МАЗМҰНЫ
Кіріспе ____________________________________________________________3
1 ТҮРКІЛЕР ДӘУІРІНДЕГІ ТҮРЛІ МӘДЕНИ БАЙЛАНЫСТАР ТАРИХЫ ЗЕРТТЕУЛЕРДЕ
1.1. Түркі дәуіріндегі Батыс пен Шығыстың мәдени байланыстарына зерттеушілердің
1.2. Көшпелі және отырықшы мәдениеттердің өзара байланыстары тарихнамасы ______________________________________________________34
2 ТҮРКІ ҚАҒАНАТТАРЫНЫҢ ОРТАЛЫҚ АЗИЯ ХАЛЫҚТАРЫМЕН МӘДЕНИ БАЙЛАНЫСТАРЫ ТАРИХНАМАСЫ
2.1. Түркі-соғды мәдени байланыстарына тарихшылар көзқарасы _________49
2.2.. Түркілердің мұсылмандық Иран мемлекетімен мәдени байланыстары: мәселенің зерттелуі
3 ТҮРКІЛЕРДІҢ ҚЫТАЙ ЖӘНЕ СЛАВЯН МӘДЕНИЕТІМЕН БАЙЛАНЫСТАРЫНЫҢ ЗЕРТТЕЛУІ
3.1. Түркілердің Қытай империясымен мәдени байланыстарының _________75
3.2. Көшпелі түркі тайпалары мен шығыс славян халықтары: өзара
ҚОРЫТЫНДЫ __________________________________________________104
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ___________________________108
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан тарихының түркі дәуіріндегі мәдениетін әлемдік мәдениет
Сондай-ақ Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен 2004-2006 жылдарға арналған “Мәдени
Ұлы Жібек жолының бойымен тек сауда байланыстары ғана жүзеге
Дүниежүзілік тарихқа көз салсақ ортағасырлардағы халықтар мен елдердің даму
Қоғамдық дамуда соңғы жылдары орын алған өзгерістер нәтижесінде тарихтың
Себебі мәселенің Қазақстанның тәуелсіздік кезеңіне дейінгі уақытта зерттелуінің тамаша
Диссертацияның хронологиялық шеңбері. Жұмыс VІ-XІІ ғасырлар аралығында тарих төсіне
VІ ғасырда тарих сахнасына шыққан түркілер құрған мемлекеттердің мәдениеті
Тақырыптың зерттелу деңгейі: Жалпы түркі дәуіріндегі мәдени даму мен
С.П. Толстов, А.В. Якубовский, Ә.Х. Марғұлан және тағы басқалардың
Түркі дәуіріндегі мәдени байланыстар мәселесі ең алғаш түркі мәдениетіндегі
Белгілі шығыстанушы ғалым В.В. Бартольд еңбектерінде түркі мәдениетіндегі соғдылықтардың,
XX ғасырдың 20-30 жылдары кеңестік тарихнамада мәдениеттің таптық сипаты
Өткен ғасырдың алғашқы жартысында қалыптасқан тарихнамалық ахуалдан кейін
60-70 жылдардан бастап жазба деректер негізінде ортағасырлық түркі мемлекттері
Л.Н. Гумилев орыс шығыстанушы ғалымдарының ішінен алғашқылардың бірі болып
Сондай-ақ мәдениеті, тілі, этникалық негіздері ортақ қазіргі түркі халықтарының
Алайда археологиялық жаңалықтар мен нақты тарихи зерттеулердің жоғарыда келтірілген
Түркілердің тарихы мен мәдениеті туралы жазба деректердің сипаты мен
Сондай-ақ өткен ғасырдың 80-90 жылдарында Қазақстан мен көрші халықтардың
Түркі халықтарының көрші халықтармен өзара мәдени байланыстары
Кеңес Одағы ыдырағаннан кейін, қоғамдық ой-санада қалыптасқан өзгерістер нәтижесінде
Қазақстандық тарихнама ғылымының дамуына ерекше үлес қосқан ғалымдарымыздың бірі
VІ-XІІ ғасырлардағы түркілердің мәдениеті мен көрші мемлекеттермен мәдени байланыстары
Шет ел тарихнамасындағы түркілер тарихына деген зерттеушілердің мұндай кең
Көптеген шет ел ғалымдар мен басқа да зерттеушілері (А.
ХХ-ғасырдың басында батыс қоғамында жалпы адамзат өміріндегі ірі-ірі өзгерістермен
Мәселенің зерттелу тарихына қысқаша тоқтала отырып, түркі қағанаттарының көрші
Өткен ғасыр басындағы белгілі мәдениет тарихшысы П. Сорокин өзінің
Зерттеу жұмысының деректік негізін XVІІІ ғасырдың ортасынан бастап осы
- XVІІІ ғасырдың ортасынан бастап өткен ғасырдың 50-60 жылдарына
- XX ғасырдың 50-60 жылдарынан бастап бүгінгі күнге дейін
XІX ғасырдың екінші жартысынан бастап орыс тарихшылары түркі халықтарына
Ежелгі және ортағасырлық Қазақстан тарихы үшін маңызды деректер тобын
Сонымен бірге грек-рим авторларының да мәліметтері орыс тіліне аударылды
Жазба және археологиялық зерттеулердің нәтижесінде ортағасырлық түркі қағанаттарының тарихын
Диссертацияның алға қойған мақсаты мен міндеттері: Жұмыстың негізгі мақсаты
- Түркі қағанаттарының көрші халықтармен мәдени байланыстарын зерттеген зерттеушілердің
- Түркі қағанаттарының көрші халықтармен байланыстарын зерттеудегі көшпелі мәдениет
- Түркі-соғды мәдени синтезі мәселелерінің зерттелуіндегі тарихи және археологиялық
- Түркі қағанаттарының Қытай, мұсылмандық Иран мелекеттерімен мәдени байланыстары
- Шығыс славяндар мен түркі тайпаларының мәдени байланыстары туралы
- Жалпы тақырыптың зерттелу жағдайы, ғылыми зерттеулердің деңгейі, сондай-ақ
Зерттеудің методологиялық негізі: Диссертацияны жазу барысында жан-жақтылық, нақтылық және
- зерттеу жүргізу барысында этноцентристік, ұлтшылдық және этнониглистік көзқарастардан
- әртүрлі халықтар мен мәдениеттердің, өркениеттердің, теңдігі мен әлем
Сондай-ақ диссертацияда тарихи зерттеудің жалпы ғылыми әдістері мен талдау
Диссертацияның ғылыми жаңалығы. Түркі қағанаттарының көрші халықтармен мәдени байланыстарының
Сонымен қатар жұмыста:
- Түркі қағанаттарының мәдени дамуы мен көрші халықтармен өзара
- Түркі қағанаттарының көрші халықтармен өзара мәдени байланыстарын зерттеудің
- Мәдениет пен мәдени байланыстар мәселелерін зерттеу барысында көшпелі
- Түркі қағанаттарының Қытай, Иран, Орта Азия және славян
- Түркілердің мәдениеті мен көрші халықтармен өзара мәдени байланыстары
Қорғауға ұсынылатын негізгі тұжырымдар:
- Еліміз тәуелсіздік алып, тарихымыз бен мәдениетімізді қайта зерделей
- Жалпы тарих ғылымында көшпелі халықтар «тарихы жоқ» халықтар
- Түркі тайпалары мен халықтарының көрші халықтармен мәдени байланыстарын
- Тарихы ғылымының дамуымен, әсіресе археология саласындағы жеткен жетістіктерінің
- Біз қарастырып отырған мәселде зертеушілер көрші халықтардың түркілерге
- Сондықтан шет еледік және отандық тарихнамадағы пікірлерді талдай
Практикалық құндылығы: Жұмыс Түркі қағанттарының көрші халықтармен өзара мәдени
Диссертация материалдарын ЖОО-да, арнайы курстарда түркі дәуіріндегі мәдениет пен
Диссертацияның сыннан өтуі: Диссертация әл-Фараби атындағы Қазақ
Диссертацияның құрылымы: зерттеу жұмысы кіріспе, қорытынды бөлімдермен қатар үш
1. ТҮРКІЛЕР ДӘУІРІНДЕГІ ТҮРЛІ МӘДЕНИ БАЙЛАНЫСТАР ТАРИХИ ЗЕРТТЕУЛЕРДЕ
1.1. Түркі дәуіріндегі Батыс пен Шығыстың мәдени байланыстарына
Түркі дәуіріндегі мәдени байланыстар мәселелері түрлі зерттеулерде Батыс пен
Жалпы тарихи зерттеулерде мәдениет және мәдени байланыстар мәселелерінің көтерілуі
Шығыс пен Батыс мәдениетінің өзара әсері мен байланыстары туралы
Жалпы зерттеулерде XІX ғасырдың екінші жартысынан бастап адам мен
Мәдениет неғұрлым бай әрі толыққанды болған сайын мәдени байланыстар
Әлемдік мәдени байланыстар тұтас теориялық мәселе ретінде XX ғасырда
Вебер мәдениеттер арасындағы байланыстар арқылы жат мәдени құндылықтарды қабылдаудың
Мәдениет ұғымын шпенгерлік тұрғыда түсіндірудің ерекшелігі Нище, Кант ілімдерімен
Жиырмасыншы ғасырдың 50-70 жылдары Батыс Еуропа мен АҚШ-та, сәл
Өткенге назар аударып, оның негіздеріне тереңірек ұмтылу үрдісі белең
Батыстық мәдени-философиялық ойсана абстрактілі философия мәдениеті мен жекелеген халықтардың
Батыстық мәдениеттану ғылымында жалпы көшпелі халықтар тарихына қатысты мәселелер
Дегенмен батыстық философиялық-мәдениеттанудың ақыл-ой жүйесінде әлемдік мәдениеттер мен өркениеттер
Жоғарыда айтып өткен өзгерістер нәтижесінде өткен ғасырдың 60-70 жылдары
Батыстық мәдениеттану ғылымы жалпы өркениет мәселелерін көтере отырып, көшпелі
Отандық тарихнамадағы түркі қағанаттарының көрші халықтармен өзара мәдени байланыстар
Дегенмен соғыстан кейінгі жылдары мәдениет тарихындағы мәдени байланыстардың рөліне
Ежелгі түркілердің өзара мәдени байланыстарының зерттелуі олардың саяси, экономикалық
Атап өткеніміздей көрші халықтармен мәдени байланыстар барысын археологиялық материалдар
Қарастырып отырған мәселеміздің зерттелуінің бірнеше бағыттарын бөліп қарастыруғы болады:
- Қытай, араб-парсы, грек тілдеріндегі ежелгі және ортағасырлық
- Қазақстан аумағында Петр І тұсында жаңа-жаңа басталып, Кеңестер
- Соңғы кезеңдерде халықтар арасындағы байланыстардың жанданған түрі, сондай-ақ
- Түркі дәуірінде (VІ-XІІғғ.) өмір сүрген жекелеген түркі мемлекеттері
- Түркі дәуіріндегі өзара мәдени байланыстар мәселелері осы кезеңде
Жоғарыда айтып өткеніміздей түркі халықтарының тарихы мен олардың көрші
Түркі дәуіріндегі көрші халықтармен өзара мәдени байланыстар мәселесін
Ортағасырлық тарихты зерттеуші ірі ғалымдардың бірі А.Ю. Якубовский
Негізінен ортағасырлық түркілер тарихын зерттеу немесе көшпелітану мәселелерін шешуде
Дегенмен, белгілі кемшіліктеріне қарамасатан кеңестік тарих ғылымында белгілі аймақтардың
Алайда археологиялық жаңалықтар мен нақты тарихи зерттеулердің жоғарыда келтірілген
Қарастырып отырған кезеңдегі кеңестік тарихнамада көшпелілер тарихы мен мәдениетіне
Кеңестік кезеңде орнаған тоталитарлық жүйе гуманитарлық ғылымдарды өзіне идеологиялық
XX ғасырдың 20-30 жылдары орыс эмигранттарының арасында қалыптасқан евразиялықтар
Шындығында да еуропалықтар үстінен тастамайтын шалбарды көшпелілер сонау ежелгі
Л.Н. Гумилев мәдени байланыстар тарихында қалыптасқан көшпелілердің дамуы жағынан
Әлемдік тарихтағы көшпелілердің алатын “орнына мәдениет ошақтарын қиратушылар” ретінде
Халқымыздың мәдениеті, оның орны мен рөлі туралы мәселе XX
XX ғасырдың 70-80 жылдары орыс тілді қазақтардың әдебиеті пайда
Еліміздің тәуелсіздік алуымен байланысты қоғамдық ойсанада орын алған өзгерістер
Өзара мәдени байланыстар мәселесі Ә.Қодар еңбегінде түркі философиясының мазмұндық
Он екі жылдық жануар календары, қытайлық Дао іліміне ұқсас
Соңғы жылдары Қазақстан ғалымдары жалпы түркі өркениеті мәселелеріне
1. Тәңірлік дүниетанымды берді; Зердеш (Зороастр) дінін тратты;
2. Металл қорытудың көне ордасы болды;
3. Төл жазуын ойлап тапты;
4. Жыл мезгілін маусымға бөліп, осы күнгі күнтізбелік дүниетанымды
5. Әскери құрылымның далалық типін жасады; әскери өнердің ғажайып
6. Сымбат-архитектуралық өнердің өзіндік үлгісін жасады;
7. Дала Гомерлары бай ауыз әдебиетін жасады.
8. Шаруашылықтың негізгі мал шаруашылығы бола тұра, адам баласы
Автор түркі мәдениетінің мұндай дәрежеге жетуі олардың өз мәдениетін
Түркі дәуіріндегі орын алған мәдени байланыстар, жалпы түркі-қазақ мәдениеті
Түркі дәуіріндегі мәдениет, мәдениеттердің өзара әсері мәселелері деген тақырыптың
Қазақстан археолог ғалымдарының кеңестік кезеңнен басталатын зерттеу жұмыстары соңғы
Түркі дәуіріндегі өзара мәдени байланыстарын зерттеудің кезеңдері мен бағыттарына
- Кеңестік тарих ғылымының өкілдері өзара мәдени байланыстар тарихын
- Дегенмен кеңестік тарихнамада халықаралық мәдени байланыстарды зерттеуде “адамзаттың
- Кеңестік мектеп өкілдері көшпелілердің мәдениетін, олардың мәдени байланыстарын
- этногенез процесіне ортақ этникалық компоненттердің қатысуы;
- мәдениеттің қалыптасуына ортақ табиғи жағдайлардың әсер
етуі;
- шаруашылық-мәдени типтің жақындығы;
- бір тарихи-этнографиялық аймақтың қалыптасуы;
- басқа халықтардың рухани және материалдық мәдениетімен әсерлесуі (әсіресе,
- Алайда жеткен жетістіктермен қатар, нақты түркі халықтарының мәдениетін
- Қоғамдық дамуда соңғы 10-15 жылда орын алған
- Ендігі тұста зерттеушілер археологиялық және жазба деректердің мәліметтерін,
1.2. Көшпелі және отырықшы мәдениеттердің өзара байланыстарының тарихнамасы.
Бүгінгі таңда ата тарихымызды таразылап жатқанда ең методикалық мәні
Ұлттық мәдениетімізді сипаттағанда әртүрлі атаулар қолданылып жүргендігіне (түркі өркениеті,
Ендеше тарихымызбен мәдениетімізде ерекше із қалдырған қала мен дала
- қала мен дала мәдени байланыстары мәселелерін зерттеудің басталуы
Қала мен дала мәдени байланыстарының мәселелері кең көлемде жүргізілген
1946 жылы Қазақстанда Ғылым академиясының құрылуына байланысты қазақ археология
Кең көлемде жүргізіле бастаған археологиялық зерттеулер күн тәртібіне қала
ОҚАЭ-нан кешенді экспедициясын А.Н. Бернштам мен Е.И. Агеева басқарғаннан
Белгілі ғалым Б.Г. Гафуров “егіншілік аудандардың көшпелі тайпалар әлемімен
1969 жылы жарық көрген Қазақстан археолог ғалымдарының зерттеу еңбектері
Тарих ғылымында көшпелі халықтардың тарихи рөлі туралы баға бірте-бірте
Орталық Азия өркениетін зерттеу бойынша жоба ЮНЕСКО бағдарламасына бұрынғы
1974 жылы Улан-Батор қаласында “көшпелі халықтардың Орталық Азия өркениетіндегі
Мерекелік 1985 жылы Алматыда өткен ЮНЕСКО шеңберінде “Ортағасырлардағы Орталық
Алайда ғылыми пікірталастар ұзақ уақыттар бойы аталған екі әлемнің
Ортағасырлар дәуіріндегі қала мен дала проблемасын шешуде аталған аймақтардың
Қала мен дала немесе ортағасырлардағы (VІ-ІXғғ) отырықшы және көшпелі
К.М. Байпаков ортағасырлар дәуіріндегі қала мен дала проблемасын Оңтүстік
Зерттеуші бұл қорытындыларын кейінгі жылдары жарық көрген еңбектерінде де
Мәдениет жөнінен бір-біріне ықпал ету қырлары ауыс-түйіс, еліктеу, үйрену,
Алайда отырықшы тұрғындар қалай болса солай көшіріп алу жолымен
Зерттеуші одан әрі материалдық мәдениет салсындағы өзара мәдени байланыстар
Жалпы алғанда IV ғасырдың екінші жартысынан XIII ғасырдың басына
1987 жылы Алматыда кеңес-француз симпозиумы болып өтті. Ол әлемдік
Отырықшы мәдениеттер мен көшпелілер әлемі әлемдік тарихи дамудың әртүрлілігін
“Көшпелі мәдениеттер мен ежелгі өркениеттердің өзара әсері” мәселесі мұндай
Л.Н. Гумилев осы симпозиум барысында жасаған баяндамасында көшпелілер мен
Осы бас қосуда сөз алған тарихшы ғалым Г.Е. Аремян
«В некоторых сферах деятельности неоседлые скотоводы выработали более совершенные
Автор көшпелі мал шаруашылығымен айналысқан халықтардағы әскери өнердің даму
Аталған симпозиум қала мен даланың өзара байланыстары мәселелерін зерттеудің
Қазақстандық археологтар Е.И. Агеева [22], Т.Н. Сенигова [23],
Ортағасырлық Қазақстан қалаларын зерттеудің үлкен мектебінің нәтижесінде, отандық зерттеушілер
1991 жылы көшпелі және отырықшы мәдениеттер байланысының мәселелеріне арналған
Белгілі зерттеуші М.Қ. Қозыбаев жоғарыда айтып өткен «Қазақ тарихы
М.Қ.Қозыбаев Дала өркениеті ұғымын, оның мәні мен сипатын және
М.Қ. Қозыбаев осы ұланғайыр далада өркениет орнауға себеп болған
Түркі қағанатының ғажабы - тайпалық томаға тұйықтық көзқарас
Сондай-ақ зерттеуші жалпы көшпелі мәдениетке берілген жағымсыз бағалардың объективті
Зерттеуші-ғалым У.Х Шәлекеновтың соңғы жылдары жарық көрген “Түркілердің отырықшы
У.Х. Шалекенов: “Жер бетіндегі басқа халықтар сияқты, түріктер отырықшылыққа
Көшпелі және отырықшы мәдениеттердің өзара байланыстары тарихнамасын қарастыра отырып,
Мәселенің зерттелу бағыттарын қарастыру кезінде көшпелі мәдениет туралы қалыптсақан
Көріп отырғанымыздай қала мен дала мәдени байланыстарының зерттелу бағыттарын
- Қала мен дала мәдени байланыстары мәселелерін зерттеу кешенді
- Дегенмен тарихи білімдердің жинақталуының нәтижесінде қалалық мәдениетің қалыптасуы
2. ТҮРКІ ХАЛЫҚТАРЫ МЕН ТАЙПАЛАРЫНЫҢ ОРТАЛЫҚ АЗИЯ ХАЛЫҚТАРЫМЕН МӘДЕНИ
2.1. Түркі-соғды мәдени байланыстарына тарихшылар көзқарасы
Тарихнамада түркі-соғды мәдени байланыстарын зерттеудің мол тәжирбиесі жинақталған. Бұл
- Материалдық саладағы және тіл, жазу, дін саласындағы өзара
- Мәдениеттегі өзара ықпалдастық пен өзара байланыстар мәселесіндегі түркі-соғды
Соғдылардың тарихи отаны Зеравшан мен Қашқадария аумағы болып табылады
Кәсіпқой саудагерлер ретінде саналатын соғдылар пайда табу үшін өз
В.В.Бартольд соғдылықтардың қоныс аударуының негізгі себебі сауда деп санады.
Соғдылықтардың VI-VIII ғасырларда Жетісуға қоныс аударуы Орта Азиядағы араб
Дегенмен соғдылықтардың шығысқа қарай ілгеріелей енуі бір жақты болған
Көріп отырғанымыздай түркілер мен соғдылардың өзара қарым-қатынастары Жетісу мен
Жоғарыда атап өткеніміздей, Оңтүстік Қазақстан мен Жетісу өлкесін археологиялық
А.Н. Бернштам өз зерттеулерінде мәдени синкретизмнің тамаша үлгісіне айналған
Бірақ зерттеуші мәдени байланыстардың сипатын, олардың нәтижелерін талдауда түркі
Махмұд Қашқаридың Жетісу жеріндегі соғдылар туралы мәліметін А.Н. Бернштам
Зерттеуші С.Г. Кляшторный Жетісудағы соғды қалаларының федерациясы туралы жазады.
60-шы жылдардың екінші жартысынан бастап алғашқы топты құраушы авторлардың
Зерттеуші Н. Пигулевская Византия империясының Үндістанмен сауда байланыстарын орнату
Дегенмен осы кезеңдегі қалалық мәдениеттің қалыптасуындағы соғдылықтардың рөлін жоққа
Осы орайда жаңа материалдардың жиналуымен мәселені шешудің басқаша жолдары
Осылайша В.М. Массон ортағасырлық қала мәдениетінің қалыптасуы проблемасын
Көптеген зерттеу еңбектерінде Соғды мәдениеті өз негіздерін Кушан мәдениетінен
Түркі мәдениетінің әсерімен қару-жарақтың, сәндік бұйымдардың, темір ыдыстардың жаңа
Түркі белбеулер жиынтығының Соғдыда кезінен жаппай таралуы VII ғасыр
Түркі-соғды мәдени байланыстарын осы қырынан да қарастырған зерттеушілердің бірі
Түркі-соғды мәдени байланыстарының зерттелу тарихының барысында соғды мәдениетінің интеграциялық
Түркі мәдениетінің әсері соғдылықтардың керамикасынан да байқалады. Соғдының күміс
Жалпы түркі мәдениетінің дамуы мен өзіндік ерекшеліктерін жоғары бағалаған
Бұл пікірімізді Қазақстан археолгия ғылымындағы белді маман, атақты зертеуші,
1990 жылы 25-30 қыркүйек аралығында Самарқанд (Соғды елінің тарихи
Ал, зерттеуші У.Х.Шәлекенов соғды көпестерінің түркі қағанаттары кезінде сауда
- біріншіден, түркілер де басқа әлем халықтары сияқты көрші
- екіншіден, нақты түркі-соғды мәдени байланыстары мәселелері бойынша аталған
Бұл пікірімізді зерттеуші аталған еңбегінде тағы да былай нығайта
Түркі-соғды мәдени байланыстарының тағы бір саласы иран-түркі тілдерінің тығыз
Қазіргі Қырғызстан аумағында Шу өзенінің сол жағалауында орналасқан ортағасырлық
Орта Азияның ерте ортағасырлар кезеңіндегі саяси, экономикалық және мәдени
Дәл осындай жағдай аталған елдердің мәдени үрдістері тоғысқан Жетісу
Ендігі жерде тарихшы және археолог ғалымдар осы деректер негізінде
Прогрестің басты факторы – халықтар арасындағы өзара тығыз қарым-қатынастың
Біздің пікірімізше қарастырып отырған мәселе бойынша түркі-соғды мәдени байланыстарын
1. Жанкенттен - Таразға дейінгі заттық қазба
2. Тарихи оқиғаларға келсек ғылыми пайымдаулар мынаған саяды: Есте
3. Түркістанға, Таразға, Сығанаққа, Жанкентке, Сауранға қазақ елінің қатысы
Сонымен аталған кезеңдегі түркілердің Орта Азия халықтарымен мәдени байланыстары
- жалпы тарих ғылымында қалыптасқан көшпелілердің тарихтағы рөлі туралы
- тарих ғылымының, әсіресе археология, нумизматика ғылымдарының дамуымен көшпелілердің
- тарихи білімдердің кеңеюі мен жаңа деректер тобының ғылыми
- мәселені тікелей қарастыру барысында Оңтүстік Қазақстан мен Жетісу
2.2. Түркілердің мұсылмандық Иран мемлекетімен мәдени байланыстары: мәселенің зерттелуі.
Түркі мәдениетінің жаңа кезеңі, дамуы араб-мұсылман мәдениетімен тікелей байланысты.
Тарихи тұрғыдан алғанда түркі мәдениеті мен араб-мұсылман мәдениетінің ара-қатынасы,
- Осы кезеңдегі мәдени байланыстардың сипаты мен мазмұны тікелей
- Араб-мұсылман мәдениеті мен түркі мәдениетінің өзара байланысы мен
- Сондай-ақ тікелей Қазақстан аумағандағы ислам-түркі мәдени синтезінің тарихнамалық
Солтүстік Африкадан Үндістанға дейін кең аумақты алып жатқан ортағасырлық
Қазақстан даласына ислам діні Иран арқылы келгені белгілі. Сондықтан
Шет ел тарихнамасында алғашқы кезде жалпы араб-мұсылман дәуірінің әлемдік
Дегенмен ислам мен ортағасырлық араб-мұсылман мәдениетінің орны, әлем халықтарының
Кеңестік тарихнама исламды таптық тұрғыдан: ортағасырлық Шығыс елдеріндегі
Ал, тікелей ислам тарихындағы түркілердің рөлі туралы пікірде кеңес
Осыған жақын пікірді Б.Н. Заходер, Л.А. Семенова білдіреді. Соңғысының
Бірақ тарихи шындық бұл тарихшылар еңбектерінде толық ашылған жоқ.
Осы деңгейдегі зерттеушілердің қатарына А.Мец [210], С.Лень-Пул [211],
Бұл зерттеушілер ортағасырларда түркі билеушілерінің қол астында болған аймақтардағы
Белгілі зерттеуші В.В. Бартольд ортағасырлық Орта Азия мен Қазақстан
Тарихнамада қалыптасқан бұл пікірге қазіргі қазақстандық зерттеушілер мынандай толықтырулар
X ғасырда түркілердің Орта Азиядағы Саманилер билігін құлатып, билікті
Жұмысымыздың кіріспе бөлімінде кеңес дәуіріндегі мәдени байланыстарды зерттеу дәстүрі
Атап өтетін бір жағдай кеңестік тарихнамада «араб мәдениеті» ұғымы
- «Ортағасырылық араб мәдениеті» термині арқылы Арабия түбегінің тұрғындарының
- Панарабистердің халифат халықтарының ғылыми мен әдебиетіндегі араб
-Ислам пайда болғанаға дейінгі араб халқының мәдени деңгейі жаулап
Зерттеушінің қорытындыларынан назар аударатынымыз араб-мұсылман мәдениетіндегі Орта Азия халықтарының
Кеңестік тарихнаманы талдағанда араб-мұслман мәдениетінің Орта Азия мен Қазақстан
Шетелдік және кеңестік тарихнамада орын алған олқылықтардың орнын кейінгі
Мәселен зерттеуші ғалымдар Н.Д. Нұртазина [214], К.М. Байпақов [24],
Кеңес дәуіріндегі әдебиетте түрік-мұсылман мәдениетінің қалыптасуына саманилік дәстүрлердің ықпалы
Ортағасырлық Қазақстан тарихындағы ислам рөліне арналған кең көлемді монографиялық
Сондай-ақ зерттеуші Саманилар мемлекетінің Қазақстанның түркі тайпаларымен этникалық, саяси,
Ортағасырлар мен қазіргі заман аралығында бірнеше ғасырлар өтіп, сол
Сонымен бірге, түркілер ислам мемлекетінің сыртқы жаулары: Византия империясы,
Ирандағы XІІІ-XІV ғасырлардағы монғол-түркі көшпелілері орнатқан Ильхан-Хулагулер билігі де
Бұл зерттеу еңбегі нақты тарихи дәлелдерге қарамастан осы
Зерттеуші түркілердің Иран мәдениетіне ықпалын рухани және материалдық өмірдегі
Түркістан түркілері Иранды жаулап ала отырып парсы тілін түркі
Материалдық мәдениетке ықпалын көшпелілердің қол астына қараған мемлекеттерде көшпелі
Түркі халықтары ислам мәдениетін тек жай тұтынушылар ғана емес,
Түркі мәдениетінің рухани негіздері, ондағы отырықшы халықтардың әсері туралы
Жоғарыда атап өткеніміздей, еліміз тәуелсіздік алған кезеңнен кейін жарық
Белгілі зертеуші У.Х. Шәлекенов жоғарыдағы тарауларда айтылған “Түркілердің отырықшы
Зерттеушілер отырықшылықтың маңызының артуы, қалалық өмірдің өрістеуі, қалалар типінің
- Орталық Азия аймағында мұсылман дәуірінде мәдени өрлеудің болуының
-Арабтар түркілер жеріне жаулап алу соғыстарын жүргізбеді. 751 жылғы
- Оңтүстік Қазақстан мен Жетісу исламның гүлденген өлкесіне айналды.
-Қалалық мәдениет пен отырықшылық өмір салты кең дами түсті.
-Орталық Азия далаларын шыққан түркілер Таяу Шығыс елдерінде ислам
3. ТҮРКІЛЕРДІҢ ҚЫТАЙ ЖӘНЕ СЛАВЯН МӘДЕНИЕТІМЕН БАЙЛАНЫСТАРЫНЫҢ ЗЕРТТЕЛУІ
3.1. Түркілердің Қытай империясымен мәдени байланыстарының зерттелуі
Кейінгі зерттеу еңбектерінде Түркі қағанаттарының өз заманында Қытай сияқты
Түркі қағанаттары мен Қытай арасында орын алған мәдени байланыстар
Түркі-қытай мәдени байланыстары мәселелерінің кеңестік және отандық тарихнамада талдануының
Түркі мемлекеттерінің Қытай мемлекетімен байланысының мәселелері көптеген тарихи зерттеулерге
Қытайдың көшпелі халықтармен қатар өмір сүруі мен тығыз қарым-қатынастарының
Қытайдың әлемнің басқа аудандарынан алыстығы оның мәдениетінің қалыптасуының ең
Жалпы алғанда конфуций ілімінің қытайдың тарихнамалық дәстүріне тигізген әсері
Басқаша сөзбен айтқанда, өркениет өкілдері болулары, нақтылай түссек, жалғыз
Бұл концепция тек көршілермен қарым-қатынастар сипатында ғана емес, сондай-ақ
Қытайдың көрші халықтармен мәдени байланыстары туралы мәселе қытай өркениетінің
Әрине, Қытайдың бұдан кейінгі дамуы барысында көрші халықтармен қарым-қатынастар
Мәселенің Қытай тарихнамасында басқаша сипатта талданғанына қарамастан Қытай мәдениетінің
Иран, соғды және түрік актерлері Қытайдың хореографиялық мәдениетіне көп
Белгілі ғалым Л. Гумилев 618 жылдан бастап түркілермен мәдени
Зерттеуші: Тарихшы, бөтен халық мәдениетінен біздің өзімізге мәнді болып
Тіршілік -тұрмыс осындай болып тұрғанда, көшпелі үй ең қолайлы
Ал киізүйдің жайлы-қолайлығына келсек, мен сөзді Қытайдың ұлы ақыны
Мың қаралы қойдың жүні кетті ғой,
Екі жүздей жүзікала кепті ғой.
Керегесін үйеңкіден қашаған
Неде болса, бір керемет жасаған.
Солтүстіктің аспанындай көрікті-
Көкшіл орда көк шалғынға қоныпты.
Көк күмбездей көк аспанмен таласып,
Оңтүстікке қалыпты өзі жарасып.
Қанша соқсын, шақалмайды дауылға, Қанша төксін,
мыңқ етпейді жауынға .
Қуыс та жоқ, бұрышта та жоқ бірақ та
Кіргендейсің жұпар иіс жұмаққа.
Сағынса да кең даласын, тауларын,
Төрінде тұр енді біздің ауланың.
Ай астында көлеңкесін айт оның,
Ол тұрғанда басқа жерді қайтемін.
Жан-жағына кілем, киіз ұстаған,
Түк етпейді қақап тұрған қыс та оған.
Текеметтер - көздің жауын алатын,
Отыра ғап, сазды әуенге салатын.
Бір жағында сұңқылдайды жыршыңыз,
Бір жағында мың бұралған биші қыз.
Көк ордамда рақатқа батамын,
Ақ киізде аунап-қунап жатамын.
Қақ ортада қызыл алау желбіреп,
Қараңғылық түріледі селдіреп.
Жібек самал желпиді бір бетіңді,
Жұпар шашқан орхидея секілді.
Түнгі аспанға баяу ғана бұралып,
Сиқыр түтін сіңіп жатыр шұбалып.
Бояуларың балқып, еріп барады,
Жыр дегенің тасқан судай ағады.
Пенделердің - күркесі бар қамыстан
Қысы-жазы жел -құйынмен алысқан,
Орхидея шымылдығын көрсе де,
Көк ордадан кетпес еді өлсе де.
Көк ордаға қызығады монах та,
Қызықпайтын жан бола ма жанатқа.
Қонағымды осы жерде баптаймын,
Көк орданы ұл-қызыма сақтаймын.
Төрелерің сарайларын сырлайды,
Бірақ менің көк ордама тұрмайды.
Көп ордамды өлсем- айырбастаман [4, 70 б.].
Қытай ақыны орта қолды көшпелі тұратын қарапайым киізүйді бейнелеген.
Э. Шефер тіпті өз ана тілінде сөйлеуден гөрі түркі
Б.Г. Гафуров Қиыр Шығыс халықтарының өз мәдениеттерін антикалық Үнді
Дамып отырған әлемдік мәдени байланыстардың бірлігі тарихта белгілі барлық
Нақты тарихи кезеңде көрші халықтар арасында мәдени байланыстардың болғанының
Қытай мен түркі қағанаттарының арасындағы мәдени байланыстар мәселесі тарихнамада
Қытай тарихшылары аймақтағы тіл мәселесін күмәнсіз түрде қытай тілі
Қытайға Шығыс Түркістан арқылы монументальді сәулет өнерінің жаңа үлгілері,
Зерттеуші Шығыс Түркістандағы жер асты және үңгірлік будда монастырларының
- Ерте заманнан бастап Қытай экспанциясының нысанына айналғанымен Шығыс
- Шығыс Түркістан мен Орта Азиядағы археологиялық, тарихи-сәулет, тарихи-этнографиялық
- Шығыс Түркістанның Орта Азиямен тарихи және этномәдени ортақтығы
Орыс тарихнамасында Шығыс Түркістандағы көркем өнер үлгілерін зерттеу кең
Түркілердің Қытаймен мәдени байланыстарын зерттеуде аталған аймақ тарихымен байланысты
Орта және Орталық Азия тарихының асқан білгірі А.Н. Бернштам
Зерттеуші С.Г.Кляшторный Шығыс Түркістан тарихына арналған жинаққа енген Түрік
Сондай-ақ Қытай тарихы мен мәдениетіне арналған ұжымдық еңбектерде мәдени
Кеңестік тарихнамада Шығыс Түркістанның тарихи-мәдени байланыстарын көршілес аймақтардың тарихымен
Бұл еңбектер сериясы Шығыс Түркістан мен көрші халықтардың тарихын
2) негізгі шаруашылық салтының ұқсастығы,
3) Этникалық туыстығы,
4) ұзаққа созылған көршілік (аралас некелер және т.б,),
5) этностардың бірінде біршама ыңғайлы әрі тиімді киім үлгісінің
6). билеуші топтың саяси-әкімшлік қысымы [267].
Киім үлгілеріндегі кей элементтердің дәлме-дәл қайталануын
Түркілерге Қытайдың мәдени әсері туралы мәселе біз қарастырып отырған
В.В. Бартольд қидандардың жаулап алушылығы жергілікті мәдениет үшін жағымды
Әрине қытайлар да айналасындағы ұлттар мәдениетінің ықпалында душар болып,
Ұзақ тарихқа, аса қуатты ұлттық дәстүрге және қытай мәдениетінің
Ал, VІ-ІX ғасырларға жататын Жетісудың материалдық мәдениетіндегі Қытай мәдениетінің
Жетісу жерінен Қытай мәдениетінің әсерімен жасалған және Қытайдан әкелінген
Ал, түркі мәдениетінің басқа халықтарға тигізген ықпалы туралы мәселені
Түргеш қағанатының әлсіреуі мен сол кездегі халықаралық аренада орын
- Түркі қағанаттарының Қытаймен мәдени байланыстары туралы зерттеулер нақты
- Қытай тарихы мен мәдениетінің мәселелеріне сәйкес мәселелер төңірегінде
- Кеңестік тарихнамада ресми қытай тарихнамасының бұл мәселелерді талдаудағы
- Кеңестік тарих ғылымы аталған халықтар арасындағы мәдени байланыстар
- Өткен кезеңнің тарихи зерттеулерінің тамаша жетістіктерін жоққа шығаруға
- Сондықтан ең алдымен түркілердің төл мәдениеті туралы жан-жақты
ІІІ.ІІ. Көшпелі түркі тайпалары мен шығыс славян халықтары: өзара
Түркі мәдениетінің тікелей мұрагері болып саналатын қазақ халқының мәдени
Киев Русі мен түркі тайпаларының қарым-қатыныстарының тарихи тамырлыры тереңге
Орыс тарих ғылымында жалпы көшпелілер деген атаумен берілген түркі
VІІІ-XІІ ғасырлардағы осы халықтар арасындағы мәдени байланыстар мәселесі тарих
Қазақстандық ғалымдардың жүргізген зерттеу еңбектері аталған мәселе бойынша тарихнамада
Кеңестік тарих ғылмында дворяндық және буржуазиялық тарихнама деп аталған,
Ресейде тарих ғылымы оның империялық статус алған кезінде пайда
Ресей тарихында мәдениет және мәдениеттердің өзара әсері мәселелеріне қызығушылықтың
XІX ғасырдың алғашқы жартысындағы ресми дворяндық тарихнама өкілдері Н.М.
Ал орыс мемлекетінің қалыптасуының негізінде федеративтік және монархиялық бастаулар
XІX ғасырда орыс тарих ғылымында көшпелілердің тарихына жаңаша тұрғыдан
Жалпы алғанда XІX ғасырдағы орыс тарих ғылымы көшпелілер мен
Русь пен көшпелілер проблемалары кеңестік тарихнамада жан-жақты көтеріліп, үлкен
Кеңестік тарихшылар ішінде бірінші болып бүл мәселе М.Н. Покровский
Әрине, кейінгі еңбектерде М.Н. Покровскийдің түркі халықтары мәдениетінің деңгейін
30-50 жылдары кеңестік тарих ғылымы Русь пен көшпелілер мәселелерінде
Алайда 40-жылдары 20-30 жылдардағы В.А. Порхоменко еңбектерінде көрініс берген
Орыс-қыпшақ қарым-қатынастырын бұлайша ”асыра сілтеп бағалауға” А.И.Попов қарсы шықты.
В.В. Григорьевтің еңбегі жарық көргеннен кейін арада бір ғасырдай
Алайда 1972 жылы хазарлар тарихына қатысты бүкіл әлемдік әдебиеттерді
Түркілер мен шығыс славяндардың мәдени байланыстары туралы орыс тарихнамасында
О. Сүлейменов 1946 жылы шыққан А.И. Поповтың “Кипчаки и
Орыс тарихнамасында көшпелі түркі халықтыр мен славяндар арасындағы мәдени
Еліміздің егемендік алуымен түрлі бағыттағы тарихи зерттеулердің жандана түскенін
Кейінгі орыс тарихнамасының өкілдері де жоғарыда талданған бағыттың жақтаушылары
Орыс мәдениеті тарихының аса ірі өкілі академик Д.С. Лихачев
Түркілер мен славяндардың мәдени байланыстары туралы мәселеде кеңестік тарихнама
Бұл пікір көшпелілердің Еуразия, жалпы Ресей тарихы мен мәдениетіндегі
XVІІІ ғасырдың екінші жартысынан осы мәселені алғаш көтерген авторлар
Тарихнамалық шолуымызды тағы да О. Сүлейменов еңбегіне сүйеніп қорытындыласақ,
Осы арада тағы да бір атап өтуге тура келетін
Орта ғасырлардағы түркі халықтары да өз заманындаы алдыңғы қатарлы
Көшпелі түркі тайпалары мен шығыс славян халықтарының өзара мәдени
Аңғарылып отырғандай, түрікшілдік бар ынтасымен тек өзінің бірегей мәдениетіне
Түркі тайпалары мен халықтарының шығыс славян халықтарымен өзара мәдени
- Революцияға дейінгі орыс тарихнамасының өкілдері түркі-славян халықтарының қарым-қатынасы
- Орыс тарихнамасының бастапқы кезеңінде қалыптасқан бұл пікірлер өткен
- Кеңестік тарихнамада, әсіресе археология ғылымындағы жаңалықтардан кейін түркі
- Соңғы жылдары жарық көрген зерттеулер бұл мәселеге байланысты
ҚОРЫТЫНДЫ
Түркі дәуірінде Қазақстан жерінде өмір сүрген түркі халықтары өз
Аталған мәселе түркі халықтырының тарихын зерттеумен тікелей байланысты қойылды.
Бұл мәселеде де тарихнамалық ойдың дамуының алғашқы кезеңдерінде көшпелілер
Аталған кезеңдегі түркілердің Орта Азия халықтарымен мәдени байланыстары жоғарыда
Жалпы тарих ғылымында қалыптасқан көшпелілердің тарихтағы рөлі туралы жағымсыз
Тарихи білімдердің кеңеюі мен жаңа деректер тобының ғылыми айналымға
Түркі халықтарының көрші халықтармен мәдени байланыстарының келесі кезеңі, Қазақстан
Орталық Азия аймағында, жалпы түркі халықтарының мәдени дамуының, мәдени
Арабтар түркілер жеріне жаулап алу соғыстарын жүргізбеді. 751 жылғы
Қалалық мәдениет пен отырықшылық өмір салты кең дами түсті.
Орталық Азия далаларынан шыққан түркілер Таяу Шығыс елдерінде ислам
Түркі қағанаттарының келесі бір алып көршісі болған Қытай мемлекетімен
Өткен кезеңнің тарихи зерттеулерінің тамаша жетістіктерін жоққа шығаруға болмайды.
Сондықтан ең алдымен түркілердің төл мәдениеті туралы жан-жақты ғылыми
Жалпы алғанда, кеңестік кезеңде, әсіресе орыс зерттеушілері аталған мәселеде
XVІІІ ғасырдың екінші жартысынан бастап орыс тарихындағы көшпелілер проблемасын
Кейінгі орыс тарихнамасының өкілдері де осы бағыттың жақтаушылары екендігін
Бүгінгі таңда көшпелі түркі халықтарының мәдениеті мен мәдени байланыстары,
ПАЙДАЛАНҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
1 Ставиский Б.Я. О международных связах Средней Азии
2 Бартольд В.В. История изучения Востока в Европе и
3 Бернштам А.Н. О роли зовоеваний в исторической концепции
4 Гумилев Л.Н. Көне түркілер. -Алматы: Білім, 1994.
5 Агаджанов С.Г. Очерки истории огузов и туркмен Средней
6 Кумеков Б.Е. Государство кимеков ІX-XІ вв. по арабским
7 Караев О. История Караханидского государство. -Фрунзе: Илим, 1983.
8 Руденко С.И. Культура населения горного Алтая в скифское
9 Киселев С.В. Древняя история Южной Сибирии. -М.-Л.: Изд.
10 Грум-Грижмайло Г.Е. Западная Монголия и Урянхайский край. Т.
11 Кузеев Р.Г. Происхождение башкирского народа. -М.: Наука, 1974.-571
12 Абрамзон С.М. Киргизы и их этногенетические и
13 Жданко Т.А. Очерки исторической этнографии каракалпаков // Труды
14 Шаниязов К. Узбеки-карлуки. -Ташкент.: Наука, 1964. –195 с;
15 Потапов Л.П. Этнический состав и происхождение алтайцев. -Л.:
16 Сүлейменов О. АЗиЯ. Ізгі ниетті оқырман кітабы. /Ауд.
17 Греков Б.Д. Киевская Русь. -М.: ГИПЛ,1949. –511
18 Вопросы истории и историографии культуры Казахстана. (Сборник научных
19 Вопросы истори и историографии материальной и духовной
20 Кузнецова Т.М. Историко-культурные связи Скифии VІ ІІІ вв.
21 Кокин П.М. Этнокультурные контакты на территории Евразии
22 Агеева Е. И. Памятники средневековья (раскопки на
23 Сенигова Т.Н. Средневековый Тараз. -Алма-Ата: Наука,1972. –218 с.
24 Байпаков К.М. Средневековая городская культура Южного Казахстана и
25 Акишев К.А.,Байпаков К.М., Ерзакович Л.Б. Древний Отырар. -Алма-Ата:
26 Нурмуханбетов Б.Н. Некоторые черты раннего ислама в Средней
27 Байпаков К.М. Археологические исследования по программе ЮНЕСКО “Великий
28 Байпаков К.М. Городище Куйрыктобе // Памятники истории и
29 Байпаков К.М. Некоторые социально-экономические и этнокультурные аспекты в
30 Байпаков К.М., Шарденова З.Ж., Перегудова С.Я. Раннесредневековая архитектура
31 Культура и искусство в стратегии развития Казахстана. (Материалы
32 Молодые ученые о проблеме глобализаций и взаимодействий культур.
33 История и культура Центральной Азии и Казахстана: исследов.
34 Центральная Азия: диалог цивилизации в XXI в.: Материалы
35 Культура Среднего Востока. Развитие, связи и взаимодействия. Сб.
36 Идея и реальность евразийства: Материалы Валихановских чтений “Исторические
37 Дулатова Д., И. Султангалиева Г.С. К современной историографии
38 Дулатова Д. И., Нуртазина. Н.Д. К изучению культурных
39 Дулатова Д. И. Некоторые вопросы социально-экономической и культурной
40 Дулатова Д. И. Из истории культурных взаимосвязей казахов
41 Дулатова Д. И. Вопросы истории и культуры тюрков
42 Гранворонский В.В., Яскина Г.С. Диалог цивилизациий: взаимодействие кочевой
43 Гущин Д.А. Исламская культура и мировая цивилизация //
44 Челышева Е.П. Евразия: проблемы культурного синтеза // Мир
45 Капто А. Концептуальные основы культуры мира XXІ века
46 Ауанасова А.М. Некоторые вопросы культурных взаимовлияний народов казахстана
47 Қозыбаев М.Қ. Тарихнама мәселесі толғандырады // Қазақ тарихы.
48 Омарбеков Ш.Т. XX ғасырдың 20-30 жылдарында саяси қуғындалған
49 Нартбаев Ш.Ж. Қазақстанда тәуелсіз тарихи және тарихнамалық ой-пікірлердің
50 Омарбеков Т.О., Омарбеков Ш.Т. Қазақстан тарихы және тарихнамасына
51 Есмаганбетов К.Л. Зарубежная историография истории Казахстана. Диссертация на
52 Hulsewe F.L. Chіna іn Central Azіa. L.,1923.
53 Bazіn L. L’homme et la notіon d’hіstoіre dans
54 Escedy I. Nomads in History and Historical Research
55 Sіnor D. Іnner Asіa and іts contacts wіt
56 Тойнби А. Цивилизация перед судом истрии. Сб. /
57 Шпенглер О. Закат Европы. Пер. вступ. статья А.П.
58 Ясперс К. Смысл и назначение истории. /Пер. с
59 Маулина Н.Н. Культурно-историческая концепция П. Сорокина. Автореф. канд.
60 Григорьев В.В. Об арабском путешествиннике Xв. Абу-Дулофе и
61 Ковалевский А.П. Книга Ахмеда ибн Фадлана о его
62 Волин С.Л. Сведения арабских источников ІX-XVІ вв. о
63 Бичурин Н.Я. Собрание сведений о народах, обитавших в
64 Кюнер Н.В. Китаиские известия -М.: Изд-во вост.
65 Зуев Ю.А. Китайские известия о Суябе // Изв.
66 Зуев Ю.А. Тамги лошадей из вассальных княжеств //
67 Зуев Ю.А. Ранние тюрки: очерки истории и идеологии.
68 Дәулетхан Э. Қытай жылнамаларындағы мәденитетімізге қатысты кейбір деректер
69 Византийские историки. Пер. с греч. С. Дестуниса. -Спб.,1860.
70 Артановский С.Н. Историческое единства человечества и взаимовлияние культур.
71 Мүтәліпов Ж. Әлемдік мәдениеттер жайындағы батыстық прагдиманың қалыптасуы
72 Давыдов Ю.Н. Исскуство и элита. -М.: Искусство, 1966.
73 Марр Н.Я., Мешаннов И.И. Общее учение о языке
74 Мещанинов И.И. Теория миграции в археологии //СГАИМК. -1931.-
75 Васильев Л.С. О роли внешних влияний возникновений китайской
76 Василев Л.С. Происхождение древнекитайской цивилизации // МИ. -1972.
77 Третьяков П.Н. Этногенетический процес и археология // Советская
78 Толстов С.П. Некоторые проблемы всемирной истории в свете
79 Қазақстан тарихы. Көне заманнан бүгінгі күнге дейін. 5-томдық.
80 Ромодин В. Предисловие. В кн. Бартольд В.В. Соч.,т.2.
81 Бартольд В.В. Двенадцать лекций по истории турецких народов
82 Бернштам А.Н. Социально-экономичечкий строй орхоно-енисейских тюрок VІ-VІІІ вв.
83 Бернштам А.Н. Археологические работы в Казахстане и Киргизии
84 Бернштам А.Н. Памятники старины Таласской долины. -Алма-Ата:
85 Бернштам А.Н. Некоторые итоги археологических работ в Семиречье
86. Якубовский А.Ю. Развалины Сыгнака // Сообщения ГАИМК. Т.
87 Толстов А.П. Древний Хорезм. -М.: Изд МГУ,1948. –351
88 Толстов А.П. По следам древнехорезмийской цивилизаций. -М.-Л.: Изд
89 Толстов А.П. Города огузов // СЭ. -1947.
90 Маргулан А.Х. Из истории городов и строительного искусства
91 Маргулан А.Х. Отчет о разведке Центрально-Казахстанской археологической экпедиции
92 Окладников А.П. Открытие Сибирии. 2-е изд. -М.: Мол.
93 Гумилев Л.Н. Қиял патшалығын іздеу. -Алматы: Балауса,
94 История и культура народов Средней Азии. (Древность и
95 Средняя Азия в древности и средневековье (История и
96 Культура и искусства народов Средней Азии (Древность и
97 Средняя Азия и ее соседи в древности и
98 Китай и ее соседи в средневековье. Сб.
99 Культурные связи народов Средней Азии и Кавказа. Древность,
100 Сибирь, Центральная Азия в средние века. -Новосибирск.: Наука,
101 Центральная Азия и Тибет //В кн.: История и
102 Шнирельман В.А. Наука в условиях тоталитаризма // Этнографическое
103 Проблемы современной тюркологии: Материалы Всесоюзной тюркологической конференций. -
104.Дахшлейгер Г.Ф. Формирование многонационального региона и этнокультурные контакты //
105 Репрессированная тюркология. / Под ред. Ашнин Ф.Д., Алпатов
106 Репрессирование востоковедения. Востоковеды, подвергшиеся репрессиям в 20-50-е
107 Хара-Даван Э. Чингиз хан как полководец и его
108 Козыбаев М.К. Л.Н. Гумилев и проблема степной цивилизаций
109 Сатыбалды М. Тоталитаризм жағдайындағы түркітану ғылымы // ҚазҰУ
110 Жұмабаев Ә. Лев Гумилев және оның Ұлы дала
111 Клейн Л.С. Горькие мысли “привередливого” рецензента об учении
112 Маклаков К. Теория этногенеза с точки зрения
113 Шнирельман В., Панарин С. Л.Н. Гумилев: основатель этнологии?
114 Лихачев Д.С. Руссская культура. - М.: Искусство, 2000.
115 Қозыбаев М.Қ. Қазақ тарихы – Дала өркениетінің құрамды
116 Хазанов А.М. Кочевники и внешний мир. -Алматы: Дайк-Пресс,
117 Жұмабаев М. Шығармалары. (Өлеңдер, поэмалар, қара сөздер). –
118 Ауэзов Мурат Времен связующая нить. -Алма-Ата: Жазушы, 1971.
119 Касымжанов А.Х. Пространство и время великих традиций. -Алматы:
120 Касымжанов А.Х. Портреты: Степь глазами извне. От Герадота
121 Қодар Ә. Түрік философиясының негіздері // Тамыр.
122 Омаров Е.С. Взаимосвязь Иранской и Казахской цивилизаций //
123 Узакбаева С.А. Казахская культура как часть мировой цивилизаций
124. История Қазахской ССР (с древнейших времен до наших
125. Бурнашева Р.З. Новые монетные дворы // Памятники истори
126 Бурнашева Р.З., Юсупова С.М. Монетные данные находки с
127 Бурнашева Р.З., Юсупова С.М. Торговые связи города Джамуката
128 Таймагамбетов Ж.К. О постановке вопроса о древних связах
129 По Великому Шелквому пути. -Алма-Ата,1991. –320 с.
130 Байпаков К.М. Средневековые города на Великом Шелквом пути.
131 Байпаков К.М. Нуржанов А. Ұлы Жібек жолы және
132 Байпаков К.М. Елеуов М.Е. Средневековые города Казахстана на
133. Терновая Г.А. Образы искусства как источник по мировозрению
134 Шарденова З.Ж. Архитектура центрального зала городища Костобе //
135 Смагулов Е.А. Комплекс ритуальных атрибутов из Отрарского оазиса
136 Савельева Т.В. Оседлая культура северных склонов Заилийского Алатау
137 Савельева Т.В. Международные культурные и торговые связи городов
138 Цинман М.З. Методологические проблемы типологии отношении собственности у
139 Бернштам А.Н. Некоторые итоги археологических работ в Семиречье
140 Казахстан: Природные условия и ресурсы СССР. -М.,1969. -С.400-405.
141 Россия. Полное географическое описание нашего отечества. Т.19. Туркестанский
142 Агеева Е.И., Пацевич Г.И. Из истории оседлых поселении
143 Акишев А.К. Археология Казахстана за советский период //
144 Байпаков К.М. Итоги и перспективы развития казахстанской археологии
145 Гафуров Б.Г. Кушанская эпоха и мировая цивилизация. -М.:
146 Культура древних скотоводов и земледельцев Казахстана. -Алма-Ата: Наука
147 Гафуров Б.Г., Мирошников Л.И. Изучение цивилизации Центральной Азии.
148 Іnternatіonal Sіmposіum on “dіaloqe amonq Cіvіlfzatіons: Іnteractіons between
149 Марущенко А.А. Елькен-тепе // ТИИАЭ АН ТССР.
150. Ганялин А.Ф. Теккем-тепе // ТИИАЭ АН ТССР Т.2.
151. Итина А.М. История степных племен Южного Приаралья. -М.:
152 Сарианиди В.М. Степные племена эпохи бронзы в Маргиане
153 Жданко Т.А. Номадизм в Средней Азии и Казахстана
154 Плетнева С.А. Кочевники средневековья. -М.: Наука, 1982. –188
155 Беленицкий А.М., Бентович И.Б., Большаков О.Г. Средневековый город
156 Смирнова О. И. Сводный каталог Согдийских монет. Бронза.
157 Бурнашева Р.З. Монеты раннего средневековья с городища Отрар
158 Сенигова Т.Н., Бурнашева Р.З. Изоброзительный мотив льва в
159 Буряков Ю.Ф. Генезис и этапы развития городской культуры
160 Байпаков К.М. Город и степь в эпоху средневековье
161 Взаимодействие кочевых культур и древних цивилизации. -Алма-Ата: Наука,
162 Взаимодействие кочевых культур и древних цивилизации. Алма-Ата: Наука
163 Гумилев Л.Н. Культрогенез и этногенез кочевых и оседлых
164. Кумеков Б.Е. Государство кимаков ІX-XІ вв. по
165 Маргулан А.Х. Остатки оседлых поселений в Центральном Казахстане
166 По Великому Шелковому пути: Альбом. / Автор вводной
167. Маршак Согдийское серебро. -М.: Наука, 1971. –157 с.
168 Шалекенов У.Х. Түріктердің отырықшы өркениеті. – Алматы: «Алтын
169 Смирнова О.И. Очерки из истории Согда. -М.: Наука,
170 Бернштам А.Н. Согдийская колонизация Семиречья // КСИИМК. Вып.6.
171 Бартольд В.В. О христианстве в Туркестане в домонгольский
172. Массон К вопросу о взаимоотношениях Средней Азии с
173 Чуийская долина. /Сост. под. ред. А.Н.Бернштама. // МИА.
174 Бернштам А.Н. Памятники старины Таласской долины. -Алма-Ата: КазОГИЗ,
175 Кляшторный С.Г. Древнетюркские рунические памятники как источник по
176 Кляшторный С.Г., Султанов Т.И. Казахстана: Летопись трех тысячилетий.
177 Пигулевская Н. Византия на путях в Индию. Из
178 Гафуров Б.Г. Таджики. Древнейшая, древняя, средневековая история. М.:
179 Массон В. Раннесреневековая археология Средней Азии и
180 Распопова В.И. Поясной набор Согда VІІ-VІІІ вв //
181 Грязнов М.П. Курган как архитектурный памятник // В
182 Обельченко О.В. Насыпи курганов в долине Заравшана (К
183 Маршак А.П. Керамика Согда V-VІІ вв. как историко-культурный
184 Распопова В.И., Маршак Б.И. Кочевники и Согд //В
185 Деопик В.Д. Стеклянные, каменные и металлические украшения ІV-ІX
186 Деопик В.Д. Классификация и хронология аланских украшений VІ-ІX
187 Барманкулов М. Хрустальные мечты тюрков о квадронаций. -Алматы:
188 Бэртельс М. Избранные труды. Т.1. -М.: Изд-во вост.
189 Чугучевский М.Н. Новые материалы к истории согдийской колоний
190 Альбаум К.А. Живопись Афрасияба. -Ташкент: Фан,1975. –112 с.
191 Литвинский Б.А. Кангюско-сарматский фарн. К истоико-культурным связам племен
192 Пигулевская В.Н. Культура сирийцев в средние века. -М.:
193 Культура древнего и средневекового Самарканда и исторические связи
194 Қызыласов Л.Р., Смирнова О.И., Щербак А.М. Монеты из
195 Литвинский Б.А. Еще о буддийских памятниках Семиречья (Киргизия)
196 Смирнова О.И. К вопросу о языке легенд на
197 Кляшторный С.Г., Лившиц В.А. Согдийская надпись из Бугута
198 Лившиц В.А. Хромов А.Л. Согдийский язык // В
199 Кызыласов Л.Р. Историко-культурное взаимодействие Иранских и Тюркских народов
200 Бартольд В.В. К вопросу о языках согдийском и
201 Рифтин Б.Л. Из истории культурных связей Средней
202 Бартольд В.В. Культура мусульманства. –Петроград: Огни, 1918.
203 Марғұлан Ә.Х. Жамал Қарши //Жалын. -1972. - №
204 Мюллер А. История ислама с основания до новейших
205 Грюнебаум Г.Э. Классический ислам. Очерк историй 600-1258гг. (пер
206 Балтанова Г.Р. Ислам в СССР: анализ зарубежных концепций.
207 Гордлевский В.А. Изб. соч., Т.1. -М.: Изд-во вост.
208 Семенова Л.А. Из историй средневековой Сирий. (сельжукский период)
209 Уат У.М. Влияние ислама на средневековую Европу. /Пер
210 Мец А. Мусульманский Ренессанс. /Пер. с анг. –
211 Лень-Пул С. Мусульманские династий. /Пер с анг. и
212 Босфорт Нашествие варваров – появление тюрок в мусульманском
213 Бартольд В.В. Обзор истории тюркских народов. Соч.,т. 5.
214 Нуртазина Н.Д. Ислам в истории средневекового Казахстана. -Алматы.:
215 Нуртазина Н.Н. Этапы этнокультурных и духовных связей государства
216 Стеблева Развитие тюркских поэтических форм в XІ веке
217 Салье М.А. Об освещении роли так называемой «арабской
218 Массон В.М. УСА и изучение средневековых городов. //В
219 Толстов Л.Н По древним дельтам Окса и Яксарта.
220 История Бухары. -Ташкент: Фан, 1976. –383 с.
221 Вяткин М. Очерки истории Каз ССР. -М.: Госполитиздат,
222 Жеңіс Ж.Ж. Түркілер билігі тұсындағы Иран (XІІ-XІV). Мәселенің
223 Қартабаева Е.Т. Араб-мұсылман мәдениеті және Орталық Азия халықтарының
224 289. Қазақ-Иран мәдени байланыстарының өткені мен болашағы: Қазақтардың
225 Байпаков К.М. Ұлы Жібек жолы бойындағы ортағасырлық қалалар.
226 Досымбаева А. Мерке сакральная земля тюрков Жетысу. -Тараз:
227 Жумагамбетов Т.С. Проблемы формирования и развития древнетюркской системы
228 Шишкин В.А. К вопросу о древних культурных связах
229 Васильев Л.С. Культурные и торговые связи Ханьского Китая
230 Валтурская Н. Н. К вопросу о культурных связах
231 Васильев Л.С. Культы, религии и традиций в Китае.
232 Васильев В.П. Об отношениях древнекитайского языка к среднеазиатским
233 Георгиевский С.М. Анализ иеороглифической письменности китайцев, как отражающей
234 Григорьев В.В. Восточный Туркестан. -Спб.,1856. –577 с.
235 Итс Р.Ф. Этническая история юго-восточной Азии. -Л.: Наука,
236 Теплоухов С.А. Опыт классификации древних металлических культур Минусинского
237 Шефер Э. Золотые персики Самарканда. Книга о чузеземных
238 Чеснов Я.В. Историческая география стран Индокитая. -М.: Наука,1976.
239 Деопик Д.В. Всадническая культура верхней Янцзы и восточный
240 Восточный Туркестан в древности и раннем средневековье: Очерки
241 Восточный Туркестан в древности и раннем средневековье: Этнос,
242 Литвинский Б.А. Исторические судьбы Восточного Туркестана и Средней
243 Литвинский Б.А. Настенная живопись Калаи-Кафиргиргания. //В кн: Кавказ
244 Дьяконова Н.В. Буддийская икона из собрани петровского //
245 Дьяконова Н.В. Материалы по культовой иконографии Центаральной Азии
246 Дьяконова Н.В. Осада Кушенгары. //В кн. Восточный Туркестан
247 Дьяконова Н.В. “Сасанидские ткани” // ТГЭ. Т.10. -М.-Л.,
248 Дьяконова Н.В. Фрагмент степной росписи из Турфанского оазиса
249 Дьяконова Н.В. Росписи Пянджикента и живопись Средней Азии.
250 Бартольд В.В. Аксу. Соч.,Т.3. -М.: Наука, 1965. –711
251 Бартольд В.В. Алты-Шехр. Соч.,Т.3. -М.: Наука, 1965. –711с.
252 Бартольд В.В. Кашгар. Соч.,Т.3. -М.: Наука, 1965. –711с.
253. Бартольд В.В. Кульджа. Соч.,Т.3. -М.: Наука, 1965. 711с.
254 Бартольд В.В. Работы по исторической географии. Соч.,Т.3. -М.:
255 Бернштам А.Н. Проблемы истори Восточного Туркестана // ВДИ.
256 Якубовский А.Ю. Арабские и персидские источники об Уйгурском
257 Кляшторный С.Г. Хунны и тюрки. //В кн.: Восточный
258 Малявкин А.Г. Уйгурское Турфанское княжество в XІІІ веке
259 Малявкин А.Г. Материалы по истории уйгуров в ІX-XІІІ
260 Малявкин А.Г. Уйгурское государство в ІX-XІІ вв. -Новосибирск.:
261 Крюков М.В., Малявкин В.В, Софронов М.В. Китайский этнос
262 Китайский этнос на пороге средних веков. -М.: Наука,1979.-310
263 Восточный Туркестан и Средняя Азия: История. Культура. Связи.
264 Восточный Туркестан в древности и раннем средневековье: Архитектура.
265 Восточный Туркестан и Средняя Азия в системе культур
266 Поршнев Б.Ф. Социальная психология и история.-М.: Наука, 1966.
267 Яценко С.А. Влияние костюмного комплекса древних тюрок. //В
268 Распопова В.И. Металические изделия ранне – средневекового Согда.
269 Худяков Ю.С. Распространение древнетюркской культуры в Восточном туркестане.
270 Дәулетхан Ә. Түркеш мемлекетінің саяси және мәдени тарихы.
271 Бартольд В.В. Состояние и задачи изучения истории Туркестана.
272 Этнопсихология. Учеб. Пособие. /Под ред. К.Б. Жарықбаева.
273 Татищев В.Н. История Российская. Т.1. -М.,-Л.: Наука, 1962.
274 Добрушкин Е.М. О методике изучения татищевских известий. //В
275 Куник А. О тюркских печенегах и половцах по
276 Данилевский Н.Я. Россия и Европа. -М.: Книга, 1991.
277 Социологическая мысль в России. -Л.: Наука,1978. –416 с.
278 Карамзин М.Н. История государства Российского. Репр. воспр. изд.
279 Погодин М.П. Исследования, замечания и лекций русской историй.
280 Соловьев С.М. История России с древнейших времен. Кн.
281 Ключевскии В. О. Курс русской истории. Соч., в
282 Костомаров Н.И. Черты народной южнорусской истории. //В кн:
283 Голубовский П.В. Печенеги торки и половцы до нашествия
284 Плетнева С.П. Печенеги торки и половцы в южнорусских
285.Григорьев В.В. О двойственности верховной власти у хазар.
286 Артамонов М.И. История хазар. -Л.: Изд-во Гос. Эрмитажа,1972.
287 Бартольд В.В. Восток и русская наука. Соч.,т.9.
288 Покровский М.Н. Русская история с древнейших времен.
289 Мавродина Р.М. Русь и кочевники: Печенеги, торки, половцы.
290 Пархоменко В.А. Киевская Русь и печенеги. (к вопросу
291 Пархоменко В.А. Следы половецкого эпоса в летописях. //В
292 Пархоменко В.А. У истоков русской государственности (VІІІ-XІ вв)
293 Горделевский В.А. Что такое “Босый волк?” (к толкованию
294 Попов А.И. Кипчаки и Русь. //Учен.зап. ЛГУ. Серия
295 Иванов И. П. Об одной ошибочной концепции.
296 Рыбаков Б.А. Русь и Хазария. Академику Б.Д. Грекову
297 Негматов Н.Н. Государства Саманидов (Мавереннахр и Хорасан в
298 Даркевич Б.П. Художественный металл Востока VІІІ-XІІІ вв. Произведения
299 Малаева З.А. К историографии культурных связей Средней Азии
300 Готье Ю.В. Очерки по истории материальной культуры Восточной
301 Ирмуханов И.Б. Хазары и казахи: Связь времен и
302 Сулейменов О. Тюрки до истори. -Алматы: Атамұра, 2002.
303 Барманкулов М. Золотая баба: Евразийство во всем и
304 Барманкулов М. Тюркская вселенная. -Алматы: Білім, 1996. –240
305 Барманкулов М. Хан … Иван. -Алматы: Вифрания, 1995.
306 Аджи М. Полынь половецского поля. -М.: ТОО “Пик-Контекст”,
307 Аджи М. Европа, тюрки, Великая степь.- М.: Мысль,1998.
308 Қайыржанов А.К. Палеотюркистика - Мир древних тюрков.
309 Потанин Г.Н. Восточные мотивы в среднеевропейском эпосе. Изд.
310 Гөкалп З. Түрікшілдік теориясы. // Жас Түркістан. -1999.
311 Лихачев Д.С. Поверх барьеров. //Литературная газета. -1992. 6
1
1