МАЗМҰНЫ:
Кіріспе...........................................................................................................................3
1. Кәсіпорынның қаржы шаруашылық қызметін талдаудың теориялық негіздері
1.1. Кәсіпорынның қаржы шаруашылық қызметін талдаудың пәні, объектісі,
1.2. Қаржылық жағдайдың мәні ............................................................................. 10
2 Кәсіпорынның қаржылық жағдайы мен экономикалық потенциалын талдау
2.1. Ұйымның негізгі экономикалық сипаттамасы .............................................. 17
2.2. Кәсіпорынның қаржылық
2.3. Баланс өтімділігі
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі .......................................................................... 72
КІРІСПЕ
Курстық жұмыс тақырыбының өзектілігі нарық жағдайында кәсіпорынның өміршеңдігінің
Жаңа және тиімді әрекет ететін нарықтық жүйені қалыптастыру
Курстық жүмыстың зерттеу объектісі: «Биос» Жауапкершілігі Шектеулі Серіктестік.
Курстық жүмыстың мақсаты: «Биос» ЖШС-ң қаржылық жағдайын бағалау.
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын талдау және бағалау;
Баланс өтімділігі мен төлем қабілеттілігін талдау және бағалау;
Кәсіпорын табыстылығы (рентабелъділігі) мен іскерлік белсенділігін талдау және
Осы міндеттері орындау барысында кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы көрсеткіштерін
Курстық жұмысты орындау барысында «Биос» ЖШС-ң есеп беру
Ұйымның тиімді жүмыс істеуін қамтамасыз ету олардың жүмысына
1 КӘСІПОРЫННЫҢ ҚАРЖЫ ШАРУАШЫЛЫҚ ҚЫЗМЕТЫН ТАЛДАУДЫҢ
ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ МЕН РӨЛІ.
1.1. Кәсіпорынның қаржы шаруашылық қызметін талдаудың пәні, объектісі,
Шаруашылық қызмет және онда өтіп жатқан процестер көптеген
Шаруашылық қызметін талдау пәні экономикалық құбылыстар мен
Шаруашылық қызметін талдау объектісі шаруашылық қызметтің экономикалық нәтижелері
Шаруашылық қызметін талдау принциптері.
Шаруашылық қызметіне талдау жүргізген кезде ғылым мен практикадан
Талдау ғылыми сипатта болуы, танымның дидактикалық теориясының ережелеріне
Талдау кешенді болуы керек. Зерттеудің кешенділігі қызметтің барлық
Талдау объективті, нақты, дәл болуы тиіс, нақты шындықты
Талдау жарамды болуы керек,
Талдауды анда-санда емес, жоспар бойынша, жүйелі түрде жүргізіп
Талдау оперативті болуы тиіс. Оперативтілік дегеніміз талдауды жылдам
Талдау принциптерінің
Талдау экономикалық құбылыстарды,
Талдау тиімді болу керек, яғни оны жүргізгендегі кеткен
Сонымен, талдаудың негізгі принциптері ғылымилылық, кешенділік, жүйелілік,
Мақсаты мен міндеттері(Савицкая Г.В., 2003).
Нарықтық экономика жағдайында жұмыс істеуші кәсіпорындардың қаржылық жағдайын
қаржылық жағдайға және оның есеп беру мерзіміндегі өзгерісіне
активтер мен олардың қалыптасу көздері арасындағы сәйкестікті, оларды
айналым капиталының көлемін, оның өсуін
қаржы-есептік және несие ережесін сақтау;
кәсіпорын активтері және оның міндеттемелерінің құрылымын зерттеу;
ағымдағы активтердің айналымдылық есебі, оның
баланстың өтімділігін, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының және төлеу қабілеттілігінің
кәсіпорын табыстылығын бағалау;
кәсіпорын табысының
кәсіпорынның іскерлік белсенділігін анықтау;
кәсіпорынның қаржылық жағдайының тұрақтылығын ұзақ және қысқа мерзімді
Қаржылық жағдайды талдау кәсіпорынның шаруашылық қызметін талдаудың қорытындылаушы
Жоғары сапалы өнімді үздіксіз өндіру және өткізу кәсіпорынның
Шығындар көлемі өндіріс процесінің тиімділік деңгейімен анықталады. Олардың
Кәсіпорынның қаржылық қызметінің қалыпты болуы әсіресе өз кезегінде
1.2. Қаржылық жағдайдың мәні.
Нарықтық қатынастар жағдайында кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың маңызы
Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау жөніндегі сұрақтарды қарастырмас бұрын,
Профессор Н.А. Русак бұл ұғымды былайша анықтайды: "Кәсіпорынның
В.М.Радионова мен М.А. Федотова кәсіпорынның қаржылық жағдайы "қаржы
М.Н.Крейнина, А.И.Ковалев және В.П.Привалов қаржылық жағдай ұғымын былайша
Профессор И.Т.Балабанов "Шаруашылық субъектісінің қаржылық жағдайы - бұл
С.А.Стуков осы ұғым бойынша өзінің көзқарасын келесі сөздермен
Жоғарыда берілген анықтамалар қарастырылып отырған ұғым мәнін жеткілікті
К.Ш. Дүйсенбаев, Э.Т. Төлегенов, Ж.Г. Жұмағалиевалардың көзқарасы бойынша,
Осы берілген түсініктерге сүйене отырып, мынадай қорытынды жасауға
Кәсіпорынның қаржы жағдайы осы кәсіпорынның белгілі бір кезеңдегі
Ал кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы нені білдіреді? Бұл сұрақ
Енді біреулер "өз қаражаттары есебінен активтерге (негізгі қорлар,
Бұл ұғымды А.Д.Шеремет пен Р.С.Сайфуллин өте ықшам түрде
В.М.Родионова мен М.А.Федотова бұл ұғымды келесідей түсіндіреді: "Кәсіпорында
"Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы — бұл тәуекелділіктің мүмкін болатын
В.Г.Артеменко мен М.В.Беллендир бұл ұғымды былай түсіндіреді: "Қаржылық
"Қаржылық тұрақтылықтың мәні - қаржы ресурстарын тиімді қалыптастыру,
К.Ш. Дүйсенбаев, Э.Т. Төлегенов, Ж.Г. Жұмағалиевалардың ойынша бұл
Э.А.Маркарьян мен Г.П.Герасименко да дәл осындай көзқараста. "Кәсіпорынның
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылық жағдайына көптеген факторлар әсер етеді,
пайда болу орнына байланысты — ішкі және сыртқы;
нәтижесінің маңыздылығына байланысты — негізгі және негізгі емес;
құрылысы бойынша - қарапайым және күрделі;
әрекет ету уақыты бойынша — тұрақты және уақытша.
Ішкі факторлар кәсіпорынның өзінің жұмысын ұйымдастыруына байланысты болады,
Негізгі ішкі факторларды қарастырайық. Кәсіпорынның түрақтылығы ең бірінші
Кәсіпорынның өндірілетін өнім жөне өндіріс технологиясымен тығыз байланысқан
Қаржылық тұрақтылықтың ішкі, маңызды факторларының бірі - бұл
Сонымен бірге тек таза табыстың көлемі ғана емес,
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығына қарыздық капиталдар нарығындағы қосымша жұмылдырушы
Және де б9л жерде кәсіпорынның төлеу қабілеттілігінің қаржылық
Жоғарыда айтылғандарды қорыта келе, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығына әсер
кәсіпорынның салалық топқа жатуы;
шығарылатын өнімнің (жұмыс,
төленген жарғылық капиталдың мөлшері;
шығындардың көлемі, олардың ақшалай табыспен салыстырғандағы динамикасы;
қорлар мен резервтерді, олардың құрамы мен құрылымын қоса
кәсіпорындарды басқару тиімділігі.
Сыртқы факторларға шаруашылық жүргізудің экономикалық жағдайының әсері, қоғамда
Кәсіпорынның тұрақты қаржылық жағдайын қалыптастыруда оның өз контрагенттерімен
Сондай-ақ, бұл жыл сайын өз облигациясы бойынша белгілі
Жабдықтаушылар мен тұтынушылар сенімді және төлем қабілеттілігі жоғары
2 «БИОС» ЖШС-Ң ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ МЕН ЭКОНОМИКАЛЫҚ ПОТЕНЦИАЛЫН
2.1. Ұйымның негізгі экономикалық сипаттамасы.
I. Жалпы жағдайы.
«Биос» Жауапкершілігі Шектеулі Серіктестік
-Биос ЖШС Жарғысы;
-Биос ЖШС Құрылтай келісім-шарты;
-Қазақстан Республикасының Азаматық Кодексі 1.07.99жыл №409-1(өзгертулер мен толықтыруларды
-Қазақстан Республикасының Жауапкершілігі шектеулі және қосымша жауапкершілікті серіктестіктер
-өзге де заңдар, нормативтік актілер, инструкциялар және методикалық
«Биос» ЖШС шағын кәсіпкерлік субъектісі болып табылады (яғни
П.Басқару, ұйымдық құрылымы.
Серіктестікті басқару органдары: Ең жоғарғы басқару органы -
Кесте-1.
«Биос» ЖШС қаржы - шаруашылық қызметін талдау*
Көрсеткіштер 2007 жыл, мың тенге 2008 жыл, мың
ку(+,-) өткен
жылға
(%)
1.Өткізуден (сатудан)
2.Өнімнің өзіндік құны 5648,498 7584,883 1936,385 25,5
З.Жалпы табыс 1248,108 2677,339 1429,231 53,3
4.Кезең шығындары 1252,966 2484,054 1231,088 49,5
5.Салық салынғанға
6.Табыс салығы — 47,618
1-ші кестенің жалғасы
7.Таза табыс — 47,618 — —
8.Негізгі құралдардың орташа жылдық
9Қор қайтарымдылығы 300 316 16 5
10.Қор сиымдылығы 0,00333 0,00316 0 0
11.Қор жарақтануы 3,836 4,057 0,221 5,4
12.Материалдық емес активтер 12,936 12,936 — —
13.Ақша қаражаттары 3306,732 13,775 -3292,9 23905
14.Тауарлар 5504,288 13358,133 7853,845 58,8
15.Дебиторлық берешек 531,856 415,962 -115,894 -27,9
16.Кредиторлық берешек 9364,909 13746,681 4381,772 31,9
17.Қызметкерлер саны (адам) 6 8 2 25
18.Еңбек өнімділігі 1149,434 1282,777 133,343 10,4
19.Активтердің айналымдылылығы (рет) 1,19 0,88 -0,31 -35,2
20.Сату табыстылығы
(рентабельділігі), (%) 0,18 0,26 0,08 30,8
21.Активтердің пайдалылығы (рентабельділігі), (%) — 0,004 — —
«Биос» ЖШС-ң бухгалтерлік балансы және қаржы - шаруашылық
Біз 1-ші кестеде көріп отырғанымыздай, өнімді өткізуден түскен
Осыған орай мынадай ұсыныстар жасауға болады: түскен түсімді
2.2. Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын талдау және бағалау.
Іс жүзінде қолданылып жүрген шаруашылық жүргізуші субъектілер қызметінің
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы деген ұғым келешектегі төлем қабілеттілікпен
K³1 = Заемдық қаражаттар
Жалпы капитал
Осы жағдайдағы заемдық қаражаттар кәсіпорынның міндеттемелерін білдіретін ағымды
Қаржылық тұрақтылық дегеніміз сенімді кепілдігі бар төлем қабілеттілік,
Кәсіпорынның қаржылық жағдайынының маңызды сипаттамаларының бірі -
Кез-келген кәсіпорынның көптеген қаржыландыру көздері бар. Олардың мөлшерін,
Біріншіден, ресурстар (материалды, қаржылық, интеллектуалды, ақпараттық және т.б.)
Екіншіден, белгілі көлемді және құрылымды ресурстарды қалай және
Үшіншіден, ресурстарды қайта бөлуді реттеу жүйесінің екі жағы
Қаржылық ресурс қосымшасында нарықтың қалыптасқан ерекшеліктері капиталды оның
Сонымен бірге қандай да бір пайда алу тілегі
Сондықтан кәсіпорын өзінің ұзақ мерзімді қаржылық міндеттемелері бойынша
Мен ең алдымен баланс активтерінің және олардың құрастырылу
Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының динамикасын талдау —
Активтерінің өсуі (артуы) кәсіпорынның болашақтағы дамуын көрсетеді. Баланс
Кесте-2.
«Биос» ЖШС-ң баланс активтерінің құрамы мен құрылымы
Көрсеткіштер 2008 жыл басы 2008 жыл соңы Жыл
сомасы мың тг үлес і % сомасы мың
% мың тг (Згр-ігр) 5:1*100 (4гр-2гр)
1 2 3 4 5 6 7
Активтер құны, барлығы соның 5527,305 100 13390,58 5
Ішінде:
1.1.Ұзақ мерзімді
активтер: -Негізгі құралдар 23,017 0,42 32,452 0,24 9,435
1.2.Ағымдағы
активтер:
-Дайын өнім,
тауар 5504,288 99,5 8 13358,33
3 99,76 7853,845 142,7 +0,18
«Биос» ЖШС-ң бухгалтерлік балансы мәліметтері негізінде жасалған.
Кесте мәліметтерінен активтердің
Кәсіпорын мүлкіндегі маңызды
айналым капиталының құрамы
айналым капиталын негізгі белгілері бойынша топтастыру;
айналым капиталының қалыптасуының негізгі көздерін анықтау;
айналым капиталын пайдаланудың
Айналым капиталын талдаудың мәні өндірісті, айналымды, өнім, тауар,
Тауарлы-материалдық қорларды талдау. Кәсіпорынға қалыпты өндірістік қызметпен айналысу
Норма — айналым қаражаттардың белгіленген шамасы (күн, %
Норматив — айналым қаражаттары элементтері бойынша ауыспалы ең
Тауарлы — материалдық құндылықтардың нормадан артық қорлардың пайда
Шығындар нормасы — бұл шикізаттың, материалдарың, отынның, электр
Қорларды және соған сәйкес өндірістік қорларға салынған қаражат
1. Тапсырыс белгіленген мөлшерде;
2. Тапсырыс өзгермелі мөлшерде.
Мөлшері белгіленген тапсырыс жүйесін пайдаланған кезде қор жағдайын
------------------------------------
t0 t1
3-сурет. Тапсырыс белгіленген мөлшерде болғанда тапсырыс мөлшерін оптимизациялау
gопт. = √ 2·С1 · Q
C2
Мұндағы: С1, С2 — сәйкесінше тауарларға тапсырыс
Q — осы өнімнің қажеттілігінің (жеткізудің) жылдық көлемі.
Тапсырыс мөлшері
t0 t1
4-сурет. Тапсырыс өзгермелі мөлшерде болғанда.
Тапсырыс өзгермелі мөлшерде болғанда уақыт бірдей болады. Кезекті
Осы суретте көріп отырғанымыздай жеткізу арасындағы уақыт кезеңдері
Кәсіпорынның өндірістік нәтижелері мен қаржылық жағдайына өнірістік қорлардың
Сонымен қатар қордың жетіспеушілігі (шикізат, материалдар, отын, т.б.)
Біздің кәсіпорынымызда ағымдағы активтердегі үлкен үлес салмақты дайын
Дайын өнімдер қорларының айналымдылығы дайын өнімді тұтынушыға жеткізу
Длгп = ДӨХТ
ӨӨТТ
мұндағы: ДӨ — дайын
ӨӨТТ - өнім (жұмыс, қызмет) өткізуден түскен түсім
Бұл көрсеткіштің қысқаруы кәсіпорынның өніміне сұраныстың өскенін білдіруі
Кесте-3.
«Биос» ЖШС-ң дайын өнім (тауар) айналымын талдау
Көрсеткіштер Өткен жыл, 2007 Есепті жыл, 2008
1. Дайын өнімнің орташа қалдықтары, млн тг 5504,288
2. Өнім (жұмыс, қызмет) өткізуден түскен түсім, млн
1.Дайын өнім айналымының ұзақтығы, күн
(1х 360) 287,3 468,6
«Биос» ЖШС-ң бухгалтерлік
Кестеден көріп отырғанымыздай дайын өнім айналымының ұзақтығы 181,3
Дайын өнім қалдықтарының әрбір түрі бойынша құрылымын, ұзақтығын
Дебиторлық берешек жағдайын талдау.
Ағымдағы активтерге салынған капиталдың айналымдылығына, демек, көсіпорынның қаржылық
Дебиторлық берешектердің және оның үлесінің ағымдағы активтерде күрт
Сондықтан әрбір кәсіпорын өзіне тиеселі төлемдердің уақытын қысқартуға
Талдау процесінде дебиторлық берешктердің қарқынын, себептері мен қашан
Кесте-4.
«Биос» ЖШС-ң дебиторлық берешек құрылымын, пайда болу кезеңін
Дебиторлық берешек түрі Сома мың тг 2008ж Сома
1 айға дейін (2007) 1-3
айға дейін (2007) 3-6
айға дейін (2007) 6-12 айға дейін (2007) 1
Өнім және қызмет үшін. Оның ішінде берешегі барлар:
2 531,856 (бөліп тарату) 295,86 120,4 88,11 19,7
Кашкенбаев К. 415,96
2 115,33 98,46 16,87 - - -
Илъясов Б. - 95,86 45,13 30,73 20 -
Колесников С. - 110,216 - - - 110,216
Бюджетпен - - - - - - -
Өзге
дебиторлар - 210,45 134,5 48,9 9,05 9,0 9,0
4-кестенің жалғасы
Барлығы: 415,96
2 531,856 278,09 96,5 29,05 119,216 9,0
Шартты мысал ретінде келтірілген.
4-кестеде көріп отырғанымыздай 2007 жылы дебиторлық берешек 531,856
• сатып алушылардың қарызды қайтаруы;
• тұтынушылардың төлем қабілеттілігінің өсуі;
• сату көлемінің қарқынды өсуі;
• кәсіпорындағы төлем жүйесінің жақсаруы;
• өнімді өткізудегі қиындықтардың азаюы
Дегенмен, дебиторлық берешектерді бақылаумен айналысатын қызметкер, өз назарын
Дебиторлық қарыздардың пайда
Кесте-5.
«Биос» ЖШС дебиторлық және кредиторлық қатынастарының динамикасы
1 Берешек жөнінде орташа жылдық мәліметтер Үлес салмағы,
өткен
жыл, 06 есепті жыл, 07
жыл
басы жыл соңы
A 1 2 3 4 5 6
1. Кредиторлық берешек 9364,909 13746,681 97 9364,909 13746,
5-кестенің жалғасы
2. Дебиторлық берешек 531,856 415,962 3 531,856 415,96
2 3
3. Кредиторлық және дебиторлық берешек қатынасы (1:2) 17,6
17,6 33,04
4. Барлығы
(1+2) 9896,765 14162,643 100 9896,76 14162, 643 100
«Биос» ЖШС-ң бухгалтерлік балансы мәліметтері негізінде жасалған.
5-кестеде көріп отырғанымыздай кредиторлық берешек дебиторлық және кредиторлық
Ары қарай дебиторлық берешектерді құралу мерзімдері бойынша талдаған
Ағымдағы активтердің жағдайын бағалай отырып, дебиторлық берешектердің өтімділігі
Дебиторлық берешектердің =
айналымдылығы, айналымдар дебиторлық берешектің орташа
Дебиторлық берешектердің айналымдылық коэффициенті ұйымдардың беретін коммерциялық несиелердің
Дебиторлық берешекті =
өтеу кезеңі, күн
= 360/24,6 = 14,63
Дебиторлық берешектерді өтеу кезеңі ұзақ болған сайын, оны
Дебиторлық берешектердің басқа да көрсеткіштерін есептеп шығаруға кеңес
Айналым активтерінің жалпы
көлеміндегі дебиторлық берешектің = айналым активтерінің
үлесі
= 0,035*100=3,6.
Дебиторлық берешектердің үлес салмағы көп болған сайын және
Бұл көрсеткіш дебиторлық берешектің "сапасын" сипаттайды. Оның өсуі
Дебиторлық берешектердің сапасын сипаттау үшін дебиторлық берешектердің жалпы
Дебиторлық берешектердің сапасы ондағы есептеудің вексельдік түрінің үлес
Кесте-6.
«Биос»ЖШС дебиторлық берешектердің айналымдылығын талдау*
Көрсеткіштер Өткен жыл, 06 Есепті жыл ,07 Ауытқу
1. Өнімді сатудан түскен түсім (мың тг) 6896,606
2. Дебиторлық берешектің орташа көлемі (мың тг) 531,856
3. Дебиторлық берешектің айналымдылық коэффициенті (1:2) 13,0 24,6
4. Дебиторлық берешекті өтеу кезеңі, күн (360/3) 27,7
5. Айналым активтерінің орташа көлемі (мың тг) 5781,666
«Биос» ЖШС-ң бухгалтерлік
6-кестеде көріп отырғанымыздай дебиторлық берешектің айналымдылығы өткен жылмен
Қолдағы ақшаның қалдығы мен қозғалысын талдау.
Ақшалай қаражаттарды басқару қорлар мен дебиторлық берешектерді басқару
Кез-келген бизнес капиталдан басталады, олар өндірісті бастау үшін
сатып алу
өндіру дебиторлық берешектердің және
Бұл операциялар көп рет қайталанады және ақшалай түсімдер
Осылайша, ақша қаражаттарының қозғалысы шикізатқа, материалдарға (тауарларға) ақша
Ақшалай қаражаттардың айналым кезеңін есептеу мысалын қарастырайық:
- шикізатардың кәсіпорын қоймасына түсуі - 10 қазан
- шикізаттарды қайта өңдеуге беру
- жеткізушілермен есеп айырысу
- дайын өнімді жөнелту
- сатып алушылардан ақшаның түсуі кезе
Ақша қаражаттарының айналу кезеңін шикізаттар бойынша жабдықтаушылармен есеп
Ақша қаражаттарының қозғалысын талдау № 4 «Ақша қаражаттарының
Банктегі есеп айырысу шотында жатқан ақша қалдықтарының көбеюі
Ақшаның келуінің ақшаның кетуінен асып кетуі еркін ақшаның
көрсетеді.
Жаңа акцияларды шығару
Негізгі қорлар
Қаржылық салымдар
Жаңа заемдық капитал Жалақы
Дебиторлық берешекті өтеу Банктік несие мен
Қолма-қол есептессуге сату
Несиелік берешекті өтеу
Мүлікті сату
Дивидендтерді төлеу
Қолма-қол төлемдер
Салықтар
5-сурет. Ақша ағымдары
Ақша ағымдары жоспарланады, ол үшін 1 жылды айларға
Талдау процесінде банктегі ақша қалдықтарының қарқыны мен активінің
Пдн = еркін ақшаның орташа қалдығы
ақша қаражаттарының шоттары бойынша несиелік айналымдар сомасы
Кесте-7.
«Биос» ЖШС капиталдың ақша қаражаттары түрінде болу кезеңін
Көрсеткіштер Өткен
жыл Есепті жыл Ауытқу
1. Ақша қаражаттардың орташа қалдығы (мың тг) х
2. Ақша қаражаттарының шоттары бойынша несиелік айналымдар сомасы
3. Капиталдың қолдағы ақша түрінде болу кезеңі, күн
«Биос» ЖШС-ң бухгалтерлік балансы мәліметтері негізінде жасалған.
7-кестеде көріп отырғанымыздай есепті жылы капиталдың қолма-қол ақша
• тауар айналымының серпінді дамуы;
• кредиторлармен уақытысында есеп айырысу;
• тауарлар ассортиментінің кеңеюі;
• банкке түсімді өз уақытысына аудару;
• өзге де кассалық тәртіпті сақтау;
• сыртқы экономикалық байланыстардың дамуы.
Әрі қарай кәсіпорынның мүліктік жай-күйінде қандай сапалық өзгерістер
Біздің кәсіпорынымызда баланс валютасындағы негізгі құралдардың қалдық құнының
Негізгі құралдардың техникалық жағдайын сипаттайтын маңызды көрсеткіш -
Біздің кәсіпорынымызда негізгі құралдардың тозу коэффициенті жыл басында-
Талданып отырған кәсіпорында ұзақ мерзімді активтерден-материалдарды емес активтер
Баланс активтерінің құрастырылу көздерінің құрамы мен құрылымының динамикасын
Талдау жүргізушінің келесі әрекеті баланс активінің құрылу көздерін
Кәсіпорын қаражаттарының көздері
Меншікті капитал
Қатыстырылған қаражаттар
Қаржылық сипаттағы қаражаттар көздері (қарызға алған қаражаттар)
Қаржылық емес сипаттағы ағымдағы кредиторлық қарыз
Ұзақ мерзімді қарызға алынған қаражаттар (қарызға алынған капитал)
Қысқа мерзімді несиелер мен қарыздар
6-сурет. Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын талдауға қажетті қаражаттар көздерінің
Нарық қатынастары жағдайында кәсіпорынның қызметі және оның дамуы
Меншікті капиталдың көлемін ғана анықтап қоймай, сонымен бірге
Ктс = Мк : Ак
мұндағы: Ктс – тәуелсіздік коэффициенті;
Мк - меншікті капитал;
Ак - авансталған капитал (баланс валютасы).
Біздің кәсіпорынымызда есепті жылдың соңында (2007 ж) Ктс
Баланс мәліметтерін қарайтын болсақ 2005 және 2006 жылдары
Осы коэффициенттің өсуі кәсіпорынның қаржылық тәуелсіздігі жоғары екендігін
Батыс экономистері тәуелсіздік коэффициентінің неғұрлым жоғары деңгейде болғаны
Бірқатар авторлар коэффициенттің ең аз мәні 0,6 болып
Келесі көрсеткіш тәуелділік коэффиценті деп аталады. Ол мына
Кт = Қк : Ак немесе К, =
мұндағы: Кт – тәуелділік коэффициенті;
Қк - қатыстырылған капитал;
Ак - авансталған капитал (баланс валютасы);
Ктс — тәуелсіздік коэффициенті.
Бұл коэффициент авансталған капиталдың , жалпы сомасындағы қарыздың
Бұл үлес жоғары болған сайын, кэсіпорынның сыртқы қаржыландыру
Келесі, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығын сипаттайтын меншікті капиталдың қатыстырылған
Кк = Мк : Қк
мұндағы: Кқ- қаржыландыру коэффициенті;
Мк — меншікті капитал;
Қк - қатыстырылған капитал.
Бұл коэффициент жоғары болған сайын, банктер мен инвесторлар
Бұл коэффициент кәсіпорын қызметінің қандай бөлігі өз қаражатымен,
Қаржыландыру коэффициенті < 1 болатын жағдай (кәсіпорын мүлкінің
Жоғарыда келтірілген көрсеткіштермен қатар инвестициялау коэффициентін де есептейді.
Меншікті капиталды талдау. Меншікті капиталға: жарғылық капитал, қосымша
Меншікті айналым қаражаттарының көлемін анықтау үшін, меншікті капиталдың
Жыл басына меншікті айналым қаражаттарының көлемі есептелінбейді, өйткені
Талдау кезінде меншікті айналым капиталының абсолюттік мөлшерін анықтаумен
Ол кәсіпорынның меншікті қаражаттарының қандай бөлігі, осы қаражаттарды
Кж = Ма.к.
Мк
мұндағы: Кж - маневрлық (жүмсау) коэффициенті;
Ма к - меншікті айналым капиталы;
Мк — меншікті капитал.
«Биос» ЖШС-те жыл соңында Кж = 0,33 (
Қаржылық көзқараспен айтсақ оның өсуі және жоғары деңгейі
Оптималды мөлшері ретінде жұмсау коэффициенті > 0,5 деп
Кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының басты көрсеткіштерінің бірі болып қорларды
Ққ/қ = Ма.к.
Қтм
мұндағы: Ққ/қ - тауарлы-материалдық қорлардың қамтамасыз етілу коэффициенті;
Ма.к. - меншікті айналым капиталы;
Қтм - тауарлы - материалдық қорлар.
Бұл коэффициент қандай дәрежеде ТМҚ мен шығындар меншікті
Оның қалыпты мәні (А.Д. Шеремет және Р.С. Сайфулин)
Біздің кәсіпорынымызда бұл коэффициент мәні жыл соңында Кқ/қ
Қарастырылған көрсеткіштер үшін тұтас нормативті критерийлердің жоқтығын тағы
2.3. Баланс өтімділігі мен төлем қабілеттілігін талдау және
Баланс өтімділігін талдау.
Баланс өтімділігін талдау мәселесін карастырар алдында, жалпы активтердің,
Өтімділіктің екі тұжырымдамасы белгілі. Бірінші тұжырымдама бойынша өтімділік:
Кәсіпорынның өтімділігі туралы айтқанда, келісім - шартта қарастырылған
Өтімділіктің негізгі белгісі болып қысқа мерзімді пассивтерден айналым
Кәсіпорынның өтімділігі шын мәнінде баланс өтімділігін көрсетеді. Сондықтан
Баланс өтімділігін талдаудың мәні - активтегі өтімділік дәрежесі
Өтімділік дәрежесіне, яғни ақша қаражаттарына айналу жылдамдығына байланысты
А1 Ең өтімді активтер. Әлемдік тәжірибеде бұларға кәсіпорынның
Ақша қаражаттары мен құнды қағаздар (қысқа мерзімді қаржылық
А2 Тез өткізілетін активтер. Бұларға қысқа мерзімді дебиторлық
Күмәнді дебиторлық борыштың үлесінің көп болуы кәсіпорынның қаржылық
Сатуға арналған дайын өнім жэне материалдық құндылықтар қорының
А3 Баяу өткізілетін активтер. Баланс активінің II бөлімінің
Бірақ бұл кезде «Алдағы кезең шығындары» бабы есепке
А4 Қиын өткізілетін активтер - баланс активінің I
Баланс активінің баптары оларды өтімділік дәрежесі бойынша топтағанда,
П1 Неғұрлым тезірек төленуге тиісті міндеттемелер - бұларға
П2 Қысқа мерзімді міндеттемелер - қысқа мерзімді несиелер
П3 Ұзақ мерзімді міндеттемелер - ұзақ мерзімді
П4 Тұрақты міндеттемелер - пассивтің I бөлімінің
сомаға азайтылады.
Баланс өтімділігін анықтау үшін актив пен пассив бойынша
А1 > II1
{
А3 > II3
А4 < II4
Басқа сөзбен айтқанда, егер активтің сол алғашқы үш
Жоғарыда келтірілген жүйедегі алғашқы үш теңсіздіктің орындалуын төртінші
Егер бір жүйенің бір немесе бірнеше теңсіздігінің қолайлы
«БИОС» ЖШС-ң 2007 жылғы баланстың топтастырылған баптарын кесте
Кесте-8.
«БИОС» ЖШС-ң баланс
Актив Сомасы, мың тг Пассив Сомасы, мың тг
(+), жетіспеушілігі
Жыл Жыл
Жыл Жыл Жыл Жыл
басын аяғында
басын аяғында басында аяғында
да
да
1.Ең 3306,73 13,775 1)Неғұрлым 9368,9 13772,0 - 13758,3
өтімді
тезірек 09 77 6062,17 02
активтер
төленуге
9
тиіс
,
міндеттемел
ер
2. Тез 531,912 415,962 2) қысқа - -
өткізілеті
мерзімді
2 2
н
міндеттемел
активтер
ер
3. Баяу 5504,28 13358,1 3) ұзақ - -
өткізілеті 8 33 мерзімді
88 33
н
міндеттемел
активтер
ер
4. Қиын 23,017 32,452 4) тұрақты - 47,421
өткізілеті
міндеттемел
н
ер
активтер
Жиыны: 9368,71 13819,4 Жиыны: 9368,7 13819,4 - -
1 98
11 98
«Биос» ЖШС-ң бухгалтерлік балансы мәліметтері негізінде жасалған.
Төлем қаражаттарының бірінші тобы (At) төлем міндеттемелерін айтарлықтай
Актив пен пассив баптарының I тобының жиындарын салыстыру
Актив пен пассив баптарының II тобын салыстыру жақын
Жалпы алғанда баланс активті мен пассивті баптарының I
Баяу өткізілетін (жүретін) активтерді ұзақ мерзімді міндеттемелермен салыстыру
Баланс активі мен пассиві баптарының төртінші тобының жиындарын
Берілген схема бойынша жүргізіліп жатқан талдау уақытылы есеп
Көрсетілген схема бойынша жүргізіліп отырған талдау баланс өтімділігіне
Кө = а1А1 + а2А2 + а3А3
а1П1+ а2П2 + а3П3
Мұндағы: Көж - жалпы өтімділік коэффициенті;
А1 а2, а3 - салмақтық коэффициенті;
А мен П - актив пен пассив бойынша
Баланс өтімділігінің жалпы көрсеткіші кәсіпорынның барлық өтімді айналым
Бұл теориялық мәні 0,9-дан төмен болмауға тиіс көрсеткіш
Бұл шектеулер қаржылық жағдайларды баланс өтімділігі дәрежесі бойынша
Баланс өтімділігі үшін ең өтімді активтер мен мерзімі
1 > а2 + а3; а2
Бұдан шығатыны а3 < 0,57.
Бұл шектеулерге, мысалы, келесі салмақтық коэффициенттердің жиыны сәйкес
Сонда өтімділіктің жалпы көрсеткіштерінің берілетін түрі:
Көж = А1 + 0,5 А2 + 0,3
П1 + 0,5 П2 + 0,3 П3
Осы көрсеткіштің көмегімен кәсіпорынның төлем қабілеттілігіне және кәсіпорындағы
«БИОС» ЖШС-те оның көлемі жыл басында — 0,5575,
Алайда бұл көрсеткіш кәсіпорынның қысқа мерзімді міндеттемелерін өтеу
Кәсіпорынның төлем қабілеттілігін талдау.
Кәсіпорынның төлем қабілеттілігін оның қаржылық тұрақтылығының маңызды белгілерінің
Арнайы есептік-талдау әдебиеттерінде төлем қабілеттілігін анықтау жөнінде әр
«Төлем қабілеттілігін, - деп жазады олар, - компанияның
Басқа авторлар төлем қабілеттілігі деп кәсіпорнның тек қысқа
Профессор В.В.Ковалев төлем қабілеттілігі деп оның «қысқа мерзімді
Қысқа мерзімді міндеттемелер жайлы болса да, бұл түсінікті
Қарыздарды өтеу үшін құралдардың айналымы кезінде ақшаға айналуы
Қарыздарды өтеу үшін құралдар сонымен бірге кәсіпорында бар
Басқаша айтқанда, теориялық түрде қарыздарды өтеу кәсіпорынның барлық
Сондықтан төлем қабілеттілігі бар деп, ағымдағы активтің сомасы
Ағымдағы төлем қабілеттілігі баланс жасау мерзімімен анықталады. Кәсіпорын
Келешекке арналған төлем қабілеттілігі нақты бір мерзімдегі оның
Төлем қабілеттілігі белгілі бір мерзімде қолдағы ақша сомасының
Біздің кәсіпорнымызда бұл коэффициент жыл басында 0,35-ке тең
Төлем қаражаттарының сомасын анықтау мәселелсі бойынша әр түрлі
Төлем құралдарының ағымдағы міндеттемелерден асуы кәсіпорынның төлемге қабілетті
Төлем қабілеттілігі оны қысқа мерзім ішінде (апта, жарты
Есепті кезең ішіндегі ағымдағы төлем қабілеттілігі төлемдік күнтізбе
Ағымдағы төлем қабілеттілігін талдау кезінде сандық көрсеткіштерден басқа,
Қаржылық икемділік кәсіпорынның алдын ала болжамаған жағдайларға байланысты
Ақша қаражатын қарызға алу қабілеттілігі, әр түрлі себептерге
Көбіне ол несие нарығының өзгеру бағыттары мен жағдайы
Ағымдағы (кысқа мерзімді) төлем қабілеті өте тар түсінік,
Кәсіпорынның перспективті (ұзақ мерзімді - бір жылдан аса)
Нарықтық экономика теориясы мен практикасында перспективті төлем қабілеттілігін
Циклділіктің және басқа кездейсоқтың әсерін жою үшін, бөлшектің
Есептеу келесі формула бойынша жүргізіледі:
Кжа =
Күрделі шығындар + дивиденд төлеу + Айналым
қаражатының өсуі
1-ге тең ақша қаражатының жеткіліктілік коэффициенті кәсіпорынның сыртқы
Кжа кәсіпорынның қаржылық қажеттілігіне инфляцияның әсерін, сонымен қатар
Ақша қаражатын капиталға айналдыру коэффициенті (Кжа) кәсіпорын активіндегі
Кск =
алғашқы қүны бойынша негізгі қүралдар + инвестициялар
басқа активтер + меншікті айналым капиталы
Ақша қаражатын капиталға айналдыру деңгейі 8-10% шегінде жеткілікті
Кәсіпорынның перспективті төлем қабілеттілігін анықтау үшін кәсіпорын активіндегі
Үш көрсеткіш жиі қолданылады:
1) абсалютті өтімділік
2) аралық өтеу
3) жалпы өтеу
Абсалютті өтімділік коэффициенті (жеделдік коэффициенті) ақша қаражаттары мен
Ол баланс жасалған мерзімінде немесе жақын мезгілде ағымдағы
Осы көрсеткіштің дұрыс шектеуі келесі түрде болады:
Ка,.>0,2-0,5.
Бұл - ағымдағы міндеттемелердің қандай белігі жедел өтелуді
Аралық өтеу коэффициентін есептеу үшін (немесе оның басқа
Айналым қаражатының өтімді бөлігінің (яғни тауарлы-материалдық қорларды есептемегенде)
Аралық өтеу коэффициентінің қалыпты төменгі шегін бағалау былайша
Кар.е>1.
В.Ф. Палий "бұл коэффициенттің теориялық ақталған бағалауы 0,7-0,8
Қауіпті өтімділік коэффициенті кәсіпорынның күтілетін төлем қабілеттілігін дебиторлық
Басқа да көзқарас бар. Шамамен бұл коэффициент 0,5-тен
Ағымдағы өтімділік коэффициенті (жалпы өтеу коэффиценті) барлық ағымдағы
Жалпы өтеу коэффициенті өтімді құралдар жедел және қысқа
Нарықтық экономикасы дамыған елдерде бүл көрсеткішке кәсіпорынның ағымдағы
1) біріншіден, ағымдағы активтермен ағымдағы пассивтердің өтелу дәрежесін
2) екіншіден, ағымдағы активтердің ағымдағы пассивтерден асып кетуі
Жалпы өтеу коэффициенті өндіріс сипатына байланысты күрт ауытқуы
Каг.в. > 2.
Берілген шектеу кәсіпорынның өтімді құралдарға (немесе қаражаттарға) тиімді
Осы көрсеткіштің нормативті маңызына байланысты басқа пікірлер де
Ағымдағы активтердің ағымдағы міндеттемелерден екі есе артық болуы
Ағымдағы өтімділік коэффициентінің 2-ге тең нормативтік мәні біздің
Көптеген отандық кәсіпорындарды банкроттық анықтамаға жаткызуға болады. Яғни,
Кәсіпорын өтімді қаржының болуын оларға ұтымдылық қажеттілік шегінде
• кәсіпорын жэне оның қызметінің көлемі, мөлшері
• өнеркәсіп және өндіріс салалары (өнімге
• өндірістік цикл ұзақтығы (аяқталмаған өндіріс көлемі);
• материал қорын қалпына келтіруге қажет уақыт
• кәсіпорын жұмысының маусымдылығы;
• жалпы экономикалық конъюнктура.
Егер ағымдағы активтер мен қысқа мерзімді міндет-темелдің ара
Кәсіпорын кредиторлары тұрғысынан, айналым құралдарын құрудың осы варианты
Өтімділіктің әр түрлі көрсеткіштері тек өтімді қаржыларды есепке
Көптеген кәсіпорындар үшін аралық өтімділіктің төмен коэффициентінің жалпы
Осы мақсатта өндірістік қорлардың, дайын өнімнің, аяқталмаған өндірістің
Кәсіпорында аралық өтімділік коэффициентінің төмен және жалпы өтеу
Осы кезде тұтынушының өнімдер мен қызмет көрсетулер үшін
Кесте-9.
«Биос» ЖШС-қ ағымдағы активтерінің өтімділік көрсеткіштері*, мың теңге
№ Көрсеткіштер Жыл басында 2008 Жыл соңында 2007
1. Ағымдағы активтер мың теңге, оның ішінде: 9342,932
1.1. Ақша қаражаттары және қысқа мерзімді қаржылық салымдар
1.2. Дебиторлық борыш және басқа да активтер 531,9060
1.3. Алдағы кезең шығындарынсыз тауарлы-материалдық қорлар қосылған басқа
2. Қысқа мерзімді міндеттемелер Мың теңге, оның ішінде:
2.1. Қысқа мерзімді несиелер мен заемдар - -
9-шы кестенің жалғасы
2.2. Кредиторлық борыш 9364,909 13746,681 4381,7720
2.3. Басқа да ағымдағы міндеттемелер 4 25,396 21,396
3. Өтімділік көрсеткіштері - - -
3.1. Абсалюттік өтімділік коэффициенті (1.1. қ:2қ) 0,353 0,001
3.2. Аралық өтімділік коэффициенті ((1.1. қ + 1.2.):2
3.3. Жалпы (ағымдағы) өтімділік коэффициенті (1.1. қ +
«Биос» ЖШС-ң бухгалтерлік балансы мәліметтері негізінде жасалған.
9-кестенің мәліметтері жыл аяғындағы өтімділік жыл басында қарағанда
Жалпы өтеу, яғни ағымдағы өтімділік коэффициенті жыл басында
Келтірілген есептеулерден, жалпы өтеу коэффициентіне дебиторлық борыштар (0,78
ҚОРЫТЫНДЫ
Кәсіпорын қоғамдық қажеттілікті қанағаттандыру және пайда табу мақсатында
Кәсіпорынның шаруашылық қызметі тиімділігінің бағалылығы басқарушылық және кәсіпкерлік
Өндірістің тиімділігін анықтау тиімділіктің өлшемін белгілеуден басталады. Ол
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы төлем қабілеттілігі, табыстылығы, активтерді пайдалану
Мемлекеттік саясат кәсіпорын өзінің қызметінің тұрақты қаржылық құрылымын
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ :
Абрютина М.С. Анализ финансово
Байбулова Д.Б. Управление финансовой устойчивостью предприятий в
Дүйсенбаев К.Ш. және т.б. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын
Жүйриков К.К. Финансовый анализ предприятия: Учебн. КазАТК, Алматы,
Жүйриков К.К., Раимов С.Р. Корпоративные финансы. Учебник.
Ковалев В.В. Финансовый анализ: методы
Любушин Н.П. и др. Анализ финансово экономической деятельности
Любушин Н.П.
Мейірбеков А.Қ., Әлімбетов Қ.Ә. Кәсіпорын экономикасы:
Прыкина Л.В. Экономический анализ предприятия : Учебник. -
3
Ақша ағымдары