ЖОСПАР
Кіріспе 2
1. КӨЛІКТЕГІ ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ 3
2. КӨЛІКТЕГІ ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ ЖЕКЕ ҚҰРАМДАРЫ 5
Темір жол, әуе немесе су көлігі қозғалысы мен
Көлік құралдарын жүргізуші адамдардың жол қозғалысы және көлік
Жол-көлік оқиғасы болған орыннан кетіп қалу (297-бап) 10
Көлік құралдарын сапасыз жөндеу және оларды техникалық ақауларымен
Көлік құралдарын немесе қатынас жолдарын қасақана жарамсыздыққа келтіру
Көліктің қауіпсіз жұмыс істеуін қамтамасыз ететін ережелерді бұзу
Поезды қажет болмаған жағдайда өз бетінше тоқтату (301-бап)
Көлікте қолданылатын ережелерді бұзу (302-бап) 20
Магистралдық труба құбырларын салу, пайдалану немесе жөндеу кезінде
Труба құбырларын зақымдау немесе қирату (304-бап) 23
Кеме капитанының апатқа ұшырағандарға көмек көрсетпеуі (305-бап) 25
Ұшудың халықаралық ережелерін бұзу (306-бап) 27
ҚОРЫТЫНДЫ 29
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 30
Кіріспе
Жол... Сүрлеу... Өткел... Адамның өмірі де, міне, осындай
Қазақстандағы автомобиль көлігінің жедел дамуына байланысты жол қозғалысының
Бұл күрделі мәселе тек жекелеген ведомстволардың назарына ілігіп
Мұндай мәселеге көңіл аудару тегіннен тегін емес, өйткені
Қазақстанның көліктегі кездейсоқ жағдайлардың алдын алу жөніндегі іс-шараларының
1. КӨЛІКТЕГІ ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ
Көліктегі қылмыстар жаңа Қылмыстық кодекстің 12-тарауында орналасқан. Бұрынғы
Жол қозғалысы қауіпсіздігі немесе көлік құралдарын пайдалану ережелеріне
ҚК 12-тарауындағы көліктегі қылмыстарға мынадай баптар арналған:
темiр жол, әуе немесе су көлiгi қозғалысы мен
көлiк құралдарын жүргiзушi адамдардың жол қозғалысы және көлiк
жол-көлiк оқиғасы болған орыннан кетiп қалу (297-бап);
көлiк құралдарын сапасыз жөндеу және оларды техникалық ақауларымен
көлiк құралдарын немесе қатынас жолдарын қасақана жарамсыздыққа келтiру
көлiктiң қауiпсiз жұмыс iстеуiн қамтамасыз ететiн ережелердi бұзу
поезды қажет болмаған жағдайда өз бетiнше тоқтату (301-бап);
көлiкте қолданылатын ережелердi бұзу (302-бап);
магистралдық труба құбырларын салу, пайдалану немесе жөндеу кезiнде
труба құбырларын зақымдау немесе қирату (304-бап);
кеме капитанының апатқа ұшырағандарға көмек көрсетпеуi (305-бап);
ұшудың халықаралық ережелерiн бұзу (306-бап);
Көлік қылмыстарының топтық объектісі болып жол қозғалысы қауіпсіздігін
Қылмыстың тікелей объектісі — жол қозғалысы қауіпсіздігі және
Қылмыстың заты — темір жол, су, әуе, автомобиль
Объективтік жағынан алғанда ҚК-тің 12-тарауындағы қылмыстардың көпшілігі әрекет
Жол қозғалысы қауіпсіздігі және көлік құралдарын пайдалану ережелері
Осыған орай көлік қылмыстарының нақты құрамдарының диспозициясы бланкеттік
Көліктегі қылмыстарды дұрыс саралау үшін осы қылмыстың заты
Көліктегі қылмыстардың нақты құрамдары өздерінің объективтік, субъективтік белгілері
2. КӨЛІКТЕГІ ҚЫЛМЫСТАРДЫҢ ЖЕКЕ ҚҰРАМДАРЫ
Темір жол, әуе немесе су көлігі қозғалысы мен
Қылмыстық кодекстің 295-бабының 1-тармағы темір жол, әуе, теңіз
Қылмыстың заты — көліктің 4 түрі: темір жол,
Темір жол көлігіне — рельсті көлік құралдары (локомотив,
Өндірістік қызметтер атқаратын шахталардағы рельсті көлік, цех ішіндегі
Әуе көлігіне адам немесе жүк тасуға арналған азаматтық
Теңіз көлігіне — ірі немесе шағын теңіз кемелері,
Өзен көлігіне — шағын өлшемді өзен кемелері, пароходтар,
Бұл қылмыстың объективтік жағы: а) нақты көлік құралы
ҚК-тің 245-бабының диспозициясы бланкеттік, осыған орай нақты жағдайларда
Көлік құралдарын пайдалану ережелерін бұзуға — көлік құралдарын
Жауаптылық темір жол, әуе немесе су жолы көлігі
Адамның денсаулығына ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян келтірудің
Қылмыс субъективтік жағынан жол қозғалысы мен қауіпсіздік ережелерін
Қылмыстың субъектісі арнаулы: есі дұрыс, қылмыс істеген кезде
Көлік құралдарын жүргізуші адамдардың жол қозғалысы және көлік
Автомобильді, троллейбусты, трамвайды не басқа да механикалық көлік
Қылмыстың тікелей объектісі көлік құралдарының қозғалыс және пайдалану
Қылмыстың заты — автомобиль, троллейбус, трамвай және басқа
Қылмыстың объективтік жағын: а) заңның диспозициясында көрсетілген көлік
Қылмыстық кодекстің 296-бабының диспозициясы бланкеттік, сондықтан да ереженің
Жол қозғалысы ережесін бұзуға жылдамдықты үдету, бағдаршамның тыйым
Пайдалану ережелерін бұзуға техникалық жағынан ақауы бар көлікпен
ҚК-тің 296-бабы бойынша қылмыстық жауаптылық көлік құралдарын жүргізуші
Іс-әрекетпен орын алған зардаптың арасындағы себепті байланыс анықталуы
Қылмыс субъективтік жағынан абайсыздықпен (менмендік немесе немқұрайдылық түрінде)
Менмендікте адам көлік қозғалысы және пайдалану ережесін бұзудан
Немқұрайдылықта адам көрсетілген зардаптардың болу мүмкіндігін болжамайды, бірақ
Қылмыстың субъектісі жалпы — 16-ға толған, көлік құралын
ҚК-тің 296-бабында көрсетілген қылмысты оған ұқсас көлік қылмыстарынан
Жол-көлік оқиғасы болған орыннан кетіп қалу (297-бап)
Көлік құралын жүргізуші және жол қозғалысы немесе көлік
Қылмыстың тікелей және қосымша тікелей объектісі ҚК-тің 296-бабында
Әрекетсіздік көлік құралын жүргізуші адам жол жүру немесе
Жол қозғалысы немесе көлік құралдарын пайдалану ережелерін бұзғаны
ҚК-тің 297-бабының объективтік жағының қажетті белгісі осы Кодекстің
Қылмыс материалдық құрамға жатады және ол заңда көзделген
Қылмыс субъективтік жағынан кінәнің екі түрлі нысаны арқылы
Қылмыстың субъектісі — жалпы, 16-ға толған, көлік құралын
Осы аталған бап бойынша қылмыстар қазіргі кезде өте
Көлік құралдарын сапасыз жөндеу және оларды техникалық ақауларымен
Көлік құралдарын, қатынас жолдарын, белгі беру немесе байланыс
Осы қылмыстың негізгі де қосымша тікелей объектісі ҚК-тің
Заң қылмыстың затының қатарына — көліктің барлық түрлерін
Қатынас жолдарына — рельстер, шпалдар, ұшу алаңдары, жол
Белгі беру құралдарына—семафорлар, бағдаршамдар, шлагбаумдар, маяктар, бакендер, белгі
Байланыс құралдарына — ведомстволық телефондар, радио-телефондар және телеграф
Өзге де көлік жабдықтарына көпірлер, эстакадалар, радиолокаторлар, туннелдер,
Қылмыс объективтік жағынан: а) көлік құралдарын, қатынас жолдарын,
Жөнделген бұйымдарды міндетті техникалық талаптарға сай емес күйде
Көлік құралдарынын техникалық күйіне жауапты адамның техникалық ақауы
Осы қылмыстың зардабы заңда ҚК-тің 295-бабындағы сияқты —
Осы Кодекстің (298-баптың 3-тармағында) көлік құралы иесінің немесе
Субъективтік жағынан көрсетілген қылмыс құрамы абайсыздықпен істеледі. Егер
Көлік құралдарын, қатынас жолдарын: белгі беру немесе байланыс
ҚК-тің 298-бабының 3-тармағында көрсетілген қылмыстың субъектісі меншік түріне
Көлік құралдарын немесе қатынас жолдарын қасақана жарамсыздыққа келтіру
Көлік құралдарын, қатынас жолдарын, белгі беру немесе байланыс
Осы қылмыстың тікелей немесе қосымша тікелей объектілері ҚК-тің
Қылмыстың заты — ҚК-тің 298-бабындағы көрсетілген заттармен ұқсас.
Қылмыс объективтік жағынан: а) көлік құралдарын, қатынас жолдарын,
Көліктің техникалық жүйелерін ішінара істен шығарып жарамсыз етуді
Бұзу немесе зақымдау тәсілдерінен басқа кез келген әрекеттерді
Заңда көрсетілген зардап адамның денсаулығына ауыр немесе орташа
Денсаулыққа ауыр немесе орташа ауырлықтағы зиян келтірудің түсінігі
Осы баптың (299-бап) ескертуіне сәйкес, осы тараудың баптарында
Көлік пен байланыстың қалыпты жұмысының бұзылуы деп заңда
Заңда көрсетілген зардаптардың кез келгені кінәлінің істеген іс-әрекетімен
Қылмыс субъективтік жағынан кінәнің абайсыздық түрі арқылы істеледі.
Қылмыстың субъектісі 14-ке толған, кез келген адам. Қылмыстық
Қылмыстық кодекстің 299-бабында көзделген қылмысты осы құрамға ұқсас
Көліктің қауіпсіз жұмыс істеуін қамтамасыз ететін ережелерді бұзу
Жолаушының, жаяу адамның немесе жол қозғалысының басқа қатысушысының
Жол-көлік оқиғаларының қатысушылары көлік құралдарын жүргізушілер ғана емес,
Осыған байланысты Қылмыстық кодекстің 300-бабында көрсетілген қылмыстың тікелей
Қылмыстың заты — көліктің барлық түрлері (темір жол,
Қылмыстың объективтік жағы: а) темір жол, әуе, теңіз,
ҚК-тің 300-бабында механикалық көлік құралдарының қауіпсіз жұмыс істеуін
Қылмыстың объективтік жағының тағы бір міндетті белгісі көрсетілген
Қылмыс субъективтік жағынан абайсыздықпен (менмендік немесе немқұрайлылық) істеледі.
Қылмыстың субъектісі болып 16-ға толған, есі дұрыс кез
Қылмыстық кодекстің 295, 296-баптарында аталған адамдар осы қылмыстың
Поезды қажет болмаған жағдайда өз бетінше тоқтату (301-бап)
Поезды стоп-кранмен не ауа тежегіш магистральдарын ажырату жолымен
Қылмыстың тікелей объектісі поездың бірқалыпты, қауіпсіз жұмысы, қосымша
Қылмыс объективтік жағынан: а) поезды стоп-кранмен не ауа
Өз бетімен тоқтату деп ешбір қажетсіз, негізсіз жүріп
Поезды қажетсіз өз бетінше тоқтатудың зардабы — кісі
Қылмыс субъективтік жағынан екі нысандағы кінә түрімен (іс-әрекет
Қылмыстың істелу ниеті әртүрлі болуы мүмкін, бірақ ол
Қылмыстың субъектісі — 16-ға толған кез келген адам.
Көлікте қолданылатын ережелерді бұзу (302-бап)
Жол, құрылыс және басқа ұйымдарда басқару міндеттерін атқаратын
а) ірі көлемде залал келтіруге;
б) орташа ауырлықтағы дене зақымын келтіруге әкеп соқса
Қылмыстың тікелей объектісі жол қозғалысы қауіпсіздігі ережелері және
Қылмыс құрамының диспозициясы бланкеттік. Көлікте қолданылатын тәртіп қорғау
Жол құрылысына қолданылатын жабдықтарды пайдалану ережелерінің бұзылуына —
Қылмыстың объективтік жағының міндетті белгісі — қылмыстық зардаптың
Қылмыс құрамы — материалдық ол заңда көрсетілген зардап
Қылмыс субъективтік жағынан кінәнің абайсыздық түрі арқылы істеледі.
Қылмыстың субъектісі — 16-ға толған, жол, құрылыс және
Магистралдық труба құбырларын салу, пайдалану немесе жөндеу кезінде
Магистралдық труба құбырларын салу, пайдалану немесе жөндеу кезінде
Қылмыстың тікелей объектісі магистралдық труба құбырларын салу, пайдалану
Кейінгі кезде көліктің түріне — магистральдық труба құбырлары
Қылмыс объективтік жағынан: а) магистралдық труба құбырларын салу,
Баптың диспозициясы бланкеттік болғандықтан магистралдық труба құбырларын салу,
Қылмыстық жауаптылыққа тарту үшін магистралдық труба құбырларын салу,
Қылмыс материалдық құрамға жатады. Ол заңда көрсетілген зардаптардың
Қылмыс субъективтік жағынан тек қана абайсыздық нысанда (менмендік
Қылмыстың субъектісі — көрсетілген жұмысты жүргізу кезінде қауіпсіздік
Труба құбырларын зақымдау немесе қирату (304-бап)
Труба құбырларының адамдар денсаулығына немесе қоршаған ортаға зиян
Қылмыстың тікелей және қосымша тікелей объектісі ҚК-тің 303-бабында
Қылмыстың затына — магистралдық труба құбырларына жатпайтын басқа
Қылмыс объективтік жағынан қылмыс заты — труба құбырларының
Қылмыс құрамы формальдық ол заңда көрсетілген труба құбырларының
Қылмыс субъективтік жағынан абайсыздықпен істеледі. Қылмыстың субъектісі —
Кеме капитанының апатқа ұшырағандарға көмек көрсетпеуі (305-бап)
Теңізде немесе өзге де су жолында апатқа ұшыраған
Бұл қылмыс құрамы Қылмыстық кодекске 1910 жылғы
Қылмыстың тікелей объектісі — теңізде немесе өзге де
Осы қылмыстың заты — кез келген санаттағы және
Қылмыстың жәбірленушісі болып теңізде немесе өзге де су
Қылмыс объективтік жағынан әрекетсіздік күйде яғни кеме капитанының
Себепті жағдайларға байланысты (қатты дауылдың әсерінен) немесе көмек
Қылмыстың зардабының болуы (адамдардың апатқа ұшырауы) немесе болмауының
Қылмыстың объективтік жағының міндетті белгісі — қылмыстың жасалу
Қылмыс субъективтік жағынан тікелей қасақаналық нысанда жасалады. Кінәлі
Қылмыстың субъектісі арнаулы меншік түріне қарамастан кез келген
Теңізде немесе су жолында соқтығысқан кемелердің бірінің капитанының
ҚК-тің 305-бабының 2-тармағы материалдық құрамға жатады. Ол заңда
Ұшудың халықаралық ережелерін бұзу (306-бап)
Рұқсатта көрсетілген маршруттарды, қону орындарын, әуе қақпаларын, ұшу
Қылмыстың тікелей объектісі — ұшудың қауіпсіздігін қамтамасыз ететін
Қылмыстың заты — ұшатын әуе кемесі. Әуе кемесінің
Қылмыс объективтік жағынан әртүрлі халықаралық ұшу ережелерін сақтамау
Қылмыс субъективтік жағынан қасақана немесе абайсыздықпен істеледі. Қылмыстық
Қылмыстың субъектісі — арнаулы, әуе кемесінің экипаж мүшелері.
ҚОРЫТЫНДЫ
1998 жылдың 1 қаңтарынан күшіне енген Қылмыстық кодекс
Тағы да біздің назарымызға труба құбырларының да
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Нормативтік құқықтық актілер
Қазақстан Республикасының Конституциясы 30.08.1995ж. (өзгертулер мен толықтырулар 07.10.98ж.)
Қазақстан Республикасының Қылмыстық кодексі 16.07.1997ж. (өзгертулер мен толықтырулар
Қазақстан Республикасының Қылмыстық Кодексіне өзгертулер мен толықтырулар енгізілген
Қазақстан Республикасының «Жол қауіпсіздігі туралы» Заңы 15 шілде
1996ж. Алматы: ЮРИСТ, 2002.
Арнайы әдебиеттер
Алауханов Е. Қылмыстық құқық, ерекше бөлім. Алматы «Жеті
Авторлар тобы.: Қылмыстық құқық, жалпы бөлім. Алматы «Жеті
Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық, ерекше бөлім. Алматы «Жеті
4. Ағыбаев А.Н. Қылмыстық құқық, жалпы бөлім. Алматы
1