Мазмұны
Кіріспе........................................................................................................................3
1 Жаңа өнім өндірісінің стратегиясы мен жобалау ерекшеліктері........................................................................................................6
Жаңа өнім өндірісінің стратегиясы..............................................................6
Жаңа өнім өндірісін жобалау ерекшеліктері.............................................13
2 Жаңа өнім өндірісін дайындауда негізгі өндірісті ұйымдастыру, жетілдіру
2.1 Жаңа өнім өндірісін дайындауда басқарушылық шешімнің қолданылуы........................................................................................................19
2.2 «Атыраубалық» ашық акционерлік қоғамында негізгі өндірісті ұйымдастыру және
2.3 Жаңа өнім өндірісінің ғылыми - технологиялық дайындығын қамтамасыз
3 Қазақстан Республикасында ғылыми техниканы және инновациялық қызметті мемлекеттік
3.1 Қазақстан Республикасында ғылыми техниканың және инновациялық қызметті мемлекеттік
Қорытынды...........................................................................................................63
Пайдаланылған деректер тізімі .............................................................64
Кіріспе
Тақырыптың өзектілігі. Отандық экономикамыздың дамуындағы кемшіліктерге қарамастан нарықтық экономикамыздың
Қазақстан Республикасының аймақтарында шикізат базасын отандық өндіріс базасына айналдыру
Дүниежүзілік экономиканың жахандану процесінің күннен-күнге күшейіп, әрбір өркениетті мемлекет
Осыған сәйкес Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә.Назарбаевтың елімізді маңызы өте
Жуық арадағы алға қойылған стратегиялық міндеттерді дұрыс шешуге тек
Әрбір экономиканың белгілі бір тарихи кезеңдерде өндіріске сүйенетіндігі бұрыннан
Қандай іс шаралар мен тетіктер арқылы өндірісті жандандыру мен
Қазақстан үшін бәсекеге қабілетті өнім өндірудің басты нәтижесі ішкі
Біздің ойымызша, бүгінгі күнде басты мақсат тек қана өндірісті
Кез-келген өндірістік процесс негізі адам еңбегі арқылы іске асырылып
Нарықтық экономика жағдайында шаруашылықтың қай саласы болмасын экономикамыз үшін
өнім өндірісінің және өткізудің көлемі;
жалақының жалпы қоры;
өндірістің ағымдағы шығындары;
таза және жалпы пайда;
бюджеттік аударымдар;
өндіріс рентабельділігі;
өндіріс және өнім бәсекеқабілеттілігінің деңгейі;
шикізатқа, материалдарға және бір мезгілдік шығындарға қажеттілікті көрсететін көрсеткіштер;
инвестициялық салымдар;
капиталдық салымдар.
Кәсіпорынның техникалық қызметіне талдау жасау дегеніміз – кәсіпорынның материалды-техникалық
Диплом жұмысының мақсаты: “Атырау балық” ААҚ мәліметтерін зерттей отырып,
Аталған мақсатқа сай мынадай міндеттер қарастырылды:
жаңа өнім өндірісінің старатегиясы мен жобалау ерекшеліктерін қарастыру;
кәсіпорындағы техника-экономикалық көрсеткіштердің теориялық сипатымен танысу;
“Атырау балық” ААҚ мәліметтерін пайдалана отырып, кәсіпорынның техника-экономикалық көрсеткіштерінің
кәсіпорында техника-экономикалық көрсеткіштер арқылы өнімнің өзіндік құнын азайту факторларын
Қазақстан Республикасында ғылыми техниканың және инновациялық қызметті мемлекеттік реттеу
Зерттеу обьектісі: “Атыраубалық” ААҚ.
Зерттеу пәні: кәсіпорындағы техника-экономикалық көрсеткіштердің экономикалық тиімділігі және жаңа
Зерттеу жұмысының теориялық-әдістемелік негізі ретінде отандық және шетелдік
Диплом жұмысының құрылымы: кіріспеден, негізгі бөлімнен және қорытынды мен
1 Жаңа өнім өндірісінің стратегиясы мен жобалау ерекшеліктері
1.1 Жаңа өнім өндірісінің стратегиясы
Көпшілік өнімнің басты белгісі оның белгілі уақыт аралығында ғана
Дайын өнімді алудың барлық стадияларының жиынтығы өндірістік үдерістің құрылымын
Өнімнің өмірлік цикл кезеңдері бойынша бөлінуі:
1. Қалыптасуы- инновациялық идеялардың қалыптасуы, маркетингтік зерттеулер және нарықты
2. Меңгеру - өндіріске конструкторлық дайындық жүргізу, өндіріске технологиялық
3. Өсу - өндірістік қуаттылықты арттыру, өнім өтімділігін арттыру,
4. Нарықты толықтай қамтуы- жабдықтаушлардың тұрақтылығы, инновациялық өнімнің жетілуі,
5. Ескіруі - өндірістік базаны жетілдіру, өндірістік инфрақұрылымды қысқарту,
Циклдың ең маңызды сипаттамаларына оның ұзақтығы мен құрылымы жатады.
Өндірістік циклдың ұзақтығы мен құрылымы жұмысты ұйымдастыру формаларына байланысты.
Нарыққа бағытталған өндірістік менеджмент жаңа өнімді жоспарлау барысында мынадай
1.Нарық, оның элементтері, даму жағдайы және қарқыны туралы;
2.Бәсекелестері туралы, олардың потенциалы және даму жоспары туралы;
3. Тұтынушылар туралы олардың өнімге қоятын талаптары туралы және
Осы ақпараттарды қалыптастыру, оны жинау және өндеу, алынған ақпараттарды
Сурет 1
Маркетинг зонасы
Кәсіпорын ең алдымен өз тұтынушысын анықтап алу қажет. Бұл
Кәсіпорын тұтынушысы туралы анықтаған соң бәсекелестерін де тану қажет.
Өнімді өндіруші кәсіпорын өзінің меншіктік ғылыми-техникалық, өндірістік потенциалын, өндірістік
Өнімді маркетингтік зерттеу бірнеше сатыдан тұрады.
Сурет 2
Жаңа өнімнің маркетингтік үрдісі
Жаңа өнімнің инновациялық идеясы ең алдымен тұтынушының қажеттілігін қанағаттандыру
Тұтынушыларды талдау сатысы жаңа өнімнің тұтынушылар құндылықтары жүйесінде жаңа
Мақсатты нарықтардың орналасуы- бұл мазмұны бойынша бір жақты
1.Экономикалық ауыспалылар (табыс деңгейі, несие алу мүмкіндігі, қаржылық жағдайы,
2.Әлеуметтік-демографиялық ауыспалылары (жасы, жынысы, денсаулығының жағдайы);
3.Географиялық, климаттық және инфрақұрылымдық ауыспалылары (тасымалдау кешені, жол жағдайы,
4. Қажеттілік ауыспалылары (баға өзгерісіне әсері. Тұтыну белсенділігі және
Өнімді бағыттау бұл нарықта бәсекегеқабілеттілікті арттыруға мүмкіндік жасайды. Өнімді
Бәсекелі экономикада бір ғана өнім түрімен нарықты жаулап алу
Өндірісті техникалық дайындаудың мазмұны мен міндеттері кәсіпорынның экономикалық және
Жаппай өндірістік кәсіпорындарында өндіретін өнімнің көптігі, өнім құрамының кендігі
Әдетте өндірісті техникалық дайындау үш кезеңнен тұрады:
Бірінші кезеңде жаңа өнім түрін жасау және өндірісті дайындау,
Екінші кезеңде жаңа және әр түрлі өнімді өндіруді дайындау
Үшінші кезеңде өнімнің жаңа және әр түрін өндеудің жалпы
Өндірісті техникалық жетілдірудің әрбір кезеңінде орындалатын жұмыстар сипаттамасына қарай
Өндірісті конструкторлық дайындауда жаңа өнімінің конструкциясын жасау мен игерілген
Өндірісті технологиялық дайындықтан өткізу кезеңінде жаңа технологиялық үрдістерді ұйымдастыру
Ұйымдастыру – экономикалық дайындықты жүргізу барысында өндірісті техникалық дайындауды
Өндірісті ғылыми – технологиялық дайындау (ӨҒТД) деңгейі негізгі
Мөлшерлі - технологиялық шаралар кешені бірнеше сатылардан тұрады.
Тәжірибе - конструкторлық жұмыстар сатысында технологиялық үрдістерді ұйымдастыру,
Тәжірибелік – конструкторлық жұмыстар сатысы болашақ өнімнің техникалық денгейінің
Тәжірибе – конструкторлық жұмыстар алынған ғылыми нәтижелер стандартқа сәйкес
Өндірісті ғылыми – технологиялық дайындау денгейі көптеген факторлармен тығыз
Техникалық факторларға – типтік және стандартты технологиялық үрдістерді жасау
Экономикалық факторларға - өндірісті технологиялық дайындау жұмыстарының кезендері бойынша
Ұйымдастыру факторларының құрамына өндірісті мамандыруды дамыту және терендету, негізгі
Әлеуметтік факторлар қатарына орындаушылар мамандығын көтеру, еңбек жағдайын жақсатру
Өндірісті ғылыми – техникалық дайындау үрдісін жүзеге асыруда стандарттар
Өндірісті конструкторлық дайындаудың келесі сатыларын қарастырайық: техникалық тапсырма, ұсыныс,
Техникалық ұсыныс тапсырыс беруші жаңа өнімді әзірлеушіге техникалық тапсырма
Техникалық ұсынысты үйлестіріп және бекіткеннен кейін эскиздік жобаны дайындау
Эскиздік жоба графикалық бөлім мен түсіндірме хаттан тұрады. Бірінші
Түсіндірме хатта құрастырылатын негізгі бірліктердің параметрлерін есептеу және оның
Жаңа өнім өндірісін жобалау ерекшеліктері
Инновациялық жоба дегеніміз - бұл ғылыми зерттеу, тәжірибелік конструкторлық,
Инновациялық жобаның негізгі элементтері:
жобаның негізгі мәнін сипаттайтын мақсаттар мен міндеттер;
инновациялық мәселені шешу бойынша және қойылған мақсаттарды жүзеге асыру
жобалық шаралардың орындалуын үйрену;
жобаның негізгі көрсеткіштері (жеке тапсырмалар, тақырыпшалар, кезеңдер, шаралар және
Инновациялық жоба міндеттері:
ғылыми техникалық дамудың нақты міндеттерді шешу жолдарын қарастыру;
инновацияларды басқаруда жобаның ғылыми техникалық дамудың сандық нақты мақсат
инновацияны қалыптастыру, меңгеру, өндіру және тұтыну үдерістерін үздіксіз басқару;
жоба мақсатын жүзеге асыруының тиімді бағыттарын анықтау;
инновациялық жобаларды жүзеге асыруға қажетті ресурстарының теңдігін қамтамасыз ету.
Инновациялық жоба оның қатысушылары арқылы жүзеге асады. Жоба түріне
Жабдықтаушы – жобаны материалдық техникалық қамтамасыз ететін ұйымдар. Орындаушылар
Жоба басшысы жоба басшылығын жүзеге асыратын және жобаны жүзеге
Ғылыми техникалық даму мақсаттарының көптігі және оның міндеттері инновациялық
Инновациялық жобаның 3 аспектісін бөліп көрсетуге болады:
инновациялық қызмет кезеңдері бойынша;
қалыптастыру және жүзеге асыру үдерісі бойынша;
ұйымдастыру элементі бойынша.
Инновациялық жоба нарыққа еңгізілген жаңа өнім немесе жетілген өсімдіктердің,
Сурет 3
Инновациялық жобаның жіктелуі
Инновациялық жоба келесі кезеңдерді қамтиды: инновациялық идеяның қалыптасуы инновациялы
Инновациялық жобаны басқару бұл мақсаттардың, ұйымдық құрылымның анықталумен,
1. Инновациялық жобаларды жасақтау
2. Инновациялық жобалардың жүзеге асуын басқару
1-ші кезеңінде жобаның басқару мақсаты және күтілетін нәтиже анықталады,
Инновациялық жобаны басқару принциптері:
селективті басқару принципі ғылым мен техниканың даму бағыттары бойынша
соңғы нәтижеге қол жеткізу үшін мақсатқа бейімделу принципі инновациялық
жобаларды басқару циклының түгендеу принципі жоба элементтерінің жүйе
инновациялық үдерістердің үдерісінің кезеңділік және жобалар басқару үдерісінің принциптері:
басқарушылық шешімді жасақтаудағы көп варианттылық принципы. Инновациялық үдерістер белгісіздік
жүйелілік принципі (ұйымдастырушылық экономикалық, заң, әкімшілікті, технологиялық және т.б.)
кешенділік принципі – жобаның кез-келген бөлімшесі бойынша іс әрекеті
қамтамасыз ету принципі жобада қаралған барлық шаралар қажетті ресустармен,
Жобаны басқаруда жоспарлау үрдісі жобаны жүзеге асыру бастамасы болып
Суреттен көріп отырғанымыздай кезең бойынша ұзақ мерзімді, орта мерзімді
Өнімді- тақырыптық жоспар ресурстар, орындаушылар мен орындау мерзімі бойынша
Сурет 4
Инновациясының жобасы жоспарлау түрлері
Көлемді календарлық жоспары жұмыстың басталу және аяқталу уақытын және
Технико-экономикалық немесе ресурстық жоспары инновациялық жобаның ресурспен қамтамасыз
Инновациялық жоба бюджеті бұл сандық көрсеткіштермен сипатталатын және шығынды
календарлық жоспар жұмыстарының жалпы құны есептеледі;
әрбір кезеңге есептелген шығындар көлемі календарлық жоспар бойынша
жұмыстың әрбір түріне байланысты уақыт бойынша шығындардың бөлінуі жүзеге
Жобаны қаржыландырудың 4 жолы бар:
акционерлік қаржыландыру - ақша құралдарын және технологияларды салу;
мемлекеттік қаржыландыру- тура субсидиялау жолымен инвестициялық бағдарлама щеңберіне жүзеге
лизингтік қаржыландыру- жобалау обьектісіне немесе оның белгілі бір бөлігіне
ұзақ мерзімді қаржыландыру банктік несие арқылы жүзеге асырылады.
Бәсекелік жағдайда инновациялық жобаның бизнес жоспары оның жүзеге асырылу
Инновациялық жоба концепциясы негізгі мақсаттарды қалыптастырады, оның тиімділігін анықтайды.
инновациялық идеяның қалыптасуы және жоба мақсатын анықтау;
жоба идеясын маркетингтік зерттеу;
жоба құрылымы;
тәуекелділікті және белгісіздікті таңдау;
жобаны жүзеге асыру вариантын таңдау [8,45].
2 Жаңа өнім өндірісін дайындауда негізгі өндірісті ұйымдастыру, жетілдіру
2.1 «Атыраубалық» ашық акционерлік қоғамының технико-экономикалық көрсеткіштері
Жаңа өнім өндірісі технологиясында өндірілетін өнім тамақ болғандықтан ол
Өндіріс ұйымдастырушысы жобаға тапсырыс беруші болып табылады және оның
Өндірісті техникалық дайындау жоспары
1. Өнім өндірісінің технологиясын анықтау;
2.Қайта өңделетін шикізаттардың, жартылай фабрикаттардың және өндіріс қалдықтарының көлемі.
3. Өндіріске қажетті технологиялық құрал жабдықтардың саны мен типтері;
4. Технологиялық процестегі құрал жабдықтарды орналастыру және оның сипаттамасы;
5. Шикізаттарды қабылдау және сақтауды ұйымдастыру;
Атырау облысы бойынша тамақ өнеркәсібі саласында “Атыраубалық” ААҚ-ы мысалында
«Атыраубалық» ашық акционерлік қоғамы Қазақстан бойынша балықты өңдеп, одан
1933 жылдың 6 қарашасы күні – бұл күнде Қазақстанның
Атырау облысының балық өнеркәсібінің негізі болып табылатын
Қоғам шығаратын қара уылдырық түрлері Германия, Франция, АҚШ, Швейцария
Қоғамның басты қызметі:
балық аулау және оны өңдеу, консервілеу, балықтың сан алуан
«Атыраубалық» ААҚ негізгі өндіріспен қатар, қосымша өнімдер шығарумен шұғылданады.
экспортқа балық өнімдерін және консервілерді сапалы түрде шығару;
кәсіпорындарға, азаматтарға, шаруашылық субъеткілерге қаржылай түрде көмектесу;
қазіргі технологияның дамуына байланысты өндірісті жаңа технологиямен қамтамасыз ету;
көрмелерге және жәрмеңкелерге белсене қатынасу;
бөлшек және көтерме сауда нүктелерін ұйымдастыру.
Қоғам мүлкінің негізгі көзі:
акционерлердің жарғылық капиталға қосқан үлесі;
негізгі қызметтен түскен табыс.
Қоғам екі негізгі құрамнан тұрады: балық өңдеу және консервілеу
Қоғам флоты жыл сайын балықты дайындау үшін жүзу құралдарымен
Соңғы жылдары негізгі өнім көзі азайып кеткендіктен өндіріс көлемі
Кәсіпорынның қаржылық жағдайы да төмендей бастады. Берілген кестелерге сәйкес
Кесте 4
2006-2007 жылдардағы “Атыраубалық” ААҚ-ның қаржы-шаруашылық қызметінің нәтижелері
№ Көрсеткіштер табыс шығын табыс шығын
1. Өнімді сатудан түскен табыс 4717529
3977311
2. Сатылған өнімнің өзіндік құны
1906911
1735927
3. Жалпы табыс 2810618
2441384
4. Барлық кезең шығындары
Оның ішінде:
690837
698790
5. - жалпы және әкімшілік шығындар
- сату бойынша шығындар
- % бойынша шығындар
526774
903274
73736
510845
95402
72543
6. Негізгі қызметтен түскен түсім
1219781
1042594
7. Негізгі емес қызмет шығындары
73852
76560
8. Табыс салығы бойынша шығындар
361150
361150
9. Жалпы пайда 1367875
1293200
Осы көрсеткіштер арқылы рентабельділікті есептейміз:
Р2006= 2810618/1906911*100%=147%;
Р2007= 2441384/1735927*100%=140%;
Бұл есептеулерден байқағанымыздай рентабельділік деңгейі біртіндеп төмендеп отыр.
Жалақы құны төмендеп, оның салдарынан кадрлар құрамының артық мөлшері
2006 жылы “аяққа тұру” және өндіріс көлемін ұлғайтуға байланысты
Кесте 5
“Атыраубалық” ААҚ-ның 2006-2012 жылдарға арналған балық өнімдерін шығару болжамы
Көрсеткіштер Өлшем бірлігі 2001ж бағалау
2007ж 2008ж 2009ж 2010ж 2011ж 2012ж
1.Балықтарды қабылдау Тн. 6405 7700 8050 9000 9000 10200
2.Соның ішінде бекіре тұқымдас Тн. 241 250 200 100
3.Өндірістік кооперативтерден қабылдау Тн. 4622 5000 5000 5000 5000
4.Қоғамның өзінің балықты аулауы Тн. 1783 2700 3500 4000
5.Соның ішінде бекіре тұқымдас балық Тн. 108 100 100
6.Басқа да тағамдарды шығару Тн. 5020 5050 6050 6650
7.Соның ішінде бекіре тұқымдас балықтар Тн. 245 230 200
8.Ұсақталған балық Тн. 4775 4820 5850 6550 6550 7050
9.Консервілер Туб. 3000 3000 3000 3000 3000 3000
10.Тауар өнімі Млн.тг. 1480 1480 1480 1480 1480 1480
«Атыраубалық» ААҚ-ның 2006-2012 жылдар аралығындағы болашақта дамуының бағыттары
Бағдарламаның негізгі мақсаты мен тапсырмалары.
Атыраубалық» ААҚ-ның негізгі мақсаты - 2012 жылға дейін халықты
саланың басқарушылығын көтеру;
болашақта мекемелер арасындағы үзілген шаруашылықты қайта қалпына келтіру;
өндірісті тұрақтандыру мақсатында балық өнімдерін экспорттауды тәртіпке келтіру;
экспорт операцияларының сапасын көтеру
Жалпы кәсіпорынның мақсаттарын негіздеу және персоналдарды басқару жүйесі өндірісті
Алғашқы кезең мақсаттарына қол жеткізу үшін және бағдарламаға сәйкес
Кесте 6
2006 жылғы «Атыраубалық» ААҚ-тың техника-экономикалық көрсеткіштері
Көрсеткіштер аты өлшем бірлігі жоспар нақты жоспардан ауытқуы Жоспардың
1. Балықтарды қабылдау тн 9106,5 6627,6 -2478,9 72,7%
соның ішінде бекіре тұқымдас тн 312 250,9 -61,1 80,4
2. Консервілерді қосқандағы тауар өнімін шығару тн 4400 4803,9
3.Консервілердікоспағандағы тауар өнімін шығару тн 2942 3298,5 356,5 112
4. Тауар өнімі млн.тг 1029660,0 1074726,0 45066 104
5. Балық өнімдерін шығару
- мұздатылған сүбе тн 100,0 97,5 -2,5 97,5
- мұздатылған тн 1299,0 1633,1 334,1 125,7
- ысытылған тн 200,0 211,9 11,9 105,95
- қақталған тн 600,0 579,10 -20,9 96,5
- балық өнімдері тн 20,0 26,8 6,8 134
- кулинарлық өнімдер тн 80,0 83,8 3,8 104,7
- уылдырық тн 18,0 19,0 1 105,5
- басқа да тағамдар тн 4,0 6,4 2,4 160
6. Консервілерді шығару дана 4280,0 4301,0 21 100
7. Жем ұнын өңдеу тн 260,0 310,0 50 119
Кесте 7
2008 жылғы «Атыраубалық» ААҚ-тың техника-экономикалық көрсеткіштері
Көрсеткіштер аты өлшем бірлігі жоспар нақты Жоспардан ауытқуы Жоспардың
1. Балықтарды қабылдау тн 6980 4810,7 -2169,3 69
соның ішінде бекіре тұқымдас тн 298 276,3 -21,7 92,7
2. Консервілерді қосқандағы тауар өнімін шығару тн 4370 5422,2
3.Консервілердікоспағандағы тауар өнімін шығару тн 4300 5323,0 1023 123,7
4. Тауар өнімі млн.тг 1435200 1552897,0 117697 108
5. Балық өнімдерін шығару
- мұздатылған сүбе тн 809 385 -424 47,5
- мұздатылған тн 2630 3393,3 763,3 129
- ысытылған тн 300 314 14 104,6
- қақталған тн 370 375 5 101
- балық өнімдері тн 26,8 22 -4,8 82
- кулинарлық өнімдер тн 149 190,5 41,5 127,8
- уылдырық тн 34 36,6 2,6 107,6
- басқа да тағамдар тн 5 12,6 7,6 252
6. Консервілерді шығару туб 200 283,5 83,5 141,7
7. Жем ұнын өңдеу тн 145 209,2 64,2 144
Кәсіпорынның өзіне қажетті материалдарды жеткізіп берушілер мыналар болып табылады.
Кесте 8
Негізгі жеткізіп берушілер 2007 жыл
№ Жеткізушілер Жеткізу көлемі Сомасы, млн.теңге
1 Балық аулау кооперативтері «балық шикі заты» 3581тн 94,7
2 «Джина» фирмасы «Азербайджан» майшабақ 18,2 тн 6,7
3 «Джина» фирмасы «Азербайджан» томат пастасы 58,9 тн 4,8
4 Краснодар масложир «өсімдік майы» 120тн 10,7
5 «МТК» ЖШҚ Магнитогорск «қалайы» 120 тн 10,6
6 «Самара сауда үйі» ЖШҚ алюминий 17 тн 6,1
7 «Бассоль»АҚ тұз 660 тн 1,4
8 «Даулет » ҚҚ Актөбе қаласы цемент 60тн 0,4
9 «Полянский» ЖШҚ Орал қаласы ағаш материалдары 117 куб.м
10 «Лаз» ЖШС Астрахань қаласы ағаш 600 куб.м 3,9
11 «Казтрансойл» мазут 1625тн 12,7
«Атыраубалық» ААҚ-наң шығатын балық өнімдерінің негізгі тұтынушылары мыналар:
«Қазақстан» (ҚР қарулы күштер Министрлігі, ПФК «Континент» және т.б.);
АҚШ («Каспиан Стар Кавиар и К »);
Германия («АКИ, Евротрейд Черная Жемчужина»);
Франция («Петросян» фирмасы);
Ресей («КиММП» «Идеал» «Лад» «Престиж»);
Азербайжан («Джина» «Азербалық» фирмасы”).
Ресейдің Астрахань қаласында және таяу шығыста балық өңдейтін кәсіпорындар
Өндірістік диверсификация жүргізілді – шикізаттан дайындайтын жаңа балық өнімдерінің
Персонал санын азайту (өндірістік емес топтағы персонал саны). өндіріс
Мынадай жаңа техника түрлері енгізілді:
«БАДЕР » фирма саласында сүбені өндіру;
бір аусымда қуаты 5 тоннаға дейін баратын тоңазытқыштар орнатылды;
«ЗИГРА» фирмасының күніне 15 тонна өндіретін мұз генераторы;
«ФУТКО» фирмасының автоматтандырылған ыстауға арналған камералар;
«ДИКСИ» фирмасы саласында полиэтилендік пакетке өнімдерді өлшеп орау;
шағын шұжық саласы;
шағын наубайхана.
Бірақ жаңа ашылуларды қолдану үшін персонал біліктілігін де заман
2.2 Жаңа өнім технологиясын жоспарлау механизмі және ұйымдастыру шаралары
аударма
Бұл өнім түрін өндіру үшін бірнеше шикізаттар мен жартылай
Кесте 9
Шикізаттарға және материалдарға қойылатын талаптар
Шикізат атауы Параметрлер
Тұзға пісірілген жасыл қоспалар консервіленген Қазақстан Республикасы бойынша стандартталған
Кептірілген жуа Қазақстан Республикасы бойынша стандартталған
Балық өнімі Қазақстан Республикасы бойынша стандартталған
Асханалық сібіз кептірілген Қазақстан Республикасы бойынша стандартталған
СО2 экстрактісі Қазақстан Республикасы бойынша стандартталған
Тазаланған күнбағыс майы Қазақстан Республикасы бойынша стандартталған
Тазаланған мақта майы Қазақстан Республикасы бойынша стандартталған
Ұнтақталған қара бұрыш Қазақстан Республикасы бойынша стандартталған
Бұрыш Қазақстан Республикасы бойынша стандартталған
Қайнатылған ас тұзы Қазақстан Республикасы бойынша стандартталған
Томат пастасы Қазақстан Республикасы бойынша стандартталған
Бидай ұны Қазақстан Республикасы бойынша стандартталған
Т.б.көкөніс жартылай фабрикаттар Қазақстан Республикасы бойынша стандартталған
Өндірілетін өнім өндіріс технологиясының белгіленген стандартына сәйкес келу үшін
Кесте 10
Өнімнің Органикалық көрсеткіштері
Көрсеткіштер Праметрлері
Сыртқы түрі және қоспа Біртекті масса, негізгі өнімі анық
Дәмі және иісі Балық өнімдеріне тән иіс. Май дәмі
Түсі Томат пастасы қосылғандықтан қызғылт түсті
Кесте 11
Физико – химиялық көрсеткіштер
Заттар Құрамы
Құрғақ заттардың массалық үлесі, % 16
Майдың массалық үлесі, % 1,2-1,6
Минеральдық қоспалардың массалық үлесі 0,005
Т.б. қоспалар жіберілмейді
Өндірілген өнімнен бөлінетін лас заттарды да бақылауға алу керек.
Технологиялық процесс шикізатты өңдеуден басталады.
Операциялар Шикізат түрі
Сорттау Шикізат – балық
Құрғақ тазалау Жасыл қоспалар, балық
Жуу Балық, жасыл қоспалар
Кесу Жасыл қоспалар
Майға қуыру Балық, бұрыш, жасыл қоспалар
Себу Тұз, ұн
Араластыру Барлық қоспалар
Орама Темір банкі
Стерилизация Балық өнімі
Берілген кесте негізінде технологиялық процестер тізімін құра аламыз. Көптеген
Дайындау → араластыру → орналастыру
Балықтарды сапасы бойынша сорттайды, машиналарда жуады, душ қысымымен тазалайды.
Күнбағыс майын фильтрден өткізеді, құрамындағы ылғалдықты шығарады. Қра, қызыл
Кесте 12
Стерилизация режимдері
Банкілер (ыдыстар) Стерилизациялау формуласы Қысым
1-58-250
1-82-500 (25-30-25) / 120
(25-55-25) / 120 220+-10кПа
250+-10кПа
Ыдыстарды қолданар алдында ашады. Қосатын қоспаларды ыстық бумен 198+-2
Барлық технологиялық процесті 2-ге бөлуге болады:
Өнімді дайындау;
Дайындалған компонентен дайын өнімді дайындау және орау.
1 жұмыс сменасы тәулігіне 30000 банкі дайындайды. Тара есебіне
Кесте 13
Өнім бірлігіне жұмсалатын шикізат шығынының нормасы
Шикізат Құрамы % Грамм п 1 тәуліктегі көлемі, кг
Балық 80 400 0,4 12000
Тұзға пісірілген жасыл қоспалар 2 60 0,06 1000
Кептірілген жуа 2 20 0,02 1000
Кептірілген сәбіз 2 20 0,02 2000 Тазаланған күнбағыс
Тазаланған мақта майы 1 20 0,02 100
Қара бұрыш 2 5 0,005 100
Бұрыш 1 20 0,02 50
Қызыл бұрыш 2 5 0,005 100
Ас тұзы 1 5 0,005 50
Томат пастасы 4 5 0,005 100
Бидай ұны 2 20 0,02 100
барлығы 100 600 0,6 17000
Кестеден көріп отырғанымыздай 1 сменада шикізаттар мен жартылай фабрикаттар
Шикізат қалдығын былайша есептеуге болады:
Qжф = Qбр (1-х1);
Qбр – шикізаттың жалпы брутто көлемі, кг;
Х – шикізаттың жалпы көлеміндегі қалдықтар мен шығындар үлесі,
Өңдеудің жеке кезеңінде өнімді шығару сәйкесінше, мына формула бойынша
Q1 = Qбр (1-х1);
Q2 = Qбр[ 1-(х1+х2)];
Qn = Qбр[ 1-(х1+х2+.........+хn)];
Мұндағы, х1, х2, хn - өңдеудің берілген кезеңінде шикізаттың
х1+х2+.........+хn = х;
Өндіріс қалдығының негізгі бөлігі шикізаттарды кескенде және тазалағанда пайда
Жоғарыда аталғандай өндіріс процесінде құрал – жабыдықтардың әртүрлі түрі
тасымалдауға қажетті құрал – жабыдқтар;
негізгі техникалық процеске қажетті құрал – жабдықтар.
Зауытта тасымалдау құралдары даналап тасымалдауға, сұйықтықты тасымалдауға, ұнтақты тасымалдауға
Кәсіпорында өндірістік үрдісті жүргізу үшін шикізат, материалдар, құраушы өнімдер
Кәсіпорынның көлік шаруашылығының міндетіне барлық тиеу-түсіру және тасымалдау жұмыстарын
сыртқы, яғни, оған кәсіпорынның сыртқы жабдықтаушыларымен және өнімді тұтынушыларымен
цехаралық, яғни, жүктерді цехтар арасында тасу және жүктерді бір
цехішілік, яғни бір цех ішінде ғана тасымалдау жұмыстарын орындайтын
Көліктің бұл түрі технологиялық үрдістің ажырамас бөлігі болып саналады
Кәсіпорынның көлік шаруашылығы барлық тиеутүсіру және тасу жұмыстарының сипатын
Кәсіпорындағы тасымалдау жұмыстарының көлемі көлік құралдарына деген қажеттілік және
Кесте 14
1 сменаға қажетті жартылай фабрикаттардың көлемі
Шикізат Құрамы % Грамм п 1 тәуліктегі көлемі, кг
Балық 80 400 0,4 12000
Тұзға пісірілген жасыл қоспалар 2 60 0,06 1000
Кептірілген жуа 2 20 0,02 1000
Кептірілген сәбіз 2 20 0,02 2000
Тазаланған күнбағыс майы 1 20 0,02 500
Тазаланған мақта майы 1 20 0,02 100
Қара бұрыш 2 5 0,005 100
Бұрыш 1 20 0,02 50
Қызыл бұрыш 2 5 0,005 100
Ас тұзы 1 5 0,005 50
Томат пастасы 4 5 0,005 100
Бидай ұны 2 20 0,02 100
барлығы 100 600 0,6 17000
Осы кестеде берілгендердің негізінде кәсіпорындағы жүк ағымы мен тасымалдау
Тасымалдау құралдарының жүк көтерімділігі 1000 кг,
Торн = L / 60 Vж; Тқ = L
Мұндағы,
Торн - жүкті орналастыру уақыты;
L – қашықтық, м (40м);
Vж, Vб – жүкпен және жүксіз, бос жүру жылдамдығы;
Тқ – тасымалдау құралымен бос қайтару уақыты.
Торн = 1248 / 60 *0,8 = 26
Есебімізде, L = 1248 м;
Тқ = 1248 / 60 * 1,5 =
Егер жүк бос болса, V = 1,5 м/с;
Ттиеу, Түсіру – 5с;
Тж = 26 + 14 + 5 +
Жалпы жұмыс орнына 18000 тонна шикізатпен жартылай фабрикаттар әкелінеді.
Қолмен тасымалдау жылдамдығы - 0,8 м/с.
(08 * 4375 * 50) / (60 * 1000)
Бұзылып немесе тұрып қалу қаупін ескеріп, өндіріс орнын 3
сорттау;
жуу;
шаю;
тазалау;
кесу;
қайнату;
араластыру;
себу;
орау;
10-стерилизация.
Кесте 15
Технологиялық операция бойынша құрал – жадықтарды топтау
№ Құрал – жабдықтар түрі, маркасы Операция реті
1. Роликті конвейер, А9 – ККТ - 1 1
2. Ленталық конвейерлер, А9 – КТФ 1
3. Лақтыру конвейері, КУП – 1000 2
4. Барабанды жуу машинасы, Р3 – КМ2-А 3
5. Барбанды щеткалы жуу машинасы, А9 - КМИ 3
6. Вентеляторлық жуғыш машина А9-КЯН 3
7. Кір жуғыш машина СМ- 10А 3
8. Тазалау аппараты А9 -КЧЯ 4
9. Кесу машинасы Р3-КЧЧ, жуа қабығын тазалау агрегаты Р3-КЧП
10. Жасыл қоспаларды кесу машинасы А 9-КИЦ 6
11. Қайнату пеші АПМП-1 7
12. Булау плитасы А9-КЖИ 8
13. Кептіру машинасы Т1-КП2-Х 9
14. Ұнтақты сепкіш машина МПМ – 800 9
15. Дозамен бөлу машинасы Б4-КДК-22 10
16. Ораманы жүзеге асыратын машина, Б4 – КЗК –
Технологиялық процесс кезінде құрал – жабдықтардың атқаратын қызметтері:
Сорттау. Өндірістік үрдіс кезінде стандартты өнім өндірілуі қажет. Технологиялық
Конбрлеу, яғни консерві банкіге салатын өнімдерді бірдей көлемге келтіру.
Құрғақ тазалау.
Орама, мұнда жабу машиналары қолданылады.
Сипаттамасы:
1 мин өнімділік – 125 банкі;
Электродвигательдің қуаты – 3 квт;
Стерилизация – қорытынды кезең. Өнімнің қауіпсіздігін қамтамасыз етеді.
Технологиялық процестің қорытындысында дайын өнім қоймаға келіп түседі. Әрбір
Шығын тек құрал – жабдықтарды сатып алумен шектелмейді. Оған
жалақы қоры;
электрэнергияны төлеу;
т.б. шығындар.
Жұмыстың тиімділігін қамтамасыз ету үшін мына қызметкерлердің қызметі қажет:
№ Мамандар Адам саны
1. Технолог 1
2. Инспекция конвейерінің жұмысшылары 12
3. Тазалауға қажетті жұмысшылар 4
4. Тиеу – түсіру машиналарының жұмысшылары 2
5. Жөндеу және қызмет көрсету жұмысшылары 2
Кесте 16
Жалақыға жұмсалатын шығындар
№ Мамандар Шығын көлемі
1. Технолог 100 тг
2. Инспекция конвейерінің жұмысшылары 50тг*12=600 тг
3. Тазалауға қажетті жұмысшылар 50тг*4=200тг
4. Тиеу – түсіру машиналарының жұмысшылары 60тг*2=120тг
5. Жөндеу және қызмет көрсету жұмысшылары 70тг*2=140тг
Жалпы жалақы қоры 1060 тг құрайды. Жалақы қорынан бөлінетін
Оның құрамына мыналар жатқызылады:
-электроэнергия бойынша төлем;
Жөндеу жұмыстарына қажетті ауыстыру материалдарына қажетті төлемдер. Егер амортизациялық
182000 * 0,0083 = 1510,6 теңге.
Кесте 17
Энергияға жұмсалатын шығындар
№ Құрал - жабдықтар Энергия шығыны, квт/сағ
1. Инспекциялық траспортер 0,6
2. Сорттаушы 1
3. Вентиляторлық тазалаушылар 1
4. Барабандық жуғыш машиналар 1,1
5. Паратермиялық өңдеу 1
6. Кесу 1,7
7. Ұнтақтау 3,2
8. Қайнату пеші 5,2
9. Жуғыш машина 0,6
10. Араластырушы 2
11. Толықтырғыш 1,7
Кесте 18
1 сағатқа жұмсалатын энергия шығынының көлемі
Айналым сызығы 1 сағат шығын, квт/сағат 1 тәулік шығыны,
1 7,8 54,6 2 7,9 55,3
3 12,1 84,7
Электроэнергияның жалпы шығыны 1 сменаға 194,6 квт құрайды. Құрал
Кесте 19
Өндірісте қолданылатын негізгі шикізат құны
Шикізат Қажетті көлемі, кг 1 кг құны, тг 1
1. 400 400 12000*4=48000
2. 60 50 50000
3. 20 80 80000
4. 20 80 160000
5. 20 200 100000
6. 20 200 20000
7. 5 50 5000
8. 20 60 3000
9. 5 50 5000
10. 5 40 2000
11. 5 200 20000
12. 20 100 10000
13. 600 1610 403000
Жалпы табыстан шығынды азайтса, кәсіпорынның таза табысы есептеледі. Қарастырп
Бұл қаржы кәсіпорынның өз қарауына қарай жұмсалады [25,66].
2.3 Жаңа өнім өндірісінің ғылыми - технологиялық дайындығын қамтамасыз
Өндірісті техникалық дайындауға жаңа өнім түрін өндіру мен модернизацияланған
Өндірісті техникалық дайындаудың мазмұны мен міндеттері кәсіпорынның экономикалық және
Жаппай өндірістік кәсіпорындарында өндіретін өнімнің көптіг, ассортимент түрлерінің кендігі
Әдетте өндірісті техникалық дайындау үш кекзеңнен тұрады:
- Бірінші кезеңде жаңа өнім түрін жасау және өндірісті
- Екінші кезеңде жаңа және әр түрлі өнімді өндіруді
- Үшінші кезеңде өнімнің жаңа және әр түрін өндеудің
Өндірісті техникалық жетілдірудің әрбір кезеңінде орындалатын жұмыстар сипаттамасына қарай
Өндірісті конструкторлық дайындауда жаңа өнімінің конструкциясын жасау мен игерілген
Өндірісті технологиялық дайындықтан өткізу кезеңінде жаңа технологиялық үрдістерді ұйымдастыру
Ұйымдастыру – экономикалық дайындықты жүргізу барысында өндірісті техникалық дайындауды
Нарықтық экономика кезінде жаңа өнім түрлерін өндіріске енгізу, оны
Өндірісті дайындауға байланысты шаралараға жұмсалатын шығындар неғұрлым аз болып,
Жаңалықтар ашу, өнертапқыштардың, рационализаторлардың ұсмыныстары, патенттер мен лицензиялар құқықтық
Жаңалық ашуға тылсым дүниедегі белгісіз болып келген обьективті құбылыстар
Өнертапқыштан рационализаторлық ұсыныстың айырмашылығы тәжірибеде қолданып жүрген шешімдердің негізінде
Өнертапқыштық және рационализаторлық ұсыныс үшін төленентін авторлық сыйақы оны
Жаңалық ашқанды растайтын құжат авторлық куәлік деп аталады.
Лицензия дегеніміз – патенттелген жаңалықтың негізінде ұйымдастырылған технологиялық
Шетелде лицензия сату үлкен экономикалық мәнге ие болады, сондықтан
НОУ – ХАУ - құқық қорғау құжаттарымен, мысалы
Нарықтық экономикалық қатынастардың даму барысында венчурлық кәсіпорындар дами бастайды.
Өндірісті конструкторлық дайындауда өндірілетін өнімнің өмірлік циклының ұзақтығына және
Өндірісті конструкторлық дайындаудың негізгі мақсатына кәсіпорын өндіретін жаңа
Әрине, өнімнің қайталанбайтын жаңа түрімен нарыққа енуші кәсіпорын
Нарыққа келіп түскен жаңа өнім түріне тұтынушы «салқын қанды»
Жаңа тауарды таратуда жарнамаға, маркетингтік іс – шаралар жүргізуге
Өндірісті ғылыми – технологиялық дайындау (ӨҒТД) деңгейі негізгі
Өндірісті ғылыми – технологиялық дайындау деп өндірісте өнім өндіру
Мөлшерлі – технологиялық шаралар кешені бірнеше сатылардан тұрады.
Тәжірибе - конструкторлық жұмыстар сатысында технологиялық үрдістерді ұйымдастыру,
Тәжірибелік – конструкторлық жұмыстар сатысы болашақ өнімнің техникалық денгейінің
Технологиялық құжаттама кәсіпорынның технологиялық қызмет орындарында дайындалады.
Тәжірибе – конструкторлық жұмыстар алынған ғылыми нәтижелер стандартқа сәйкес
Өндірісті ғылыми – технологиялық дайындау денгейі көптегенфакторлармен тығыз байланыста
Техникалық факторларға – типтік және стандартты технологиялық үрдістерді жасау
Экономикалық факторларға - өндірісті технологиялық дайындау жұмыстарының кезендері бойынша
Ұйымдастыру факторларының құрамына өндірісті мамандыруды дамыту және терендету, негізгі
Әлеуметтік факторлар қатарына орындаушылар мамандығын көтеру, еңбек жағдайын жақсатру
Өндірісті ғылыми – техникалық дайындау үрдісін жүзеге асыруда стандарттар
Өндірісті конструкторлық дайындаудың келесі сатыларын қарастырайық: техникалық тапсырма, ұсыныс,
Техникалық тапсырма бастапқы құжат болып табылады. Оның негізінде жаңа
Техникалық тапсырмада болашақ өнімнің мазмұны ашып көрсетіледі, оның техникалық
Техникалық тапсырма ғылыми – зерттеу және тәжірибе – конструкторлық
Техникалық ұсыныс тапсырыс беруші жаңа өнімді әзірлеушіге техникалық тапсырма
Эскиздік жоба графикалық бөлім мен түсіндірме хаттан тұрады. Бірінші
Эскиздік жобаның екінші бөлімі конструкцияның негізгі параметрлерінің есептемелері, өндірісті
Эскиздік жоба міндеттері құрамына технологияның, беріктіліктің, стандарттау мен унификациялаудың
Эскиздік жоба техникалық тапсырма секілді үйлестіру және бекіту салаларынан
Техникалық жоба бекітілген эскиздік жоба негізіндедайындалады және
Техникалық жобаның сызба бөлімінде жобаланатын бұйымның құрастырылатын түйіннің және
Түсіндірме хатта құрастырылатын негізгі бірліктердің параметрлерін есептеу және оның
Техникалық жоба да техникалық тапсырма сияқты үйлестіру және бекітудің
Конструкторлық құжаттау жүйесі барлық деңгейдегі АСУ – да
3 Қазақстан Республикасында ғылыми техниканы және инновациялық қызметті мемлекеттік
3.1 Қазақстан Республикасында ғылыми техниканы және инновациялық қызметті мемлекеттік
Аккредиттеу жөніндегі орган – Қазақстан Республикасының Үкіметі айқындайтын және
Ғылыми қызметкердiң құқықтары мен мiндеттерi:
Республика азаматтарына Конституция және Қазақстан Республикасының заңдары кепілдік беретін
оның ғылыми және (немесе) ғылыми-техникалық қызмет нәтижелерiнiң авторы деп
біліктілігіне, сапасына, тәжірибесіне және осы Заңмен белгіленген өзге де
Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес ғылыми және ғылыми-техникалық қызмет туралы
сәйкес республикалық қаржы есебінен жетекші отандық және шетелдік ғылыми-зертеу
ғылыми және ғылыми-техникалық салада кәсіби қызметті жүзеге асыруға;
Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес, өзі авторы болып табылатын ғылыми
ғылыми және ғылыми-педагогикалық қызметкерлердің бос лауазымын алу үшін конкурстарға
Қазақстан Республикасының заңнамасына сәйкес оқытушылық қызметпен айналысуына, кеңесшілік көмек
Қазақстан Республикасының қоғамдық бірлестіктер туралы заңнамасында көзделген тәртіпте ғылыми
республикалық және шетелдiк ғылыми қоғамдастықтарға кiруге не сайлануға;
халықаралық ғылыми және ғылыми-техникалық ынтымақтастыққа қатысуға;
Қазақстан Республикасының заңнамасында белгiленген тәртiппен ғылыми және ғылыми-техникалық нәтижелер
егер ғылыми, ғылыми-техникалық және инновациялық қызмет нәтижелерінің мемлекеттiк, қызметтiк
тиісті бюджет қаражаты есебінен ғылыми бiлiктiлiгін арттыруға;
адамға, қоғамға және қоршаған ортаға терiс ықпал жасайтын ғылыми
еңбегін, денсаулығын қорғауға, өнімділігі жоғары жұмыс үшін қауіпсіз және
әлеуметтік және құқықтық қорғалуға;
зейнетақылық және әлеуметтік қамтамасыздыққа;
ғылыми зерттеулер мақсаттарына қол жеткiзу үшін Қазақстан Республикасының заңдарында
Ғылыми ұйымдар ғылыми-технологиялық холдингтер, технопарктер, технополистер, ғылыми орталықтар, ғылыми-өндірістік
ғылыми, ғылыми-технологиялық, инновациялық қызметтiң негiзгi бағыттарын белгiлеуге;
ғылыми зерттеулердi қаржыландыру конкурстарына қатысуға, оның ішінде ғылыми ұйымның
ғылыми ұйымдармен, жоғары оқу орындарымен және басқа заңды тұлғалармен
бiрлестiктер мен консорциуамдарға кiруге, егер ғылыми ұйымның жарғысында көзделген
ғылыми еңбектер, мерзiмдi басылымдар шығаруға, деректердiң ғылыми-техникалық банктерiн қалыптастыруға,
мемлекетаралық және халықаралық ғылыми және ғылыми-техникалық бағдарламаларға қатысуға, шетелдiк
ғылыми ұйымның ғылымдағы халықаралық стандарттар талаптарына құзіреттілігін тануы үшін
ғылыми ұйымдарда бар еңбекке ақы төлеуге арналған қаражат шегiнде
ғылыми, ғылыми-техникалық, үйлестірімдік немесе басқа консультациялық кеңестік органдар құруға;
ғылыми кадрлар дайындығын жүзеге асыруға;
мемлекеттік ғылыми ұйымның материалдық және материалдық емес (зияткерлік) меншігін
Ғылыми немесе техникалық өңдеулерге тапсырыс беруші оның тапсырыс беруі
Ғылыми және ғылыми техникалық қызметті мемлекеттік қолдаудың негізгі бағыттары
ұлттық мүдделерге және елдiң әлеуметтiк-экономикалық дамуының ұзақ мерзiмдi мақсаттарына
ғылыми-техникалық қызметтің басым бағыттарындағы іргелі және қолданбалы ғылыми зерттеулерді,
ғылыми және ғылыми-техникалық қызметтің дамып, нәтижелерінің коммерциалануы үшін, оның
ғылым, білім мен өндірістің ықпалдасуы бағытында ғылыми және ғылыми-техникалық
ғылыми және ғылыми-техникалық қызметтi дамыту, нәтижелерді коммерцияландыру, оның ішінде
ғылым мен ғылыми-техникалық қызметтің басым бағыттары бойынша жоғары білікті
жас ғалымдарды ғылым мен технология саласына тарту үшін мемлекеттік
шетелдік ғалымдарды тарту арқылы халықаралық ғылыми, ғылыми-техникалық және инновациялық
ғылыми-техникалық жетістіктерді ақпараттық қолдау, насихаттау және әйгілі ету;
ғылыми зерттеулер мен әзірлемелерді қаржыландыру мен іске асыруға жеке
іргелі және қолданбалы зерттеулердің мемлекеттік ғылыми-техникалық және салалық (секторалдық)
ғылыми және ғылыми-техникалық қызметті ынталандыру мен оның нәтижелерін іске
Ғылым және ғылыми-техникалық қызмет саласындағы мемлекеттік саясатты іске асыруды
Ғылыми-техникалық саладағы мемлекеттік ақпараттық ресурсты қалыптастырудың елдің ғылымын дамыту
Ғылым мен білімнің ықпалдасуы жаңа ілімді генерациялау, мамандар дайындау
Ғылым мен білімді ықпалдастырудың негізгі мақсаттары:
білім беру процесіне ғылымның озық жетістіктерін енгізу және жаңа
іргелі және қолданбалы ғылыми зерттеулердің басым бағыттарында ғылыми ұйымдар
ғылыми ұйымдар мен жоғары оқу орындарының кадрлық әлеуеті мен
ғылыми зерттеулер нәтижелерін коммерцияландыру үшін университеттік инновациялық құрылымдарын (бизнес-инкубаторлар
ғылыми және педагогикалық кадрлар даярлаудың тиімді жүйесін қалыптастыру және
ғылыми зерттеулерге студенттерді, магистранттарды және докторанттарды тарту, болашақ ғалымдар
Мемлекет ғылыми және ғылыми-техникалық қызметті Қазақстан Республикасының ішкі жалпы
бюджеттік қаражатты тарту арқылы іргелі зерттеулер жүргізетін мемлекеттік ғылыми
қаржыландырылуы бюджеттік қаражатты тарту арқылы жүзеге асырылатын ғылыми және
басым іргелі және қолданбалы ғылыми зерттеулерді, сондай-ақ тәжірибелік-конструкторлық және
Бағдарламалық-мақсатты қағидатқа сәйкес ғылыми және ғылыми-техникалық қызметті қаржыландыру мемлекеттік
Ғылыми және ғылыми-техникалық қызметті қаржыландырудың бағдарламалық-мақсатты қағидатынын сәйкес жүзеге
Ғылыми және ғылыми-техникалық қызметті гранттар беру жолымен қаржыландыруды ұйымдастыру
Ғылыми және ғылыми-техникалық қызметті гранттар беру жолымен қаржыландыру тәртібін
Ғылыми және ғылыми-техникалық қызметті қолдауды және дамытуды, қолданбалы ғылыми
Қазақстан Республикасының Үкіметі Ғылым қорының инвестициялық мүмкіндіктерін қолдау үшін
Ғылыми және ғылыми-техникалық қызмет саласындағы халықаралық ынтымақтастық Қазақстан Республикасы
Нарыққа көшерде ТМД-ның басқа елдерімен салыстырғанда стратегиялық шикізат ресурстарына
Бұл өнеркәсіптік өндірісті инновациялық, инвестициялық және құрылымдық тұрғыдан қайта
Бәсекеге қабілетті болу үшін Қазақстанға әлемдік нарықтағы өз «қуысын»,
3 кесте - Ғылымның жағдайы мен дамуының негізгі көрсеткіштері
2005 ж. 2006 ж. 2007 ж. 2008 ж.
Жалпы ішкі өнім, млрд. теңге 7590,6 10213,7 12849,8 16052,9
Зерттеулер мен әзірлемелерге жұмсалған ішкі шығындар қолданыстағы бағада, млн.
ЖІӨ, % 0,28 0,24 0,21 0,22
Зерттеулер мен әзірлемелерді орындаған ұйымдар саны 390 437 438
Мемлекеттік сектор 149 151 134 104
Жоғары білім секторы 114 123 133 126
Кәсіпкерлік сектор 112 152 155 166
Бейкоммерциялық жеке сектор 15 11 16 25
Зерттеулер мен әзірлемелермен айналысатын персонал саны/жыл соңында/, адам 18912
Соның ішінде: зерттеушілер 11910 12404 11524 10780
Одан: Ғылым докторлары 1106 1157 1166 1191
Ғылым кандидаттары 3018 3147 3058 2861
Зерттеулер және әзірлемелермен айыналысатын ұйымдардың негізгі қаражаттары, млн. теңге
Ескертпе - Статистикалық мәліметтер бойынша автор құрастырған.
Бұл кестеде ең бірінші көзге түсетін нәрсе – зертттеу
Техника саласындағы аспиранттар санына өсу тенденциясы тән болса, экономика
Төмендегі 4-кестеде негізгі құрал-жабдықтардың бағасының өсуі байқалып тұр, оның
4 кесте - Зерттеулер мен әзірлемелерге арналған негізгі құрал-жабдықтар
2005 ж. 2006 ж. 2007 ж. 2008 ж.
Негізгі құрал-жабдықтардың орташа жылдық құны, млн.теңге. Одан: 14584,2 19247,7
Машиналар мен жабдықтар 7105,7 9809,8 10005,4 9654,5
Негізгі құрал-жабдықтардың тозу дәрежесі,% 32,6 29,7 27,5 31,3
Негізгі құрал-жабдықтарды жаңарту коэффиценті,% 18,6 14,5 16,2 10,6
Негізгі құрал-жабдықтарды жою коэффиценті,% 1,4 3,2 1,2 2,0
Негізгі капиталға жұмсалған инвестиция, барлығы 11582
о.і. құрылыс-монтаж жұмысына 4247 4177 6880 10146
жабдықтар 5284,2 6072 6555 7375
Инвестицияның жалпы көлеміндегі үлесі, % 0,48 0,47 0,46 0,42
Ескертпе - Статистикалық жинақтар негізінде автор құрастырған.
Негізгі капиталға жұмсалған инвестиция көлемі соңғы 4 жылда 11582
Енді өнеркәсіптік әлеуеттің ахуалына қарай көз салып көрейік.
Өнеркәсіптің жалпы ішкі өнімдегі үлесі соңғы 5 жылда іс
Яғни, өндіруші өнеркәсіптің жалпы өнеркәсіптегі үлесі төмендеудің орнына өсіп
Өңдеуші өнеркәсіпке үш жылда құйылған инвестиция салыстырмалы түрде өндіруші
Машинажасау мен тоқыма және тігін өнеркәсібіне бөлінер болмашы қаржы
Технологиялық инновацияға байланысты сатып алынатын машина мен жабдықтарға жалпы
Дегенмен, жаңа өнімдерді, өндірістік үдерістерді зерттеу мен дайындап шығаруға
Тағы бір назар аударатын жағдай, «басқа шығындар» деп аталатын
5 кесте - Қаржы көздері бойынша технологиялық инновацияларға жұмсалған
(млн.теңге)
2004 ж. 2005 ж. 2006 ж. 2007 ж. 2008
Барлығы 35360,3 67088,9 79985,9 83523,4 113460,1
Республикалық бюджет 1905,9 5381,8 6478,4 4359,7 5613,2
Жергілікті бюджет 10,3 106,1 2321,2 184,5 36,9
Кәсіпорынның жеке қаржысы 32058,3 43936,9 68407,3 70576,3 96860,0
Шетел инвестициялары 1385,8 14994,7 2762,7 8379,7 9413,6
оның ішінде ТМД елдері 6,4 70,0 0,7 46,6
Даму институттарының қаржысы - 2669,4 16,3 23,2 1536,3
Ескертпе - Статистикалық жинақтар негізінде автор құрастырған.
Инновациялық ғылымды қаржыландыру ең басты міндеті болып табылатын Даму
Республикалық бюджет пен шетел инвестициясы бір көтеріліп, бір түсіп,
6 кесте – Қазақстан Республикасында жаңа технологияны құру және
2004 ж. 2005 ж. 2006 ж. 2007 ж. 2008
Жаңа технология құрған ұйым саны 98 125 135 135
Құрылған жаңа технология саны 355 577 665 506 578
Жаңа технол.қолданған
ұйым саны 58 133 127 110 84
Қолданылған жаңа
технология саны 244 210 255 196 245
Ескертпе - Статистикалық жинақтар негізінде автор құрастырған.
Ғылыми қызмет соңғы нәтижеге жұмыс істегендігімен – қорғау құжаттарының,
Қазақстанда соңғы 5 жыл ішінде зерттеу жүргізілген кәсіпорындар саны
Төмендегі 7-кестеден көріп отырғанымыздай 2005 жылы жаңадан енгізілген өнімнің
7 кесте - ҚР кәсіпорындардың инновациялық қызметінің негізгі көрсеткіштері
2003 ж. 2004 ж. 2005 ж. 2006 ж.
2007 ж.
2008 ж.
Респонденттер саны 7212 8055 10392 10591 10889 11172
олардың ішінде:
инновация барлар 148 184 352 505 526 447
Инновац. активтік деңгейі, % 2,1 2,3 3,4 4,8 4,8
ғылыми-зерттеулер саны 363 463 677 724 763 745
Техн.инновациялар шығыны (млн.теңге)
35360,3 67088,9 79985,9 83523,4 113460,1
Шығарылған өнім
көлемі (млн. теңге) 65020,3 74718,5 120408,3 156039,8
152500,6 111531,1
оның ішінде:
Қазақстаннан сыртқа 43944,8 48076,0 65686,1 81149,9 82841,6 60655,7
жаңа немесе түбегейлі өзгертілген өнім 9538,9 21384,7 44133,1 88416,5
Жетілдірілген өнім 46963,7 48004,1 70870,1 56570,1 38818,0 15492,4
Өзге инновациялық өнімдер 8517,7 5329,7 5231,2 10835,5 5936,5 5474,9
Көрсетілген инновац.қызмет 4380,9 1917,4 5866,7 6431,1 7512,5 18240,4
Ескертпе - Статистикалық жинақтар негізінде автор құрастырған.
Сонымен, еліміздің инновациялық әлеуетіне талдау жасай келе мынадай қорытынды
Қазіргі таңда әлемдік экономика индустриалдық даму кезеңін артқа тастап,
Біздің еліміз де бұл үрдістен сырт қалып отырған жоқ.
«Самырұқ-Қазына» АҚ Қазақстан Республикасының 2003-2015 жылдарға индустриалды-инновациялы даму
Даму институттары («Қазақстандық Даму банкі» АҚ, «Қазақстанның инвестициялық қоры»
«Самырұқ-Қазына» АҚ-ның құрамына кіретін «Қазақстанның инвестициялық қоры» АҚ
Қор құрылған кезден бастап 178,6 млрд. теңгеге 32 жоба
2 сурет - Жыл бойынша қарастыруға ұсынылған жобалардың түсу
Ескертпе - Автор құрастырған.
Даму институттарының бірі 2003 жылы құрылған «Ұлттық инновациялық қор»
Қордың басты бағытының бірі венчурлық кәсіпорындарға инвестиция құю. Венчурлық
3 сурет - Инвестиция динамикасы
Ескертпе – Автор құрастырған.
Инновациялық қор 2003 жылдан бері жергілікті инвесторлармен біріге отырып
Нарық бір жағынан үлкен үміт күттіретін, бірақ тәуекелшілдігі тым
Венчурлық қордың ең басты міндеті - тәуекелшіл жобаны қанша
Еуропада 1995 жылы инновациялық шағын кәсіпорындарға құйылған 2,6 млрд.евродан
8 кесте - Зерттеулер мен әзірлемелерге жұмсалған ішкі шығынның
2005 ж. 2006 ж. 2007 ж. 2008 ж.
Барлық ішкі шығын 21527,7 24799 26835,5 34761,6
Оның ішінде:
Бюджет қаржысы 11015,6 14165 13664,7 14747,7
Ұйымдардың өз қаржысы 4392,7 3505
Тапсырыс берушілер қаржысы
Шетел инвестициясы
Даму институттарының қаржысы 99,7 128 20 40,0
Ескертпе – Қазақстанның 2008 жылғы ғылым мен инновациялық қызметі.
Енді осы даму институттарының жұмысы индустриалдық-инновациялық стратегияны іске асыруға
2008 жылы ішкі шығын(8 кесте) бір жылда 7926,1 млн.теңгеге
Бір сөзбен айтқанда кәсіпорындардың инновациялық белсенділігінің деңгейі мен өсу
Қаржыны тиімсіз жаратудың тағы бір мысалы - «Казсат-1» спутнигінің
Экспорт пен импорттың тауарлық құрылымы Индустриалдық-инновациялық стратегияның іс жүзінде
Инновациялық дамудың арнайы экономикалық аймақ (АЭА), әлеуметтік-кәсіпкерлік корпорация, индустриалды
«Стратегияның іске асырылу жылдары өңдеуші өнеркәсіп көлемі 38,4% немесе
Үкімет істің жайына осылай әділ баға бере келеді де
Стратегияның жаңа нұсқасы инновацияны дамыту жолын былай кестелейді: «Инновациялық
Бірақ, бізде Стратегияның жаңа нұсқасының қабылданғанына бір жылдан асса
Сонымен, еліміздің инновациялық әлеуетіне талдау жасай келе мынадай қорытынды
Қорытынды
Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорындар дайын өнім өндірісінің процесінің талдану
Кәсіпорынның шаруашылық қызметі белгілі техника-экономикалық көрсеткіштерден сипатталады, оларды зерттеу
Техника-экономикалық көрсеткіштердің құрамына мынадай көрсеткіштер енеді: өнім өндірісінің және
Өнім сапасын басқару – бұл өнім сапасына әсер ететін
Диплом жұмысының 3-ші бөлімінде кәсіпорында қолданылатын өнімнің өзіндік құнын
Дипломдық жұмысты зерттеу барысында мақсатқа сай мынадай міндеттер қарастырылған
жаңа өнім өндірісінің старатегиясы мен жобалау ерекшеліктерін қарастыру;
кәсіпорындағы техника-экономикалық көрсеткіштердің теориялық сипатымен танысу;
“Атырау балық” ААҚ мәліметтерін пайдалана отырып, кәсіпорынның техника-экономикалық көрсеткіштерінің
кәсіпорында техника-экономикалық көрсеткіштер арқылы өнімнің өзіндік құнын азайту факторларын
Қазақстан Республикасында ғылыми техниканың және инновациялық қызметті мемлекеттік реттеу
Көрсетілген міндеттер “Атырау балық” ААҚ мысалында қарастырылып, кәсіпорынның техника
Пайдаланылған деректер тізімі
Назарбаев Н.Ә. Қазақстанның 50 елдің қатарына кірудегі негізгі басымдылықтары
Назарбаев Н.Ә. “Жаңа әлемдегі, жаңа Қазақстан” Жолдау 2007 жыл.
Назарбаев Н.Ә. Қазақстанның егеменді мемлекет ретінде қалыптасуы мен дамуының
Назарбаев Н.Ә. “Қазақстан халқының әл – ауқатын арттыру –
Алшынбаев Т. Меншік жүктеген міндеттер. – Алматы: «Әділет министрлігінің
«Атырау балық» ААҚ мәліметтері
О.Сәбден “Бәсекелестік экономика” Алматы 2007 жыл.
Бабақұлы Б. Тәуелсіздік, нарық, экономика. – Алматы: «Ақиқат», 2006.
Басовский Л.Е. Управление качеством. Учебник. – М.: Инфра –
Бовыкин В. Новый менеджмент. Управление предприятиями. – М.: «Экономика»,
Мамыров Н.К. Менеджмент и рынок : казахстанская модель. Изд.
«Атырау балық» ААҚ мәліметтері
А. Абдрешев. Практикум
Ворст Н., Ровентлоу, Экономика фирмы - М: Высшая школа,
Организация, планирование и
Операционное управление. Учебное пособие. Авторы составители: Л. Батенко, В.
Практикум по организации и планированию машиностроительного производства. Под ред.
Практикум по курсу «Организация и планирование электротехнического производства». Под
Уткин Э. Управление фирмой М., «Аналис» 2001.
Экономика, организация и планирование промышленного производства. Под ред. Лисицына
Экономика и бизнес (теория и практика предпринимательства). Под ред.
Экономика предприятия. Под ред. Волкова О.И., М: Инфра-М, 2001.
Экономика предприятия. Под ред. Горфинкеля В.Я, Купрякова Е.М., «Банки
Экономическая стратегия фирмы, учебное пособие. Под ред. Градова А.П.,
Фатхутдинов Р. Производственный менеджмент.-М: ЮНИТИ, 2005.
Казанцев А.К., Подлесных В.И., Серова Л.С.Практический менеджмент в деловых
Маркина Т.В., Макаров В.М., Козловский В.А. Производственный и операционный
Ә.Н. Дәуренбекова “Өндірісті ұйымдастыру” Алматы 2007 жыл.
О.Қалдыбаев “Системный анализ эффективности промышленного производства” Алматы 2005.
Экономика предприятия. Под ред. Волкова О.И., М: Инфра-М, 2001.
58