Тақырыбы: Орталық қазақстан 1940-1953 жылдары
М А З М Ұ НЫ
Кіріспе........................................................................................................................
І.ТАРАУ.ОРТАЛЫҚ ҚАЗАҚСТАНДЫҚТАРДЫҢ 1940-1945
ЖЫЛДАРДАҒЫ ШАРУАШЫЛЫҒЫ .............................................................
ІІ ТАРАУ. СОҒЫСТАН КЕЙІНГІ ДӘУІРДЕ СОЦИАЛИСТІК ХАЛЫҚ ШАРУАШЫЛЫҒЫН ҚАЛПЫНА
2.1 Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін халықаралық жағдайда болған негізгі
2.2. Партияның халық шаруашылықтарын қалпына келтіру және онан әрі
Қорытынды.................................................................................................................
Пайдаланылған әдебиеттер.......................................................................................
СІЛТЕМЕЛЕР ............................................................................................................
КІРІСПЕ
Бұл дипломдық жұмысты жазудағы алдағы қойған мақсатым, Ұлы Отан
1941-1945 жылдардағы Ұлы Отан соғысы өзінің ауқымдығы мен ұзақтығы
Бұл дипломдық жұмысты жазу үшін ең алдымен негізгі дәлелді
Сонымен қатар М.Қозыбаев, Т.Б.Балақаев сынды ғалымдардың еңбектерін пайдаландым.
Т.Б.Балақаевтың монографиясы [3] біршама нақтылы
Ұлы Отан соғысы еліміздің тарихындағы ең қиын және ерлікке
Жалпы ғалымдар Қазақстанның Ұлы Отан соғысына көмек беруші негізгі
Орталық Қазақстанның соғыс жылдарындағы әлеуметтік – экономиклық өзгеріске ұшырағанын,
Т.Б. Балақаевтың монографиясында соғыс жылдарындағы еңбекші тобының еңбектегі
1970 жылы Алматыда басылып шыққан
1967 жылда Б.А. Акжанов, М. Қозыбаев, Т.Б. Балақаев тағы
Оның ішінде Қарағанды, Балқаш сияқты кенді аймақтардың сол аудандардағы
Ұлы Отан соғысы жылдарында қазақ халқы, көп ұлтты Қазақстанның
1995 жылы Алматыда жаңаша архивтік деректердің зертелуінің негізінде республика
Қарағандылық батырлар жайлы құжаттар ғылыми-техникалық жөндеуден өтіп, күнделікті сақтауға
Ұлы Отан соғысы жылдарындағы ерлік көрсеткен батырлар жайлы Белан.П.С,
Балақаевтың басшылығымен шыққан II томды - «Казахстан в Великой
Соғыс жылдарында Қазақстан темір жолдарының ролі артқаны белгілі. Бұл
М.Қ.Қозыбаевтың «Рабочий класс - Казахстана
1995 жылы Қарағандыдан Ермағанбет Лұқпанов, Мағауия Сембаевтың
1994 жылы «Қазақ энциклопедиясының» редакциясынан Алматыда 3 томдық көптеген
1993 жылы Алматы баспасынан Орталық Қазақстанның экономикалық әлеуметтік, саяси,
Дипломдық жұмысым кіріспеден, екі тараудан және қорытынды мен әдебиеттер
Бұл тарауда қарастырылатын мәселелер Орталық Қазақстанның соғыс жылдарындағы жағдайы.
Қарағанды темір жолының соғыс жылдарындағы дамуы, Орал сияқты өндіріс
Республиканың басқа облыстары мен бірге Орталық Қазақстандықтарда қыстың суығына
Сонымен қатар Ұлы Отан соғысы жылдарында тылдың негізгі көзі
Екінші тарау: Қазақстандықтардың Ұлы Отан соғысынан кейінгі кезеңдегі ауыл
Бұл тарауда Балақаевтың, Алдажұмановтың “Қазақстан еңбекшілері майдан қызметінде” атты
І. ТАРАУ. ОРТАЛЫҚ ҚАЗАҚСТАНДЫҚТАРДЫҢ 1940-1945 ЖЫЛДАРДАҒЫ ШАРУАШЫЛЫҒЫ
Ұлы Отан соғысы басталған жылдан-ақ Қазақстан халқының бірлігі негізінде
Ұлы Отан соғысы Қазақстанда соғыстан бұрынғы бесжылдықтардың ішінде жасалған
Орталық Қазақстан көптеген кәсіпорындарды қабылдаған аймақ. Тіпті, соғысқа дейінгі
Жоғарыда атап өтілгендей, Ұлы Отан соғысы басталғаннан-ақ Орталық Қазақстан
Батыстан Шығысқа тек қана адамдар мен өнеркәсіп мекемелері ғана
Шефтік көмек көрсетуді ұйымдастыруда Қарағанды облыстық атқару комитетінің тағайындауымен
Көмір бассейніндегі Донбасс сияқты өндіріс орындарына көмек көрсете отырып
Яғни облыстық архив деректерінде нақтылы соғыс жылдарындағы негізгі мәліметтер
Халықтың еріктілігінің арқасында Қарағанды ірі көмір-металлургия орталықтарының біріне айналды.
Қазақстан Орталық комитеті барлық еңбеккерлерді Қарағанды көмірін өндіруді арттыру
Соғыс талабына сай Орталық Қазақстанның алдында жауапты міндет -
Жоғарыда айтылып кеткендей, қажеттіліктерге байланысты Қазақстан бойынша соғыс талабына
Соғыстың алғашқы айларының өзінде-ақ Қарағандыға 850 адам Павлодардан және
Осы жылдарда әйелдер кеңесінің ролі артты. Мәселен, Горбачев атындағы
Қарағанды бойынша жер асты жұмысының көлемі 99% - ке
Осы салада Қарағанды облыстық өлкетану мұражайының ерекше қызметін айта
Соғыс уақытының басталған уақыт аралығы мен аяғына шейін елдің
Ауыр соғыс күндерінің қиыншылықтарына қарамастан, Қарағанды жастары ұйымшылдықпен зор
Сонымен бірге жастардың ұйымдастыру мен көптеген жексенбіліктер өткізілді.
Толық емес міндеттерге қарағанда, оған облыс бойынша 14 мыңнан
Соғыс айларында Балхаш қаласының түсті металлургиясының мекемелерінде қарқынды түрде
Сонымен бірге көрсетуді қажет ететін бір мәселе Қызыл Армияға
Қарағанды облысы Осакаров ауданының «Большевик» ауыл шаруашылығының артель мүшелерінің
Сол сияқты 1943 жылы Қарсақпай заводы мен Жезқазған кен
Сол сияқты, «Қарағанды комсомолы» танк колоннасы Ұлы Отан соғысы
Сонымен бірге «Қазақстан комсомолы» атты жер асты қайығына Қарағандылықтар
«Қарағанды шахтері» танк колоннасы Ұлы Отан соғысы жылдарында Қарағанды
1942 жылы №12,18,20 Калинин атындағы шахтаның ұжымының шақыруымен басталды.
Сонымен қатар мына мәліметтерге көз жүгіртсек №3 Киров атындағы
Соғыс жылдарының талабына сай теміржолшылардың жексенбіліктері мен митингілірі өтіп
Соғыс жылдарында жеңімпаз Қызыл Армияға көліктің басқа да формалары
Ұлы Отан соғысы жылдарында мемлекеттік бюджет кірістерінде мемлекеттік заемның
Қарсақпай кеншілері майданға 200 сыйлықтар жіберді.
Ұлы Отан соғысы жылдарында тылдың негізгі көзі - ауыл
Қазақстан колхозшыларының Сталин жолдасқа жазған хатында алған міндеттемелерінде 1943
Облыстың аудандарында тылдағы жұмысты нығайту жолындағы соғыстың алғашқы жылдарындағы
Қоңырат аудандық комитетінің ұйымында анықтау бөлімінен мынандай құжаттар сақталған:
Соғыс жылдарындағы кәсіпшіл маманданған кадрларды дайындау зор роль атқарды.
Республикада ұсынылған социалистік жарыс кезеңінде № 1 «Караганда уголь»
Ұлы Отан Соғысы басталған жылдан-ақ әр жыл сайын атқарылған
Жеқазған руднигінің металлургтерінің арасынан Аймуханов Балмұхан жаңаша Қазақстан өнеркәсібінен
Горбачев атындағы шахтаның бұрғышысы Нұров Ыбырай соғыстың екі жылында
Жезқазғанда бірінші болып түсті метеллургияның үздігі Ақшалов Арыстанбек 1944
Ұлы Отан соғысы жылдарына тыл мен майданның тұтастығын көрсеткен
Осылайша Орталық Қазақстанның барлық аудандарында халық арасынан ақшалай қарыздар
Азат етілген аудандарды қалпына келтіру жауапты міндет болды. Қарағанды
Сол сияқты «Киров уголь» трестінің кеншілері №4 Васильевская, Ростов
Қазақстан ҚП(б) орталық комитетінің басшылығымен жергілікті партия ұйымдары госпитальдар
Жаралы жауынгерлерді Қазақстандықтар жылы шыраймен қарсы алып отырды. Тыл
Орталық Қазақстанның әлеуметтік-экономикалық басқа да жағдайының Ұлы Отан соғысы
Көмек көрсетуден ауыл шаруашылығы қызметкерлері мен Қарағанды жастары да
Қорыта келгенде, Отан алдындағы зор міндетті республиканың басқа да
ІІ ТАРАУ. СОҒЫСТАН КЕЙІНГІ ДӘУІРДЕ СОЦИАЛИСТІК ХАЛЫҚ ШАРУАШЫЛЫҒЫН ҚАЛПЫНА
2.1 Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін халықаралық жағдайда болған негізгі
Ұлы Отан соғысы біткеннен кейін совет халқының барлық күші
Партияның сыртқы саяси істерінің басты мақсаты берік және ұзақ
Совет Одағы соғыстың негізгі ауыртпалығын көтерді. Ол материалдық шығынды
Совет мемлекетінің сыртқы саяси істерінің өрісі кеңіді. КСРО-нің басқа
Капиталистік дүниеде оқиғалар басқаша бағытта дамыды. Соғыстың нәтижесінде капитализм
Демократиялық міндеттердің шешілуіне қарай бұл елдердің жұмысшы табы саяси
Бұл елдерде халық бұқарасының буржуазияны тез жеңуі коммунистік партиялардың
Халықтық-демократиялық елдермен өзінің қарым-қатынастарында Коммунистік партия мен Совет үкіметі
Азияда да империализм шебі мықтап бұзылды. Помещиктер мен компрадорлық
Қытай халқының жеңісі — соғыстан кейінгі дәуірдің аса маңызды
Мұнымен бірге Азияда ұзақ күрестен кейін Корея Халыктық-Демократиялық Республикасы
Екінші дүниежүзілік соғыстан
Екінші дүниежүзілік соғысқа дейін жер шарындағы территорияның 17 проценті
Капитализмнің жалпы дағдарысының екінші кезеңінің тағы басты көрінісі–ұлт-азаттық қозғалысының
Ұлт-азаттық козғалыстың өрістеуі империалистік күштерді әлсіретті, халықтардың азаттықк майданын
Капиталистік елдердің экономикалык және саяси дамуындағы әркелкіліктің онан әрі
Соғыстан кейін капиталистік елдерде жаппай жұмыссыздық басталды. 1949 жылы
АҚШ басқа капиталистік жетекші елдердің шаруашылық және саяси қиыншылықтарын
Екінші дүниежүзілік соғыс біткен соң бес-алты жылдан кейін капиталистік
Ақырында капитализмнің жалпы дағдарысының екінші кезеңі, бір жағынан, монополистік
Халық пен монополистік буржуазияның арасындағы қайшылықтардың шиеленісуі тап күресінің
Бұрын саны аз болып келген кейбір коммунистік партиялар нағыз
Капиталистік елдердің көпшілігінде монополистік буржуазия халық бұқарасының революциялық тегеурініне
АҚШ бастаған капиталистік дүние барлық күш-қуатын өздерінің әлсіз буындарын
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін болған негізгі өзгерістердің нәтижесінде дүниенің
Социалистік лагерьге СССР, Европа мен Азияның халықтық, демократия елдері
Совет Одағы Коммунистік партиясы баска елдердің коммунистік партияларымен байланыстарын
Капиталистік елдердегі халықтардың ұлттық тәуелсіздігі мен демократиялық бостандықтар үшін
Бұл лагерьлік күштері бейбітшілік үшін, жаңа соғыстық каупіне қарсы
Реакцияшыл, империалистік лагерьдің негізі — АҚШ бастаған басты-басты империалистік
Дүниежүзілік үстемдікке ұмтылып отырған АҚШ-тың билеуші топтары «күш көрсету
1950 жылы АҚШ Қиыр Шығыста тікелей агрессияға көшті. Олар
АҚШ-тың Кореядағы соғыс авантюрасы халықаралық қатынастардағы шиеленісті қатты күшейтіп
Осы жағдайда бейбітшілік туралы мәселе бірінші дәрежелі маңыз алды.
Бейбітшілік үшін күрес Коммунистік партия мен Совет мемлекетінің бүкіл
Совет үкіметі демократиялық негізде Германияның бірлігін калпына келтіруді, бұған
Партияпыц дәйекті бейбітшілдік саясаты бірқатар практикалық шаралардан көрінді. Соғыс
Бейбітшілік жолындағы, халықаралық мәселелерді әділ шешу жолындағы күресте СССР
Коммунистік партия мен Совет мемлекетінің дәйекті бейбітшілдік саясаты жер
2.2. Партияның халық шаруашылықтарын қалпына келтіру және онан әрі
Соғыстың салдарынан және совет территориясын гитлершіл әскерлердің уақытша оккупациялап
Бірақ тартқан зиян мұнымен ғана бітпейді. Совет Одағы соғыс
Жау талан-таражға салған байлықты, соғысқа шығарған қаржыны және оккупацияға
Капиталистік мемлекеттердіц қайсысы болсын мұндай шығындардан кейін көп жылдарға
Партия мен Совет мемлекетінің аса маңызды міндеті еліміздің экономикасын
Социализм жағдайларында да соғыс экономикасынан бейбіт экономикаға көшу үлкен
Заводтар, фабрикалар, барлық кәсіпорындар бейбітшілік өнімдерін өндіру жөнінде жоспарлы
Бейбіт жағдайларда шаруашылық жүргізу және жұмысты ұйымдастыру әдістері өзгерді.
Бұқараны халық шаруашылығын қалпына келтіру және онан әрі дамыту
Социализмнен бірте-бірте коммунизмге өтудің нақтылы жолдарын белгілегенде партия коммунистік
Социализм құрылысын аяқтау және бірте-бірте коммунизмге өту жөніндегі партия
Өндіріс саласындағы міндет: ең алдымен халық шаруашылығын мейлінше кысқа
Экономикалық қатынастар саласындағы міндет — өндіргіш күштердің дамуына қарай
Идеология және мәдениет саласында қойылған міндеттер: буржуазиялық көзқарастардың, әдет-ғұрыптардьщ
Социалистік қоғам кұру ісін аяқтау және социализмнен коммунизмге өту
Төртінші бесжылдықтың негізгі шаруашылық саяси міндеті «еліміздің зардап шеккен
Ең алдымен ауыр өнеркәсіпті және темір жол транспортын қалпына
1946 жылы партия Орталық Комитеті бесжылдық жоспарды қабылдауға байланысты
Партия заводтар мен фабрикаларда өндірістік кеңестерді жандандырды, бұқараның белсенділігі
Халықты төртінші бесжылдық жоспарын орындауға жұмылдыру жөніндегі жұмысында партия
Осы кемшіліктерді жою үстінде социалистік жарыс жаңа сатыға көтерілді.
1946 жылы Макеевка металлурггтерінің, бірқатар Москва заводтары мен еліміздегі
Халық инициативасының тасқыны шапшаң үдей берді. Партия ұйымдарының
Елімізде рационализаторлар мен өнертабушылардың қозғалысьг кеңінен өрістеді. Жұмысшылар жүздеген
Партия ұйымдары еңбекшілерді қаһармандық еңбектің үлгісімен тәрбиеледі, озаттардың тәжірибесін
Партия еңбекшілердің барлық күш-қуатын соғыс кезінде зардап шеккен аудандардың
Партия ұйымдарының басшылығымен еңбекшілер соғыс жылдарындағы ерлік істерден
Сөғыстан зардап шеккен республикалар мен облыстардың халық шаруашылығын қалпына
1948 жылы СССР-де өнеркәсіп өндірісінің көлемі соғыстан бұрынғы дәрежесіне
Азат етілген аудандарда шаруашылықты калпына келтіре отырып, партия басқа
Халық шаруашылығын кәзіргі заманғы техникамен жаб-дықтауда партия елеулі табыстарға
Ғылым мен техниканы дамыту жолындағы партия күресі бірқатар елеулі
Төртінші бесжылдық ішінде электрлендіру ісі мықтап дамыды, электрон техникасы
Бірақ техникалык прогресс саласында көп міндеттер әлі де шешілмей
Жұмысшылардың қаһармандық еңбегі және партияның дұрыс басшылығы өнеркәсіп саласында
Соғыстан, сонымен бірге 1946 жылғы құрғақшылықтан көп зиян шеккен
Коллективтік еңбектің артықшылығына өз тәжірибесінен көздері жеткен совет шаруалары,
Орталық Комитеттің бірқатар шешімдерінде және партия Орталық Комитетінің февраль
Орталық Комитет партия ұйымдарының алдына мынадай міндеттер қойды: ауылшаруашылық
Партия Орталық Комитетінің қаулыларын жүзеге асыра отырып, жергілікті партия
Партияның камқорлығы арқасында ауыл шаруашылығының материалдық-техникалық базасы едәуір нығайды.
Колхоз өндірісінің материалдық-техникалық базасын нығайту, МТС-терді ең жаңа ауылшаруашылық
Колхоздарды ірілендіру жөнінде көп жерлерден ұсыныстар түсе бастады. 1950
Колхоздарды ірілендірудің зор экономикалық маңызы болды. Ауылшаруашылық өндірісін дамыту
Соғыс біткеннен кейін ауыл шаруашылығында жүргізілген әлеуметтік экономикалық ірі
Соғыстан кейінгі уақытта селолық партия ұйымдары едәуір нығайды. Армиядан
Колхоздарды механикаландыру, ұйымдастыру - шаруашылық жағынан нығайту, социалистік жарысты
Партия ұйымдарының басшылығымен және бүкіл совет халқының жәрдеміне
Мұның үлкен бір себебі — ауыл шаруашылығына басшылық етуде
Өнеркәсіптің тез өсуі негізінде және ауыл шаруашылығы дамуындағы белгілі
СССР еңбекшілерінің тұтыну дәрежесі көтерілді. Алайда ең алдымен ауыл
Гитлершілдер киратқан тұрғын үйлерді калпына келтіру және жаңадан үйлер
Төртінші бесжылдық жоспарды орындау жолындағы күресте көптеген қиыншылықтар болды.
ҚОРЫТЫНДЫ
Ұлы Отан соғысы жылдарында Орталық Қазақстанның тылдағы еңбеккерлері, бүкіл
Орталық Қазақстандықтар майданда да үлкен ерліктер көрсете білді. Майдан
Соғыстан кейінгі жылдары облыс еңбекшілері экономиканы бейбіт арнаға қайтарып
Химия өнеркәсібін дамытуда Қарағанды жасанды каучук зауыты елеулі орын
Соғыстан кейінгі жылдары ауыл шаруашылығы ойдағыдай өрге басты.
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР:
1.Алдажұманов Ғ “Оның құнын тірілер біледі” атты еңбегі
2.Балақаев Т.Б. Колхозное крестянство Казахстана в годы Великой Отечественной
3.Байсеркеев Л. Майданды демеген қуатты күш. Алматы, 1995.
4.Балақаев Т.Б. Алдажұманов Ғ. “Қазақстан еңбекшілері майдан қызметінде”
5.Боздақтар Алматы, 1994.
6.Даулбаев Н. Карагандинский угольный бассейн. Алматы, 1970.
7.Казахстан в Великой Отечественной Войне. Алматы, 1974.1-ІІ тома.
8.«Орталық Қазақстан» газеті 1999ж. 24 ақпан, 1999ж. 17 наурыз,
9.Өміржанов Ә. Келер деп хаты елеңдеп. Алматы, 1985.
10.«Қарқаралы» газеті, №19 саны
11.Караганда Карагандинская область Энциклопедия. Алматы, 1993.
12.Казахстан в период Советского союза Великой Отечественной Войны І-ІІ
13.Қарағанды облыстық мемлекеттік архиві. Ф.341., Ф.1., Ф.314.
14.Қозыбаев М. Казахстан-арсенал фронта. Алматы, 1970.
15.Қозыбаев М.Қ, Едігенов М. Труд во имя победы. Алматы,
16.ҚазақССР тарихы социализм дәуірінде, Алматы, 1964.
СІЛТЕМЕЛЕР
[1] Дауылбаев Карагандинский угольный бассейн. Алматы 1970 ж.
[2] Қозыбаев М. «Қазақстан - арсенал фронта» Алматы 1970
[3] Балақаев Т.Б. «Колхозное крестьянство Казахстана в годы ВОВ:
[4] Балақаев Т.Б Колхозное крестьянство Казахстана в годы Великой
[5] Гос. архив Карагандинский область. Ф 1314 опись №1
[6] Боздақтар Қарағанды облысы Алматы 1994 ж.
[7] Караганда. Карагандинская область энциклопедия. Алматы 1993 189-199 бет.
[8] Т.Б. Балақаев Колхозное крестьянство в годы ВОВ 1941-1945
[9] ҚОМА Ф 341 ON7 д 5. 112 бет.
[10] Казахстан в период ВОВТ Советского Союза І-том. Алматы
[11] Қозыбаев М. Казахстан - арсенал фронта. Алматы 1970
[12] Қозыбаев М. Казахстан - арсенал фронта Алматы 1970
[13] Қозыбаев М. Труд во имя победы. Алматы 1995
[14] Даулбаев Н. Карагандинский угольный бассейн. Алматы 1970 ж.
[15] Көрсетілген еңбек 257 бет.
[16] Сонда 244 бет.
[17] Сонда 261 бет.
[18] Сонда 242 бет.
[19] Сонда 250 бет.
[20] А. Байсеркеев. Майданды демеген қуатты күш. Алматы 1995
[21] ҚОМА Ф1 ОN 2 д 461 50-53 бет.
[22] А. Байсеркеев Майданды демеген қуатты күш. Алматы 1985
[23] Сонда 52 бет.
[24] А. Байсеркеев Майданды демеген қуатты күш Алматы 1985
[25] Карагандинская область. Энциклопедия 312 бет.
[26] Сонда 560 бет.
[27] ҚОМАФ1 О2 д461 47бет.
[28] Караганда Карагандинская область Энциклопедия Алматы 1993 ж. 34
[29] Казахстан в Великой Отечественной Войне. Алматы 1974 ж.
3
[30] Казахстан В ВОВ. Алматы 1974 ж. 49-50 бет.
[31] Казахстан В ВОВ. Алматы 1974 ж. 63
[32] А. Байсеркеев Майданды демеген қуатты күш. 61-63 бет.
[33] А. Байсеркеев Майданды демеген қуатты күш. 98 бет.
[34] Көрсетілген еңбек 105-106 бет.
[35] ҚОМА Ф1 02д. 461 58 бет.
[36] ҚОМА Ф1 02д. 461 58 бет.
[37] ҚОМАФ І оп N 2 д 461. 109
[38] ҚОМА Ф1 оп N2 д 461 93 бет.
[39] ҚОМА Ф1 оп N2 д 461. 118-120 бет.
[40] Қозыбаев М., Едігенов Н. Труд во имя Победы
[41] Сонда 77 бет.
[42] Қозыбаев М, Едігенов Н. Труд во имя Победы
[43] Қозыбаев М., Едігенов Н. Труд во имя Победы
[44] Көрсетілген еңбек 135 бет.
[45] Қозыбаев М., Едігенов Н. Труд во имя Победы
[46] Қазақ ССР тарихы социализм дәуірінде 583 бет.
[47] Н. Даулыбаев. Карагандинский угольный бассейн. Алматы 1970 ж.