Бүгінгі әдеби басылымдардың проблемалары мен ізденіс ерекшеліктері.
(«Жұлдыз», «Жалын» журналдарының жарияланымдары бойынша)
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
II НЕГІЗГІ БӨЛІМ
І Тарау - «Жұлдыз», «Жалын» журналдарының тарихы мен қалыптасу
1.1. Алғашқы әдеби басылымдар тарихы
1.2. Әдеби басылымдардың авторлары мен бас редакторлары
ІІ Тарау Қазіргі әдеби басылымдардың ерекшелік сипаты
2.1. Бүгінгі әдеби басылымдардағы жанрлық ерекшелік
2.2 Әдеби басылымдардағы жастар шығармашылығына көзқарас
2.3. Әдеби басылымдардың ұлттық сана-сезім мен ұлттық мінез-құлықты қалыптастырудағы
III ҚОРЫТЫНДЫ
Пайдаланылған әдебиеттер,
сілтемелер көрсеткіші тізімі
КІРІСПЕ
Қазақ топырағындағы әдебиет туралы ғылым туу, қалыптасу дәуірінен әлдеқашан
Әрине, әдебиет - өнер. Өнердің түрі көп: кескін өнері,
Қоғамдық сананың айрықша саласы - өнер десек, мұның жалпы
Әдебиет - өнердің бір түрі, сөз өнері. Ал өнер
Әдебиет – ақиқат өмірдің сырлы суреті, халықтың көркем тарихы;
Қазақ ұлты – сан ұлттар мен ұлыстардың мекеніне айналған
Ұлттық салт-дәстүр мен ұлттық сана-сезімді оңтайлы жолдармен дамытудың,
Елбасы: «Журналистің, бұқаралық ақпарат құралдарының азаматтық жауапкершілігі, әсіресе мемлекеттік
Кез келген ұлттың ұлттылығы, ең алдымен, байырғы заманнан қанына
Ұлттық психологияның ажырамас бөлігі - ұлттық мүдде ең алдымен
Ұлттық мүдде мен талғам түйісе келіп, ұлттық тілдің жаңғыра
Қазақы салт-дәстүрлерді құрметтеу мен сыйлауға тәрбиелей отырып, ұлттық тіл
Ата-баба мұраларын, халық қаһармандары мен мәдениет, өнер қайраткерлерінің ерен
Ұрпақтан ұрпаққа жеткен мұраны таза қалпында бойымызға дарытумен қатар,
Баспасөз – қоғамдық өмірдегі орасан маңызды да мағыналы құбылыстардың
Зерттеуге таңдап алынған бұл тақырыптың өзектілігі – ғаламдастыруға бет
Ғылыми жұмыс кіріспеден, негізгі екі тараудан, қорытынды мен
Қорытындыда негізгі тарауларда қарастырылып өткен мәселелерге қорытынды талдау беріліп,
Диплом жұмысының барлық мазмұны осы тақырып аясында бұрын-соңды
«Жұлдыз», «Жалын» журналдарының тарихы мен қалыптасу кезеңі
1.1. Алғашқы әдеби басылымдар тарихы
Баспасөз – жалғаншыл баспасөзге қарама-қарсы, шынайы шындықтың айнасы. Ар
Журналист еңбегі – оңай еңбек емес. Ол – аса
Осындай жауапты қызметті иеленуші журналистер қауымының еңбек ететін бір
Жарияланған дүниелердегі деректердің нақтылығына авторлар жауап береді. Пікір-толғамдар редакция
1922 жылдан шыға бастаған «Жұлдыз» журналының тарихына қысқаша тоқталып
Қазақстан Өлкелік партия комитетінің 1929 жылдың декабрінде болған 5
3.С.Мұқанов. «Жазушы мектебі». «Қазақ әдебиеті», 4 май, 1962
4.С.Мұқанов. «Әркім өзінше ойлайды». «Жаңа әдебиет» №3, март
ұйымдарының шешімдері мен қарарлары насихатталды. Оның алғашқы жылдардағы нөмірлерінде
Сөйтіп, журнал қазақ еңбекшілеріне Совет өкіметінің халықтық өкілет екенін,
1921-1925 жылдары журналдың не бәрі 48 нөмірі жарық көрді.
Сол сияқты журналдың шаруашылық, денсаулық сақтау, халық ағарту, білім-ғылым,
Журнал әдебиет мәселелеріне де үлкен көңіл бөліп отырды. Онда
«Қызыл Қазақстан» журналының жақсы жақтарымен қатар осал жақтары, тіпті
Баспасөз бетінде көтерілген идеологиялық айтыста, әрине, партия бағытын ұстаған
Қолжазба “Садақ” журналын Уфадағы “Ғалия” медресесінде оқып жүрген қазақ
...Осы өскелең әдебиеттің қажетін өтеу үшін, 1927 жылдан қазақтың
Бүгінгі әдебиетіміздің аумағы, әсіресе жылдан-жылға саны молайып келе жатқан
Осыдан ширек ғасырдан бұрын астам уақыт бұрын «Жазушы» баспасының
Қазақстан ЛКСМ Орталық комитеті мен Қазақстан Жазушылар Одағының екі
«Нарықтық экономикаға бет бұрған бүгінгі таңдағы қазақ баспасөзінің ауыр
«Жалын» альманах ретінде емес, кәдімгі заман ағымына, күнделікті тіршілікке
Ал енді «Жалын» журналы туралы ағалар лебізіне келер болсақ,
«Жалынға» қараңғылық қауіп емес. Сылбыраған ақ жаңбыр қауіп, байырғыдан
«Жалын» - «Жұлдыз» журналының туған інісі. Бірақ оның сарқытымен
«Қазақ әдебиеті тағы да бір бұтақ жарды – дүниеге
«Жалынның» жиырма бес жыл толған мерейтойлық нөмірінде журналист Зәйгүл
Өткір де өршіл, сыршыл да сыншыл жауһар жырларымен қатарластары
Қазақстанның халық жазушысы Әбділда Тәжібаев «Жалын» туралы өз ойын
Бір жағынан, «Жалын» журналы – қазіргідей қым қуат тірлігі
Сондай-ақ бұл басылымның халқымыздың рухани әлемінен алар орны да
Қазақстанның халық жазушысы Хамит Ерғалиев: «Бүгінгі әдеби өміріміздің белді
1.2. Әдеби басылымдардың бас редакторлары мен авторлары
Әдеби басылымдардың бас редакторлығында еліміздің бетке ұстар ел азаматтары
«Жұлдыз» бен «Жалын» журналдарының бас редакторлары мен авторлары құрамында
Поэзия мен проза, балалар әдебиеті, әдеби сын, әдебиет тарихы,
Тәжірибелі ақындардың «жастардан бір ерекшелігі - өздері өткен өмір
Сонымен бірге, әр ақынның өзіндік белгілері – мәселен, «нәзік
Ақындық алымы, мінезі, танымы әрқилы дарындарымыздың шығармаларының өмірлік негізі,
Шын ақын өз дәуірінің, өз замандасының сырына үңілмей тұра
«Жалынның» тұңғыш бас редакторы Өтебай Қанахин ағамызды қалың оқырман
Алайда жазушы арамызда жүргенде айтылған жылы лебіздер мен
Қазақстанның халық жазушысы, Мемлекеттік сыйлықтың лауреаты, Қазақстан Республикасының халық
Мемлекеттік сыйлықтың және Физули атындағы халықаралық сыйлықтың лауреаты Тұманбай
Ақындардан Жұматай Жақыпбаев, Күләш Ахметова, Иранбек Оразбаев, Жарасқан Әбдірашев,
Төлен Әбдіков менің орынбасарым боп екі жылдай қызмет істеді.
Бүкілодақтық комсомол сыйлығының лауреаты, белгілі мемлекет және қоғам қайраткері
Сексенінші жылдар еліміздің тарихындағы небір дүбірлі оқиғаларға толы кезең
ІІ-Т А Р А У
Қазіргі әдеби басылымдардың ерекшелік сипаты
2.1 Бүгінгі әдеби басылымдардағы жанрлық ерекшелік
Басылымның жанрлық ерекшелігін әңгімелегенде ең алдымен, оны хабар жанрларынан
Қазақ совет баспасөзінде фельетон жанрын кіргізгендердің бірі Ілияс Жансүгіров
«Біздер, еңбекшілер тілегіндегі жазушылар, өндіріс жоспарымызды орындауымыз керек! -
Егер біз рецензия деген сөздің қайдан шыққан тегін алар
«Жұлдыз» журналының 2004 жылғы 10 санында «Қара кітап» айдарында
«Жұлдыз» журналында «Мұрағат» айдарында 1929 жылы «Еңбекші қазақ» газетінде
Әдеби басылымдардағы көп қолданылатын жанрлардың бірі бұл – интервью
«Жұлдыз» бен «Жалын» журналдарында қоғамдық қайраткерлерімен, саяси мамандармен, басшылармен,
Бір әттеген-айы осы мақалада әріп қателер өте жиі кездеседі.
Б---л Мәшһүр бас жігіттің болған бірі,
Тарқаған қалам алса көңіл кірі.
Қ---дайға қазір алса ризамын,
Артымда Қайыржаным тірі қалса.
Көркемделген әдебиеттің бедел, бағасы өте жеңілейіп кеткен мына қатыгез
«Жалын» журналының 1991 жылы «Оқырманмен сырласу», «Тарихтағы ақтаңдақтар», «Әдеби
1993 жылдың 11-12 нөмірлерінен бастап, «Жалын» журналының сыртқы пішіні
«Жалын» журналының 2006 жылғы № 3 нөмірінде Пол
«Әлем әдебиетінің классиктер» айдарында Анна Зегерстің «Крисанта» әңгімесі жарияланды.
Шаруашылық жүргізудің әкімгершілік-жоспарлы тәсілінен еркін, дербес нарықтық тәсіліне көшу
Дана да дарынды халқымыз ежелден-ақ басқа жұртшылықты қаһармандығымен ғана
«...Осы мереке кезінде,- деп жазды А. Янушкеевич,- мен алғаш
Ал В. Радлов бұл пікірді одан әрі жетілдіре түскен
Осындай төл әдебиетіміз туралы өз даналарымыз да шынайы пікірлерін
Жыраулар да, ақындар да халқымыздың аса дарындылығымен, әруақтылығының куәсі
Осындай өнерден Қазақстанның қай өңірі болмасын құралақан болған емес.
2.2 Әдеби басылымдардағы жастардың туындылары
Әдеби басылымдардағы бір ерекшелік әдебиетке енді ғана қадам
– Жастар әдебиеті дегенде, мен олардың ішінен Әмірхан Балқыбекті
Жалпы, әдебиетте жүрген жастар баршылық. Таразда Ерлан Жүнісов, Ақтауда
Айта кетер тағы бір жайт, бүгінгі әдебиеттің «бүйірі» қайтсе
– Қазіргі жастар поэзиясы мен прозасы жөнінде қалың оқырман
Ал сын мәселесіне келсек, алпысыншы, сексенінші жылдардағыдай өткір сын
Бір айта кететін нәрсе, жастардың поэзиясы мен прозасы қомақты
Талаптан Ахметжан, жазушы:– Әуезов, Аймауытов, Мұқанов, Мүсіреповтер қалыптастырған прозадағы
Міне, бұл қазақ әдебиетінде өзіндік үлсе қосып жүрген алдыңғы
«Жалын» журналының 2005 жылғы №11 нөміріндегі «Поэзия» айдарында
«Сөз өнері» - дертпен тең» деген Абай атамыз өлеңге
Поэзия – ойымның өрнегісің,
Жазылмайтын жай ғана «ермек үшін».
Бұлттан шығып жарқ еткен алтын Айдай,
Поэзия көгіне өрле, Құсым!-деген жолдардың өзі өлеңге деген махаббаттың
Әдеби басылымдар ұлттың экономикалық, саяси мүдделері психологияның қалыптасуына
Өйткені ұлттық мүдде дегеніміз - белгілі бір ұлттың рухани,
Ұлттық талғамды жалпы адамзат талғамынан бөліп-жарып қарастыру мүмкін емес.
Талғам адамға тек физиологиялық қанағат қана әкеліп қоймай, онсыз
Талғамдар қондырмалық құбылыс және ұлттық психологияның элементі ретінде халықтар
Бүгінде тарихи бірізділікті бұзған талғам жаңаша көрініс табуда. “Жақсыда
Демократия мен пікір бостандығы деген ұғымдарды дұрыс түсінбеушіліктен ұлттық
Ұлттық сана - өзінің ұлттық өкілдігін мойындай отырып,
Ұлт өкілі алдымен өзінің сол ұлттық мүшесі екендігін мойындамаса,
Яғни, ұлттық сана дегеніміз – ұлтын жан-жақты танып,мақтан тұтып,
Ұлттық мінез-құлық – халықтың тарихи өмірінің нәтижесі. Ол, ең
“Тарихи кезеңдердің халықтар психологиясына әсерін бағалай келіп, француз ғалымдары
Сол сияқты, ХVІІ – ХVІІІ ғасырларда қазақ халқының
Қоғам ұлттардан, ұлт таптардан құралады, сондықтан да ұлттық
Үстем тап өкілдерінің мінез-құлықтары әлеуметтік жағдайларына сай қалыптасады. Мысалы,
Кәрі қой ептеп сойған байдың үйі,
Қай жерінде кедейдің тұрсын күйі
Қара қидан орта қап ұрыспай берсе,
Ол да қойылған кедейге үлкен сыйы...
...Байда мейір, жалшыда бейіл де жоқ,
Аңдыстырған екеуін құдайым-ай!..2
Халықтың еңбекті сүю, бостандықты аңсау, қайырымдылық, қонақ-жайлылық, ерлік және
И.И. Павловтың іліміне сәйкес темпераменттің (сангвиндік, флегматиктік, холериктік және
Ұлттық мінез-құлық белгілерінің бірі – ұлттық көзқарас. Көзқарастар мен
Ұлттық сезім ұлттық санамен тікелей байланысты. Ұлттық сезім ұлттық
Ал ұлттық сезім тек ұлтаралық қатынастарда ғана емес, адамдардың
Күнделікті өмірде ұлттық сезімнің күрделі жүйесінде ұлттық мақтаныш
ұлт бостандығы және саяси-әлеуметтік бостандық жолындағы күрестің тарихымен байланысты
Кез келген ұлт өміріндегі ұлттық психологиямен ажырағысыз көкейтесті мәселелердің
Егеменді ел болудың арқасында халық зердесінен алыстай бастаған мәдени-эстетикалық,
ХІХ ғасырдың екінші жартысында Қазақстанның Ресейге қосылу процесі аяқталып
“Сабыр түбі – сары алтын” дегенді әрдайым алға тартқан
Кез келген ұлтқа мемлекет ұлттық идея арқылы болашаққа қадам
Елдегі басты ұлт өкілдері – қазақ ұлты екенін естен
Ұлттық мүдде халықтың рухани, мәдени, әлеуметтік, экономикалық, саяси тұрғыдағы
Қазақстан Республикасы көпұлтты мемлекет болғандықтан, қазақтарды ең негізгі
Ұлттық патриотизмді ғана емес, келешек жастар мен бүгінгі ұрпақтың
Ұлттық мақтаныш сезімі мен ұлтым, елім, жерім деген сүйіспеншілдік
Ең бастысы, қазақ ұлтымыз нағыз кемел ұлт ретінде
Мәңгілік құндылық, өлмес бағалының бірі - әдебиет. Сөз өнері.
- Бірақ өлең де әлеуметтік мәселеге бағынады ғой..?
- «Өлең - жанның шырылы» екендігі шындық. Ал, сол
- Ауыр хал демекші, аға, кеңестік идеологияның таратушысы ақындар,
-...Жас таланттардың жұрт қатарлы жайлы өмір сүруіне мына жағдайлардың
Қ О Р Ы Т Ы Н Д Ы
Әдеби басылымдар «Жұлдыз» бен «Жалын» осыдан ширек ғасыр бұрын
Олар:
- «Жұлдыз» бен «Жалынды» жандыратын жастар деді, төңірегіне топталар
- қуанышты ойлардың құтты ұясына, кемерінен асып төгілер
- жастарға білімдарлықты, адамгершілікті теліді, «Жұлдыз» бен «Жалын» білім
- әр бетінен жайнаған көктемді-әдебиет көктемін, еңсеңді көтерер шынар
- «Жұлдыз» бен «Жалынның» жарығы алыстан шалынып, жылуы байтақ
Жомарт жүрек аялап, жұмсақ алақан маңдайынан сыйпаған сәби «Жұлдыз»
«Жұлдыз» бен «Жалын» өз зерттеушісін күтіп отыр. Әр парағы
«Жұлдыз» бен «Жалынға» енді не жетпейді?
Ширек ғасыр - өнер отауы үшін, әрине, аз ғұмыр
Жақсылықты он орап, тұмшалап тастасаң да жүрек лүпілі бәрібір
«Жұлдыз» бен «Жалын» бетінде ақын деген, жазушы деген керемет
Жер бетімен үш ғасыр жорғалап, тасбақа да біраз жер
Бұл әдеби басылымдардың алғашқы кітабында Ғабит Мүсірепов тілегендей,
Әдеби басылымдарға жариялану әрдайым жақсылығыңды, шығарма сүйегінің асылдығын,
«Социалистік интернационализм әлем халықтарының бір-біріне деген ынтымағын, достығын арттыра
-Өз басым қазақ әдебиетін шама-шарқынша қадағалап оқып жүремін. Әсіресе,
Демократия жолымен дамуға бет бұрған кез-келген мемлекеттің бұқаралық ақпарат
Ұлттық психологияның ерекшеліктері адамдардың біріккен өмірі мен күресінде әлеуметтік,
Ұлт өміріндегі елеулі құбылыстар, оның қалыптасу, болып толуындағы «ақтаңдақтар»,
Тәуелсіздіктің алғашқы жылдарында біз елдің қиындығын айттық. Міне сол
Өкінішке орай, қазақ тілді электронды ақпарат құралдарының шама-шарқы, ұлттық
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1.Аббас Гучлу. «Теледидар бәледидарға айналмасын» // «Заман Қазақстан», 19.12.1997
2.Абдрахманов С. “Ұрпақтарға қалдырар басты байлығымыз”, // “Қазақ әдебиеті”,
3.Айтбайұлы Ө. «Тіл мүддесін ойлассақ», // «Ана тілі», 6.03.2003
4.Асылбекұлы С. “Ұлттық парыз”, // “Парасат”, шілде, 2002
5.Әбжанов Х. “Ұлттық идея: Қазақ елі. Азаттық.
6.Әбиев Ж,.Бабаев С,.Құдиярова А. «Педагогика», Алматы: 1998 ж.
7.Әлімбаев С. “Шындыққа сүйіспеншілік”, Алматы, 1993 ж
8.Әміржанова Ж. «Дәурен үшін ұялдым», // “Ана тілі” 30.01.2003
9.Әшімбаев . С «Шындыққа сүйіспеншілік», Алматы, 1993 ж.
10.Белдеубайұлы Д. «БАҚ туралы жана заң қандай болуы керек?»,
11.Бельгер Г. «Идеология дегенді ұмыттық, ағайын!..», // «Қазақ
12.Бердібай Р. “Ұлт” деген сөз ұлықтамай, тереземіз теңеспейді”//”Қазақ
13.Дөңқабақ О. “Өзгенікі зор, өзіңдікі қор” , //
14.Дүтбаева Н, «Дәл бүгіннен бастайықшы», // «Қазақ әдебиеті», 22.03.2002
15.«Елбасы Нұрсұлтанның Қазақстан халқына Жолдауынан», // «Ана тілі 7.12.06.2003
16.Елікбаев Н. “Ұлттық психология”, А., “Қазақ Университеті”, 1992 ж.
17.“Ғ. Мүсіреповтың күнделігінен алынған жазбалар”, // “Парасат”, наурыз,
18.Жаппасұлы Е. “Тамаша –тәрбие отауы” , // “Қазақ әдебиеті”.
19.Жолдасбеков М. «Айтысты аласартып алмайық» // “Егемен Қазақстан” 28.04.2004
20.Жұбаев И. «Теледидар бизнес пе, әлде,саясат па?», // «Қазақ
21.Кенжалин Ж. «Шындықты шырақ етіп ұстаңыз». Алматы. 1998 ж.
22.Кенжебай М.«Бар мен жоқта болған әнгіме». // «Ана тілі»,
23.Қабылғазина К. «Аудиотехника жане радиохабарларынын технологиясы», А.,1999 ж.
24.“Қазақ әдебиеті” газеті, 18.08. 1989 ж.
25.«ҚазАқпарат” мемлекеттік тілдегі хабарларды интернет жүйесіне латын жазуымен шығаруды
26.“Қазақстан тарихы” (очерктер). А.,1994 ж.
27.Құлкенов М. “Біздің қоғам: жастар “, // “Ана тілі
28.Құл-Мұхаммед М.“Ұлт тірегі–тіл”.// «Ана тілі» 15.05.2003 ж.
29.Құл-Мұхаммед М. “Мемлекет және БАҚ: бір-бірімізді қолдай отырып алға
30.Құл-Мұхаммед М. «Ұлт сенімі - дін», // “Қазақ әдебиеті”
31.Құл-Мұхаммед М. “Ұлт мәйегі – мәдениет” , // “Қазақ
32Құнанбаев А. “Шығармалардың толық жинағы”, І том, А., 1954
33.Молдабек Ә. «Хабардың бес белесі», Алматы,2000 жыл
34.Сабильянов Н. «Жалған мақтаудан жалықтым», // “Қазақ әдебиеті” 30.04.2004
35.Табылды. Ә. «Ұрпағымыэды қалай қорғаймыз?», // «Қазақ әдебиеті» ,
36.Тасмағамбетов И. “Алдымен өзімізден бастайық, сосын өзгеден талап
37.Төтенай Б. «Бодандық мінез-құлық – қазақтың соры», //
38.Тұрсынов Қ. «Көгілдір экран құпиясы», А., 1998 ж.
39.Шайынғазы С. Шөпеғұл. Ж. “Махамбет ұлт атынан тіл қатады”,
40.Шілдебаева Д. “Бүгінгі телевизияның бет-бейнесі” , // “Қазақ әдебиеті”,