Жоспар
Кіріспе..................................................................................................................5
І Сыртқы экономикалық қатынастардың дамуы......................................8
1.1Валюта жүйесі оның мәні құрылымы......................................................8
1.2Сыртқы экономикалық қатынастардағы Валюта жүйесінің даму кезеңдері...........................................................................................................
ІІ Сыртқы экономикалық қатынастағы валюта-қаржы механизімін
2.1 Сыртқы экономикалық қызметтің сипаттамасы.................................13
2.2 Валюталық жүйенің қызметтері, принциптері.......................................20
ІІІ.Сыртқы экономикалық байланыстар жүйесіндегі валюта жүйесін жетілдіру
3.1Сыртқы экономикалық қатынастар, валюта жүйесін жетілдіру............................................................................................................25
3.2 Сыртқы экономикалық қатынастардағы валюта механизімін реттеу жолдары................................................................................................28
3.3 Қорытынды................................................................................................33
Әдебиеттер........................................................................................................35
Кіріспе.
Валюталық - бұл ұлттық шаруашылық қызметтерінің нәтижелері мен
Валюталық жекелеген элементтері -вексель ісі түрінде Ертедегі Грецияда
Валюталық жүйелер материалдық өндіріс саласына, сондай-ақ бөлу, айырбас
Валюталық қатынастар жағдайы ұлттық және дүниежүзілік экономиканың дамуына,
Халықаралық шаруашылық байланыстардың дамуы шамасына байланысты валюталық жүйе
Басында елдегі ұдайы өндіріс процесіне қажетті валюталық ресурстарды
Валюталық жүйенің маңызды элементі - валюталық бағам болып
Валюталық бағам - бұл бір елдің ақша бірлігінің
Бағамның қалыптасуына ықпал ететін үш факторлар тобын бөліп
Саяси - саяси тұрақтылық, валюталық заңдылықтардың ырықтандырылуы, валюталық
Валюталық бағамның ауытқу шектері паритеттің 1%-нан асқан жоқ
Қазақстанның валюталық саясаты мемлекеттің және тұтастай алғанда экономиканың
Осыған байланысты мемлекеттің валюталық реттеу саласындағы негізгі басымдығы
Шикізатқа әлемдік бағаның көтерілуі және 1999 жылы сәуірде
Мұнан кейінгі бес жыл ішінде теңгенің еркін құбылмалы
Осы валюталық режимді сақтау өндірістің және әлбетте экспорттың
І.Сыртқы экономикалық қатынастардың дамуы.
1.1Валюта жүйесі оның мәні құрылымы.
XX ғасырдың орта шенінен бастап халықаралық экономикалық, қаржы-қаражат
Валюталық қатынастар дегеніміз — дәстүрлі ақша қызметінің дуниежүзілік
Дүниежүзілік ақша сыртқы сауда мен қызмет көрсетулерді, капиталдар
Валюталық қатынастар ұлттық және сыртқы деңгейде жүзеге асады.
Ұлттық валюта жүйесінің негізгі белгілеріне мыналар жатады:
Ұлттық валюта бірлігі;
ресми алтын-валюта қорының құрылымы;
Ұлттық валютаның паритеті мен валюта курсын қалыптастыратын механизмі;
валютаның айырбасталу мүмкіндігі (обратимость,конвертируемость валюты);
— валюталық шектеулердің деңгейі;
— мемлекеттің сыртқы экономикалық есептеулерді жузеге асыру тәртібі
Ұлттық валюта жүйесін байланыстыратын буынға валютаның курсы (құны)
Валютаның курсы дегеніміз — жекелеген елдердің валюталарының ара
„Паритет — валюталардың алтын мөлшеріне сәйкес ара қатысы.
Салықаралық валюта жуйесі дүниежузілік шаруашылық шеңберіндегі валюталық қатынастарды
Бүл жүйе дүниежүзілік капиталистік шаруашылықтың бірте-бірте қалыптасуы нәтижесінде
Сыртқы валюта жүйесінің негізгі элементтеріне мыналар жатады:
ұлттық және ұжымдық валюта бірліктерінің қоры;
халықаралық өтімді (ликвидный) активтердің құрамы мен құрылымы;
— валюталық паритеттер мен курстардың (валюта құнының) механизмі;
валюталардың өзара айырбасталу жағдайы;
халықаралық есептеулердің нысандары;
халықаралық валюта рыноктары мен дүниежүзілік алтын рыногындағы орныққан
сыртқы экономикалық валюта-қаржы қозғалысын реттеуші ұйымдар
Сыртқы экономикалық валюта жүйесінің негізгі міндетттеріне тұрақты экономикалық
1.2 Сыртқы экономикалық қатынастардағы Валюта
Сыртқы экономикалық валюта жүйесі — динамикалық, дамушы жүйе.
Халықаралық валюта жүйесінің бірінші түрін алтын стандарт жүйесі
Алтын стандарт жүйесінің негізгі белгілеріне мыналар жатады:
— әрбір валюта бірлігінде белгілі алтын мөлшерінің болуы;
валютаның алтынға айырбасталу мүмкіндігінің ел ішінде мемлекет шекарасынан
алтын құймалардың монетаға (тиынға) айырбасталуы, алтынның еркін экспортталуы
алтынның ұлттық қоры мен ел ішіндегі ақша ұсынысы
Алтын стандартқа негізделген халықаралық есептеулердің механизмі қатаң курс
Капиталистік шаруашылықты жүргізудің бірте-бірте күрделенуі, дүниежүзілік шаруашылық байланыстарының
Екінші жүйе — алтын девизді стандарт жүйесі 1922
Алтын — валюталық стандарт жүйесі XX ғасырдың 30-жылдарында
— елдер арасындағы түпкілікті ақшалай есеп айырысу қызметін
— әр түрлі елдердің валюталары құнының өлшемі ретінде
— басқа елдердің орталық банктері мен үкімет мекемелері
Унция — ағылшын өлшем жүйесіндегі масса бірлігі, Алтынның
— валюталарды өзара салыстыру және оларды айырбастау алтын
— әрбір ел өз валютасы курсының тұрақтылығын басқа
Валюталардың рыноктық курсы белгіленген алтын немесе доллар паритеттерінен
— мемлекетаралық валюталық қатынастарды реттеу Бреттон-Вудс конференциясында құрылған
Бреттон-Вудс келісімі сыртқы экономикалық валюта жүйесінің дамуындағы маңызды
60-жылдардың соңына қарай Бреттон-Вудс жүйесі күшейе түскен дүние
ІІ.Сыртқы экономикалық қатынастағы валюта-қаржы механизімін
2.1 Сыртқы экономикалық қызметтің сипаттамасы.
Нарыққа көшу өзара байланыста және дүниежүзілік экономикамен бәсекелестікте
Қызметтің сыртқы экопомшальщ сферасы мемлекеттің, оның жеке және
Дамудың қазіргі кезеңінде сыртқы экономикалық байланыс-тарға мыналар жатады:
сыртқы сауда;
шетелдік инвестициялау: бірлескен кәсіпкерлік, соның ішінде
занды тұлғалардың мүлкіке акциялар және басқа бағалы қағаздар
арқылы үлестік қатысу, концессиялар — едцің аумағында шаруа-
шылық және өзге қызметті жүзеге асыру үшін мемлекет
дегі табиғи ресурстарды, әр түрлі объектілерді пайдалануға мүлік
құқықтарын алу, меншікті жадцау;
елдің халықаралық қаржы-кредит ұйымдарына қатысуы; сырт-
қы экономикалық қызметтің бұл нысанымен шетелдік кредиттер
мен қарыздарды беру байланысты және халықаралық қаржы және
басқа ұйымдарға жарналар төленеді;
ғылым, техника, мәдениет, туризм салаларындағы ынты-
мақтастық;
5) шет елдерде елшіліктерді, консулдықтарды және басқа
қызметкерлерді ұстау жөніндегі есеп-қисаптарды жүргізу.
Дамыған еддердің экономикасында сыртқы экономикалық қызметтің маңызды құрамды
Арнаулы экономикалық аймақтарды — айрықша құқықтық жоне экономикалық
Аталған сыртқы экономикалық байланыстарды дамыту рес-публиканың шетелдермен валюта-қаржы,
Сыртқы сауда экспорт пен импортты қамтиды. Өндірістің қазіргі
Сонымсн бірге қазіргі кезде өндірістің қалыптасқан құрылымына байланысты
Қаржы практикасында экспорттың бюджеттік тиімділігі ~ валюталық түсім-ақша
Валюталық түсім-ақша Ұлттық банктің бағамымен теңгеге қайта саналады.
Импорта негізгі баптар машиналар, құрал-жабдық, көлік құралдары, приборлар,
Макроэкономикалық теориада экспорттың импорттан асып түсуі ұлттық экономиканы
Экспорт-импорт операцииларын жүргізуде респуб)ликаның негізгі әріптестері жақын шетелдер,
Сыртқы экономикалық қьгзметтің маңызды аспектісі — шетел инвесторларының
Инвестициялардың екі түрі болады: тура және қоржыңдық. Тура
Шетелдік инвестицияларды тарту үшін қажетті жағдайлар жасалуы тиіс:
шетелдік инвесторлардың қызметімен байланысты әкімшілік рәсімдерді ықшамдау: жұмыс
елдің ұлттық мүдделері үшін қызмет түрлеріңдегі басымды салық
жерді, жылжымайтын -дүние-мүлікті пайдалану құқығын қамтамасыз ету, қызметкерлерді
пайда әкетіліміне үкімет кепілдіктерін немесе оны қайта капиталдандырудың
Жаңа қоғам өзінің соны өзгерістерін бірғе ала келетіні
Қазақстанда нарықтық реформаларды табысты жүзеғе асыру үшін Бүкіл
Туризм әлемнің көптеген елдерінде экономика мен қоршаған ортаға
Ел экономикасын дамытуға үлес қосуға тиіс туризмді өркендету
Соңғы кездері шетелден келетін туристерді ынталандыру жөніңдегі бірқатар
Сонымен қатар, бүгінгі танда республикада туристік саланы дамытудың
Шет елдерде елшіліктерді, консудықтарды және басқа қызметкерлерді ұстауды
Тәуелсіз дамудың он жылында еліміздің сыртқы саясатын белгілейтін
|Сыртқы экономикалық қызметгі дамытудың негізі көптеген шаруашылық заңдарда
2.2 Валюталық жүйенің қызметтері, принциптері
Ұлттық валюта жүйесін байланыстыратын буынға валютаның курсы (құны)
Валютаның курсы дегеніміз — жекелеген елдердің валюталарының ара
Паритет— валюталардың алтын мөлшеріне сәйкес ара қатысы. Паритет
Халықаралық валюта жүйесі дүниежүзілік шаруашылық шеңберіндегі валюталық қатынастарды
Бұл жуйе дүниежүзілік капиталистік шаруашылықтың бірте-бірте қалыптасуы нәтижесінде
Халықаралық валюта жүйесінің негізгі элементтеріне мыналар жатады:
ұлттық және ұжымдық валюта бірліктерінің қоры;
халықаралық өтімді (ликвидный) активтердің қура-
мы мен құрылымы;
валюталық паритеттер мен курстардың (валюта құнының) механизмі;
валюталардың өзара айырбасталу жағдайы;
халықаралық есептеулердің нысандары;
халықаралық валюта рыноктары мен дүниежузілік алтын рыногындағы орныққан
халықаралық валюта-қаржы қозғалысын реттеуші
ұйымдар (Халықаралық валюта
Халықаралық Валюта жүйесінің негізгі міндетттеріне тұрақты экономикалық өсуді,
Халықаралық Валюта жүйесі халықаралық экономикалық қатынастарды кеңейтуге, немесег
Халықаралық валюталық қатынастар - бұл ұлттық шаруашылық қызметтерінің
Валюталық қатынастардың жекелеген элементтері -вексель ісі түрінде Ертедегі
Халықаралық валюталық қатынастар материалдық өндіріс саласына, сондай-ақ бөлу,
Валюталық қатынастар жағдайы ұлттық және дүниежүзілік экономиканың дамуына,
Халықаралық шаруашылық байланыстардың дамуы шамасына байланысты валюталық жүйе
Тарихта мынадай валюталық жүйенің типтері қалыптасқан: ұлттық, дүниежүзілік,
Басында елдегі ұдайы өндіріс процесіне қажетті валюталық ресурстарды
Ұлттық валюталық жүйе мен дүниежүзілік шаруашылықтың даму негізінде
Дүниежүзілік валюталық жүйені мемлекеттік-құқықтық ұйымдастыру формасы жетекші елдердің
Ұлттық және дүниежүзілік валюталық жүйе арасындағы байланыс пен
Егер ұлттық валюталық жүйе ұлттық валютаға - елдің
Резервтік валюта - халықаралық төлем және резерв құралы
Резервтік валюта мәртебесін алудағы алғышарттар:
дүниежүзілік өндірісте, тауарлар мен капитал экспорттарында елдердің билік
жоғары тиімді байланыс жүйесі бар несиелік-банктік мекемелердің дамыған
басқа елдерде оған деген сұранысты қамтамасыз ететін, халықаралық
Резервтік валюта мәртебесі эмитент-елдің экономикасына белгілі бір міндеттемелерді
Халықаралық есептік ақша бірлігі - валюталық паритет пен
Валюталық "қоржын" 1973 жылы наурыз айынан бастап өзгермелі
Валюталардың орташа өлшемді құны, топқа кіретін валюталардың АҚШ
Елдің экономикалық және валюталық жағдайларына байланысты анықталатын валюталардың
ІІІ.Сыртқы экономикалық байланыстар жүйесіндегі валюта жүйесін жетілдіру
3.1Сыртқы экономикалық қатынастар,валюта жүйесін
Сырткы экономикалық кызметті мемлекеггік реттеу әр түрлі нысанлар
сыртқы экономикалық қызметті қаржыландыру;
салық салу;
инвестициялау;
сыртқы қарыз алу;
сыртқы берешек;
экспортты қаражаттандыру.
Реттеу әдістері көрсетілген нысандарға сай келеді және тура
Тура әдістерге реттеудің әкімшілік нысандары: лицензиялар мен квоталар
Реттеменің жанама немесе экономмкалық әдістері неғұрлым пәрменді және
Валюта бағамы немесе басқа еддің валютасьның ақша бірлігінде
Мемлекеттің валюта бағамдарының жүйесі икемді (құбылмалы) немесе тіркелген
Икемді бағамдар жүйесі кезінде айырбас валюталардың сұранымы мен
Отандық импортерлер үшін бағамдардың ауытқулары шетел тауарларын сатып
Сойтіп, валюта бағамы экспорт пен импорттың көлеміне әсер
Дағдарысты ахуалдар кезінде: өндірістің едәуір құлдырауы мен қанағаттанғысыз
Салықтар сыртқы экономикалық қатынастардың маңызды реттеуіші болып табылады;
3.2 Сыртқы экономикалық қатынастардағы валюта механизімін реттеу жолдары.
Қазақстан Рссмубликасының экономикалық қатынастарып дамытуда ортанықтандырылған валюта қорларын
Мемлекеттің, мемлекеттік емес секгордың валюта ресурстары валюталық операциялар
Валюталық операциялар ағымдағы және капитал қозғалысына байланысты операцияларға
Ағымдағы операцияларға мыналар жатады:
тауарлар мен қызметтерге төлем мерзімі ұзартылмаған есеп айырысуларды
экспорт-импорт мәмілелері бойышпа 180 күннен аспайтын мерзімге кредит
180 күннен аспайтын мерзімге кредиттер беру және кредитгер
дспозиттер, инвестициялар, қарыз және өзге де операциялар бойынша
сауда түріне жатпайтын ақша аударымдары, оған қоса гранттар,
Капитал қозғалысына байланысты операциялар мыналарды қамтиды:
иивестициялар;
жылжымайтын мүліктің мүліктік және басқа да құқықтарына төленетін
180 күннен астам мерзімге экспорттық-импортгық мәмілелер бойьшша кредит
Валюталық оиерациялар: экспорт, импорт, қызметтер көрсету, капиталды имвестициялау,
Елдегі пайдаланылатын барлық валюталық ресурстардың түсу кездері болуы
Валюталық ресурстар қаржы ресурстарының құрамды бөлігі болып табылады
Мемлекеттік валюта ресурстары мыналардың есебінен қалыптасады:
экономиканың мемлекеттік секторының — кәсіпорындардың, ұйымдардың, компаниялардың, фирмалардың,
тауарлар мен жүктердің кеден шекарасы арқылы қозғалысы жөніндегі
келісімшарттардың, мәмілелердің, контракттардың шетелдік қатынасушылары төлейтін салықтардан, бонустардан,
валюталық заңды бұзғаны үшін шетелдік валютада төленген айыппұлдар
шетел банктеріңде және басқа қаржы ұйымдарына депозиттерді орналастырудан
шетел мемлекеттерінің, банктерінің, халықарлық және мемлекетаралық қаржы ұйымдарының
валютадағы грантар мнн тегін көмек түріндегі түсімдер.
Валюталық ресурстар көбінесе мемлекетің қарамағына шо-ғырландырылады. Басым мәселелерді
Мемлекетің валюта ресурстары былайша пайдаланынады:
1) Ұлттық банк: "валюталық басқыншылықтарды — елдегі тұрақты
2) Қаржы министірлігі: қарыздар туралы келісімшартпен
белгіленген уақытта сыртқы берешекті өтеу графигі бойынша жабу
үшін; халықаралық ұйымдардағы мүшелік үшін жарналар төлеу;
елшіліктердің, консулдықтардьщ, өкілдіктердің және басқа елдердегі
осындай органдардың жұмысын қаржыландыру үшін;
Үкімет органдары: мемлекеттік қажеттерді — тауарлар мен
көпшілік қолды бұйымдарды импорттау жөніндегі орталықтанды-
рылған сатып алуды қанағаттандыру үшін;
Басқарудың жергілікті органдары — коммуналдық шаруа-
шылықтың, өндірістік емес сфераның қажеттіліктерін, аймақтар-
дың жергілікті инфрақүрылымын дамытуды, халықтың түрлі елеулі
қажеттіліктерін қанағаттавдыру үшін.
Меншіктің барлық нысандары компанияларының, фирмаларының және ұйымдарының валюта
Экспорттық өнім өндірмейтін шаруашылық жургізуші субъектілер және валютаға
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің валюта ресурстарын қалыптастырудың келесі көзі
Үлестік негіздерде әрекет ететін шаруашылық жүргізуші субъектілер үшін
Валюта қаражаттары түсімдерінің мүмкін болатын көзі келісім-шарттарды, арбитраж
Қайта бөлу ретіндегі валюта қаражатгары басқарудың жоғарғы буыны
3.3 Қорытынды.
Валюта ресурстарының аталған көздерінің қаражаттары жиынтығында шаруашылық жүргізуші
дүниежүзілік рыноктерде жұмыс істейтін компаниотардың,
фирмалардың экспорттық әлуетін үлғайту;
импортгы алмастыратын өнім өндіруді ұйымдастыру немесе
мұндай өнімнің қолданыстағы өндірісін ұлғайту; бұл мақсаттарды
жүзеге асыру үшіи валюталық ресурстар есебінен құрал-жабдық,
саймандар, материалдар, технологпялар, лицензиялар, ноу-хау са-
тып алынады, негізгі құралдардың лизнг жөніндегіі операциялар
жүргізіледі, шетел мамандары шақырылады, кадрларды оқытады.
валюталық кредитерді және оларды пайдаланынғаны үшін
пайыздар өтеу;
мамандандырылган сыртқы экономикалық , ұйымдарға сыртқы рыноктерде операциялар
меттері үшін комиссиялық сыйақылар төлеу;
капиталға қатысу рстінде шетелдік комманиялардың, фир-
малардың қаржы және кредит мекемелерінің бағалы қағаздарын
сатып алуға жұмсау;
Заңды тұлғалар өздеріне қарасты валюта қорларын дамудың: өндірістік
Бреттон-Вудс жүйесінің долларды алтынға айырбастау жөніндегі талаптары АҚШ
70-жылдардың басында Бреттон-Вудс жүйесі іс жүзінде күйреді.АҚШ алтынды
Айталық, 90-жылдардың басында АҚШ-тан тыс елдердегі доллардың көлемі
Бұл ретте жеңілдіктер берудің барлық ықтимал қиянаттарына сенімді
3. Жер мен жылжымайтын мүлікке берілетін құқық түріндегі
басым болып табылатын салаларда ғана.
4. Үкіметтің капиталды сыртқа шығаруға, әр түрлі қызметтер
5. Үйлестірілген және оралымды жұмыс жүргізу үшін тікелей
Шетелдік инвестицияларды тарту бағдарламасымен қазірдің өзінде мамандар жұмыс
Әдебиеттер.
1..Банковское дело. Учебник. / Под ред. Сейткасымова Г.С.—
Алматы: Қаржы-қаражат, 1998
2..Банковское дело / Под ред. Сейткасымова Г.С. —
3.Банковское дело / Под ред. Лаврушина О.И. —
4.Банки и банковские операции в России / Под
5.Банковское дело / Под ред. Колесникова В.И. —
6.Банковское дело: стратегическое руководство / Под ред.
Платонова В., Хиггниса М. — М.: Консалтбанкир, 1998.
7.Банки и банковские операции / Под ред. Жукова
8.Екінші деңгейдегі банктердің несиелік саясаты.-Аль-Пари,2004,N6.
9.«ҚР-дағы банктер және банктік қызмет туралы» ҚР заңы.30.03.
10.2002 жылы 3 маусымдағы Ұлттық банк Басқармасының
№ 213 қаулысымен бекітілген «Екінші деңгейдегі банктерге арнал-
ған пруденциялық нормативтер туралы» ереже.
11..«ҚР Ұлттық банкі туралы» ҚР заңы. 30.03. 1995.
12.«ҚР-дағы банктер және банктік қызмет туралы» ҚР заңы.
30.03. 1995.
13.2002 жылы 3 маусымдағы Ұлттық банк Басқармасының
№ 213 қаулысымен бекітілген «Екінші деңгейдегі банктерге арнал-
ған лруденциялық нормативтер туралы» ереже.
14.Қазақстандағы депозиттер нарығы –Қаржы-Қаражат,2001,N6.
15.Қазақстандағы депозиттер нарығы –Қаржы-Қаражат,2001,N6.
16.Қазіргі заманғы нарық табиғаты және дамуы Э.
17.Кулигин П. Социалистік экономикадағы нарық. - "Вопросы экономики",
4