында (7-8 кластар) мәдениет тақырыбына байланысты өтілетін
Газет-журнал беттерінде қазақ халқының мәдениетіне байланысты жарық көрген методист,
Көшпелі қазақ халқының орта ғасырлардағы мәдениетін сабақ барысында оқушыларды
Диплом жұмысының ғылыми-зерттеу әдістері
1. Баспасөз беттерінде жарияланған тарихи шығармаларды жинақтау, қорытындылау, соның
"XV – XVІІ ғғ. Қазақстан тарихы сабақтарында Қазақстан мәдениетін
І ТАРАУ. XV – XVІІ ҒАСЫРЛАРДАҒЫ
ҚАЗАҚСТАН МӘДЕНИЕТІ
Сабақта (бұдан бесжүз мың жыл) немесе одан да бұрын
Мұғалім кіріспе әңгімесінде сәулет өнері, яғни мавзолейлер, мазарлардың неліктен
Тарихи-мәдени ескерткіштер (сәулет өнері, мавзолейлер мен мазарлар) туралы мұғалім
Кең байтақ өлкемізде ғасырлар бойы ұрпақ өрбіткен ата-бабаларымыздан қалған
Бұдан кейін мұғалім оқушылардың назарын мазарларға аударады. Осылардың түрлерін
Айша бибі мавзолейі (XІ – XІІ ғғ.) өзінің ішкі
Бабаша-хатун (XІ ғ.) мазары монументалды діни архитектураның кемелденгенін көрсетеді.
Батыс жақ қабырғасынан басқа қабырғаларының бәрі бірдей. Кіретін есігі
Тараз территориясында ортағасырлық сәулет өнерінің тағы бір ескерткіші -
Дәуітбек мазары өзінің композициялық құрылымы жағынан жаңа архитектуралық үлгіні
Көккесене мавзолейі текше негізге сегіз қырлы, оның үстінен он
Белгілі бір құрылыстың бірі – Аяққамыр мазары. Бұл ескерткіш
Сырдарияның төменгі бойындағы Іңкәрдария алқабындағы Сырлытам мавзолейі терракот каптарлармен
Арыстан баб сағанасының ортасы ұзынша дәлізбен бөленген 2 бөлмесі,
Жошы қан күмбезі шамамен ХІІІ ғ. салынған. Маңдай бетінің
Алаша-хан күмбезі өзінің архитектуралық көлемдік шешімімен ерекшеленеді. Астынғы текше
14 ғ. аяғы мен 15 ғ. Бас кезіндегі Қазақстан
Ескерткіш – халық өнерінің асыл қазынасын біздің заманымызға жеткізген
XV ғ салынған Ұлықбектің қызы, Әбілқайыр ханның қызы Рабиға
Бұл сабақта тарихи тақырыпқа жазылған көркем шежірелер, олардың авторымен
Қазақ әдебиеті тарихының ежелгі дәуірін танып-білуде тарихи тақырыпқа жазылған
Шежіре жазушылар өз дәуіріндегі саяси күрестің қызу ортасында жүрген.
Шежіре кітаптардың авторы өз елінің даңқты тарихын, елді сыртқы
Сондай-ақ оқушыларды "Шежіре" терминімен таныстыру. "Шежіре" – "бұтақ", "тармақ"
Мұғалім сақата XV ғ. Қазақстан жерінде өмір сүрген екі
Қадырғали Жалайыри XV ғ. өмір сүрген ғалым және ойшыл
Қазақ тілі тарихы мен қазақ әдебиеті тарихын танып білуде
Автор шежіреде ғажайып теңеулер, айшықты сөз тіркестерін мақал-мәтелдер, нақыл
Қ. Жалайырдың шығармасының әдеби құнын дәлелдеу үшін шежіреден мысал
Қазақтың белгілі тарихшы-ғалымы Мұхаммед Хайдар Дулати туралы пікірді туған
Мұхаммед Хайдар Дулатидің (1489 - 1551) "Тарихи Рашиди" ("Рашидтің
"Тарихи Рашиди" ортағасырлық ең алғашқы шығарма және Керей мен
Сабақ оқушыларды түркі тілдес халықтардың, оның ішінде орта ғасырда
Мұғалім ең алдымен діни түсініктерге тоқтайды.
Қазақстанның әуелгі орта ғасырлардағы көшпелі халқының, сондай-ақ қалалары мен
Ежелгі түріктер дінінің негізі Көкке (Тәңір) және жер-суға сиыну
Өзінің мәні жөнінде мұнан кейін тұрған әйел тәңірісі Умай
Әуелгі орта ғасырлардан барлық түрік тілдес тайпалардың наным-сенімі, қасиеті
Түріктердің ұғымы бойынша жер мен суды, орман мен тауларды
Жоғарыда сипатталған наным – сенімдер ежелгі түркі тайпаларына оның
Түріктердің отты пір тұтатын және отпен аластайтыны жөнінде Византия
Мұғалім діни түсініктерден кейін оқушылардың назарын Ислам дініне аударады.
ІХ – Х ғғ. түркі тілдес халықтар ислам дінін
Қазақстар арасында ислам дінін таратуда сауда делдалдары ерекше роль
Алайда ислам діні еңбекші халық арасында терең тамыр жайған
Қазақтар ата-баба аруағына сиыну өзіне бақыт, молшылық әкеледі, малдың
Қазақстанда өзінше бір "апоприф" негізінде "киіз кітап" немесе ала
Ескі әдет-ғұрыпты ұстанғандар ислам дініне тартыла қоймаған көшпелі қазақтар,
Қазақтар жер (жер-ана) және су (су-ана) рухына сыйынды. Олардың
Қазақтар өмірінде отқа табыну үлкен роль атқарды, осы ниеттегі
Қазақтар арасында ертеден келе жатқан отпен тазарту – аластау
Сөйтіп орта ғасырлар дәуірінде Қазақстанның әртүлілігімен және синкретизмімен ерекшеленеді.
Бірінші тараудың қысқаша қорытындысы:
Ең алдымен халқымыздың тарихында айрықша өзіндік орны бар қазақ
Ортағасырлық тарихи шығармалар қазақ тарихын баяндайтын және қазақтар туралы
Қазақтардың дәстүрлі дүниетанымдық көзқарасын әдет-ғұрыптан, түрлі наным-сенім жүйесі, одан
ІІ ТАРАУ. XV-XVІІ ҒАСЫРЛАРДАҒЫ ҚАЗАҚСТАН МӘДЕНИЕТІН ОҚЫТУ ЖӘНЕ ОНЫҢ
XVІ ғ. тамаша ескерткішінің бірі Сауран мұнарасы. Оның биіктігі
Көк пен жерді ұластыру идеиясынан барып дүниеге келген бұл
Архитектуралық тамаша ескерткіштерінің қатарына Жәнібек пен Қасым хандарының мазарлары
Оқшы атат мазарларын салуда Орта Азия сәулет өнерінің кейбір
Текше пішінді мазарлардың айқын үлгісіне Асан-қайғы мазары (XVІІ ғ.)
Қабырғалары әшекей өрнек (жануар, қару-жарақ, салт атты адам, сүреттер
Сабақтың мақсаты - қазақ халқының киелі шаңырағы болып саналатын
Бұдан кейін мұғалім киіз үй және оның құрылысына тоқтайды.
Қазақтың сан ғасырға жалғасқан өмірі киіз үйде өтті. Қазір
Киіз үйдің ойлап табушылар оның геометриялық құрылымын есептеп, өмірге
Киіз үй қазаққа өте жақын етене орын алады. Шаңырағың
Жүнің қырқып мың-мың
қойдың маңғыраған,
Арқан есте аумайтын
шынжырладан,
Мәжнүн талден иген
берік шаңырақ,
Көзді арбайды күн
сәулесі жамырап.
Киіз үйді шайқай
алмас дауыл да,
Қаталда жонын
төсеп жауынға
Бұрыш жоқ, қалтарыс жоқ,
ыңғайлы,
Жып-жылы ұя, берекелі,
тым жайлы...
Киіз үйдің ағаштарын – уықты, керегені ақ талды кептіріп
Үйдің ең басты сүйегі - кереге. Керегесіз үй
Кереге әлбетте 12 басты, 15 басты болды. Бұл тұрақты
Уық кереге мен шаңырақты ұстайтын ағаш. Уықтың бітімі өте
Шаңырақ - киіз үйдің еңсесін құрап, тұтастырып тұратын күмбез.
Шаңырақ істеудің 2 ғана жолы бар. 1-ші ағашсы жылмалап
Сақырлауық (жарма есік) кереге шеңберін тұйықтап, киіз үйге кіріп-шығатын
Шаңырақты айқастыра бекіткен 6 таяқша ағашты күлдіреуіш дейді. 2
Киіз үй пайдалануына қарай әртүрлі болып бөлінеді. 4, 6
Күрке қостың даму барысында оның қаңқасында кереге мен уықтың
Туырлық үй – негізінен төрт қанатты уықтары кішігірім шаңыраққа
Ақ үй деп аталатыны көбінесе шынайы ақ рең алу
Қара үй. Ақ үйдің өзімен қатар тігіледі. Асхана ретінде
Отау. Ел арасында этнографиялық әдебиетте 3-4 қанатты кішігірім шаңырағы
Орда. Қазақ киіз үйінің шоқтығынан саналатын, құрастырылып-ажыратылатын кіиз жабынды
Орданың сәндік қисыны белгілі бір деңгейде 6 қанат ақ
Сонымен қазақтың қара шаңырағы – киіз үй тек халықтың
Мұғалім қазақтың тұрғын үйлері және олардың түрлерінен кейін оқушылардың
Қазақ халқының ұлттық киім-кешегі өздері ғұмыр кешкен даланың өмірімен
Жыл санауымыздың ІV – XІІ ғ. кіндіказиялық Батыс өңірде
Мақта өнімдері – мата, бөз, тор, шыт та жібек
Осылайша ұзақ тарихи дәуірлердің барысы, сауда айырбастың өркендеу, қолөнердің
Ерлер бас киімдері:
Ерлер тақия, оның сыртынан төбесі шошақ ақ киіз қалпақ
Ақ қалпақ. Ақ қозының күзем жүнінен, кейде түбіт араластырып
Тақия. Тақияны бір түсті матадан, яғни сәтен, шұға, барқыт
Бөрік. Бөрік қазақтың ертеден келе жатқан ұлттық бас киімі.
Тымақ. Тымақты малдың және аңның терісінен тігеді. Тігілген теріге
Қазақ әйелінің бас киімдері олардың жасы мен отбасындағы жағдайына
Тақия. Үкілі тақия қазақ қыздарының ерекше ұнатып киетін бас
Сәукеле. Ұзатылған қыз киетін бас киім. Оны қыз ұзатылғанда,
Желек. Әйелдердің бас киімі. Сәукеленің үстінен салынғанда берген болады.
Кимешек. Әйелдер киетін бас киім. Көбінесе ақ матадан, ақ
Шылауыш. Кимешектің сыртынан киетін бас киім. Ақ мақта матадан
Егде әйелдер басына орап тартатын ақ жаулығы. Бұл жаулық
Бөрік. Қазақ қыздарының ертеден келе жатқан ұлттық бас киімі.
Жаулық. Жібектен, жүннен, мақтадан тоқылғаны да, қалың жұқа етіп
б) Сырт киімдер.
Тон. Жүн жағы ішіне қаратылып, қой терісінен тігілген қыстық
Тайжақы. Қазақ халқының ежелгі киімі. Оны қара, торы құлын
Ішік. Аң және мал терісінен тігілетін қыстық сырт киім.
Шапан. Қалың матадан арасына жүн немесе мата салып, астарлап
Күпі. Түйенің, қойдың жабағысының жүнін ішіне қаратып, сыртын әртүрлі
Шекпен. Қазақтың дәстүрлі ұлттық сырт киімі. Түйенің, қойдың жүнінен
Камзол. Жеңсіз, жеңіл жаздық киім. Бір түсті қалың матадан
Шалбар. Аузы кең, әрі ышқыры бітеу тігілген ересектердің сырт
Әйелдердің сырт киімі.
Қырмызы тон. Қыз-келіншектерге арнап, қызыл масатыдан тігілетін қаптан шапан.
Кәзекей. Әйелдер киетін жұқа камзол. Жағасы кеңірек, жеңсіз болады.
Белдемше. Қазақ әйелдерінің сәнді киім үлгілерінің бірі. Ол барқыт,
Тізеқап. Әйелдер қыстыгүні далаға шыққанда, суықтан қорғану үшін киетін
в) Аяқ киімдер.
Етік. Былғарыдан тігіледі. Ол адамның жасы, дене ерекшеліктеріне, жыл
Қаптама етік. Кең қонышы тізені жауып тұрады. Қыстыгүні киетіндіктен
Көн етік. Ірі қара терісінен тігілген. Егін суарушылар, аңшылар
Мәсі. Ерлер мен әйелдердің киетін жеңіл аяқ киімі.
Кебіс. Мәсінің сыртынан киюге арналған қонымсыз аяқ киім.
Шоқай. Еркектердің жұмысқа киелін аяқ киімі. Оны шикі теріден
Бұйық. Киіз байпақтың бір түрі етіп сыртынан жылылыққа киеді.
Сабақ қазақ халқының кәсібімен таныстыруды мақсат етеді. Сабақта қарастырылатын
Сан ғасырдың сарабынан өтіп, біздерге қаймағы бұзылмай жеткен халқымыздың
Сырға – әйелдердің құлағына тағатын әшекейлі сәнді зергерлік бұйымы.
Шашбау - өрілген бұрымының ұшын бекіту үшін тағылатын бауы
Шашқап – шашты, бұрымды шаң-тозаңна, күн көзінен қорғайтын арнайы
Жүзік, сақина, балдақ. Жүзік - әртүрлі пішінде әзірленген саусаққа
Білезік - әйел адамдардың білек буынына тағатын әшекейлі сәндік
Өңіржиек – көйлектің сыртынан омырауға тағылатын бағалы, әшекейлі сәндік
Алқа - әйел адамдардың мойнына тағылатын сәндік бұйым.
Моншақ - асыл тастардың жібек жіпке тізіп, мойынға, сәукеле,
Қапсырма – камзол тәрізді киімдерінің қапсырма екі өңірін қаусырып,
Кемер белбеу – бетіне алтын, күміс жапсырмалар бекітілген жалпақ
Бойтұмар-қымбат бағалы матадан әшекейлеп, ішіне тіл көзден, бәле-жаладан аулақ
Қас шеберлердің қолынан шыққан ер-тұрман, ат-әбзелдері, тұмыста тұтынатын, әртүрлі
Ер-тұрманға ертоқым, Шаһ айлы, төс айлы, үзеңгі, үзеңгі бау,
Ер қайыңнан шабылып, екі қос, екі қаптал, және орта
Шошақ сияқты берік ағаш кесінділерінен шауып қосады.
Құранды ер – бірнеше бөлек ағаштардан қосылады, сондықтан ол
Қозықұйрық ер өте жұмсақ және жеңіл болатын жөке ағашынан
Ерлерді әшекейлеуге мүйіз бен сүйек те жиі қолданылады. Мұндай
Тоқымды киізден сырып жасайды. Кейде тоқымының айнала жиегін шұға,
Тоқымының 2 жағынан бірдей қалың былғарыдан жасалатын жалаң қабат
Жалаң тоқым өте жұқа болғандықтан, оны астынан терлік, үстінен
Үзеңгі темірден, қоладан, ағаштан жасалады. Ағаш үзеңгіні тек қайыңнан
Үзеңгіні ерге тағу үшін қалың қайыстан не былғарыдан екі
Ер-тоқым аттың мойнына кетпеу үшін оған құйысқан тағылады. Құйысқан
Өмілдірік – сән үшін тағылатындықтан қалың былғарыдан жасалып, әшекейленеді.
Жүген - қайыстан, былғарыдан жасалады. Қайыстан өрме жүгендер мықты
Жүген негізінен ноқта, ауыздық, тізгін шылбыр сияқты төрт бөлімнен
Салт ат тұрмандарының бір қажеттілері – тұсамыс, кісен, өре,
Тұсамыс пен кісен тек алдыңғы екі аяққа салынса, өре
Кісен дегеніміз кішейтіліп салынатын темір тұсау, мұны ұсталар соғады.
Қазақ халқының ертұрман жабдықтарын жасаушы халық шеберлерінің көркемдік талғамының
Ағаштан жасалған үй-іші жиһаздарының құрамына төсек ағаш, жастық ағаш,
Қазақ қарасында кең тараған үй жиһаздарының бірі – төсек
Жүк айқ - қысы-жазы бірдей киіз үйде болсын, жер
Жағлан – XVІІ ғасырда кең тараған киім-кешек салатын көне
Кебеже – азық-түлік сақтауға арналған бұйым.
Ыдыс-аяқ сақтау үшін ағаштан жасалатын бұйым – асадал.
Ағаш шеберлері ыдыс-аяқ жасауға ерекше дем берген.
Тегене - үлкен дөңгелек шұңғыл ыдыс. Сабадағы қымыз осы
Күбі - қымызға арналған бұйым.
Қазақтар ағаштан музыка аспаптар жасаған.
Домбыраны көбінесе шайыры аз қарағайдан жасайды.
Шертер - үш ішекті көне аспап. Оның мойны қысқа,
Жетіген – жеті ішекті көне аспап. Ішектері жылқы қылынан
Даңғыра мен асатаяқ ұрып, сілтіп, ойнайтын, сыбызғы үріп ойнайтын
Көшпелі және жартылай көшпелі тұрмыс жағдайында мал шаруашылығы өнімдерін
Алаша - әртүрлі жүннен немесе әртүрлі түске боялған мақта
Сырмақ - киізден сырып, оюлап жасалған төсеніш. Сырмақты түрлі-түсті
Түскиіз – сәндік үшін төсектің тұсынан ұстайтын үй жиһаздарының
Текемет – бетіне түрлі-түсті ою-өнек басылған киіз, үй жиһазы.
Аяққап – ыдыс-аяқ салуға арналған қапшық. Аяққап киімнен жасалады.
Дастархан – ас қоюға арналған мата төсеніш. Жастархан сән
Дорба - құрғақ тамақ немесе түрлі ұсақ-түйек заттар салуға
Екінші тараудың қысқаша қорытындысы
Сәулет өнері. Ескерткіш – халық өнерінің асыл қазынасын біздің
Киіз үй, киім-кешек. Материалдық (заттай) мәдениет киіз үй, киім-кешектің
Қолөнер мен кәсіпшілік халықтың кәсібімен, олардың түрлерімен таныстыруды мақсат
ҚОРЫТЫНДЫ
Қай халықтың болмасын, мәдениет тарихы ең алдымен сол халықтың
Міне, сондықтан қазақ халқының мәдениетінің түп төркінін – ежелгі
Мәдениетке қай заманда да болмасын, адамзат өмірінен үлкен орын
Бұл айтылған тұжырымның бала тәрбиесіне тікелей қатысы бар. Бала
Мәдениеттің орнын толтыратын ешбір рухани күш жоқ. Оны қазір
Қазақ халқының да ежелгі дәуірден қалыптасып, өсіп, дамып келе
Халқымыздың ерте заманғы дүниетанымын, наным-сенімін, кәсібін, салт-санасын оқушылардың жүрегіне
Талай-талай ғасырлар бойы халықтың ең асыл қазынасындай болып сақталып
Қорыта айтқанда, қазақ халқының мәдениет тарихын, бүгінгі күнге дейінгі
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
Агапов В., Қадырбаев М. Сокровища древнего Казахстана. А. А.,
Арғынбаева Х. А. Қазақ халқының қолөнері. А-А., 1980.
Арғынбаева Х. А. Қазақтың мал шаруашылығы жайында этнографиялық очерк.
Бабажанов К. Этнографиялық мақалалар. Алматы, 1993.
Басенов Т. К. Архитектурные памятники в районе Сам. А-А,
Бернштам А. Н. Архитектурные памятники Киргизии. М., 1950.
Басенов Т. Комплекс мавзолея Ахмеда Ясави. А-А., 1981.
Булатов М. С. Геометрическая гармонизация в архитектуре Средней Азии
Джанибеков У. По следам о золотой домбре. А-А., 1991.
Келімбетов Н. Ежелгі дәуір әдебиеті. А-А., 1991.
Костюмы народов Средней Азии. М., 1979.
Қазақтың көне тарихы., Алматы, Жалын, 1993.
Муканов М. С. Казахская юрта. А-А., 1981.
Садоков Р. Л. Тысяча осколков золотого саза. М., 1971.
Сарыбаев Б. Казахские музыкальные инструменты. А-А., 1978.
Токярев С. А. Этнография народов СССР. М., 1968.
Шалкенов У. Х. Актобе – средневековые памятники – "История
Жданко Г. Я. Номадизи в Средней Азии и Казахстане.
Жилище народов Средней Азии и Казахстана. М., 1968.
Янушкевич А. Дневник и письма из путешествия по казахской
Журналдар
Жәнібеков Ө. Жарасымды киім жалған бояулар (қаз. ұлт. киімі
Әлмаханов. Ежелгі дәстүр жандансын. ІІ Зерде, 1994, № 8.
Дорженов С. Ата салты. ІІ Жұлдыз, 1994, № 8.
Алтаев Б. Көнеден жеткен дәстүр. ІІ Қазақ тарихы, 1993,
Ақпанбектегі Г. Сәулет. Ұлытау өңіріндегі көне архитектуралық ескерткіш Жошыхан
Өтемісов С. Омар күмбезін салған кім. ІІ Зерде, 1993.
Дайырушы А. Айша бибі. ІІ Білім және еңбек. 1987,
Нысанбаев Р. Айша бибі. ІІ Қазақстан әйелдері, 1989, №
Газеттер
Жүнісұлы А. Қазақтың бұрынғы киімдері. Ана тілі, 1994.
Ахмет С. Шаңырақ құдіреті - құт-салт-дәстүр. № 11 Мәдениет.
Шоқпарұлы Д. Қыз-келіншектердің бұйымдары. Ана тілі.
Қазақтың ұлттық киім-кешегі (аяқ киімі туралы) Ана тілі.
Жәнібеков Ө. Үйлесімі жарасқан (қазақтың киіз үйлері туралы) Халық
Киіз үй қалай тігіледі? (Әдет-ғұрып туралы) Азия, 1993.
Қайырбаев Қ. Тарихы мәдени мұралық ұлттық қазынамыз. ІІ Қазақ
Шәріптегі Ө. Асыл мұрамыз қалай қайтарылды. ІІ Егемен Қазақстан.
Байбосынов К. Халық мұрасы - қымбат қазына. Қазақтың көне