МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ....................................................................................................................3
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАРЖЫ ЕСЕПТІЛІК СТАНДАРТТАРЫН ҚОЛДАНУ.........................................................................................................4
Халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына сипаттама............4
«Бизнесті біріктіру» 3 Халықаралық қаржылық есептілік стандартына кіріспе..........................................................................................5
КӘСІПОРЫНДАРДЫ БІРІКТІРУ...................................................................8
Біріктіру есебі............................................................................................8
Бизнесті біріктіру негізінде шығындарды бөлу...................................11
Гудвилл.....................................................................................................19
ҚОРЫТЫНДЫ.......................................................................................................26
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ.....................................................28
КІРІСПЕ
Курстық жұмыстың тақырыбы «Бизнесті біріктіру» 3 ХҚЕС. Алғашында
Курстық жұмыс екі бөлімнен құралады. Жұмыстың бірінші бөлімінде
Бұл жұмыстың мақсаты – бизнесті біріктірудің бухгалтерлік негіздерін
Курстық жұмыстың міндеті – «Бизнесті біріктіру» 3 ХҚЕС
Көптеген менеджерлер мен меншік иелері, олардың компаниялары неғұрлым
Бизнесті біріктіру есебі «Бизнесті біріктіру» 3 ХҚЕС бойынша
Осы жұмысты жазу үшін ХҚЕС-ке қатысты түрлі әдебиеттер
ХАЛЫҚАРАЛЫҚ ҚАРЖЫ ЕСЕПТІЛІК СТАНДАРТТАРЫН ҚОЛДАНУ
Халықаралық қаржылық есептілік стандарттарына сипаттама
Халықаралық қаржылық есептіліктің стандарттары – сыртқы тұтынушыларға кәсіпорын
ХҚЕС әзірлеу және қабылдау механизмі әртүрлі бухгалтерлік мектептер
2001 жылы халықаралық бухгалтерлік есептілік стандарттары бойынша Кеңес
Халықаралық қаржылық есептілік стандарттары (ХҚЕС) квалификацияның, танылудың, шаруашылық
ХҚЕС алғысөздерден, ережелерден, қаржылық есептілікті дайындау және ұсыну
Алғысөздерде және ережелерде ХҚЕС дайындаумен айналысатын органның мақсаттары
Есептілікті дайындау және ұсыну принциптері қаржылық есептілікті дайындау
Халықаралық қаржылық есептіліктің стандарттары – қаржылық есептілікті дайындау
ХҚЕС негізгі мақсаты – активтерді, міндеттемелерді және сәйкесінше
Әрбір мемлекеттің ХҚЕС-ті өзінің аймағына енгізу керектігі жайлы
1.2. «Бизнесті біріктіру» 3 Халықаралық қаржылық есептілік стандартына
«Бизнесті біріктіру» 3 халықаралық қаржылық есептілік стандартының мақсаты
Бизнес бірлестіктері – бұл жекелеген кәсіпорындар немесе коммерциялық
Бизнесті біріктіру құрылымы бойынша заңдық, салықтық және басқа
Бизнесті біріктіру «бас кәсіпорын – еншілес кәсіпорын» байланысының
Бизнесті біріктіру, басқа кәсіпорынның меншікті капиталын сатып алу
Бизнес бірлестіктерінің айқындамасына сәйкес келеді, демек осы Стандартты
Жалпы бақылауда тұрған кәсіпорындарды немесе коммерциялық қызмет түрлерін
Жеке тұлғалардың, егер шарттық келісімдер нәтижесінде соның қаржылық
Кәсіпорынға осы шарттық келісімге сәйкес іс-әрекет ететін жеке
Бизнесті біріктіргенге дейін немесе кейін бірлесуші кәсіпорындардың әрқайсысындағы
2. КӘСІПОРЫНДАРДЫ БІРІКТІРУ
2.1. Біріктіру есебі
Бизнесті біріктіру бойынша барлық келісімдер сатып алу әдісімен
Сурет 1. Бизнесті біріктіру
Бизнестің бірігуі нақты заңдық, салықтық және басқа да
Ол келесідей ұсынылуы мүмкін:
Басқа кәсіпорынның жай акцияларының бөлігін немесе барлық таза
Басқа кәсіпорынның міндеттемелерін өз мойнына алу
Бірге бір немесе бірнеше коммерциялық қызметтің түрлерін қалыптастыратын
Сатып алу әдісі бизнесті біріктіруді сатып алушы ретінде
Сатып алушы таза активтерді сатып алады және сатып
Сатып алу әдісін қолдану сатып алушының сатып алынатын
Бұл әдіс барлық бизнес бірлестіктері үшін қолданлады және
Сатып алушыны айқындау
Бизнес бірлестігінің құнын өлшеу
Бизнесті біріктіруге арналған шығынды сатып алған күні сатып
Сатып алушыны айқындау
Сатып алушы барлық бизнес бірлестіктері үшін айқындалуы тиіс.
Сатып алу әдісі сатып алушының көзқарасы тұрғысынан бизнесті
Көбінесе барлық бизнес бірлестіктерінде біріктірілетін кәсіпорындардың біреуі екіншіге
Бірлесетін кәсіпорындардың біреуі басқа бірлесетін кәсіпорынның дауыс беру
- басқа инвесторлармен келісімнің негізінде басқа кәсіпорынның дауыс
- жарғыға немесе келісімге сәйкес кәсіпорынның қаржылық немесе
- директорлар кеңесінің немесе басқа кәсіпорынның осындай басқару
- директорлар кеңесінің немесе басқа кәсіпорынның осындай басқару
Кейбір жағдайларда сатып алушыны анықтау қиын болғанына қарамастан,
егер бірлесетін кәсіпорындардың біреуінің әділ құны басқа бірлесетін
бизнесті біріктіру дауыс беру құқығы бар үлестік құралдарды
бизнесті біріктіру, біріктіру нәтижесінде туындаған кәсіпорынның басшы кадрларын
Егер бизнесті біріктіру меншікті капиталға қатысу үлесін айырбастау
Жаңа кәсіпорын құрылған кезде бизнесті үлестік құралдарды шығару
Осылайша, екіден астам бірігуші кәсіпорындарды қамтитын бизнесті біріктірген
2.2. Бизнесті біріктіру негізінде шығындарды бөлу
Сатып алушы бизнесті біріктіруге арналған шығындар:
Сатып алынатын кәсіпорынға бақылауға айырбастау үшін айырбастау күнгі
Біріктірілуі айырбастаудың бірден артық операцияны қамту мүмкін, яғни,
бизнесті біріктіру құнысатып алудың жекелеген операциялардың жиынтық құнына
айырбастау күні әрбір айырбастау операциясының күні болып табылады
Мысалы:
Акцияларды жүйелі түрде сатып алу
2004 жылдың 1 қаңтарында «В» ұйымының акционерлері «А»
Берілген активтер және туындаған немесе сатып алынатын кәсіпорынға
Айырбастау күніне сатып алынатын ұйымның акцияларының котталған нарықтық
Мысалы:
«А» ұйымы «В» ұйымының акционерлеріне төлем ретінде олардың
Дт Еншілес ұйымға инвестициялар
Кт Акциялар
Кт Қосымша төленген капитал
(қосымша шығарылған акциялар)
Айырбастау күні жарияланған, үлестік құралға белгіленген баға құралдың
Бизнесті біріктіруге жұмсалатын шығындарға туындаған немесе сатып алушы
Бизнесті біріктіруге арналған шығындар біріктіруімен тікелей байланысты кез-келген
Мысалы:
«В» ұйымының таза активтерінің әділ құны 50 000
Бизнесті сатып алу – кеңес берушілерді тарту бойынша
Дт Консалтинг бойынша шығындар 5
Дт ҚҚС есепке алу
Кт Төленуге тиісті шоттар
Дт Еншілес ұйымға инвестициялар
Кт Ақша қаражаттары
Кт Консалтинг бойынша шығындар
Болашақ залалдар немесе біріктіру нәтижесінде келтіріледі деп күтілетін
Мысалы:
«Д» ұйымы «Е» ұйымының таза активтерін 20 000
«Е» ұйымын сатып алу келесі түрде көрсетіледі:
Дт Еншілес ұйымға инвестициялар
Кт Ақша қаражаттары
Қаржылық міндеттемелерді орналастыруға және шығаруға арналған шығындар, міндеттеме
Бизнесті біріктіру жөніндегі шарт болашақ оқиғаларға негізделген біріктіруге
Мысалы, «Дидар» ұйымы «Каспий» ұйымының таза активтерін 50
Кейбір жағдайларда сатып алушыға берілген активтердің, шығарылған үлестік
Мысалы:
«Сәулет» ұйымы «Тұран» ұйымының 100% акцияларын 50 000
Егер «Сәулет» ұйымы коммерциялық қызметтің екі түрін бір
Дт Ұзақ мерзімді активтер
Дт Ағымдағы активтер
Кт Міндеттемелер
Кт Жай акциялар
Кт Қосымша төленген капитал
Егер, «Сәулет» ұйымы «Тұран» ұйымын сатып алуын еншілес
Дт Еншілес ұйымға инвестициялар
Кт Жай акциялар
Кт Қосымша төленген капитал
Екі жағдайда да акциялардың екінші шығарылымы келесі түрде
Дт Қосымша төленген капитал
Кт Жай акциялар
Кт Қосымша төленген капитал 8 750
Борыштық құралдарды шығарылған жағдайда, қосымша төлем бастапқы шығарылған
Мысалы:
«А» ұйымы «Б» ұйымының 100% жай акцияларын 50
Егер «А» ұйымы коммерциялық қызметтің екі түрін бір
Дт Ағымдағы активтер
Дт Ұзақ мерзімді активтер
Кт Міндеттемелер
Кт Облигациялар
Облигациялардың қосымша шығарылымы келесі түрде болады:
Дт Облигациялар бойынша дисконт
Кт Облигациялар
Бизнесті біріктірудің құнын сатып алынған активтерге және қабылданған
Сатып алушы бірегейлендірілетін активтерді, міндеттемелерді, сату үшін арналғандар
Мысалы:
«А» ұйымы ұйымдар тобының таза активтері 45 000
Бизнесті біріктіру шығындарын бөлу мақсатында келесі жазулар беріледі:
Дт Түрлер бойынша активтер
Дт Сату үшін ұсталынатын активтер
Кт Ақша қаражаттары
Кт Сату үшін ұсталынатын, активтермен
қауымдасқан міндеттемелер
Кт Түрлер бойынша міндеттемелер
Кт Шартты міндеттемелер
Сатып алушы сатып алу күнгі бірегейлендірілетін активтерді, міндеттемелерді
егер актив материалдық емес актив болып табылмаған жағдайда,
егер міндеттеме шартты міндеттеме болып табылмаса, міндеттемені реттеу
материалдық емес актив немесе шартты міндеттеме үшін -
Шоғырландырылған қаржылық есептілікте сатып алу күніне бизнесті біріктіру
Сатып алу әдісін қолдану сатып алушының сатып алынатын
Сатып алушы бірегейлендірілетін активтерді, міндеттемелерді және сатып алынатын
«Бизнесті біріктіру» 3 ХҚЕС сатып алушыдан сатып алынатын
Бизнесті біріктіруге арналған шығындарды бөлу үшін, сатып алушы
ағымдағы нарықтық бағаларын қолданатын белсенді нарықта айналатын қаржылық
табысқа акциялар, дивидендтік табыс және ұйымның салыстырмалы құралдардың
күмәнді қарыздар сомасын және инкассалауға шығындарды шегергенде ағымдағы
Қорлар:
Активті сату бойынша есеп айырысу шығындарды және пайданың
Жөндеуге есеп айырысу шығындарды, активті және пайданың негізделген
Дайын өнім және тауарлардың сәйкесінше түрлерін сатып алудың
жер мен ғимараттар үшін олардың нарықтық құнын қолдану
машиналар мен жабдықтар үшін тәуелсіз баға берушінің көмегімен
Материалдық активтер үшін сатып алушы олардың әділ құнын
«Материалдық емес активтер» 38 ХҚЕС талаптарына сәйкес, белсенді
Белсенді нарық болмаған жағдайда, тәуелсіз, жақсы хабардар және
Жоспар активтерінің әділ құнын шегеріп тастағанда, жұмысшыларға сыйақы
салық активтері және міндеттемелер үшін сатып алушы салық
Төлеуге арналған шоттар мен вексельдер, ұзақ мерзімді берешектер,
ауыртпалықты шарттар және басқа да сатып алынатын кәсіпорынның
сатып алынатын кәсіпорынның шартты мідеттемелері үшін сатып алушының
2.3. Гудвилл
Гудвилл дегеніміз – кәсіпорынның бағасы мен оның барлық
Компанияның акцияларын белсенді сату кезінде гудвилл уақыттың белгілі
Сатып алу әдісін қолдану кезінде келесі мәселелер шешілуі
Егер сатып алушы сатып алынатын компанияның 100% кем
Гудвилді бақылаушы компаниялар мен миноритарлы компаниялар арасында қалай
Гудвилл жайлы ақпарат қаржылық есептілікті қолданушылар үшін пайдалы
Толық гудвилл және сатып алынатын компанияның әділ құнын
«Бизнесті біріктіру» 3 ХҚЕС сәйкес, гудвилл –жеке бірегейлендіруге
Егер компания келісім барысында басқа компаниясының 100% сатып
Мысалы, бас компания еншілес компанияның 60% жай акцияларын
Сатып алынған гудвилл әдісі бойынша ол еншілес компанияның
Еншілес компания оның бірегейлендірілетін таза активтерінің әділ құнының
Сурет 2. Гудвилді анықтау (теріс гудвил)
Гудвилдің өзіндік құны – бірегейлендірілетін активтердің, міндеттемелердің және
Мысалы:
«А» ұйымы ұйымдар тобының таза активтерін 55 000
Шығындарды бөлу мақсатында келесі жазулар жүргізіледі:
Дт Гудвилл
Дт Түрлері бойынша активтер 50 000
Дт Сатуға ұсталынатын активтер 11 000
Кт Есеп айырысу шоты
Кт Сатуға ұсталынатын активтермен
қауымдастырылған міндеттемелер 3 000 000
Кт Түрлері бойынша міндеттемелер 11 000 000
Кт Шартты міндеттемелер 2 000 000
Бизнесті біріктіру кезіндегі сатып алынған гудвилл амортизацияланбайды. Бастапқы
Мысалы
«В» ұйымы ұйымдар тобының таза активтерін сатып алды,
Дт Құнсызданудан залал – гудвилл 6 000
Кт Гудвилл 6 000 000
Теріс гудвилл
Егер сатып алушының бірегейлендірілетін активтерінің, міндеттемелерінің және шартты
бірегейлендіруге қайта бағалау жасауы және сатып алынатын кәсіпорынның
пайдадағы немесе залалдағы осы қайта бағалаудан кейінгі қалған
Мысалы,
«Дәулет» ұйымы ұйымдар тобының таза активтерін 150 000
Дт Таза активтер 155 000 000
Кт Есеп айырысу шоты 150 000 000
Кт Өзге табыс – Теріс гудвилл 5 000
Дәстүрлі түрде еншілес компанияны сатып алған кезде туындайтын
Қарапайым түрде мұндай есептеудің әдісін келесі формуламен көрсетуге
Гудвилл = инвестицияларсомасы – еншілес компанияның таза активтерінің
Мұндай әдісті пропорционалды әдіс деп атайды.
Мысалы:
Бақылаушы акционер еншілес компанияның 80% акцияларын 75 000
Гудвилді пропорционалды әдіспен есептейік:
Есептеу Сомасы
Инвестициялар
Еншілес компанияның
таза активтері х 80% (60 000 000x80%)
Гудвилл 75 000 000
Мысалдан көрініп тұрғандай, пропорционалды әдіс тек бақылаушы акционерлерге
Гудвилді есептеудің жаңа әдісі еншілес компанияның әділ құнын
бақылаушы акционерлерге тапсырылған өтеудің әділ құны
бақылаушы емес акционерлер үлесінің (БЕАҮ) әділ құны
Қарапайым түрде мұндай әдісті келесі формуламен көрсетуге болады:
Гудвилл = (бақылаушы акционерлердің инвестициясы + БЕАҮ) –
Мысалы:
Еншілес компанияды бақылаушы емес акционерлердің үлесі 15 000
Есептеу Сомасы
Бақылаушы акционерлердің
инвестициялары
БЕАҮ
Еншілес компанияның
таза активтері
Гудвилл 75 000
- 60 000 000 30
Сатып алудың, активтер және міндеттемелер құнының өзгеруі
Компанияларды сатып алу келісімдері бір немесе бірнеше жағдайлардың
Мысал
«Дельта» Акционерлік қоғамы «Гамма» Акционерлік қоғамның 70%
Төменде сатып алу күніне әділ құнымен есептелген «Гамма»
Атауы «Дельта» АҚ балансы «Гамма» АҚ балансы
Негізгі құралдар және айналымнан тыс активтер
Соның ішінде:
«Гамма» АҚ акциялары 1962,5 850 960 2485,5
1. Іскерлік бедел құны - - - 57,5
2. Айналым қорлары мен шығындар 1047 560 620
3. Ақша қаражаттары мен басқа да активтер 440,5
Активтердің жиыны 3450 1520 1690 4760
1. Жеке қаражаттар көздері (жеке капитал),оның ішінде азшылық
соның ішінде:
жарғылық капитал
қосымша төленген капитал 600
450
150 300
150
150 470
150
320 690
90
495
195
2.Есеп айырысулар мен басқа да міндеттемелер 2850 1220
Пассивтердің жиыны 3450 1520 1690 4760
«Гамма» АҚ мүлкін қайта бағалау алдында және қайта
Баланстық құны Әділ құны
Бойынша бойынша
Активтер 1520 1690
Міндеттемелер 1220 1220
Таза активтер 300 470
15 мың акцияларын иеленетін «Гамма» АҚ азшылық үлесі
Сатып алушы үлесі: 470 – 90 = 380
ҚОРЫТЫНДЫ
Осы жазылған курстық жұмысты қорытындылай келе, мынадай мәселелерге
Халықаралық қаржылық есептілік стандарттары квалификацияның, танылудың, шаруашылық операцияларды
Халықаралық қаржылық есептілік стандарттардың ішінде «Бизнесті біріктіру» атты
Бизнесті біріктіру бойынша барлық келісімдер сатып алу әдісімен
Сатып алынатын кәсіпорынға бақылауға айырбастау үшін айырбастау күнгі
Кәсіпорынның бағасы мен оның барлық активтерінің әділ құны
Атқарылған жұмысты қорытындылай келе келесідей тұжырым жасауға болады.
Стандарт шегінде барлық бизнес бірлестіктері сатып алу әдісімен
Сатып алушы бизнесті біріктіру бойынша әрбір мәміле үшін
Сатып алушы бизнесті біріктіру құнын жіберілген аткивтердің, қабылданған
Тану критерийлерін қанағаттандыратын бірегейлендірілетін активтер, міндеттемелер және күтілмеген
Бизнесті біріктіру кезінде сатып алныған гудвилдің амортизациясы жойылуы
Егер таза әділ құнында сатып алушының үлесі сатып
Қаржылық есептілікті пайдаланушыларға бизнесті біріктіру салдарларын бағалау мүмкіндіктерін
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
Қазақстан Республикасының Конституциясы, 1995 жыл 30 тамыз (2007.21.05.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексі, 27 желтоқсан 1997 жыл
ҚР Заңы "Бухгалтерлiк есеп пен қаржылық есептілік
«Бизнесті біріктіру» 3 Халықаралық қаржылық есептілігінің стандарты, 2004
«Бизнесті біріктіру» 3ХҚЕС қолдану бойынша методикалық әдістемелер, 2006
«Қаржылық есеп берудің халықаралық стандарттарына сәйкес қаржылық есептілікті
Э. О. Нурсеитов, Д. Э. Нурсеитов,«МСФО в Казахстане:
Нұрсейтов Э.О., «Ұйымдардағы бухгалтерлік есеп», «Лем» баспа
Тулешова Г. К. «Финансовый учет и отчетность
В.Ф. Палий «Международные стандарты финансовой отчетности» Инфра-М,
И. В. Аверчев, Е. Б. Герасимова, А. М.
1
Біріктіру құны
Ақша
өлшеуші
Гудвилл
Теріс
гудвилл
Біріктіру құны
Көрсеткіш
Активтерді, міндеттемелерді және күтпеген міндеттемелерді идентификациялаудың таза әділ