МАЗМҰНЫ
1 ХАЛЫҚТЫ ЗЕЙНЕТАҚЫМЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ЖҮЙЕСІН БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ
Жинақтаушы зейнетақы жүйесін талдаудың ғылыми негіздері.............................................................................................................6
Зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесін реформалаудың
ерекшеліктері..................................................................................................11
Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамтамасыз ету мәселелері және оны мемлекеттік
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ХАЛЫҚТЫ ЗЕЙНЕТАҚЫМЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ЖҮЙЕСІНІҢ АНАЛИТИКАЛЫҚ БАҒАСЫ
Қазақстан Республикасында халықты зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесінің қалыптасуы мен
Қазақстан Республикасындағы жинақтаушы зейнетақы жүйесінің қазіргі жағдайына талдау...........................................................................................39
Жинақтаушы зейнетақы жүйесін жетілдіру жөнінде ұсыныстар дайындау: зейнетақы қорларының
ҚОРЫТЫНДЫ................................................................................................55
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР.................................................................57
ҚОСЫМША
ХАЛЫҚТЫ ЗЕЙНЕТАҚЫМЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ ЖҮЙЕСІН БАСҚАРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ ЖӘНЕ МЕТОДОЛОГИЯЛЫҚ
Жинақтаушы зейнетақы жүйесін талдаудың ғылыми негіздері
Халықты әлеуметтік қорғаудың құрамдас бір бөлігі ретінде оның зейнетақымен
Қоғамның еңбекке қабілетсіз мүшелерін қолдаудың материалдық негізі зейнетақы болып
Біріншілердің бірі болып У. Петти «Салықтар мен жиындар туралы
Классикалық мектептің өкілдері Ф. Кенэ, Ж.Б.Сэй, А. Смит, Д.Рикардо
Классиктер қарттарды қолдау мемлекеттің міндеті емес деп санаған. Ал
Пасс К., Лоус Б. және басқалары зейнетақылық бағдарламалардың негізгі
Мемлекеттік зейнетақы мемлекеттен төленеді. Жұмысшы жұмыс істеп жүрген кезінде
Жеке сектордың жұмыс берушілерімен төленетін кәсіптік зейнетақы. Жұмыс беруші
Дербес зейнетақы өздерінің жеке жағдайларына байланысты жеке клиенттер үшін
Осылайша, зейнетақы қорларының теоретикалық негізі бұл ақша құралдарын шоғырландырумен
Экономикалық мағынада әлеуметтік қамсыздандыру – тұтынуға қолданатын ұлттық табыстың
Зейнетақы екі жақты сипатқа ие. Оны қоғамның еңбекке қабілеттілігін
Зейнетақы әлеуметтік сипаттағы ақшалай төлемдерге жатады. Сонымен қатар зейнетақы
Біріншіден, зейнетақы халықтың ерекше категорияларына төленеді, яғни еңбекке қабілетсіз
« Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамтамасыз ету туралы » заңында
Орталықтан – 1998 жылдың 1 қаңтарындағы жағдайы бойынша еңбек
жинақтаушы зейнетақы қорларынан (ЖЗҚ) – Қазақстан
Зейнетақы халықты әлеуметтік қамтамасыз етудің бір формасы болып табылады.
Әлеуметтік қамтамасыз ету – бұл халықтың еңбекке қабілетсіздерін және
Экономикалық мағынада әлеуметтік қамтамасыз ету – тұтынуға пайдаланылатын ұлттық
Зейнетақымен қамсыздандырудың басты мақсаты қоғамның еңбекке қабілетсіз мүшелеріне материалдық
Барлық еңбекке қабілетсіз мүшелерді үш топқа бөлуге болады:
Қартайғаннан еңбекке қабілетсіз болғандар, яғни бүкіл еңбектік өмірінде белсенді
Уақытша еңбекке қабілетсіз болғандар, яғни еңбектік және қоғамдық міндеттерді
Балалық шағынан еңбеке қабілетсіз болғандар, яғни жастайынан мүгедек болып
Үшінші топтағы азаматтар мелекеттік бюджет есебінен әлеуметтік қамсыздандырылуы керек,
Күнелтудің ең төменгі деңгейінен аз табысы бар халықтың үлесі
Зейнетақымен қамсыздандырудың үш негізгі функцияларын (мақсаттарын) атап көрсетуге болады:
қартайғаннан зейнеткерлікке шыққандарға қалыпты тұрмыс деңгейін
еңбекке қабілеттілігін әртүрлі себептер бойынша жоғалтқандар үшін зиянды
жастайынан мүгедектер үшін және қоғамның жұмыс істемейтін мүшелері
Экономистер халықты зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесін әлеуметтік-экономикалық категория ретінде
Жалпы әдебиеттерде зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесін екі негізгі топқа
Мемлекеттің бюджеттен тыс қорлары қаржы қаражаттарының жиынтығы ретінде Орталық
бюджеттен, өте маңызды тағайындауларға қаражат бөлінген кезде;
өзінің жеке табыс көзінен /6, 103б/.
Қазақстанда бюджеттен тыс зейнетақы қорларының қалыптауы өз кезегінде
Зейнетақы жүйесін мемлекеттің қатысуына байланысты: мемлекеттік және мемлекеттік емес;
Әлемдік тәжірибеде әлеуметтік тәуекелділікті сақтандырудың институты ретінде мемлекеттік емес
Қор (франц. fond, лат. fondus) – ақша қаражаттарының қоры,
Зейнеткерлерге зейнетақы төлеу және ақша қаражаттарын шоғырландырумен айналысатын ұйым
Зейнетақы қорлары (pension funds) – максималды жоғары табыс алу
Салым өлшемі белгіленген қорлар мынадай түрлерге бөлінеді:
жинақтаушы қорлар: жұмыс беруші әрбір жұмысшының еңбек ақысынан нақты
кірістен төлеуден құрылған қорлар: жұмысшының құқығы бар кіріс бөлігі
жинақ қорлары: жұмысшы еңбек ақысының бөлігін өзі зейнетақы қорына
Жәрдемақысы белгіленген немесе зейнетақы төлемі белгіленген жоспарды құруда кәсіпкер
Зейнетақы қорларының теориялық негізі оның ақша қаражаттарын шоғырландырумен және
Халықты зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесі дамуының теориялық аспектілеріне жақындай
Зейнетақымен қамтамасыз етудің үш негізгі базалық институттарын бөліп көрсетуге
әлеуметтік зейнетақы институты;
еңбек зейнетақысының институты;
зейнетақымен қамсыздандырудың ерікті түрдегі институттары.
Мемлекеттік және мемлекеттік емес зейнетақы институттарының құрудың әлеуметтік, экономикалык-ұйымдастырушылық
Мемлекеттік зейнетақымен қамтамасыз ету әлеуметтік зейнетақыны төлеуді жүзеге асырады.
Еңбек зейнетақысын төлеуді еңбек зейнетақысы институты иелігіндегі мемлекеттік зейнетақымен
Ерікті түрдегі зейнетақымен қамсыздандыру институты – маманданған мемлекеттік емес
Зейнетақымен қамсыздандыру қоғамның экономикалық инфрақұрылымының элементі болып табылады, ал
Зейнетақылық қатынастар – бұл экономикалық қатынастар, олар экономикалық көрсеткіштермен
Зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесін реформалаудың ерекшеліктері
Қазақстанда зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесін реформалауда, берілген салада мемлекет
Қазақстанда жаңа экономикалық қатынастардың қалыптасуы, мемлекеттік әлеуметтік қамтамасыз етуден
БҰҰ-ның классификациясы бойынша Қазақстан «ескі » тұрғындар стадиясында болып
Қазақстанда жаңа экономикалық қатынастардың қалыптасуы мемлекеттік әлеуметтік қамтамасыз етуден
Зейнетақы реформасының мәселесі әлемнің көптеген елдерінде өзекті мәселе болып
60-шы жылдардың ортасында біздің елімізде 3 млрд адам болды,
Әлемдік банктердің болжамы бойынша таяу 40-жылда қарт адамдар құрамы
Зейнетақымен қамтамасыз ету мәселесі жыл сайын бүкіл әлемде шиеленісуде.
90-шы жылдардың ортасында Қазақстан үкіметі жаңа зейнетақы жүйесінің негізін
1996 жылы Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау Министрлігінде зейнетақы
Қазақстан үкіметі жаңа зейнетақы жүйесін енгізуді қарастыратын, зейнетақы реформасының
АДБ-нің дайындық кезеңінде Қазақстанға 200 мың доллар көлемінде өтеусіз
АДБ серіктестік, Қазақстандағы макроэкономикадық тұрақтандырудың кең көлемді бағдарламасы құрылымдық
1997 жылдың 16 желтоқсанында АДБ-нің директорлар кеңесінде елдің зейнетақылық
Жоба 5 негізгі компоненттерді қосады:
Реформалау үшін негіз болатын заңдық, нормативтік және ұйымдық базаларды
Зейнетақы жүйесі агентстволарының әкімшілік және басқарушылық мүмкіншілігін бекіту;
Зейнетақы жүйесі үшін сенімді қаржылық негіз құру мен олардың
Әлеуметтік тұрақтылықты қамтамасыз ету;
Халықты максималды түрде тартуды қамтамасыз ету үшін зейнетақы реформасынан
Бірінші транш (1998 жыл 31-ші наурыз) 50 млн доллар
жаңа зейнетақы жүйесінің мәліметтерінің біртұтас базасын құру;
зейнеткерлердің тіркелу есебін компьютерлендіруді аяқтау (әлеуметтік жеке код беру);
ескі зейнетақы жүйесі бойынша халық алдындағы қаржылық міндеттерді орындау
1998 жылдың 1-ші сәуірінен кейін ынтымақтас зейнетақы жүйесі бойынша
ұзақ қызмет ететін инвестициялық құралдарды шығарумен айналысатын мемлекеттік бағалы
Қазақстан қор биржасында отандық компаниялардың листингін құру;
Тұтыну бағасына минималды зейнетақыны кезеңді ретроспективтік индекстеу тәсілін жасау
Екінші транш (1998 жыл 28-ші желтоқсан) ел үкіметі 50
Азия даму банкі жобасының зейнетақы реформасын қолдаудағы басты нәтижелері
зейнетақы жүйесі үшін негізге алынатын нормативтік және ұйымдық
ақпараттық жүйені және бақылаушы органдардың реттеуші мүмкіндігін нығайту;
зейнетақы борыштарын өтеу, халық алдындағы борыштарды жою үшін бюджеттен
жаңа зейнетақы жүйесінің қоғамдық ақпараттану деңгейін көтеру.
Дамушы елдерде зейнетақы реформасын қолдаудағы алғашқы тәжірибесі АДБ-нің заем
Үкімет АДБ-мен USAID қолдау арқылы мемлекеттік және жеке жинақтаушы
1997 жылдың 1-сәуірінен бастап 2000 жылдың тамызына дейін USAID
1998 жылдың тамызынан бастап соңғы екі жылда «Прагма» корпорациясы
реттеуші органдарға нормативті-құқықтық базаны іске асыруда, зейнетақы қызметі нарығында
зейнетақы активтерін инвестициялау үшін жаңа қаржылық құралдарды дамыту;
мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қорының бағалауы бойынша оның алдағы уақыттағы
Консалтингтік көмек көрсету бойынша жобаның заңгерлері «Қазақстан Республикасында зейнетақымен
«Прагма» корпорациясының кеңесшілері жасауға қатысқан, жаңа қаржылық құрал ретінде
Қазақстанның жинақтаушы зейнетақы жүйесінің қалыптасуында батыстық мамандар кеңесшілері басты
Сол кезде мынадай маңызды шарттар, яғни орын басудың жеткілікті
Қиындықтар зейнетақы реформасының бастапқы кезеңінде салымдардың төменгі деңгейімен дамымаған
«Қазақстан Республикасының азаматтарының зейнетақымен қамтамасыз ету туралы» заңы 1991
Экономика жағдайының өзгеруі осы зейнетақы жүйесінің қызмет етуін бұзуга
жарналар мөлшері мен зейнетақы төлемдері мөлшерінің арасындағы тікелей байланыстың
зейнетақы жарналарының жоғарғы пайызы (еңбекақы үшін 25,5 % мөлшерінде)
зейнетақы белгілеудегі жеңілдіктің үлкен мөлшері зейнетақы қорына елеулі ауыртпалық
жұмысшылардың зейнетақы жарналарының персоналды есебінің жоқтығы аударымның көбеюін және
зейнетақымен қамтамасыз етуді басқару жүйесі зейнетақы қаражатының жинақтары мен
экономика себептеріне және сақтандыру жарналарының түсуін бақылау механизімінің жоқтығына
Сол себепті, қызмет етіп тұрған зейнетақы жүйесі көптеген зейнеткерлердің
1997 жылдың 19-шы наурызында Қазақстан Республикасының Президентімен зейнетақы жүйесін
Осы факторлардың барлығы ынтымақтас ұрпақ қағидасынан персоналды зейнетақы жинақтау
зейнетақы жүйесін мемлекеттік реттеу;
азаматтар үшін өмір сүрудің минималды деңгейін қамтамасыз ету;
зейнетақымен қамтамасыз ету және мемлекеттің әлеуметтік қамтамасыз етудің басқа
заңды қорғау органдары мен қорғаныстарда қызмет ететіндерді қоса, әрбір
қартайған кезде өзінің зейнетақысымен қамтамасыз етілуіне жұмысқа қабілетті азаматтардың
әрбір жұмысшының зейнетақымен сақтандыруының міндетті есебін енгізу;
зейнетақы жинақтарының қауіпсіздігін ескеріп, инвестициялауды тиімділеу;
мемлекеттік емес зейнетақы жүйесін жинақтауға азаматтардың мұрагерлік құқығын қамтамасыз
ерікті зейнетақы сақтандыруын дамыту;
азаматтардың зейнетақы жинақтарын инвестициялау арқылы экономикаға
Өтпелі кезеңде мемлекеттік емес зейнетақы жүйесінде қажетті зейнетақы жинағын
Жаңа зейнетақы жүйесін құру үшін келесі өлшемдерді қабылдау талап
зейнетақы жеңілдігін ұсыну, еңбек стажы мен зейнетақы есебін есептеу
әлеуметтік жәрдемақы, мүгедектік бойынша зейнетақы мен асыраушысынан айырылған жағдайдағы
мемлекеттік қамтамасыз ету бойынша барлық қызметтер мемлекеттік зейнетақы қорына
автоматтандырылған жүйе негізінде азаматтардың зейнетақы есеп шотының персонификацияланған есебін
әйелдер мен ер адамдардың зейнеткерлікке шығуының шекті жасының үнемі
мемлекет тарапынан мемлекеттік емес зейнетақы қоры қызметін реттеу мен
Сонымен бірге мемлекеттік зейнетақы қорын қалыптастыру көзі азаматтардың міндетті
Зейнетақымен қамтамасыз ету реформасының осы және т.б. идеяларын жүзеге
Оған сәйкес зейнетақы төлеу бойынша мемлекеттік орталық құрылады -
Орталықтан зейнетақы төлеу келесі азаматтарға ұсынылады:
1998 жылдың 1 қаңтарына дейін зейнетақы алатындарға;
нақты заңның 9-шы бабына сәйкес зейнеткерлік жасқа жеткендерге және
2001 жылдың 2 маусымынан бастап, жаңа Заңға сәйкес азаматтардың
«Семей ядролық сынақ полигонындағы ядролық сынақтардың салдарынан зардап шеккен
Осы заңның 9-ші бабындағы 3-ші пунктінде ауылдық жерде тұратын,
Заңның 13-14 баптарында зейнетақы төлемдерінің мөлшері орташа айлық табыстың
Зейнетақы төлемін есептеу үшін 1995 жылдың 1-ші қаңтарынан бастап
1991жылдың «Қазақ ССР-інде азаматтарды зейнетақымен қамтамасыз ету жөніндегі »
Зейнетақы төлемдері ЖЗҚ-на міндетті зейнетақы жарналары есебінен жүзеге асырылады
Салымшылар арқылы ерікті зейнетақы жарнасына аудару жүргізеді. Ерікті зейнетақы
ЖЗҚ-ның зейнетақы активтері төмендегілердің есебінде қалыптасады:
инвестициялық қызмет есебінен қалыптасатын зейнетақы жарнасы мен инвестициялық кірістер;
заңмен қаралған басқа да көздер.
ЖЗҚ-ның активтері банк-кастодиандарда сақталады. Ал ЖЗҚ-да бір банк-кастодиан болуы
Мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қоры жабық акционерлік қоғам формасында құрылады,
Мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қоры:
ашық;
корпоративтік болады.
Ашық ЖЗҚ-ы зейнетақы жарнасының қабылдануын салымшылардың жұмыс орны мен
Корпоративтік жинақтаушы зейнетақы қоры мынадай алушыларға құрылады -осы қордың
Ашық ЖЗҚ-ның акционерлері мен құрылтайшылары ҚР-ның резиденті, заңды және
Жинақтаушы қорлардың меншік капиталы төмендегілер есебінен қалыптасады:
жарғылық капиталға құрылтайшылар мен акционерлер салымы;
комиссиондық сыйақылар;
заңмен қаралған басқа да көздер.
зейнетақы активтерін басқару компаниясы мыналарға міндетті:
зейнетақы активтерін инвестициялауды жүзеге асыру;
іргемелі зейнетақы активтерін бағалауды жүргізу;
алушылардың зейнетақы төлемдеріне зейнетақы жинақтарын бағыттау;
мемлекеттік емес ЖЗҚ-ы мен бағалы қағаздар нарығын реттеу бойынша
өз қызметі туралы ақпаратты жариялау;
бағалы қағаздар нарығы мен зейнетақы активтерін басқару туралы келісімді
Зейнетақы жинақтары мен салымшылар санының өсуі заңды және зейнетақы
1.3 Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамтамасыз ету мәселелері және
Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамтамасыз ету реформасы зейнетақымен қамтамасыз етудің
Зейнетақы реформасын жүргізілген 1-2 жыл ішінде, жинақтау зейнетақы қорларының
Зейнетақы реформасының мақсатты бағыты біреу-ақ қарттарды әлеуметтік қорғау және
Осы уақытқа дейін зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесінің қарттарды, жұмыс
Қазақстан Республикасында зейнетақы реформасының үш деңгейлі зейнетақы жүйесінің даму
Мемлекеттік емес зейнетақы қорлары халықты қартайған шағында, жұмысқа қабілеті
Жинақтау зейнетақы қорларының ерекшелігіне байланысты ұзақ мерзімді инвестициялық концепцияларды
Нарықтық экономикасы дамыған мемлекеттерде зейнетақы қорлары ең қуатты, сенімді
Мемлекетік емес зейнетақы қорларының инвестор ретіндегі қаржы нарығындағы үлес
Дамыған елдерде мемлекеттік емес зейнетақы қорларының инвестициялық шегі 40-60
Мемлекеттік емес зейнетақы қорларының активтері ұзақ мерзімді болып табылады
Осыдан мынадай қорытынды жасауға болады: зейнетақы қорлары қаржыны жинақтауға
Осы күйдегі зейнетақы жүйесі ары қарай осындай жағдайда қала
Зейнетақы қорларының ары қарай дамуы үшін осы жүйеге қатысушылардың
Зейнетақы жүйесінің тағы бір ерекшелігі зейнетақының жиналуы тек қана
Зейнетақылық төлемдерді бағалы қағаздарға инвестициялау зейнетақы активтерін басқару компаниялары
Мемлекеттік емес зейнетақы қоры жабық акционерлік қоғам нысанында құрылады
Мемлекеттік емес жинақтау зейнетақы қорларының қызметін реттеуші комиссия қорлардың
Зейнетақы активтерін басқару компаниясы жабық акционерлік қоғам нысанында құрылады,
Мемлекеттік емес зейнетақы қоры - коммерциялық ұйым, оның қызметі
Мемлекеттік жинақтау зейнетақы қорынан мемлекеттік емес жинақтау зейнетақы қорының
Мемлекеттік емес жинақтау зейнетақы қорларының активтерінің негізгі бөлігі активтерді
Мемлекеттік емес жинақтау зейнетақы қорлары мемлекеттік жинақтау қорларына қарағанда
Мемлекеттік емес зейнетақы қорларында зейнетақы жинағының сақталуы Үкіметпен қабылданған
Еңбек және әлеуметтік қорғау министрлігінің жинақтау зейнетақы қорларының қызметін
Бірақ, сонымен қатар жинақтау зейнетақы жүйесінде меселелер де жоқ
Бірінші мәселе - халықтың қорларға сенімінің бірден қалыптасуы. 2000
Жалпы зейнетақы жарналарының сомасы 77,7 млрд теңге болды, соның
Қазақстанның 2030 жылға даму стратегиясына сәйкес жинақтау зейнетақы жүйесі
Зейнетақы қорларының зейнетақы активтерін басқару компанияларының қызметін дамыту үшін
Жинақтау зейнетақы қорларының инвестициялық қызметін зерттеу оның ерекшеліктері мен
Қазақстанда жинақтау зейнетақы қорларының қаржы нарығының жеткіліксіз дамуы, инвестициялаудың
Жалпы жинақтау зейнетақы қорларының инвестициялық қызметі инфляция жағдайында салушылардың
Зейнетақы қорларының инвестициялық мүмкіншілігіне дамуына әсер ететін тағы бір
Қазіргі кезде мұндай жағдайдан шығу үшін портфель құрылымын тез
Әлеуметтік және экономикалық процестерді мемлекеттік реттеудің қазіргі таңдағы жүйесі
Дамыған нарықтық жүйеде мемлекет көптеген функцияларды атқарады, соның ішінде
Әрбір жеке меншік зейнетақы қоры өзінің ережелеріне сәйкес жұмыс
Мемлекет зейнетақы реформасының инициаторы және ұйымдастырушысы болғандықтан, ең алдымен,
Жинақтаушы зейнетақы қорларының қызметі қатаң түрде Заңмен реттеледі. Заңдылық
Зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесі қаржы нарығының бір бөлігі ретінде,
1998 жылдың басында еңбек және әлеуметтік қорғау Министрлігімен Ұлттық
Соңғы бес жыл ішінде мемлекеттік органдарды қайта ұйымдастыру жүргізілді
Сурет 1 – Жинақтаушы зейнетақы жүйесі қатысушыларының мемлекеттік реттеу
2004 жылдың 1 қаңтарынан бастап жинақтаушы зейнетақы жүйесінің қатысушыларын
Жинақтаушы зейнетақы қорларының заңдылық базасы уақыт өткен сайын ескіреді
Жинақтаушы зейнетақы қорларын лицензиялау зейнетақы салымшыларын тарту және зейнетақы
Дистанциондық бақылау жинақтаушы зейнетақы қорларының ай сайын, квартал сайын,
меншікті қаражат бойынша бухгалтерлік баланс;
қаржылық-шаруашылық қызметінің нәтижелері туралы есеп беру;
меншікті қаражат бойынша ақша қозғалысы туралы есеп беру;
айналымнан тыс активтердің қозғалысы туралы есеп беру;
меншік капиталының қозғалысы туралы есеп беру;
зейнетақы жинақтарының қозғалысы туралы есеп беру;
таза зейнетақы активтері туралы есеп беру;
таза зейнетақы активтерінің өзерісі туралы есеп беру.
Дистанциондық бақылау зейнетақы жинақтарының қозғалысын талдау, зейнетақы салымдарынан және
Мемлекет жағынан сауатты реттеу нәтижесінен қазақстандық зейнетақы реформасы жақсы
Қазіргі таңда президенттің тапсырмасына сәйкес жинақтаушы зейнетақы жүйесінің даму
Бұл бағдарламаның басты бағыттары ретінде төмендегілер көзделіп отыр:
мемлекеттік реттеуді жетілдіру;
салымшылардың құқықтарын қорғау;
зейнетақы активтерін басқарудағы тиімділікті арттыру, зейнетақы
жинақтаушы зейнетақы жүйесінің субъектілерін бақылау.
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДА ЗЕЙНЕТАҚЫМЕН ҚАМТАМАСЫЗ ЕТУ
2.1 Қазақстан Республикасында халықты зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесінің
Қазіргі кезеңде ынтымақты зейнетақы жүйесін өзгертуде алғашқы әрекеттер осыдан
Жаңа зейнетақы инфрақұрылымы жұмысының негізін салушы принципі, жинақтаушы зейнетақы
Сонымен қатар жинақтаушы зейнетақы жүйесі ширегінде зейнетақы жинақтарын қорғаудың
жинақтаушы зейнетақы жүйесін қатаң бақылау және зейнетақы нарығына қатысушылардың
жаңа жинақтаушы зейнетақы жүйесінің қызметін заңдылық шектеу және жинақтаушы
нормативтерді заңдылық бекіту және зейнетақы активтерін инвестициялау үшін қаржы
Кесте 1 - 1999-2003 жылдар кезеңіндегі квартал бойынша ЗАББК,
Жылдар ЖЗҚ-на қатысушылар
ЗАББК (ЗАИБЖАҰ) Банк-кастодиандар ЖЗҚ
1998 I 3 6 7
II 5 7 12
III 8 8 12
IV 8 9 12
1999 I 7 10 15
II 8 10 14
III 8 9 15
IV 8 11 16
2000 I 8 11 16
II 8 12 16
III 8 12 15
IV 8 12 15
2001 I 8 12 14
II 8 11 15
III 8 11 14
IV 8 11 15
2002 I 8 10 16
II 8 10 16
III 8 10 16
IV 9 10 16
2003 I 9 10 16
II 9 10 16
III 10 11 16
IV 10 10 16
Қайнар көзі:Становление и развитие накопительной пенсионной системы //
Зейнетақы жүйесін іс жүзінде реформалау бастамасында, яғни 1998 жылы
1998 жылы ағымында 5 банк: Ұлттық банк (06.01.98), ААҚ
1998 жылдың басында ЗАББК құқықтық тұлға ретінде өмір сүре
1998 жылдан бастап, қазіргі күнге дейін 20 жинақтаушы зейнетақы
Барлық жинақтаушы зейнетақы қорлары бастамасынан-ақ үш топқа бөлінеді:
1) мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қоры (МЖЗҚ);
2) мемлекеттік емес ашық жинақтаушы зейнетақы қоры (МеЖЗҚ);
3) мемлекеттік емес корпоративті жинақтаушы зейнетақы қоры (МеКЖЗҚ).
2003 жылдың басынан зейнетақы активтерін өзіндік басқарудың енгізілуімен байланысты
Мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қоры өзінің зейнетақы активтерін басқару құқығын
Мемлекеттік жинақтаушы зейнетақы қоры жарық көргенге дейін нарықта бірнеше
№ ЖЗҚ Қызмет етуінің басталу уақыты ЖЗҚ-ның мемлекеттік лицензиясы
уақытша бас
1 ЖАҚ «Корпоративтік ЖЗҚ» «Казахтелеком-Үміт» 27.11.97 №0000001 27.11.97 №0000001
№0000001 03.09.01 08.05.98-ЖАҚ ЖЗҚ «Үміт» болып қайта тіркелуі
25.07.01-ЖЗҚ Ұлармен бірігуі ЖАҚ «ЖЗҚ Ұлар Үміт»
2 АОЗТ «МеЖЗ Валют-Транзит Қоры» 27.11.97 №0000002 27.11.97 №0000002
(қазіргі №0000002 09.07.04)
АҚ «ЖЗ Валют Транзит Қоры»
3 АОЗТ « Д.А. Қонаев атындағы» 10.12.97 №0000003 10.12.97
4 АОЗТ «АЖЗҚ Халықтық зейнетақы қоры» 24.12.97 №0000004 24.12.97
АҚ «АЖЗҚ Халықтық зейнетақы қоры»
5 АОЗТ «АЖЗҚ Жардем» 29.12.97 №0000005 26.12.97 бірігуіне байланысты
6 ЖАҚ «МЖЗҚ» 29.12.97 №0000006 29.12.97 №0000006 30.12.98
АҚ «МЖЗҚ»
7 ЖАҚ «МеЖЗҚ Қазақстан»
02.02.98 №0000007 02.02.98 №0000007 03.02.99
АҚ «М емес ЖЗҚ Қазақстан»
8 ЖАҚ «Халық банкінің ЖЗҚ» 02.02.98 №0000008 02.02.98 №0000008
АҚ «ЖЗҚ Қазақстан
ҰБ»
9 АОЗТ «КЖЗҚ Қазахмыс» 11.03.98 №0000009 11.03.98 №0000009 22.02.99
АҚ «ЖЗҚ Қазақмыс»
10 ЖАҚ «АЖЗҚ Ұлар» 20.03.98 №0000010 20.03.98 №0000010 23.03.99
11 ЖАҚ «КаспийМұнайГаз ЖЗҚ» 17.04.98 №0000011 17.04.98 №0000011
12 АОЗТ «АЖЗҚ МұнайГаз-Дем» 08.05.98 №0000012 08.05.98 №0000012 26.04.99
АҚ «АЖЗҚ Сенім»
13 ЖАҚ «МеАЖЗҚ Құрмет» 03.02.99
№0000013 03.02.99
АҚ «ЖЗҚ Қорғау»
14 ЖАҚ «АЖЗҚ ҚР кәсіподақтар федерациясы» 03.02.99
№00000014 03.02.99 01.09.00-ЖАҚ «ЖЗҚ Үмітке» бірігуі АҚ «КЖЗҚ Филип
15 ЖАҚ «ABN AMRO ЖЗҚ» 22.02.99
№0000015 22.02.99
№0000019 16.02.01 16.02.01-ЖАҚ «ABN AMRO-КаспийМұнайГаз ЖЗҚ-ға» қайта тіркелуі
16 ЖАҚ «АЖЗҚ Сенім» 08.07.99
№0000016 08.07.99
АҚ «ЖЗҚ капитал»
17 ЖАҚ «Қорғау ЖЗҚ» 17.11.99
№0000017 17.11.99
18 ЖАҚ «КЖЗҚ Филип Моррис Қазақстан» 01.02.01
№0000018 01.02.01
19 ЖАҚ «АЖЗҚ Отан» 01.11.01
№0000020 01.11.01
20 ЖАҚ «Капитал ЖЗҚ» 23.01.02
№0000021 23.01.02
Қайнар көзі: ҚР бағалы қағаздар бойынша Ұлттық комиссиясының есебі
Барлық жинақтаушы зейнетақы қорының қызметін жүзеге асыруда алған
бірінші ұрпақтағы жинақтаушы зейнетақы қоры - бұл жинақтаушы зейнетақы
екінші ұрпақтағы жинақтаушы зейнетақы қоры - зейнетақы реформасының алғашқы
үшінші ұрпақтағы жинақтаушы зейнетақы қоры - 1999 жылы құрылған
төртінші ұрпақтағы жинақтаушы зейнетақы қоры - бұлар 2001-2002
1999 жылдың бірінші жартысында нарықта ABN AMRO жинақтаушы зейнетақы
1999 жылдың екінші жартысында нарықта, қазірде ірі жинақтаушы зейнетақы
Бұл жинақтаушы зейнетақы қоры 1999 жылдың соңында 2,5 млрд
1999 жылы жинақтаушы зейнетақы қоры қызметін реттеу жөніндегі комитет
Зейнетақы нарығының шымылдығы астында 1999 жылы жаңа жинақтаушы зейнетақы
Зейнетақы реформасы басталғаннан кейін үш жыл ағымында зейнетақы аренасында
Егер жинақтаушы зейнетақы қоры берілген лицензия уақытын санасақ, алғашқы
Бұл жинақтаушы зейнетақы қоры бірнеше қайта құруларды басынан өткерді.
2000 жылдың соңында «ABN AMRO» жинақтаушы зейнетақы қоры мен
1999 жылдың аяғында нарықтағы ең ұсақ жинақтаушы
Жинақтаушы зейнетақы қорының бүкіл тарихында үш корпоративті жинақтаушы зейнетақы
1998 жылдың бірінші жартысында мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қорының
Алты жылдық тарихында (1998 жылдан 2003 жылға дейін), яғни
1998 жылы қаңтардың басында алғашқы зейнетақы салымдарының ірі ағымы
1998 жыл ағымында жаңа зейнетақы қоры болып көрмеген жылдамдықпен
2-суреттен көрініп тұрғандай, зейнетақы активтері теңгелік көріністе жылдан жылға
Сурет 2 - 1998-2004 жылдардағы зейнетақы активінің динамикасы
1999 жылдың бірінші жартысында бірінші рет зейнетақы активтерінің тез
1999 жылдың қорытындысы бойынша зейнетақы активтерінің өсімі 40,92 млрд
Жоғарыда айтылғандай, зейнетақы реформасының бастамасында оның қызметінің алғашқы айында
1998 жылдың соңына дейін мемлекеттік емес жинақтаушы зейнетақы қоры
Осыдан кейін зейнетақы нарығының мемлекеттік емес бөлігі жылдам қарқынмен
Сурет 3 - 1998-2003 жылдардағы мемлекеттік ЖЗҚ және мемлекетік
Зейнетақы активтерінің жалпы ішкі өнімдегі үлесі жыл сайын 1,5
Жекелеген жинақтаушы зейнетақы қорының зейнетақы активтері динамикасын талдау олардың
Нарықта пайда болған жас жинақтаушы зейнетақы қоры да бар,
Басқарушы компаниялардың нарықтық ұстанымына бір ЗАББК-дан екіншісіне зейнетақы активтерінің
1998 жылы 5-ақпанда «ABN AMRO Asset Мanagement» және «АТК»
1998 жылы наурыздың аяғында соммалық зейнетақы активтері 2,2 млрд
Бағалы қағаздар жөніндегі ұлттық комиссия директоратының шешімімен 1998 жыл
1998 жылы зейнетақы активтерін инвестициялық басқару нарығында жинақтаушы зейнетақы
1998 жылы қазанда жинақтаушы зейнетақы қоры «Үміт», «ABN AMRO
1998 жылдың 3-кварталында 7 зейнетақы активтерін басқару компаниясы 12
2003 жылдың басында зейнетақы заңдылықтарына өзгерістер енгізілуімен, барлық
2003 жылдан бастап зейнетақы активтерін инвестициялық басқаруды жүзеге асыратын
ЖЗҚ-ӨЗАБ (СУПА) – МЖЗҚ және «Қазақстанның Халық банкінің» ЖЗҚ.
ЗАББК «Актив-Инвест», Нур-Траст.
ЗАИБЖАҰ – Альфа-Траст, ABN AMRO Asset Management, Жетісу, Premier
Инвестициялық басқарушылар үшін ең ауыры екі кезең: біріншісі –
Қарастырылған кезеңде, ЖҚ-ның зейнетақы активтерін инвестициялаудың қаржы инструменттері портфелінің
Кесте 3 – Қаржылық құралдар бойынша ЖЗҚ-ның инвестициялық портфелінің
Қаржылық құралдар 01.01.99 01.01.00 01.01.01 01.01.02 01.01.03 01.01.04
ҚР-ның мемлекеттік бағалы қағаздары 23094 60669 84214 108321 130590
Екінші деңгейлі банктердегі салымдар 75 1057 2880 15426 23727
Халықаралық қаржылық ұйымдардың бағалы қағаздары - 380 4605 6495
Шетел эмитенттерінің мемлекетік бағалы қағаздары - - - -
ҚР эмитенттерінің мемлекеттік емес бағалы қағаздары 88 1265 17932
Шетел эмитенттерінің мемлекеттік емес бағалы қағаздары - 255 2760
Қайнар көзі: Становление и развитие накопительной иенсионной системы //РЦБК,
1999 жылдың сәуіріне дейін іс жүзінде барлық мемлекеттік емес
1998-2004 жылдардың арасындағы ЖЗҚ-ның инвестициялық портфелінің құрылымын талдау, мемлекеттік
Халықаралық қаржы мекемелерінің бағалы қағаздарына инвестиция 2003 жылы екі
Жинақтаушы зейнетақы жүйесінің бастапқы пікірлерінің бірі, зейнетақы салымдарын жинақтау
Бұл көрсеткіш болашақ зейнеткер үшін ЖЗҚ-ы үшін де маңызды.
Кесте 4 – Зейнетақы активтерінің нақты табысының орташа
01.01.01 01.01.02 01.01.03 01.01.04
Инфляция деңгейі 9,8 6,4 5,83 6,8
Зейнетақы активтерінің нақты табысының орташасалмақтанған мөлшері 6,72 8,15 6,6
Қайнар көзі: Становление и развитие накопительной пенсионной системы //РЦБК,
2001 жылдан 2003 жылдың аяғына дейін инфляция деңгейі 9,8
Жинақтаушы зейнетақы жүйесінің алтыжылдық қалыптасу тарихы жоғарыда аталған қиындақтармен
2.2 Қазақстан Республикасындағы жинақтаушы зейнетақы жүйесінің қазіргі жағдайына
2004 жылдың I-ші жарты жылдығында Қазақстанның қаржылық нарығында ұлттық
Қысқа тарихи уақыт аралығында курс 143,33 теңге доллардан жылдың
Алайда IBRD (Еуропалық банк реконструкциясы және дамуы) өкілдерімен келіссөздер
2004-ші жылдың 24-25-ші маусымында «Қазақстанның ЖЗЖ-сі: нәтижесі, мәселелері, болашағы»
ЖЗҚ-ның инвестициялық портфелінің кірісін күшейту үшін жылжымайтын мүлікке, бағалы
Шетелдік тәжірибе көрсеткендей, осындай механизмдер мен әдістер зейнетақы жүйесі
2004-ші жылдың бірінші жарты жылдығында ЖЗЖ-нің дамуына қорытынды жасай
2004 жылдың 1-шілдедегі жағдайға байланысты Қазақстандағы әрекет етудегі арнайы
Ең алдымен ЖЗҚ нарығындағы жағдайды қарастырсақ толық құрылымы 5-ші
Динамикалық өсіп келе жатқан ЖЗҚ «Ұлар Үміт», «Валют-Транзит Қоры»,
Қазіргі кезеңде ЖЗҚ клиент базасын кеңейтуге және өзінің зейнетақы
Мынадай қорытындыға келуге болады, зейнетақы нарығының институционалды құрылымының қалыптасуының
Кесте 5 - 2004 жылдың 1-шілдедегі жағдайы бойынша Қазақстанның
№ ЖЗҚ Банк-кастодиан ООИУПА
(КУПА) Аймақтық бөлініс саны Салымшылар саны, адам Бір салымшыға
01.01.04 01.07.04 динамика 01.01.04 01.07.04 динамика
1 МЖЗҚ ҚР ҰБ Еркін басқару 17 2323900 2356944
2 Қазақстан ҰБ ЖЗҚ АТФ Банк Еркін басқару
3 Ұлар Үміт Қазақстан Халық Банкі АҚ «ЗАИБЖАҰ» «Жетісу»
4 Валют-Транзит Қоры Темірбанк ЖАҚ «МеЗАББК» «Актив-Инвест» 33 410963
5 Құрмет Темірбанк ЖАҚ «ЗАББК» «BTA Asset Management» 16
6 Халықтық зейнетақы қоры Қазақстан Халық Банкі ЖАҚ
7 Мұнай Газ-Дем Қазақстан Халық Банкі ЖАҚ «ЗАББК»
8 Сенім Еуразиялық Банк ЖАҚ «ЗАББК» «BESTINVEST»
16 148363 156107 +7744 110,2 117,5 +7,4
9 ABN AMRO Каспий Мұнай Газ ДБ «HSBC Банк
10 Қазақстан Казкоммерцбанк ЖАҚ ЗАББК « ВТА Asset
11 Қазахмыс Қазақстан Халық Банкі АҚ «ЗАИБЖАҰ» «Альфа-Траст» -
12 Қорғау Банк Центр Кредит ЖАҚ «ЗАББК BESTINVEST» 2
13 Отан АТФ Банк ЖАҚ «ЗАББК» «BTA Asset Management»
14 Капитал АТФ Банк ЖАҚ «ЗАББК» «ABN AMRO Asset
15 Қонаев атындағы ЖЗҚ АТФ Банк
ЖАҚ «ЗАББК» «Нур-Траст» - 34284 34909 +625 30,3 32,4
16 Филип Моррис Қазақстан ДБ «HSBC Банк Казахстан» ЖАҚ
Барлығы: 145 6164280 6508916 +344636
Ортанарықтық мәні 9,1 385268 406807 +21540 59,8 63,8 +4,0
Қайнар көзі: Ежеквартальный отчет накопительных пенсионных фондов и организаций,
2004 жылдың I-жартыжылдығында зейнетақы активтерінің жинағы 46,882 млрд теңгеге
Қарқынды дамушы ЖЗҚ-ы абсолютті көрсеткішті халық банкінің ЖЗҚ, оның
Дамудың жоғарғы қарқынын көрсеткен келесідей динамикалық дамушы ЖЗҚ: капитал
2004 жылдың басында зейнетақы активтерінің орташа нарықтық белгісі 23
2004 жылдың басында нарықта алғашқы үштік - Халық
2004 жылдың I-жартыжылдығында зейнетақы активтерін басқаратын нарық құрылымды өзгеріске
Зейнетақы активтерін басқаратын 6 компания - ВТА Asset Management,
Нарықтағы көшбасшы Халық банкінің ЖЗҚ-ы, өзінің жақын бәсекелесі мемлекеттік
2004 жылдың алғашқы жартысы номинальды кіріс К2 (-2,92 %)
Кесте 6 - 2004 жылдың I-жартыжылдығындағы ЖЗҚ номиналды
№ ЖЗҚ Номиналды кіріс коэффициенті (К2) Нақты кіріс коэффициенті
2002 желтоқсан-2004 желтоқсан 2003 маусым-2004 маусым Динамика
1 Қонаев атындағы ЖЗҚ 4,61 7,26 +2,65 -2,05 0,34
2 Валют-Транзит Қор 6,23 6,41 +0,18 -0,53 -0,46 +0,07
3 Қазақмыс 3,40 6,37 +2,97 -3,19 -0,49 +2,70
4 Отан 6,91 6,04 -0,87 0,10 -0,80 -0,90
5 Сенім 6,79 6,01 -0,78 -0,01 -0,83 -0,82
6 Капитал 6,52 5,82 -0,70 -0,26 -1,01 -0,75
7 Халық зейнетақы қоры 7,54 5,77 -1,77 0,69 -1,05
8 МұнайГаз-Дем 5,56 4,54 -1,02 -1,16 -2,21 -1,05
9 Қорғау 5,67 4,40 -1,27 -1,05 -2,34 -1,29
10 Қазақстан 5,35 4,23 -1,12 -1,36 -2,50 -1,14
11 Ұлар-Үміт 5,86 4,15 -1,71 -0,88 -2,57 -1,69
12 МЖЗҚ 8,80 4,11 -4,69 1,87 -2,61 -4,48
13 Филип Моррис Қазақстан 7,16 3,74 -3,42 0,34 -2,96
14 КаспийМұнай Газ 7,40 3,36 -4,04 0,56 -3,31 -3,87
15 Қазақстан Халық Банкінің ЖЗҚ 7,38 3,11 -4,27 0,54
16 Құрмет 5,19 3,01 -2,18 -1,50 -3,64 -2,14
Орташа салмақтанған мәні 7,04 4,12 -2,92 -0,34 -2,61 -2,27
Қайнар көзі: Обзор накопительной пенсионной системы Казакстана за I
Бүгінгі таңда ЖЗЖ-нің салымшылар саны 6289 мың адам 8-ші
Кесте 7 - Салымшылардың жас шамасы бойынша құрылымы, %
Салымшылардың жасы Жылдары
2002 2003 2004
20-дан 30 - дейін 23,50 33,30 25,20
30-дан 40 - дейін 30 33,30 29
40-тан 50 – дейін 29,50 24,20 28
Салымшылардың ең жоғары үлес салмағы 20 мен 30 жастың
Қордың инвестициялық қызметі зейнетақы активтерін басқаруға, ішкі және сыртқы
МЖЗҚ-ның шартты зейнетақы бірлік құнының төмендеуі ішкі қаржы нарығындағы
Зейнетақымен қамсыздандыру зейнетақы жинағының өзгеру қарқынына байланысты.
Зейнетақымен қамсыздандырудың негізгі көрсеткіштері 8-ші кестеде көрсетілген.
Кесте 8 - Зейнетақымен қамсыздандырудың негізгі көрсеткіштері
Категориялар Жылдар
1999 2000 2001 2002 2003 2004
Жалпы зейнетақы алушылар, мың адам 2026,5 1921,0 1830,1 1745,1
Оның ішінде:толық мөлшерде зейнетақы алушылар 1935,0 1935,7 1749,3 1674,1
Толық еңбек стажы бойынша 50,8 41,9 37,5 31,8 30,1
Тұрғындардың әлеуметтік қорғау және еңбек органында есепте тұрған зейнеткерлердің
Қайнар көзі: ҚР-ғы ЖЗЖ-ін талдау.Аль-Пари,№2-3, 2004ж,141-144 бет
Зейнетақымен қамтамасыз етудің жылдық өсуін байқауға болады, ол ЖЗЖ-нің
2006 жылдың алғашқы айлары республиканың зейнетақы жүйесінің жұмысына бірқатар
Осы жылдардың ішінде жинақтаушы зейнетақы жүйесінде 5 млрд-қа жуық
2006 жылдың 1 қаңтарынан бастап ҚР 2005 жылғы 16
2006 жылдың шілде айынан бастап жұмыс берушілер барлық қызметкерлер
Қорыта келе, ЖЗҚ-ның инвестициялық қызметінің тиімділігін жоғарылату мақсатымен пайдалы
Жинақтаушы зейнетақы жүйесін жетілдіру жөнінде ұсыныстар дайындау
Басқарудың тиімді жүйесін талдау үшін параметрлі - мақсатты әдістеменің
Бірінші кезеңде, яғни стратегиялық мақсатты анықтау кезеңінде басты мақсат
Талдау және болжамдау кезеңінде басқарудың стратегиялық мақсатына жету жолдарын
әлеуметтік;
инвестициялық;
қаржылық-бюджетті;
экономикалық.
Жоспарлау және бағдарламалау кезеңінде бес бағыт қарастырылған. Бұл бағыттар
Әлеуметтік саясат: басқарудың тиімді жүйесін қарастыру үшін нақты әдістер
Инвестициялық саясат: корпоративті бағалы қағаздар үлесін арттырудың әдісі ірі
Қаржы саясаты ұлттық валютаның тұрақтылығын басқаруға бағытталуы керек. Сондай-ақ
Салық саясаты ерекше қарастырылады, себебі зейнетақы төлемдерінің салық салуын
Төртінші кезеңде басқарудың тиімді жүйесін қарастыру жүргізіледі. Талданған
құрылымды-функционалды жүйе:
а) мемлекеттік реттеу блогы;
б) жинақтаушы зейнетақы жүйесі субъектілерінің блогы;
в) тәуелсіз органдарының блогы.
ақпаратты жүйе асты:
а) жинақтаушы зейнетақы жүйесін автоматтандыру блогы;
б) статистикалық блок;
в) персоналдарды басқару блогы.
Зейнетақымен қамтамасыздандыруды басқарудың тиімді жүйесін талдауда стратегиялық болжамдау және
сыртқы және ішкі орта факторларын талдау;
альтернативті сценарий бойынша жинақтаушы зейнетақы жүйесі дамуының стратегиялық болжамды
мемлекеттің индикативті жоспарымен өзара байланысты жинақтаушы зейнетақы жүйесі дамуының
Сыртқы және ішкі ортаны талдау жинақтаушы зейнетақы жүйесінің тұрақтылығын
Стратегиялық болжам үш альтернативті сценарий бойынша жасалады: оптимистік, пессимистік
Жинақтаушы зейнетақы жүйесін басқару тиімділігі үшін салымшылардың минималды мерзімін
жинақтаушы зейнетақы жүйесі салымшыларының құрамы және құрылымы;
зейнетақы жинақтарын қалыптастырудың қайнар көздері;
зейнетақы активтерін шығындаудың және инвестициялаудың бағыттары;
жинақтаушы зейнетақы жүйесінің инфрақұрылымы;
жинақтаушы зейнетақы жүйесін мемекеттік реттеу /31, 20б/.
Зейнетақы қорларының активтерін басқаруда қорлардың инвестициялық портфельдерінің құрылым оптимизациясының
Мемлекеттік бағалы қағаздар барлық зейнетақы активтерінің 60 %-ын құрайды,
Шетел эмитенттерінің бағалы қағаздары зейнетақы активтерінің 14 %-ын құрайды;
Корпоративті бағалы қағаздар зейнетақы активтерінің 26 %-ын құрайды.
Нарықтық қатынастарға өтумен қатар Қазақстанда зейнетақы қорларын жинақтаудың жаңа
Жинақтаушы зейнетақы қорларының қызметі көп қырлы, сондықтан да ол
(1)
мұндағы
A – жыл сайынғы жинақ сомасы;
B – зейнетақы салымы;
R – инвестициялық кіріс қойылымы;
I – зейнетақы жинағының қалыптасу мерзімі (еңбек стажы).
Жинақтаушы зейнетақы қорларын таңдай отырып, әрбір салымшы тәуекелділікке бел
Бекітілген заң бойынша салымшы зейнеткерлік жасқа толғанда зейнетақысын ала
Қартайған шақта лайықты зейнетақымен қамтамасыз ету үшін ЖЗҚ-да қаржы
Қазақстан Республикасында мемлекеттік емес зейнетақымен қамсыздандырудың қалыптасуы мен дамуына
Бірінші үлгі. Кейінге қалдырылған өмірлік зейнетақы. Кейінгі қалдырылған зейнетақы
(2)
мұндағы
A – жыл сайын төленуге арналған сома мөлшері;
B – алғашқы салым;
L – инвестициялық пайыз қойылымы;
T – зейнеткерлік жасқа жеткеннен кейін өмір сүретін уақыт,
t – инвестициялық кіріс есептелінетін жыл саны.
Екінші үлгі. Еңбектік және қосымша зейнетақы алу. Бұл жағдайда,
(3)
мұнда
A – есептелген жинақтың барлық сомасы;
R – зейнетақы қорына салынатын жыл сайынғы салым;
T – зейнеткерлікке шыққаннан кейінгі өмір сүретін, ұсынылатын жыл;
t – зейнетақы қорына салым жүргізілетін жыл саны;
C – жыл сайын төленуге арналған сома мөлшері.
Үшінші үлгі. Тез арада өмірлік зейнетақы. Бұл үлгі әлеуметтік
Төртінші үлгі. Зейнетақы алу уақытының жедел шектелуі. Оның мәні
Сондықтан зейнетақы қорлары зейнетақы үлгілерінің әртүрлі комбинациялық жағдайларын өңдеп,
Нарықтық қатынастар жағдайында адамдардың психологиясы тез өзгереді, себебі бұрынғы
Қанша дегенмен, жұмыс беруші өзінің ақшасын дұрыс санауды үйренді
Ұсынылып отырған зейнетақыны қамсыздандыру үлгілері зейнетақы қорларының өзіне де
Осы үлгілерді енгізумен зейнетақыны қамсыздандыру бюджетке де, қоғамға да
Инвестициялық табыс пен зейнетақы жинақтарының арасындағы байланысты корреляциялық-регрессиялық әдіс
Зейнетақы активтерін инвестициялық басқаруды бағалайтын ең қолайлы көрсеткіштердің бірі
Жинақтаушы зейнетақы қорлар қызметтерінің арасындағы көрсеткішті анықтау үшін корреляциялық-регрессиялық
Қорда салымшылардың саны неғұрлым көп болған сайын, зейнетақы жинақтары
Мысалы, 9-кестеде 16 зейнетақы қоры бойынша мәлімет берілген.
Кесте 9 – Мәліметтер матрицасы
Қорлар атауы Инвестициялық табыс Зейнетақы жинақтары
Валют-Транзит қоры 1 590 469 8 043 932
Қонаев атындағы ЖЗҚ 262 256 834 292
Халықтық зейнетақы қоры 1 256 945 5 178 685
Қазақстан 1 899 097 7 491 874
Қазақстанның Халық Банкінің 16 526 482 63 064 691
Қазақмыс 3 258 645 8 997 030
ҰларҮміт 10 072 319 47 347 793
МұнайГаз-Дем 1 720 331 6 635 712
Құрмет 2 000 727 11 433 937
ABN AMRO-КаспийМұнайГаз 3 497 831 19 516 985
Сенім 3 113 605 13 027 366
Қорғау 530 850 3 979 615
Филип Моррис Қазақстан 68 747 671 460
Отан 102 314 2 685 411
Капитал 12 770 653 368
МЖЗҚ 36 108 894 77 213 519
Қайнар көзі: ҚР-ның Ұлттық Банкінің мәліметі бойынша
Енді осы байланысты нақтырық модель түрінде көрсетейік. х және
(4)
мұнда
х – қордың зейнетақы жинақтары;
у – қордың инвестициялық табысы.
Кіші квадраттар әдісі арқылы (ККӘ) берілген теңдеудің
(5)
(6)
(7)
(8)
Мәліметтерді орнына қойып есептегенде, және
Осы модельдің мәнділігін бағалау үшін корреляция коэффициентін
(9)
Бұл көрсеткіш арқылы мынадай қорытындыға келуге болады: инвестициялық табыс
ҚОРЫТЫНДЫ
Зейнетақымен қамтамасыз ету нарықтың трансформация механизімінің әлеуметтік секторындағы маңызды
Қазіргі кезеңде Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамтамасыз етудің жинақтаушы механизімін
Бастапқы бес жылды (1998-2000 жылдар) жинақтаушы зейнетақы жүйесі құрылымының
2003 жылдан бастап Қазақстанның жинақтаушы зейнетақы жүйесі тұрақты даму
Зейнетақы заңдарына өзгерістер енгізу керек, зейнетақы нарығының ақпараттық айқындылығын
Халықты зейнетақымен қамтамасыз ету жүйесі дамуының теориялық аспектілеріне жақындай
Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамтамасыз ету реформасы зейнетақымен қамтамасыз етудің
Зейнетақы реформасын жүргізілген 1-2 жыл ішінде, жинақтау зейнетақы қорларының
Зейнетақы реформасының мақсатты бағыты біреу-ақ қарттарды әлеуметтік қорғау және
Бүгінгі таңда елімізде жинақтаушы зейнетақы жүйесінің тікелей қатысушылары болып
Қазақстан Республикасындағы жинақтаушы зейнетақы жүйесінің ойдағыдай жұмыс істеуінің бірден
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:
Негізгі әдебиеттер тізімі
Н. Ә. Назарбаев “Қазақстан 2030” Қазақстан халқына жолдауы. “Білім”,
Н. Ә. Назарбаев “Қазақстан экономикалық, әлеуметтік және саяси жедел
Н. Ә. Назарбаев “Қазақстан өз дамуындағы жаңа серпіліс жасау
Қошанов А.К., Арын Е.М., Сағымбай Е.Ф. Нарықтық экономиканың орысша-қазақша
Қазақстан Республикасының «Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамтамасыз ету туралы» Заңы.
Адрилиян А.Н. Большой экономический словарь.– М., Фонд «Правовая культура»,
Участие западных консультантов в реформировании пенсионной системы Казахстана (подготовление
Елемесов Р.Е., Жатканбаев Е.Б. Государство и рынок. – Алматы:
Рогачева Г.М. Экономические компоненты качества жизни населения. – Алматы:
Четыркин Е. Пенсионные фонды: зарубежный опыт для отечественных предприятий;
Мельников В.Д., Ильясов К.К. Финансы. – Алматы: Экономика, 1998.
Тулепбаев К. Пенсионная реформа в Республике Казахстан. – Алматы:
Бакирова А. Реформирование пенсионной системы в Казахстане. // Саясат.
Қосымша әдебиеттер тізімі
1. Карагусова Г.Ж. Пенсионная система Республики Казахстан: опыт
2. Тулепбаев К. Модель пенсионного обеспечения населения в
Джумамбаев С.К. Социальная политика. – Алматы: Қазақ университеті, 2002.
Жетпісбаева С. Қажетті қамқорлық көрсетілуде. // Вестник КазНУ. 2003,
Бекбердиев Б.Д. Қазақстан Республикасында зейнетақымен қамтамасыз ету проблемалары. //
Умбетов А. Накопительная пенсионная система Казахстана. // РЦБК. 2000,
Государственное регулирование НПС. // РЦБК. 2004, №11, С.70-71.
Баладина А. Каждый гражданин – хозяин своего пенсионного счета.
Становление и развитие накопительной пенсионной системы. // РЦБК. 2004,
Бутин Е.И. НПС Казахстана: итоги, проблемы, перспективы. // Банки
Алимухамбетова Н. Доходность и надежность НПФ: Пенсионная реформа. //
Отчет накопительных пенсионных фондов и КУПА за 4 квартала
Нурмуханбетов Е. Обзор накопительной пенсионной системы Казахстана за 1
Мергенбаева А.Т. Қазақстан Республикасындағы жинақтаушы зейнетақы жүйесін талдау. //
Нурмуханбетов Е. Итоги развития НПС Казахстана за 2004 год.
Впервые частный пенсионный фонд лидирует на пенсионном рынке Казахстана.
Бельгибаева И. Пути совершенствования накопительной пенсионной системы Республики Казахстан.
Абильдина А.Ш. Қазақстан Республикасының жинақтаушы зейнетақы қорларының проблемалары мен
Алибаев А.С. Пенсионная система РК: его перспективы и проблемы.
Алдашев С. Зейнетақымен қамтамасыз ету мәселелері. // Қаржы-қаражаты. 2003,
Ибрагимова Л.Е. Управление накопительной пенсионной системой РК: Автореф. Канд.дис.эконом.наук,
ҚОСЫМША А
Жинақтаушы зейнетақы жүйесіндегі қаржылық институттардың үлесі туралы мәлімет (2005
ЗАИБЖАҰ (ООИУПА) / ЖЗҚ Зейнетақы активтері
млн теңге %
АҚ «ЗАИБЖАҰ «ABN Asset Management» 42 784 8,46
АҚ «АБН АМРО - КаспийМұнайГаз» ЖЗҚ» 36 934 7,30
АҚ «ЖЗҚ «Капитал» 5 850 1,16
АҚ «ЗАИБЖАҰ «Bailyk asset management» 43 838 8,67
АҚ « ЖЗҚ Қонаев атындағы» 1 442
ЖАҚ « ЖЗҚ «Мұнайгаз - Дем» 13 089
АҚ «АЖЗҚ «СЕНІМ» 21 812 4,31
АҚ «ЖЗҚ «Қорғау» 7 495 1,48
АҚ «ЗАИБЖАҰ «Premier Asset Management» 9 253 1,83
АҚ «АЖЗҚ «Отан» 9 253 1,83
АҚ «ЗАИБЖАҰ «АЛЬФА ТРАСТ» 13 518 2,67
АҚ «ЖЗҚ «Қазақмыс» 13 518 2,67
АҚ «ЗАИБЖАҰ «Жетісу» 90 496 17,90
ЖАҚ «ЖЗҚ «Ұлар Үміт» 90 496 17,90
АҚ «ЗАИБЖАҰ «Актив - Инвест» 21 964 4,35
АҚ «ЖЗ «Валют – Транзит Қоры» 21 964 4,35
ЖАҚ «ЗАББК «Нұр - Траст» 11 835 2,34
АҚ «АЖЗҚ «Халықтық зейнетақы қоры» 11 835 2,34
АҚ «МЖЗҚ» 108 396 21,44
АҚ «ЖЗҚ «БТА Құрмет - Қазақстан» 36 703 7,26
АҚ «ЖЗҚ «Қазақстанның Халық Банкі» 126 710 25,07
БАРЛЫҒЫ зейнетақы активтері 505 497 100
ҚОСЫМША Б
Жинақтаушы зейнетақы қорларының нақты және номиналды табыстарының коэффициенттері туралы
Нақты табыс коэффициенті К3 Номиналды табыс коэффициенті К2
АҚ «ЗАИБЖАҰ «ABN Asset Management»
АҚ «АБН АМРО - КаспийМұнайГаз» ЖЗҚ» -0,24 6,64
АҚ «ЖЗҚ «Капитал» 0,29 7,21
АҚ «МЖЗҚ» -4,40 2,19
АҚ «ЗАИБЖАҰ «Жетісу»
ЖАҚ «ЖЗҚ «Ұлар Үміт» 0,24 7,15
АҚ «ЖЗҚ «Қазақстанның Халық Банкі» -1,77 5,01
АҚ «ЗАИБЖАҰ «Premier Asset Management»
АҚ «АЖЗҚ «Отан» 1,12 8,10
АҚ «ЖЗҚ «БТА Құрмет – Қазақстан» 1,93 8,97
АҚ «ЗАИБЖАҰ «Актив – Инвест»
АҚ «ЖЗ «Валют – Транзит Қоры» -0,69 6,16
АҚ «ЗАИБЖАҰ «Bailyk asset management»
АҚ «АЖЗҚ «СЕНІМ» -0,01 6,89
ЖАҚ « ЖЗҚ «Мұнайгаз – Дем» 0,74 7,70
АҚ « ЖЗҚ Қонаев атындағы» -0,37 6,51
АҚ «ЖЗҚ «Қорғау» -1,81 4,96
ЖАҚ «ЗАББК «Нұр – Траст»
АҚ «АЖЗҚ «Халықтық зейнетақы қоры» 2,31 9,37
АҚ «ЗАИБЖАҰ «АЛЬФА ТРАСТ»
АҚ «ЖЗҚ «Қазақмыс» 0,43 7,36
ҚОСЫМША В
ЖЗҚ-ның толық инфрақұрылымы ( 2005 жылдың 1 қаңтардағы жағдайы)
№ ЖЗҚ Аймақтық бөлімшелердің саны Банк-кастодиандар ЗАИБЖАҰ (ЗАББК)
1 АҚ «Қазақстанның Халық Банкінің ЖЗҚ» 17 АҚ «АТФ
2 АҚ «МЖЗҚ» 18 ҚР Ұлттық Банкі Жеке басқару
3 ЖАҚ «ЖЗҚ ҰларҮміт» 15 АҚ «Қазақстанның Халық банкі»
4 АҚ «ABN AMRO-Каспий Мұнай Газ» 8 ЖАҚ «ДБ
5 АҚ «Құрмет» 16 АҚ «Темірбанк» АҚ «ЗАИБЖАҰ «Premier
6 АҚ «АЖЗҚ «Сенім» 16 АҚ «Еуразиялық Банк» АҚ
7 АҚ «ЖЗ Валют-Транзит Қоры» 33 АҚ «Темірбанк» АҚ
8 АҚ «Мемес ЖЗҚ «Қазақстан» 4 АҚ «Казкоммерцбанк» Жеке
9 АҚ «ЖЗҚ «Қазақмыс» - АҚ «Қазақстанның Халық Банкі
10 ЖАҚ «Мемес ЖЗҚ «МұнайГаз-Дем» 3 АҚ «Қазақстанның Халық
11 АҚ «АЖЗҚ «Халықтық зейнетақы қоры» 14 АҚ «Қазақстанның
12 АҚ «АЖЗҚ «Отан» 2 АҚ «ЦентрКредит» АҚ «ЗАИБЖАҰ
13 АҚ «ЖЗҚ «Қорғау» 2 АҚ «ЦентрКредит» АҚ «ЗАИБЖАҰ
14 АҚ «ЖЗҚ «Капитал» - АҚ «АТФ Банк» АҚ
15 АҚ «Қонаев атындағы АЖЗҚ» - АҚ «АТФ Банк»
ҚОСЫМША Г
2004 жылдағы ЖЗҚ-ның таза зейнетақы активтерінің құрылымы және динамикасы
№ ЖЗҚ 01.01.04 01.01.05 динамикасы
млн тенге млн долл. үлес, % млн тенге млн
1 Халық банкінің ЖЗҚ 88950 621 24,1 121174 932
2 МЖЗҚ 90321 630 24,5 105717 813 21,8 +15396
3 ҰларҮміт 63036 440 17,1 85685 659 17,7 +22649
4 ABNAMRO-КаспийМұнайГаз 26282 183 7,1 35426 273 7,3 +9144
5 Құрмет 15590 109 4,2 20823 160 4,3 +5233
6 Сенім 16347 114 4,4 20725 159 4,3 +4378
7 Валют-Транзит Қоры 13812 96 3,7 20700 159 4,3
8 Қазақстан 10582 74 2,9 14351 110 3,0 +3769
9 Қазақмыс 10657 74 2,9 12929 99 2,7 +2272
10 МұнайГаз-Дем 9294 65 2,5 12464 96 2,6 +3170
11 Халықтық зейнетақы қоры 7812 55 2,1 11296 87
12 Отан 5807 41 1,6 8844 68 1,8 +3037
13 Қорғау 5581 39 1,5 7214 55 1,5 +1633
14 Капитал 2392 17 0,6 5315 41 1,1 +2923
15 Қонаев атындағы ЖЗҚ 1039 7 0,3 1327 10
16 Филип Моррис Қазақстан 845 6 0,2 0 0
БАРЛЫҒЫ 368347 2570 100,0 483990 3723 100,0% +115643 +1153
Ортанарықтық мәні 23022 161 6,25 32266 248 6,67 +7710
ЖЗҚ
Халықтық зейнетақы агентствосы
ЖЗҚ қызметін реттеу бойынша комитет
ЖЗҚ қызметін реттеу департаменті
ЗАББК, МЖЗҚ, банк-кастодиандар
ҚР-дың бағалы қағаздар бойынша Ұлттық комиссиясы
Бағалы қағаздар нарығын реттеу департаменті
Қаржылық бақылау департаменті
Қаржылық нарықты және қаржы ұйымдарын реттеу және бақылау бойынша