АБАЙ АТЫНДАҒЫ ҚАЗАҚ ҰЛТТЫҚ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ
ТАҚЫРЫБЫ:
А.ҚҰНАНБАЕВТЫҢ АДАМ МЕН ҚОҒАМ ДАМУЫНА ДЕГЕН
ТЕКСЕРГЕН: ДАУТ ДОС
ОРЫНДАҒАН: ДЖАПСАРБАЕВА Ж.
АЛМАТЫ-2007
Абайдың әлеуметтанулық көзқарастарының қалыптасуына орыстың революцияшыл-демократтары
Ресей бодандығынан босау қазақ халқының ғасырлар
Қар жауса да тоңбайды бай баласы,
Үй жылы, киіз тұтқан айналасы.
Бай ұлына жалшы ұлы жалынышты,
Ағып жүріп ойнатар көздің жасы...
Жалшы үйіне жаны ашып, ас бермес
Артық қайыр артықша кызметке орай.
Байда мейір, жалшыда бейіл де жок,
Андыстырған екеуін құдайым-ай!
Қазақ қоғамы тек байлар мен кедейлерден
Абай ел билеушілерін сайлаудың оң құбылыс
Орыс айтты өзіңе ерік берем деп,
Кімді сүйіп сайласаң, бек керем деп,
Бұзылмаса, оған ел түзелген жоқ,
Ұлық жүр бұл ісіңді кек көрем
Сөйтіп, империялық "бөліп ал да, билей
Абай өз шығармаларыңда әлеуметтік мобильдік, адам
Данышпан Абай қазақ халқының әлеуметтік дамуын
Түбіңде баянды еңбек егін салған,
Жасынан оку оқып, білім алған, —
деп, егін салу мен білім алудың
Қазақ қоғамында халықтың бәрі бірдей еңбекке
Жұмысы жоқтық қазақты жаманшылыққа үйір етеді
"Қарны аш кісінің көңілінде ақыл, бойында
Абай қазақ қоғамын дамытудың құралы халыққа
Ұлы ойшылдың пікірінше, ғылымды біз жанымыздан
Абай осы тұжырымын "Отыз сегізінші сөзінде"
Абай ғылымда абстрактілі ойлаумен қатар нақты
Ғылымның бірден-бір мақсаты — қоғамды қажетті
Абай ғылыми зерттеулер кцсіби деңгейде жүргізілгеңде
Бес нәрседен кашық бол,
Бес нәрсеге асық бол,
Адам болам десеніз...
Өсек, өтірік, мактаншақ,
Еріншек, бекер мал шашпақ
Бес дұшпаның білсеңіз.
Талап, еңбек, терең ой,
Қанағат, рақым, ойлап қой —
Бес асыл іс, көнсеңіз, —
деп, адамды тұлға етерлік әлеуметтік қасиеттерді
Абай дінге қоғамның маңызды институты ретінде
Демек, Абай ислам дінінің тәрбиелік рөлін
Қоғамдағы келеңсіз құбылыстармен, әлеуметтік әділетсіздікпен күрескен
1) Өмірді өлтірме, қор қылма, сыйла;
2) Ұрлама, тонама, еңбегіңнің пайдасын әркімге
3) Арамдықтан сақтан, әйелден аулақ бол;
4) Өтірік айтпа, шындықты айтуға қорықпа,
5) Жаныңнан өсек шығарма, біреудің айтқанын
6) Ант ішпе;
7) Бос сөзге уақыт бөлме, орынды
8) Мақтан қума, күндеме, жақыныңның жақсылығына
9) Жүрегіңді ашудан тазарт, дұшпаныңды жек
10) Сенімсіздіктен күтіп, хақиқатты ұғуға тырыс
Сөйтіп, Абай діннің қоғамдық институт ретіндегі
Абайдың шығармаларыңда демократиялық мемлекет құру идеясы
Мемлекетте заңның бәрінен жоғары болуын, адамдардың
Демократиялық көзқарастарына сәйкес, Абай қоғамдық даму
Абайдың өзі жазған Ереженің мазмұны 74
Мемлекеттік биліктің тармақтарға бөлінуіне, олардың атқаратын
Абай қабылданар заңның ғылым мен халықтың
Саяси биліктің тармақтарға бөлініп, бірінің міндетін
Бұрынғыдай дәурен жоқ,
Ұлық жолы тарайды.
Өтірік берген қағаздың
Алды-артына қарайды.
Өз қағазы өз көзін
Жоғалтуға жарайды.
Тауып алып жалғанын,
Қылмысыңды санайды.
Өзі залым закүншік (законщик)
Танып алды талайды.
Көрмей тұрып құсамын,
Темір көзді сарайды.
Сот өзіне жүктелген міндеттерді жақсы орындау
"... Әрбір ... елден толымды-білімді ...
"Кез-келген үкімнің яки жазықтылықты, яки жазықсыздықты
Абай заң шығарушы орган, сотпен қатар
Абайдың ойынша, мемлекет атқарушы билікті күшейтуі
Абай саяси және құқықтық әлеуметтану көзқарасында
Сыпайы жүр де, шаруа ойла,
Даңғайлатып қаптықпа, —
деп ақыл-кеңес береді. Атақ-дәрежеге, лауазымды қызметке
Әлеуметтік ортаны, жалпы қоғамды ғұлама Абай
Абай жеке адам мен қоғам арасындағы
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
Абай. 2 томдык шығармалар жинағы. 2-т.
Дін социологиясы. Дүйсенов М.С., А., 2003,
Мәдениеттану. Оқулық. А., 2005. 196-202-бб.
Социология. Лекциялар курсы. Жалпы ред. Ә.Х.Тұрғынбаев.,
Социология. Кенжебаев С.Ж. , А., 1998,
Р.Әбсаттаров, М.Дәкенов, «Әлеуметтану», А., 2003,