Қазақстан Республикасы білім және ғылым министрлігі
Экономика кафедрасы
КУРСТЫҚ ЖҰМЫС
ТАҚЫРЫБЫ: Мемлекеттің монополияға қарсы саясаты.
ОРЫНДАҒАН: 101топ студенті
Мақажанова Н.К
ҚАБЫЛДАҒАН: аға оқытушы
Қалықова Б.Б.
АЛМАТЫ- 2006ж
Мазмұны
Монополия дегеніміз не ………………………………4
Монополиялық бәсеке және оның түрлері....................5
Монополиялық баға, бәсеке формалары
3.Дүние жүзілік монополия..............................................21
Қорытынды..........................................................................24
Монополия дегеніміз не
Монополия (грек – moons –жалғыз, polio
Монополизмнің негізгі көрсеткішіне монополиялық баға және монополиялық пайда
Монополияның мақсаты - рынокта баға
Монополиялық бәсеке және оның түрлері
Бәсеке ( лат. Concurred - қақтығысу)
Бәсеке - рыноктық қатынастардың
Бағалық емес бәсеке техникалық
Капитализмнің жоғары даму сатысындағы ең басты құбылыс-бәсекенің монополияға
Бәсеке мен монополия қайшылықты бірлестікте ғұмыр кешеді. Бұл
Осындай артықшылықтарға ие бола отырып, дифференциалданған өнімнің иесі
Жетілген бәсеке(еркін бәсеке рыногі) дегеніміз рыногта бір-біріне тәуелсіз
Монопсония-белгілі тауарды сатып алуға жалғыз сатып алушының монополиясы
Бағаның 2-і түрін айттық, енді Монополдық баға дегеніміз
Монополдық рента-тауарды монополдық бағамен сатқанда пайда болатын қосымша
Монополист-кейбір тауардың ұсынысының елеулі көлеміне бақылау жүргізетін сатушы.
Монополистік бәсеке-жаңа сатушылардың келіп кіруіне мүмкіндігі бар нарықта
Монополия-кейбір өнімді сатуға немесе кейбір іс-әрекетпен айналысуға айрықша
Монополияға қарсы заңдар-монополиялардың практикасы және олардың күштерінің өсуіне
Монополиялық билік-тауар бағасына әсер етуге және нарықта өзінің
Монополиясыздандыру- нарықта өзінің шарттарын орындауға мәжбүр ететін мемлекеттік
Олигопсония- белгілі тауарды сатып алушы топтары болатын нарық
Олигополия дегеніміз бірнеше ірі фирмалар үстемдік ететін нарық
Бірсалалық сауда- өнеркәсіптік фирма әрекет ететін нарықтық құрылым.
Ешқандай келісіммен байланысты емес, бір-бірімен бәсекелес бірнеше ірі
Өндірістік өзара байланыстар егжей-тегжей мамандандыру түрінде болатын, (өндірістік
Таза монополия рынокта ешқандайсыз бәсекелестерсіз бір ғана сатушы
Қазіргі рынок жүйесінде монополиялық емес және монополиялық бағалар
Бірінші- монополияға тартылмаған кәсіпорындардың өз тауарларын сатып өткізетін
Екінші- монополиялар өз тауарларынсатып өткізу үшін әдейі қойған
Монополиялық бағалар дәрежесіне сұраныс пен ұсыныстың арақатынастары әсер
Монополиялық баға дәрежесін төмендетуге мемлекет көмектеседі, қажетті шаралар
Картель- шығарылып отырған өнім мен өткізу рыногын бөлу
Синдикат - өнімді бірлесіп өткізуді ұйымдастыру мақсатымен бірігу.
Трест – монополияға енетін фирмалардың меншік, өндіріс және
Концерн – қаржы орталығы бір, бірақ жалпы технологиясы
Конгламерат – басты фирманың қызмет өрісімен өндірістік және
Монополиялардың формалары үндестікте болады. Олар жалдамалы еңбекті капиталды
Монополиялардың бір-бірінен өзгешеліктері де бар. Атап айтқанда:өндірісті қоғамдастыру
Ғасырымыздың 60жылдарында өмірге монополияның жаңа түрі – Конгломераттар
Негізгі мақсаты- акция курсы ойыны арқасында қосымша пайда
Шаруашылық жүргізудің монополистік формасы жағдайында бәсекенің сипаты өте
Біріншіден, бүгінгі жағдай, моноплияның тұтынушылар мен потенциалдық бәсекелестері
Екіншіден, монополия жарнама арқылы тұтынушылардың сұранысының қалыптасуына елеулі
Үшіншіден, монополия өзінің саяси және қаржылық салаларындағы байланыстарын
Монополистік бәсекенің бірнеше формалары болады, оның негізгілері мыналар:
Ғылыми- техникалық тіресу. Бұнда фирмалардың бәсекелестік сайысы мына
жаңа өнім дайындау; осы замандағы жаңа технологиялық процестерді
ғылыми – техникалық ақпараты жинақтап пайдалану; патенттерді сатып
Ғылыми – техникалық сайыста әдетте екі үлгі қолданылады:
Бәсекелестік үлгі мынадай жағдаймен есептесуді талап етеді: бәсекелес
Монополистік үлгі. Бұнда жаңалықтар енгізудің арқасында таза монополист
Өнеркәсіптік-өндірістік сайыстың көрінісі: өндірістік мүмкіндіктің күшейуі, өнімнің жаңа
Таза монполия жағдайында фирма өнім шығару көлемін азайтып,
Бұнда екі жағдай қолданылады – ауқым нәтижесі және
Ауқым нәтижесі. Көп фирмалардың өндіріс көлемі, олардың әрқайсына
“Х- тиімсіздік.” Әдетте,өндіріс шығындарын зерттегенде, мына жағдай болады
Сауда- саттық сайысы. Бұл сайыс бағаны қолдану арқылы
Біріншіден, жоғары бағамен сату үшін сатушылар арасындағы;
Екіншіден, тауарларды төмен бағамен алу үшін сатып алушылар
Үшіншіден, тауарларды қымбат бағамен сату үшін сатушылар және
Осыған байланысты бәсеке бағаға қатысты және бағаға қатыссыз
Сатушының монополист болуын;
Сатушының сатып алушыларды төлем қабілеттеріне сәйкес топтарға бөле
Алғашқы сатып алушы осы тауарды немесе қызметті қайтасата
Бағалық алалаушылық мынадай жағдайдаларда кең қолданылады: қызмет көрсетуде
Баға қатысыз бәсеке көбіне өнім сапасын көтеру, сатужағдайларын
Өнімді өткізуді жетілдіру туралы жүретін бағаға қатыссыз бәсеке
Бәсекенің түрлері және іске асу әдістері әр сан
Импереализмде мала ішіндегі бәсекеге шетел монополиялары да қатысып
Салалық бәсеке күресі жойылмайды отқа май құйғандай өршіп
Монополиялар “бөгде” деп аталатын, яғни монополистік бірлестіктерге кірмейтін
Бәсеке күресі жеке капиталистердің ұсақ кәсіпорындарының, сондай-ақ экономикалық
Орта пайда алу мақсатындағы бәсеке күресімен қатар үстем
Тіпті бәсеке күресің шеңбері ұлғайып барады. Ұлттық рынока
Монополиялардың бірімен- бірінің күресі әрдайым қатыгездік, қауіпті сипатта
Өнімдері бір- бірімен алмастыруға болатын және біртектес өнім
Монополияланған және монополияға кірмеген өндіріс орындары орындары арасындағы
Бәсеке күресі шетелге тауар сатып өткізу рыногы және
Монополияөзінің қалыптасып және дамуында үш кезеңді басынан өткізді.
Бірінші кезең- 19ғасырдың 60-70жылдарын қамтиды.Еркін бәсеке дамуының шарықтау
Екінші кезең- тұңғыш рет капитализм әлемін жайлаған 1873жылғы
Үшінші кезең- 19ғасырдың соңын ала 20ғасырдың бірінші он
Сөйтіп капитализімнің жоғарғы сатысы импереализмге ұласты. Өндірісті қоғамдастыруға
Дүние жүзілік монополия
Монополия орасан зор құдіреті күшке айналды. Монополияның
Біздің ғасырымыздың аяғында дүниежүзілік
Дүние жүзін экономикалық жағынан
Біріншісі- белгілі бір ел капиталының иелігіндегі монополиялар одағы.
Екіншісі- шоғырланудың неғұрлым жоғары түрі , бірнеше елдердің
Мемлекеттік-монополистік капитализм халқаралық монполиялардың көбейіп және күш- қуатының
Қазіргі көп ұлтты монополиялардың тірегі-Американың компаниялары. Бір ғана
Монополиялық корпорацияларының қызметі мен экономикалық қуаты бірнеше
Энергетика саласындағы “Эксон” атты монополияның тек қана бір
Ұлтаралық капиталистер одағының дүниежүзілік экономикалық жағынан бөлісуінің таптық
Қазір халқаралық монополиялар екіге типке бөлінеді: көп ұлтты
Дүниежүзілік екінші соғысқа дейін халқаралық монополиялардың басым көпшілігі
Ұлтаралық монополистік капитал жекелеген елдер ауқымында да, сондай-ақ
Ұлтаралық монополия атануға қойылатын шартр бар. Ол мынау:
Мемлекет пен көп ұлтты корпорациялар арасында үнемі қарым-
Біріншісі-осындай монополиялармен олардың орналасқан елдерінің мемлекеті арасындағы қатынастар.
Екінші жағы-ұлтаралық корпорациялары мен олардың бөлімдері орналасқан мемлекеттер
Мемлекет “өзінің” ұлтаралық монополияларына жүргізілетін саясаты да екі
Қорта айтқанда ұлтаралық корпорациядар дамып келе жатқан елдерді
Қорта айтқанда 20ғасырда монополиялық баға жүйесі үстемдік етеді.
Құн мөлшері өзгермелі шама. Тауарлардың мәңгілік өзгеріске ұшырамайтын
Сөз болып отырғандарға қоса монополиялық үстеме жоғары пайда
Жалдамалы жұмысшыларға жұмыс күші құнынан төмен ақы төлеу
Еңбек өнімділігінің жоғары болуы, қанау дәрежесінің де
Монополистік емес кәсіпорындарда өндірілген эквивалентсіз сауда жолымен түскен
Монополиялық үстеме пайда алудың негізгі көздерінің бірі-монополиялардың
Монополияның ролі экономикада екі жақты.
Оның жақсы жағы монополиялық компаниялардың өнімдері жоғары сапасымен
Жаман жағы монополия рынокта үстемдік етеді және монополды
Осыны ескере отырып, мемлекет бәсекені қолдай отырып, монополизмге
Антимонополиялық заңдар 1880ж. АҚШ-та қабылданған. Қазіргі антимонополиялық заңдар
Қазақстанда 1996ж. бәсеке және сауда рыногындағы монополиялық
Қызметті шектеу туралы заң қабылданды және антимонополиялық саясат
Библиографиялық тізім
Экономикалық теория оқу құралы
С.Әкімбеков, А.С.Баймұхаметова, У.А.Жанайдаров
Астана-2002
Экономикалық теория оқу құралы
Я.Ә.Әубакіров, Б.Б.Байжұмайев, Ф.Н.Жақыпова, Т.П.Табайев
Алматы
Қазақ Университеті
1999
3