КІРІСПЕ............................ 3-7
І ТАРАУ. Психологиядағы кәсіптік бағдар мен мамандық
Психологиядағы кәсіптік бағдар, мамандық таңдау мотивациясы және кәсіби
Оқушылардың мамандық тағдаудағы қабілеттілік ерекшеліктерін зерттеу мәселелері.......................... 30-39
Оқушыларға мамандық таңдауға байланысты кәсіби бағдар берудегі психологтың
ІІ ТАРАУ. Оқушылардың мамандық таңдау ерекшеліктерінің эксперименттік зерттеу.
Зерттеудің мақсаты, міндеттері, болжамы............ 44-45
Зерттеу барысы ..................... 46-59
Зерттеу жұмысының нәтижелерін талдау............. 57-76
Қорытынды.......................... 77-78
Пайдаланған әдебиеттер...................... 79-82
Қосымша............................ 83-91
КІРІСПЕ
Зерттеу жұмысының өзектілігі.
Бүгінгі таңда қоғам алдына қойылған негізгі міндеттердің бірі
Қазіргі қоғамда жоғарғы сынып оқушыларының кәсіби іс-әрекет пен
Алайда, кәсіби бағдарлану жүйесінің білімдер сферасында жетіспей жатқан
Алғашқылардың бірі ретінде оқушылардың мамандық таңдау себептерін арнайы
И.В.Дубровина болса жасөспірім кезеңдегі негізгі психологиялық өзгеріс өзін-өзі
Сана сезімінің жоғарғы дәрежеде қалыптасуы;
Тұлғалық қажеттіліктің дамуы;
Жоғарғы сынып оқушыларының әрқайсысының өзіндік қызығушылығымен қол жетерлік
Қазіргі жағдайда өзін-өзі анықтау мәселесін мамандықталған өзін-өзі
С.Л.Рубинштейн бойынша өзіндік анықталу сыртқы себептің ішкі әсерге
Сондай-ақ, Л.И.Божович жұмыстары да өзін-өзі анықтауға психологиялық анықтама
Оқушылардың жас ерекшелігіне қарай және олардың кәсіби қызығушылығының
Кәсіби бағдардың әдістеме түсінігі ретінде кәсіби өзін-өзі анықтауды
Кәсіби бағдар жұмысының құрылымының негізіне концептуалды идеялар сипаты
Әдістемелік сипат идеясына оқушыларға кәсіби бағдар беру жұмысына
Сондай-ақ кәсіби бағдардың әдістемелік сұрақтарына кәсіби бағдар жүйесін
Зерттеу жұмысының мақсаты: Жоғарғы сынып оқушыларының болашақтағы кәсіби
Зерттеу жұмысының міндеттері:
Алдын-ала тұлғаның белгілі бір мамандыққа деген қызығушылығы мен
Оқушылардың бойында ішкі психологиялық-әлеуметтік мәнділікті реттейтін қызмет түрлеріне
Кәсіпті өз бетінше, саналы түрде жеке қасиеттерін есепке
Зерттеу жұмысының ғылыми болжамы: Жоғарғы сынып оқушыларының мамандық
Зерттеу жұмысының пәні: Тұлғалық және кәсіптік өзін-өзі
Зерттеу жұмысының объектісі: Жоғарғы сынып оқушылары мен
Зерттеу жұмысының ғылыми-теориялық маңызы:
Диплом жұмысының теориялық маңыздылығы жоғарғы сынып оқушыларының мамандық
Зерттеу жұмысының практиклық маңызы:
Жоғарғы сынып оқушылары мен коледждің студенттеріне жүргізілген әдістер
Зерттеу жұмысының ғылыми жаңалығы:
Жүргізілген тәжірибелік әдістер бойынша алынған қорытындысына байланысты нәтижелік
Зерттеу жұмысының негізгі әдістері:
Е.А. Климовтың “Мамандыққа қатысты өзін бағалау қабілеттілігі”
сұрақнамасы (1-2 нұсқалары);
Е.А. Климовтың “ Мамандықтарды топтастыру ”
Е.А.Климовтың ДДС(дифференциональды –диогностикалық сауалнама).
Зерттеу жұмысының күтілетін нәтижесі:
Психологиялық практика сферасында тұлғаның мамандық таңдауы мен кәсіби
І ТАРАУ. Психологиядағы кәсіптік бағдар мен мамандық
Психологиядағы кәсіптік бағдар, мамандық таңдау мотивациясы және
Жалпы білім беретін мектептерде оқушыларға кәсіптік бағдар беру,
Кәсіби бағдар мақсаты жас ұрпақты саналы түрде мамандық
Оқушылардың бойында ішкі психологиялық-әлеуметтік мәнділікті реттейтін қызмет түрлерін
Түрлі еңбек қызметтері мен сыйластық қатынастарын тәрбиелеу.
Кәсіпті өз бетінше, саналы түрде жеке қасиеттерін есепке
Кәсіби бағдар берудің негізгі компоненттері:
Кәсіби бағдар беруді ақпараттандыру.
Қоғамдық пайдалы өнімді еңбекке жас кезінен бастап үйрету;
Кәсіби бағдарға арналған кеңестер беру.
Кәсіптік бейімделу.
Кәсіби бағдар беруді ақпараттандыру - оқушыларға түрлі еңбек
Кәсіби бағдар беруге арналған кеңестер-мұндағы басты нәрсе-кәсіп таңдауда
Өз бетінше мамандық таңдай алмаған оқушылар.
Мамандық таңдауда ата-аналарымен келісе алмаған жастар.
Өзі таңдаған мамандықтың дұрыстығына көз жеткізгісі
келген жасөспірімдер.
Тәртібі нашар,толқу үстінде жүрген жеткіншектер.
Кәсіби бағдарға ұсыныс беру түрі:
Ақпаратты-анықтамалық.
Психологиялық-педагогикалық.
Медициналық тұрғыдан.
Кәсіби бейімделу-өзі таңдап алған мамандыққа бейімділігін оқу кезінде
Кәсіпке қызығушылығына;
Еңбек мазмұнына;
Отбасы әсеріне;
Қызмет ортасына байланысты болады.
Кәсіби бағдар берудің мақсат мүддесі тек кәсіби бағдар
“Кәсіби бағдар” түсінігі барлығына түсінікті сияқты, яғни ол-оқушылардың
Осылайша бұл түсініктің анықтамалары өте көп және олар
Көптеген ғылыми түсініктер сияқты “кәсіби бағдар” түсінігі
Сондықтан кәсіби бағдарға бір жалпы анықтама беру үшін
Іс-әрекетті философиялық энциклопедиялық сөздікте адамның қоршаған әлемге
Практикалық іс-әрекет ретінде пайда бола отырып кәсіби бағдар
Атақты ғалым, академик С.Г.Струмилиннің көз-қарасында туыстас мамандықтар ортақ
“Бағыт” түсінігі бір қатар ғылымда қолданылады. Мысалы геометрияда-түзудің,
“Бағыт” түсінігіне қандай анықтама берілседе оның барлығы да
Егер жасөспірім мамандық әлемінде бағдар іздеуге әрекеттенсе және
Кәсіби бағдар туралы жалпы түсініктің жоқтығының басқа да
Ал егер бұл процессті психология ғылымы тұрғысында қарастырсақ,
Осы тұрғыда кәсіби бағдар психологиялық процессті қалыптастырады,
а) Оқушының өзіндік кәсіби таңдауы туралы шешімін қабылдауы;
б) Оқушының психикасына кәсіби таңдауды қалыптастыру мақсатында әсер
Сондай-ақ кәсіби бағдарды әлеуметтік тұрғыда қарастырсақ, бұл жағдайда
Кәсіби бағдар дегеніміз-жастарды жеке қызығушылығы мен икемділігін, сондай-ақ
Практикалық жағы мемлекеттік және қоғамдық ұжымдардың, өндірістің, мектептің
Кәсіби бағдар теориясын келесі анықтама беруге болады: кәсіби
Оқушылардың кәсіби бағдар теориясының негізгі компоненттерін қарастырайық: принцип
Кәсіби бағдар психологиясының негізгі компоненті-белгілі бір заңдылықтар. Оларды
Кәсіби бағдар іс-әректінің обьектісі адамның өзін-өзі анықтауының кәсіби-әлеуметтік
Мамандық таңдаудағы ақыл-ой принципі өзінің таңдауымен еңбек етудегі
Таңдалған мамандықтың қызығушылығына, икемділігіне, тұлғаның қабілеттілігіне, сонымен қатар
Мамандық таңдаудағы белсенділік принципі тұлғаның кәсіби өзін-өзі
Осы топтағы соңғы принцип даму принципі болып табылады.
Кәсіби бағдарға сондай-ақ жаппы педагогикалық прициптермен тығыз байланысты
Кәсіби бағдардың өмірмен, еңбекпен, қоғаммен байланысты принципі. Мұнда
Кәсіби бағдар оқушылардың еңбекке дайындығына байланысты принципі. Мұнда
Кәсіби бағдардың жүйелілігі мен жалғасы принципі. Мұнда кәсіби
Оқушыларға кәсіби бағдар берудегі мектеп, жанұя, басқарушы өндіріс,
Кәіби бағдардың тәрбиелік сипаты. Мұнда кәсіби бағдар жұмысы
Диагностикалық және тәрбиелік қатынастардың өзара байланыс принципі. Кәсіби
Дифференциалды және жеке қатынас принципі. Бұл оқушыларға жас
Кәсіби бағдар жұмысының оқушылармен және ата-аналармен топтық, жеке,
Кәсіби бағдардың әдістемелік сұрақтары. Кәсіби бағдардың әдістеме түсінігі
Кәсіби бағдар жұмысының құрылымының негізіне концептуалды идеялар сипаты
Әдістемелік сипат идеясына оқушыларға кәсіби бағдар беру жұмысына
Сондай-ақ кәсіби бағдардың әдістемелік сұрақтарына кәсіби бағдар жүйесін
Реформа жалпы білім бегетін мектептердегі экономикалық және әлеуметтік
Кәсіби бағдар жүйесінің жалпы анықтамасын бермес бұрын,одан шығатын
Кәіби бағдар өзінің құрамында принцип формасы, әдісі, критерииі,
Оқушылардың кәсіби бағдар жүйесі жалпы еңбек және кәсіби
Кәсіби бағдар жүйесі-жалпы тұлғаның әлеуметтік бағдары жүйесінің бір
Кәсіби бағдар қоғамда қолданыста, ол әртүрлі мәселелерді қамтиды,
Кәсіби бағдар жүйелігіне көптеген қбьективті және субьективті факторлар
Оқушылардың кәсіби бағдар жүйесі-ол тұлға және қоғам қажеттілігіне
Қоғамдық дамудың әр кезеңінде кәсіби бағдар жүйесі белгілі
Кәсіби бағдар жұмысы жүйесінің жалпы мақсаты-оқушыларды жеке басы
Мектептер мен оқу-өндірістік комбинаттағы кәсіби бағдар жүесінің жұмысына
Өзгеріссіз жалпы мақсат болғанда әрбір мектеп, УПК-ның мақсаты
Қазіргі кезде мектептер мен УПК-ның кәсіби бағдар жұмысының
Кәсіби ағарту, кәсіби ақпараттау, кәсіби насхаттау, кәсіби үгіттеуден
Алдын-ала кәсіби диагностика тұлғаның белгілі бір мамандыққа деген
Кәсіби консультация мақсаты негізінен мамандық таңдауда мамандар көмегіне
Кәсіби таңдау мектептерде, УПК-да т.б. іске асады. Мұндағы
Кәсіби-әлеуметтік қалыптасу оқу шеберханаларында, оқушылардың еңбек бірлестіктерінде т.с.с.
Кәсіби тәрбиенің мақсаты оқушылар бойында мамандықты игерту қажет
Жоғарыда аталған жұмыс бағыттары бір-біріне байланысты болғанымен, әр
Әртүрлі бағыттарда жүргізілген жұмыстар бойынша кәсіби бағдар жұмысының
Кәсіби бағдардың ғылыми зерттеу әдістерімен байланысты сұрақтар біраз
Әдістемелік сұрақтардың ішінде негізгі сұрақтың бірі ретінде кәсіби
Міне осыдан барып, педагогиклық тұрғыдан қарағанда мамандық таңдау
Егер оқушы алдын-ала өмірлік және кәсіби өзін-өзі анықтауды
Дұрыс таңдалған мамандық еңбек сапасына да өндіріске де
Дұрыс таңдалған мамандықтың аса маңызды психологиялық критерииін адамның
Қорытындылай келе, кәсіби бағдар нәтижелігінің негізгі критерииі қоғам
Оқушылардың кәсіби өзін-өзі анықтауының мотивациясының психологиялық аспектісін толық
С.Л.Рубинштейн бойынша [7] өзіндік анықтауы сыртқы себептің ішкі
1) Жеке тұлға мен қоғам арақатынасының мәселесі;
2) Әлеуметтік детерминация шартындағы субьект активтілігі мәселесі;
3) Жеке тұлға сана-сезімі детерминациясының әлеуметтік мәселесі;
С.Л.Рубинштейн еңбегі К.А.Абылханова-Славская жұмыстарында жалғасын тапты. Жеке анықтама
Авторлар өзін-өзі анықтауы –өзегін анықтап көрсетеді. Өзін-өзі анықтауы
Қайталауды өзін-өзі анықтаудың механизмі ретінде В.Мудрик айтып өтті
Өзін-өзі анықтау мәселесін М.Р.Гинзбург қарастырған. Оның ойынша тұлғалық
Сондай-ақ, Л.И.Божович [9] жұмыстары да өзін-өзі анықтауға
Өзін-өзі анықтау жасөспірім кезеңінде негізгі қажеттілік десек те,
И.В.Дубровина болса жасөспірім кезеңдегі негізгі психологиялық өзгеріс өзін-өзі
1) Сана сезімінің жоғарғы дәрежеде қалыптасуы;
2) Тұлғалық қажеттіліктің дамуы;
3) Жоғағы сынып оқушыларының әрқайсысының өзіндік қызығушылығымен қол
Қазіргі жағдайда өзін-өзі анықтау мәселесін мамандықталған өзін-өзі
Психологияда мотивацияны адамның іс-әрекетін қозғаушысы ретінде қарастыруға болады.
А.Н.Леонтьев, кеңес психологиясында мотивацияның теориялық концепциясын нақты қарастырған
Бұл анықтамалар мотивацияның болмысын толық әрі нақты
Мотивтілік пен мақсаттық бірлігі және олардың арасындағы
Мотивтілік пен қажеттілік бірлігі.
Қажеттілік-мотивацияның алғашқы негізі. Бір нәрсеге деген қажеттілікпен мотивация
Адамға тек актуалды қозғаушы күш қана маңызды емес,
Тұлғаның іс-әрекетін, әсіресе таңдау жағдайында, тек бір мотивпен
Саналы түрде мамандық таңдау мотивациясы-бұл қозғалыс жүйесі, белгілі
Мотивация сұрақтарына көптеген кеңес ғалымдары мен шетелдік ғалымдардың
Б.Г.Ананьев, Л.И.Божович т.б. зерттеулері, өзіндік ақыл-ойға арналған, олар
Бағыттық дегеніміз тұлғаның жалпылама сапасы, ол адамның әртүрлі
а) Қалау адамның іс-әрекетін қадағалайды және саналы
б) Себептер арасындағы кекілжіңде шешім таңдау тек қана
в) Тәрбие тек қана қажет себептерді қалыптастыруға терілмейді,
Алғашқылардың бірі ретінде оқушылардың мамандық таңдау себептерін арнайы
Қазіргі кезде мамандық таңдау себептерінің мәселесі психология және
Әдебиеттерде мамандық таңдау мотивациясы әртүрлі топтарға бөлінеді. Мысалы,
Жалпы мотивация.
Мамандық рамантикасы.
Ғылыми танымдық себеп.
Мамандық қоғамдық мәнінің себебі.
Мысалға жүгіну.
Т.В.Фомичев жұмысында:
Таңдалған мамандықтың болашағын ұғыну.
Оқулық және сыныптан тыс қызығушылық.
Таңдалған мамандыққа практикалық икемділікпен білімділік.
Отанға пайда әкелу, мамандық рамантикасы.
Туыстар мен таныстар ықпалы.
Л.В.Калашникова жұмысында:
Мамандықтың қоғамға қажеттілік себебі.
Психологиялық себептер.
Ұқсастық себептері.
Мамандықтың сыртқы белгілері.
Мамандыққа қызығушылық.
Мұндай классификациялар көптеген зерттеулерге қатысты. Мотивация классификациясының мақсаты-оларды
Мотивация түсінігінің айқындығы;
Дифференциалды критеридің біртектілігі мен анықтамалары қажет.
Егер келтірілген классификацияларды осы тұрғыдан қарастырсақ, онда олардың
Біріншіден, көрсетілген классификацияларда ортақ критерий ұсталмаған. Мысалы “Отанға
Кейбір зерттеулерде әртүрлі жастағы оқушылар топтарының себептерінің тұрақсыздығы
Тұрақсыздық себептерінің орын алуын кейбір авторлар мамандық таңдауда
Себептің жастық аспектіге зерттеу ішкі психологиялық қарама-қайшылықты түсінуге
Кез-келген мамандық таңдау объектісі ретінде шарттар комплекстерінен тұрады,
Ата-ананың, үлкендердің, тәжірибелі адамдардың кеңестерін ескере отырып мамандық
1.2.Оқушылардың мамандық таңдауындағы ерекшеліктерін зерттеу мәселелері.
Мамандық таңдауда Ж.Аймауытовтың жастарға айтқан ақылы “Мамандықтың жаманы
Мамандық таңдауда кісінің жеке қасиеттерімен кейбір жұмыстан берілетін
Оқушылардың кәсіби бағдарының мақсатын оқушыларды еңбекке дайындау мақсатымен
Оқушылардың кәсіби бағдарының мақсатын оқушыларды еңбекке дайындау мақсатымен
Оқушыларды еңбекке дайындаудың түпкілікті жақсаруы-жалпы білім беретін мектеп
Мектеп реформасына сәйкес кәсіби бағдардың мақсаты мен көлемі
Оқушыларды еңбек және мамандық таңдауға дайындауды жақсарту үшін
Жастардың кәсіби бағдарының қалалық және аудандық комиссиясының іс-әрекетін
Оқушылар орта мектепті аяқтағанда білімін ары қарай қай
Мектептерге “Өндіріс негіздері. Мамандық тағдау” курстарын енгізу,
Білім алушы жастарға кәсіби бағдар беру жұмысын еңбек
Кәсіби бағдар берудің мемлекеттік жүйесінің іс-әрекетін бақылайтындай; нормативтік
Қажеттікадрлар туралы ақпаратпен қамтамасыз ету, кадрлық саясаттың өзгерістерімен
Қалалық және ауылдық кәсіби бағдарлау орталықтарының мақсаттары жастарды
Ақпараттық жұмыс: оқушыларды мамандық түрлерімен таныстыру, әртүрлі мамандықта
Мамандықты насихаттау, кадрлар жеткіліксіздігі туралы ақпарат беру. Мұнда
Кәсіби диагностика: жылына бір немесе екі рет орталықта
Кәсіби консультация, мұнда жастарға мамандық таңдауда көмек көрсетіледі.
Жоғарғы сыныптарда әртүрлі профиль бойынша еңбек дайындығына бөлу.
Халық шаруашылығында жастардың әлеуметтік және кәсіби қалыптасуын ұйымдастыру;
Жастардың кәсіби тәрбиесі жөнінде барлық мемлекеттік және қоғамдық
УПК, мектеп, ұжым, кәсіпорындардағы кәсіби бағдар іс-әрекетінің қорытындысына
Кәсіби бағдар беру жұмысын жүргізуші мамандардың квалификациясын жоғарылату
Кәсіби бағдар беру жүйесінің негізгі звеносы болып мектептерде,
Мектеп түлектерін жұмыспен қамтамасыз ету, әлеуметтік және кәсіби
Оқушыларды еңбекке дайындаудың түпкілікті жақсаруы-жалпы білім беретін мектеп
Мектеп реформасына сәйкес кәсіби бағдардың мақсаты мен көлемі
Оқушыларды еңбек және мамандық таңдауға дайындауды жақсарту үшін
Жастардың кәсіби бағдарының қалалық және аудандық комиссиясының іс-әрекетін
Оқушылар орта мектепті аяқтағанда білімін ары қарай қай
Мектептерге “Өндіріс негіздері. Мамандық тағдау” курстарын енгізу,
Білім алушы жастарға кәсіби бағдар беру жұмысын еңбек
Кәсіби бағдар берудің мемлекеттік жүйесінің іс-әрекетін бақылайтындай; нормативтік
Қажетті кадрлар туралы ақпаратпен қамтамасыз ету, кадрлық саясаттың
Қалалық және ауылдық кәсіби бағдарлау орталықтарының мақсаттары жастарды
Ақпараттық жұмыс: оқушыларды мамандық түрлерімен таныстыру, әртүрлі мамандықта
Мамандықты насихаттау, кадрлар жеткіліксіздігі туралы ақпарат беру. Мұнда
Кәсіби диагностика: жылына бір немесе екі рет орталықта
Кәсіби консультация, мұнда жастарға мамандық таңдауда көмек көрсетіледі.
Жоғарғы сыныптарда әртүрлі профиль бойынша еңбек дайындығына бөлу.
Халық шаруашылығында жастардың әлеуметтік және кәсіби қалыптасуын ұйымдастыру;
Жастардың кәсңби тәрбиесі жөнінде барлық мемлекеттік және қоғамдық
УПК, мектеп, ұжым, кәсіпорындардағы кәсіби бағдар іс-әрекетінің қорытындысына
Кәсіби бағдар беру жұмысын жүргізуші мамандардың квалификациясын жоғарылату
Кәсіби бағдар беру жүйесінің негізгі звеносы болып мектептерде,
Мектеп түлектерін жұмыспен қамтамасыз ету, әлеуметтік және кәсіби
Кәсіби бағдардың негізгі –өзегі жастардың кәсіби қалыптасуы. Адамның
Кәсіби қалыптасу дегеніміз-жалпы білім беретін мектеп оқушыларының кәсіби
Көптеген зерттеушілер кәсіби қалыптасу процессі өндірісте басталады деп
Кәсіби қалыптасу еңбекке қалыптасу ретінде ерте жастан бастау
Тоғызыншы сыныптан кейін училище, коллежге түсушілер үшін қалыптасу
Сондай-ақ, кәсіби қалыптасу ретінде адамның алатын мамандығына социалды-экономикалық
Кәсіби қалыптасу дегеніміз-қажетті білім алу, үйрету, әртүрлі өндірістік
Еңбек қжымына қалыптасу процессін үш стадияға бөлуге болады:
Жаңа жағдаймен танысу; Осы ситуацияға қалыптасу
Жас маманның өндірісте қалыптасуына оны алғаш ұжымның қабылдауы
Алғашқы күннен-ақ профсоюз ұжымы жас маманды қоғамдық жұмысқа,
1.3 Оқушыларға мамандық таңдауға байланысты кәсіби бағдар берудегі
Ұстаздардың, сынып жетекшілерінің оқушыларға болашақ еңбек жолын таңдауда
Кәсіби консультация-бұл адамға еңбек жолын, мамандығын, жұмыс орнын
Оқушылар өздерінің психо-физиологиялық қасиеттерін, денсаулықтарын, қабілертерін бағалауда және
Консультацияны жүргізу үшін тәжірибелі педагогтарды тарту қажет, оқушының
Мектептегі кәсіби консультацияның теориялық және методикалық сұрақтарының шешімі
Автор кәсіби-консультацияны маңызды социалды-педагогикалық іс-әрекет деп қарастырып, оның
Кәсіби консультацияның кейбір әдістері мен формаларын қарастырайық. Қазіргі
Мұндай консультациялар мектептерде, кәсіби оқу орындарында, ұжымдарда жүргізіледі.
Кәсіби консультация мектептерде кәсіби консультация қызметі мен ата-аналар
Ата-аналарды кәсіби консультант ретінде, үйірмелерді ұйымдастырушы ретінде жұмысқа
Көптеген қалалар мен райондарда орын алған анықтамалық кәсіби
“Мектеп-ұжым” жүйесінде кадрлар даярлау мәселесі комплексті түрде шешімін
Е.А.Климов жұмысындағы “мектеп-ұжым” жүйесінде қызықтырады. Мұнда кәсіби консультант
Бұл әдісті кез-келген жалпы білім беретін мектептерде жүргізуге
Оқушыны ұзақ әрі жан-жақты зерттеу әдісінің жасалуының мақсаты
Оқушылардың саналы түрде мамандық таңдауында ата-ананың алатын орны
А.Д.Сазановтың айтуы бойынша еңбек ету-зорлық түрінде емес, творчестволық
Творчестволық еңбек-ол адам өз жұмысын жақсы көргенде, одан
А.Д.Сазанов: оқушыны еңбекке тәрбиелеуде тек жұмысқа дайындық қана
Еңбек еткен адам тек дене тәрбиесі дамуын ғана
Сондай-ақ А.Д.Сазанов ата-аналардың назарын еңбекке баулу, қоғамға пайдалылығымен
Бірақ жанұяда еңбекке тәрбиелеуде квалификация берілмейді. Жастар квалификацияны
А.Д.Сазанов: “Жанұяда дұрыс еңбек тәрбиесін алған бала болашақта
Бұл ұлы кеңес педагогының идеялары бүгінгі күніде актуалды.
Баланың еңбек сүйгіштігі, тәрбиелілігі, еңбекке жауапкершілігі, т.с.с. барлығы
Егер жанұяның әрбір мүшесі өз жұмысына жауапкершілікпен қараса,
Ата-ананың өз мамандығына деген қарым-қатынасы блаға әсер етеді.
Ұстаздың жанұямен жұмыс істеуі үшін оның оқушы жанұясымен
Педагог оқушының үйіне барғанда өз алдына қоятын мақсаты:
Баланың жанұясында болып, ата-анамен баласы туралы әңгімелесіп, мұғалім
Кейбір жанұяда ата-аналарының өз мамандығына деген қарым-қатынасы баланың
ІІ ТАРАУ. Оқушылардың мамандық таңдау ерекшеліктерінің эксперименттік зерттеу.
2.1. Зерттеудің мақсаты, міндеттері, болжамы
Зерттеу жұмысының мақсаты: Жоғарғы сынып оқушыларының болашақтағы кәсіби
Зерттеу жұмысының міндеттері:
Алдын-ала тұлғаның белгілі бір мамандыққа деген қызығушылығы мен
Оқушылардың бойында ішкі психологиялық-әлеуметтік мәнділікті реттейтін қызмет түрлеріне
Кәсіпті өз бетінше, саналы түрде жеке қасиеттерін есепке
Зерттеу жұмысының ғылыми болжамы: Жоғарғы сынып оқушыларының мамандық
Зерттеу жұмысының пәні: Тұлғалық және кәсіптік өзін-өзі
Зерттеу жұмысының объектісі: Жоғарғы сынып оқушылары мен
Зерттеу жұмысының практиклық маңызы:
Жоғарғы сынып оқушылары мен коледждің студенттеріне жүргізілген әдістер
Зерттеу жұмысының базасы: №128 орта мектеп оқушылары мен
Зерттеу жұмысының негізгі әдістемелері:
“Өзін бағалау қабілеттілігі” сұрақнамасы
“Мамандықтар топтастыру” әдістемесі
Е.А.Климовтың «Дифференциалды диагностикалық» сұрақтама.
Зерттеу жұмысының күтілетін нәтижесі:
Психологиялық практика сферасында тұлғаның мамандық таңдауы мен кәсіби
2.2 Зерттеу әдістеріне сипаттама
Сауалнама –тест.
Сауалнама көрсеткіші.
Бұл сауалнама адамның мінездемесінің “жақсы” немесе “жаман” деген
Нұсқау.
Келесі тапсырмаларды көрсетілген ретпен орындаңыз:
Төменде көрсетілген жағымды әсерлерді оқып шығыңызда, өзіңізге ұнайтын,
Қалған номерді оң жағынан ұнататын эмоциялар бойынша
Ең жақсы ұнайтын эмоцияларды басқаларынан тік сызық арқылы
Мысалы: |9|,8,4,6,|5,7,1,10. (Егер ең бірінші
Әсерлер тізімі.
Жаңа зат сатып алғандағы қуаныш сезімі, коллекциялық заттардың
Жұмыста жеткен жетістіктерге қуану, қанаттану,қызығу сезімі.
Өзінің өзгелермен салыстырғанда жоғары екендігіңді дәлелдей алған жағдайда
Демалыс, дәмді тағам, қыдыру, өмір қызығын толығымен бастан
Өзіңе жақын адамдарға жақсылық жасағандағы өзіңе деген ризалық
Жаңа ғылыми фактілерге деген қызығушылық, ондағы іс іске
Белгілі нәрсеге әуестік, азарт, қорқыныш сезімін бастан өткізу,
Таныс емес жерде пайда болатын, құпиялылық, таңғажайыптылық әсері.
Өзің сыйлайтын, қадірлейтін адамдарменен араласудан алтын қуаныш сезімі,
Табиғат, музыка, ән және т.б.өнер шығармаларынан алатын қуаныш
Сауалнама-тапсырма (жоғары сынып оқушыларына).
Төменде әртүрлі мамандықтардың ерекшеліктері көрсетілген.Солардың қайсысы сіздің ойыңызға
Мамандық ерекшеліктер қызық Маған ыңғайлы, тиімді.
1.
Көп қыдыруды, саяхаттауды, қажет еттетін,қызық өзгерістерді қажет ететін
Өз батінше, еркін іс-әрекетті, жүйелі шешім қабылдауды қажет
Қиындықпен, күтпеген жағдаймен, тәуекелмен байланысты мамандық.
Ізденісті, талапты, жаңалықты, өзгерісті қажет ететін мамандық.
Ұйымды басқаруды, адамдарды ұйымдастыруды, олардың жұмысына нұсқау беруді
Қиын, шыдамдылықты, төзімділікті қажет ететін мамандық.
Күш-қуатты, физикалық дайындықты қажет ететін мамандық.
Адамдарға көмек көрсетуді қажет ететін мамандық.
Әр түрлі жағдайдан шыға білуді, тез шешім қабылдауды
Демалуға, көңіл көтеруге жағдай жасалған мамандық.
Адамдармен қарым-қатынасты қажет ететін мамандық.
Үйге жақын жұмыс.
Қоғамда үлкен сиға ие мамандық.
Табысы мол мамандық.
Болашағы бар, қоғамға қажет мамандық.
Таза, жеңіл,тыныш, жұмыс.
Қиын табиғи жағдайда жұмыс істеуді талап ететін мамандық.(суықта,
Бір орында отырып, қалыпты жұмыс істеуді талап ететін
Затты исіне, дәміне, түріне қарап тани білуді талап
Анық қабілеттілікті қажет ететін мамандық. (әдеби, өнер, вакалды,т.б.)
Мамандықтарды топтастыру кестесі
(нұсқау)
Мамандықтар классификациясының таблицасын мұқият зерттеңіз.Өзіңізге жақын түрін анықтауға
1.
Мамандық түрі. Адам-адам Адам-техника Адам-табиғат Адам-таңбалық жүйелер Адам-көркем
Мамандық мысалы Офицант, сатушы, врач, секретарь, педагог. Станокшы,
1.
Маман-дыққа қажет-ті икем, қабі-лет. Ұйымдас-тыру, эмоционал-ды тұрақты-лық, тіл
Образды ойлау творчество-ға жақындау функционал-ды қабілеттілік.
Өзін бағалау қабілеттілігі картасы.
( I-нұсқа)
Тапсырма.
30 шешім берілген, мұнда адамның кез-келген мамандыққа икемділігі
Соңынан “(+)” таңбасы тік қатар бойынша есептеліп, сол
Шешім қағазы.
1.Адам. Жаңа таныстармен еш қиындықсыз араласып кете аламын.
2.Техника. Кез-келген затты ерінбей жөндей аламын (тігу, тоқу,
3.Көркем бейне. Өзімді қоршаған ортаға әдемілік орнатқанды ұнатам,
4.Табиғат. Өсімдіктерді, жан-жануарларды қарағанды ұнатамын.
5.Таңбалар жүйесі. Көп уақыт бойы есеппен, сызумен санаумен
6.Адам. Өзіммен, қатарлармен немесе кішілермен көп уақытымды өткізе
7.Табиғат. Үлкендерге жан-жануарларға, өсімдіктерге қарауға ерінбей, қызыға көмек
8.Таңбалар жүйесі. Негізі жазба жұмыстарында аз қате жіберем.
9.Техника. Менің қолөнерім достарым мен үлкендердің қызығушылығын тудырады.
10.Көркем бейне. Үлкендер менің белгілі бір өнерге икемім
11.Табиғат. Жан-жануарлар мен өсімдіктер туралы ықыласпен оқимын.
12.Көркем бейне. Көркем өнер таңдар үйірмесіне ықыласпен қатысамын.
13.Техника. Машина, приборлар және олардың құрылымы туралы оқығанды
14.Таңбалар жүйесі. Сөзжұмбақ, ребус шешуді, қиын есептердің жауап
15.Адам. Достарым мен өзімнен кішілердің арасында түсінбеушіліктерді оңай
16.Техника. Үлкендер мені техникамен оңай жұмыс істейді дейді.
17.Көркем бейне. Менің әдеби жетістіктерімді үлкендер және достарым
18.Табиғат. Үлкендер менің биологиялық объектілермен жұмыс істей алатыныма
19.Таңбалар жүйесі. Мені жазбаша ойымды дұрыс жеткізе алады
20.Адам. Ешқашан ешкіммен ұрыспаймын десем де болады.
21.Техника. Техникалық жетістіктерімді үлкендермен достарым қолдайды.
22.Таңбалар жүйесі. Еш қиындықсыз шет елдік сөздерді жаттап
23.Адам. Таныс емес адамдарға да көмектесуден қашпаймын.
24.Көркем бейне. Ерінбей жалықпай ұзақ уақыт әдеби-көркем жұмыстармен
25.Табиғат. Өсімдіктер мен жан-жануарлардың өсуінің дұрыс әрі жақсы
26.Техника. Машина, прибор,т.б. құрылысын зерттегенді ұнатамын.
27.Адам. Достарым мен кіші балаларды өзімнің көзқарасымменен келістіруге
28.Табиғат. Жан-жануарларды, өсімдіктерді тамашалағанды ұнатамын.
29.Таңбалар жүйесі. Көп адамдар қызық емес деген әдеби
30.Көркем бейне. Өнер адамдарының іс-әрекетін түсінуге, және оны
Жауап қағазы.
Адам- мамандық түрі “адам-адам”
Техника- мамандық түрі “адам-техника”
Табиғат- мамандық түрі “адам-табиғат”
Таңбалар жүйесі- мамандық түрі “адам-таңбалар жүйесі”
Көркем бейне- мамандық түрі “адам-көркем бейне
Өзін бағалау қабілеттілігі картасы.
(ІІ нұсқа)
Тапсырма.
Адамның іс-әрекетінің 20 жұп шешімі берілген. Әр
Шешім қағазы.
1.а. Жан-жануарларға қарау немесе б.
2.а. Ауру адамдарды емдеу, немесе
көмек беру
3.а.Плакат, открытка, әдеби немесе
кітаптардың сапасын
қарау
4.а. Материалдарды тексеру немесе
(ағаш, мата, металл,
пластмасса,т.б.)
5.а. Ғылыми әдебиеттерді,
мақалаларды талдау
6.а. Жан-жануарларды
өсіру
т.б. тапсырмаларды орындау
жаттықтыру.
7.а. Суреттерді көшіру,
немесе музыкалық
инструменттерді күйіне
келтіру.
8.а. Адамдарға түсіндіру, немесе
көрсету (анықтама бюросы,
экскурсия).
9.а. Заттарды қайта өңдеу. немесе
табу.
10.а. Жан-жануарларды немесе
емдеу
11.а. Өсімдіктердің жаңа немесе
сорттарын табу
12.а. Адамдар арасындағы немесе
түсінбеушілікті,
наразылықты шешу
13.а. Көркемөнерпаздар немесе
үйірмесін қадағалау
14.а. Медициналық көрсету
аспаптарды қалпына
келтіру
15.а. Бақылаушы объекті
беру
16.а. Ауруғанада
лабараториялық
анализ жасау
17.а. Дуалдарға
сурет салу,
көркемдеу.
18.а.Достарына немесе
өзінен кішілерге мәдени
кеш ұйымдастыру.(театр,
музей т.б.).
19.а. Сызуы бойынша
ғимараттар тұрғызу,
киім тігу.
20.а. Өсімдіктер әлемінің немесе
аурумен күрес жүргізу.
Жауап қағазы.
А.-мамандық түрі “адам-адам”
Т.-мамандық түрі “адам-техника”
Таб.-мамандық түрі “адам-табиғат”
Т.ж.-мамандық түрі “адам-таңбалар жүйесі”
К.б. –мамандық түрі “адам-көркем бейне”
Адам Техника Табиғат Таңбалар жүйесі Көркем бейне
2 а
4 б
6 б
8 а
12 а
14 б
16 б
18 а 1 б
4 а
7 б
9 а
11 б
14 а
17 б
19 а 1 а
3 б
6 а
10 а
11 а
13 б
16 а
20 а 2 б
5 а
9 б
10 б
12 б
15 а
19 б
20 б 3 а
5 б
7 а
8 б
13 а
15 б
17 а
18 б
1. Дифференциалды диагностикалық сұрақтама.
Студенттердің кәсіби бағыттылығын зерттеуде белгілі кеңес психологі
1. «Адам-Табиғат» типіндегі мамандық, адамның жанды және жансыз
Осы мамандық типіндегі адамға психологиялық талаптар: қиялдың жоғарғы
2. «Адам-Техника» типіндегі мамандыққа көптеген өнеркәсіптік және құрылыс
Осы мамандық типіндегі адамға психологиялық талаптар: қозғалыстың жақсы
3. «Адам-Белгілір жүйесі» типіндегі мамандыққа ақпаратты өңдеудің түрлі
Осы мамандық типіндегі адамға психологиялық талаптар: жақсы оперативті
4. «Адам-Көркем бейне» типіндегі мамандық–өнер, көркем мәдениет. Мұнда
Осы мамандық типіндегі адамға психологиялық талаптар: дамыған көріп
5. «Адам-Адам» типіндегі мамандықтың негізгі мазмұны қарым-қатынас. Бұл
Осы мамандық типіндегі адамға психологиялық талаптар: қарым-қатынасқа ұмтылу;
2. 3. Зерттеу барысы
Жұмыстың эксперименттік бөлімі Алматы қаласының №128 орта мектеп
Кесте 1
Таңдау тобы.
топ Ұл
15-16 жас
17-18 жас
Барлығы
Сауалнама бойынша 15-16 жас аралығындағы Алматы қаласының мектеп
№ 1 кесте
Р/с Сауалнама сұрақтары Иә Жоқ
1 Жаңа зат сатып алғандағы қуаныш сезімі, коллекциялық
7 8
2 Жұмыста жеткен жетістіктерге қуану, қанаттану,қызығу сезімі 4
3 Өзінің өзгелермен салыстырғанда жоғары екендігіңді дәлелдей алған
6 0
4 Демалыс, дәмді тағам, қыдыру,өмір қызығын толығымен бастан
5 2
5 Өзіңе жақын адамдарға жақсылық жасағандағы өзіңе деген
11 1
6 Жаңа ғылыми фактілерге деген қызығушылық, ондағы іс
7 Белгілі нәрсеге әуестік, азарт, қорқыныш сезімін бастан
8 Таныс емес жерде пайда болатын, құпиялылық, таңғажайыптылық
9 Өзің сыйлайтын, қадірлейтін адамдарменен араласудан алтын қуаныш
9 0
10 Табиғат, музыка, ән және т.б.өнер шығармаларынан алатын
1-сурет
2.4 Зерттеу нәтижелерінің сандық және сапалық талдауы:
1. Алматы қаласындағы сауалнама бойынша 15-16 жас аралығындағы
2. Жұмыста жеткен жетістіктерге қуану, қанаттану,қызығу сезімі 4
3. Жаңа ғылыми фактілерге деген қызығушылық, ондағы іс
Екі топта Е.С. Климовтың «Мамандыққа қатысты
(1-ші нұсқау)
2-кесте
N Адам-Адам Адам-Табиғат Адам-Техника Адам-Таңбалар жүйесі Адам-Көркем бейне
1.С.А
2.Т.С
3.А.Ж
4.Д.Д
5.Б.А
6.Е.А
7.Ш.М.
8:Н.Д.
9.Б.А.
10.А.Д.
11.А.А.
12.Б.Ә. 2
3
3
2
3
2
2
4
3
1
3
1
3
2
3
2
2
3
3
2
3
1
3
2 2
3
3
2
3
2
2
4
3
1
2
1
8
3
1
6
3
6
4
1
6
5
3
5 2
4
3
2
3
2
2
4
3
1
1
1
Σ 28 31 27 51 26
Х
2,3
2,6
2,25
4,25
2,16
Бақылау тобына ( № 128 қазақ орта мектебінің
Жоғарыда бақылау тобындағы 9- сынып оқушыларының
Көріп отырғанымыздай шкалалар бойынша бақылау тобындағы оқушылардың Адам-
Бақылау тобы бойынша мамандыққа қатысты қабілеттіліктерін
өзіндік бағалау профильдерінің салыстырмалы гистограммасы.
2-сурет.
Е.С. Климовтың «Мамандыққа қатысты қабілеттерін өзіндік бағалау»
(1-ші нұсқау)
3-кесте
N Адам-Адам Адам-Табиғат Адам-Техника Адам-Таңбалар жүйесі Адам-Көркем бейне
1.С.А
2.Т.С
3.А.Ж
4.Д.Д
5.Б.А
6.Е.А
7.Ш.М.
8:Н.Д.
9.Б.А.
10.А.Д.
11.А.А.
12.Б.Ә. 1
7
7
5
3
5
5
3
4
6
4
2
3
4
2
4
5
3
7
2
3
4
3
3 2
2
6
3
2
3
2
4
3
3
4
4
8
3
2
6
3
6
4
5
3
5
3
5 6
4
3
2
7
3
2
6
7
2
6
6
Σ 52 43 34 58 54
Х
4,3
3,58
2,8
4,8
4,5
Е.С. Климовтың «Мамандыққа қатысты қабілеттерін өзіндік бағалау»
Жоғарыда эксперимент тобындағы Абай атындағы ҚазҰПУ жанындағы
Көріп отырғанымыздай шкалалар бойынша бақылау тобымен салыстырғанда эксперимент
3-сурет.
Е.А. Климовтың
Зерттеу барысында мына жағдайлар кәсіби іс-әрекеттің мазмұнымен
Алынған нәтижелердің арасындағы айырмашылықтардың мәнділігі Стьюдент критериясы бойынша
Зерттеу мақсаты – кәсіби бағдарлану сипатын анықтау. Осыған
4-кесте
Р\С.
№ Бақылау тобы
ДДС
ДДС
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
А-Б.Ж
А-А
А-Т
А-Тех
А-К.Б
А-Б.Ж
А-Т
А-К.Б
А-Б.Ж
А-А
А-Тех
А-Б.Ж
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.
10.
11.
12.
А-Б.Ж
А-А
А-Тех
А-Т
А-К.Б.
А-Б.Ж
А-Т
А-К.Б.
А-К.Б
А-Б.Ж
А-Б.Ж
А-А
Зерттелуші топтардың мамандық таңдау бойынша пайыздық көрсеткіштері
Бақылау тобы Эксперимент тобы
А-Таб-2,3%
А-Т-2,25%
А-А-2,3%
А-Б.Ж-2,25%
А-К.Б.-2,16% А-Таб-3,58%
А-Т-2,8%
А-А-4,3%
А-Б.Ж-4,8%
А-К.Б.4,5%
5-кесте
Р/с жасы Х1 Х1- М1 (Х1-М1)Қ Р/с жасы
1 15 6 4,82 9,64 1 17 15
2 16 11
3 15 10 0,82 1,64 3 18 14
4 15 12 1,18 2,36 4 18 10
5 16 14 3,18 6,36 5 18 11
6 16 12 1,18 2,36 6 18 9
7 15 15 4,18 8,36 7 17 7
8 16 16 5,18 10,36 8 17 10
9 16 15 4,18 8,36 9 18 14
10 15 10 0,82 1,64 10 18 9
11 15 13
12 15 9 1,82 3,64 12 18 15
(
59,44 (
132,16
Но- екі топ мәліметтерінің арасында жас ерекшелігіне байланысты
Н1- екі топ мәліметтерінің арасында жас ерекшелігіне байланысты
М1=1,82
n1= 12
S1 =59,44/24-1=4,63
t=1,82 –3,56/ 4,63/50+6,77/50 =1,26/0,46=2,739
t эмп = 2,739
Енді критерийдің n1= 12 және n2=12
f= n1 + n2-2=22
tкрит={2,008 (р< 2,008;
2,678 (р< 2,678}
t=2,739
t эмп мәні критикалық мәндерден көп,
Демек екі топ мәліметтерінің арасында жеткілікті, мәнді айырма
Алынған мәліметтерді кестеде өрнектеп, мамандық таңдау сипатын көреміз.
Бақылау тобы да, эксперимент тобы да А-Б.Ж типіндегі
Қызығулар бірінші орында бақылау тобы экономика (2.25%),
Мектеп бітіруші XI сынып оқушылары мен кәсіптік көпсалалы
6-кесте – Мамандық типтеріне байланысты қызығуларды адекватты өзіндік
Мамандықтар типтері Мектеп Кісәптік гимназия
1. Адам-табиғат
2. Адам-техника
3. Адам-адам
4. Адам- белгілер жүйесі
5. Адам-көркем бейнелер 15.9
25.8
30.0
32.0
44.4
10.0
23.6
32.0
49.1
38.0
Мамандықты таңдау мотивтері. Анкета тапсырма.
Гипотезаны тексеруге бағытталған зерттеу жұмысының жалпы мақсат, міндеттеріне
Жоғарыда негіз дегеніміздей эксперименттік зерттеулер негізгі 3 эксперименттік
Мамандық таңдаудағы өзіндік бағалау ерекшеліктерін анықтауға арналған эксперименттің
Жұмыс болжамы - адекватты өзіндік бағалау мен
Зерттеудің жұмыс болжамы: адекватты өзіндік бағалаудың қалыптасуы мамандықты
Алдын ала зерттеу нәтижесінде сыналушылардың шартты түрде, әртүрлі
Мамандық таңдау бойынша кәсіби бағларлануды зерттеуге мүмкіндік беретін
7-кесте – Мамандық типтеріне бағдарлану (%), (N=24)
Сыналушылар Адам-табиғат Адам-техника Адам-Адам Адам- белгілер жүйесі Адам
Спорт секциясы 2,7 7,3 9,4 2,9 1,5
Әртүрлі секциялар (авто іс, фотограф, тігін) 6,1 5.5
Ешқандай секцияға қатыспайтындар 5,4 2,3 1,5 6,5 1,9
4-сурет.
7-кестеден көріп отырғанымыздай, мамандықты таңдау мотивиері бойынша секцияға
Сондай-ақ сыналушылар осы зерттеу барысында «Адам-Техника» типіндегі мамандықтарға
Таңдаған мамандық несімен тартымды? Деген сұрақтарға сыналушылар жалақысы
2 кестеде сыналушылардың мамандыққа бағдарлану сипаты көрініс тапқан.
8-кесте – Мамандықты таңдау мотивтері (%) N=24
Таңдау мотивтері Секцияға қатысатындар Секцияяға қатыспайтындар
Қазіргі жаңа, керек кәсіп 9,0 8,9
Адамдарға пайда әкелетін кәсіптер 7,2 8,7
Осы кәсіпке қабілетім бар 3,7 8,3
Құрметті кәсіп 8,3 5,1
Қолымнан келетін кәсіп 7,1 8,2
Мектептегі жақсы көретін пәнге жақын кәсіп 5,2 6,5
Атақты, мәртебелі кәсіп 4,6 5,9
Ақыл қабілетті дамытатын кәсіптер 4,3 3,3
Бұл кәсіппен еңбек ақы жақсы төленеді 10,6
Бұл кәсіппен жұмыстар жеңіл, физикалық жағынан қиын емес
Бұл кәсіп қызықтырады неге екенін білмеймін 9,8 10.2
Болашағы бар кәсіп 7,7 2,7
Және секцияға қатыспаса да ол кәсіптер тартымды, қызықты
Осыған орай, жоғары сынып оқушыларын үнемі мамандық таңдауға
Топтық мәліметтердің өңделуі.
Зерттеу болжамын дәлелдеу үшін, яғни әр бағытта оқитын
5-сурет.
Сонымен біздің зерттеуімізге алынып отырған студенттердің 70%
Сондай-ақ осы студенттердің оқуға түскеннен кейінгі қалыптасқан мотивтері
Көбінде мамандықты өзі таңдаған студенттерде оқуды жақсы аяқтап,
Бұл алынған нәтижелер бойынша мамандықты өзі таңдаған студенттердің
Кесте 6. Зерттелушілердің әдістемелер бойынша салыстырмалы мәліметтері
Аты-жөні Мамандық таңдауы Қазіргі мақсаты ДДС
1.С.А Өз қалауы Білікті маман болу А-А
2.Т.С
Достары Оқуды жақсы аяқтау А-Бел.ж
3.А.Ж
Ұстазы Бітірсем болды А-А
4.Д.Д
Ата-анасы Оқуды жақсы аяқтау А-Көр.б
5.Б.А
Түссем болды Бітірсем болды А-Тех
6.Е.А
Өз қалауы Бітірсем болды А-А
7.Ш.М Ұстазы Оқуды жақсы аяқтау А-Таб
8:Н.Д.
Өз қалауы Оқуды жақсы аяқтау А-Тех
9.Б.А.
Түссем болды Бітірсем болды А-Таб
10.А.Д Ата-анасы Оқуды жақсы аяқтау А-Көр.б
11.А.А Ұстазы Бітірсем болды А-Көр.б
12.Б.Ә Туыстары Бітірсем болды А-Бел.ж
Сонымен қатар қазіргі уақытта жүргізілген зерттеулерде ДДС әдісі
Адам-адам сферасына қызығушылық тудырғандарда қарым-қатынасқа деген үлкен қажеттілік
Адам-техника сферасына қызығушылық тудырғандарда неғұрлым жоғарғы және ригидті
Адам-көркем бейне сферасын таңдағандарда эмоционалды жоғарғы лабильділік
Адам-белгілер жүйесі сферасына жүріс-тұрыстың жоғарғы ригидтілігі және аффектінің
Адам-табиғат сферасын таңдағандарда сензитивтілік, жоғарғы эмоционалды сезімталдылық айқын
Осы және басқа да осыған ұқсас мәліметтер А.А.Реан
Осы жоғарыда айтылғандарды қорытындылайтын болсақ, сыртқы қоршаған ортаның
Психолог-педагогтық мамандық болып табылатындықтан Адам-Адам типіндегі мамандыққа жатады.
Қорытынды.
«Қандай мамандықты таңдау керек?»- деген сұрақ әрбір жасөспірім
Бұдан біз мамандықты таңдау оған қабілеттерінің сай келуі
Оқушыларда кәсіби бағдар жұмысы дұрыс жүргізілсе студенттердің
Біліктілік бағыт негізінде өз-өзін анықтау, өз-өзін дамыту, өз-өзін
Қазірігі уақыттағы тағы бір мәселе әрине ол педагог
Болашақ педагогтың даму процесінде бірқатар тұлғалық және іс-әрекеттік
Оқу мақсатын жемісті іске асыру оқытудың әдісі және
Сонымен біз жұмысымызда студенттердің жеке тұлға ретінде педагогикалық
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
Мүсілімов Ә. Мамандық таңдау-бағдарға байланысты // Қазақстан
Өстеміров К. Кәсіптік оқыту әдістемесі //Оқулық-Алматы “РАДиАЛ” баспасы,
Ярошенко В.В. Школа и профессиональное самоопределение учащихся.-Киев.,1983. 7-107
Сазанов А.Д. Профориентация учащихся.-1988. 21-127 с.
Климов Е.А. Психология профессионального самоопределения.-Ростов-на-Дону: Финикс, 1996-515 с.
Баширова Ж.Р. Оқушылардың өнімді еңбегі мен кәсіптік бағдар.
Рубинштейн С.Л. Основы обшей психологии. - Спб.:
Мудрик А.В. Современный старшеклассник: проблемы самоопределения. - М.:
Божович Л.И. Проблемы формирования личности / Под ред.
Аймауытов Ж. Психология мен өнер таңдау // Алматы:
Бейсенова Ж.Ж., Жақыпов С.М. Тұлғаның кәсіби өзіндік анықталуы
Дусавицкий А.К. Зависимость между интересом и тревожностью в
13. Елфимова Н.В. К проблеме создания мативационного
14. Зинченко В.П., Смирнов С.Д. Методолгические
15. Мильман В.Э. Цель как способ проектирования деятельности
16. Психологический словарь / под ред. А.В.Петровского, М.Г.
17. Психолого-педагогические проблемы мотивации учебной и трудовой
18. Хекхаузен Х. Мотивация и
19. Ляудис В.Я., Негурэ И.П. Психологические основы
20. Мануйлова Е.И. Формирование конструктивно-проектировочной деятельности педагогов инновационной
21. Матюшкин А.М. Проблемные ситуации в мышлении
22. ШавирП.А. Психология профессионального самоопределения в ранней
23. Оранский С.А. Основы вопросы марксисткой социолгии.-Т.1,Л.,
24. Платонов К.К. Структура и развитие
25. Левитов И.Л. Психология характара.-М.: просвещения.1969-424б.
26. Мерлин В.С. Очерки психологии личности.
27. Леонтьев А.Н. Потребность, мотивы и
28. Ананьев Б.Г. Человек как предмет
29. Ломов Б.Ф. методологические и практическик проблема
30. Луков Г.Д., Платонов К.К. Психология.
31. Рубенштейн С.Л. Проблема учителя образования
32. Запорожец А.В. Психология.- Уч.пособие для
33. Неймарк М.С. К вопрсу об экспериментельном исследовании
34. Сластенин В.А., Мажар Н.Е. Диагностика профессиональной пригодности
35. Леднев В.С. Содержание Образования: Учебное пособие.-М.:
36. Щербаков А.М. педагогические основы формирования личности советского
37. Кузмина Н.В. Очерки психолгии труда учителя. Педагогическая
38. Леонтьев А.Н. Деятельность. Сознание. Личность.-2-е изд.-М.:
39. Митина Л.М. Учитель как личность
40. Хмель Н.Д. Особенности управление педагогическим процессом
41. Березовин Н.А., Коломинскии Я.Л. Учитель
42. Макаренко А.С. Дисциплина, режим,
43. Блонский П.П. Как стал педагогом. Избр.
44. Сейтешов А.П. Воспитание профессиональной направленности личности
45. Хмель Н.Д. Педагогический процесс в общеобразовательной
46. Маркова А.К. Формирование мотивации учения.-М.:Просвещения,
47. Бочкарев Т.И. Проявления самооценки и самоконтроля
48. Божович Л.И., Морозова Н.Г:,
49. Шишкина Л.И. Социальн правовые профориентации молодежи Л.И.Шишкина;
50. Крондрацкий А.А. Тест для диагностики отношения
51. ШавирП.А. Психология профессионального самоопределения
52. Харкин В.Н. Педгогическая импровизация Советская
53. Бочкарев Т.И. Проявления самооценки и
54. Маркова А.К. Психология труда
55. Климов Е.А. Введение психологию
ҚО С Ы М Ш А Л А
Қосымша А.
Сауалнама –тест.
Сауалнама көрсеткіші.
Бұл сауалнама адамның мінездемесінің “жақсы” немесе “жаман” деген
Нұсқау.
Келесі тапсырмаларды көрсетілген ретпен орындаңыз:
Төменде көрсетілген жағымды әсерлерді оқып шығыңызда, өзіңізге ұнайтын,
Қалған номерді оң жағынан ұнататын эмоциялар бойынша
Ең жақсы ұнайтын эмоцияларды басқаларынан тік сызық арқылы
Мысалы: |9|,8,4,6,|5,7,1,10. (Егер ең бірінші
Әсерлер тізімі.
Жаңа зат сатып алғандағы қуаныш сезімі, коллекциялық заттардың
Жұмыста жеткен жетістіктерге қуану, қанаттану,қызығу сезімі.
Өзінің өзгелермен салыстырғанда жоғары екендігіңді дәлелдей алған жағдайда
Демалыс, дәмді тағам, қыдыру, өмір қызығын толығымен бастан
Өзіңе жақын адамдарға жақсылық жасағандағы өзіңе деген ризалық
Жаңа ғылыми фактілерге деген қызығушылық, ондағы іс іске
Белгілі нәрсеге әуестік, азарт, қорқыныш сезімін бастан өткізу,
Таныс емес жерде пайда болатын, құпиялылық, таңғажайыптылық әсері.
Өзің сыйлайтын, қадірлейтін адамдарменен араласудан алтын қуаныш сезімі,
Табиғат, музыка, ән және т.б.өнер шығармаларынан алатын қуаныш
Қосымша Ә.
Сауалнама-тапсырма (жоғары сынып оқушыларына).
Төменде әртүрлі мамандықтардың ерекшеліктері көрсетілген.Солардың қайсысы сіздің ойыңызға
Мамандық ерекшеліктер қызық Маған ыңғайлы, тиімді.
1.
Көп қыдыруды, саяхаттауды, қажет еттетін,қызық өзгерістерді қажет ететін
Өз батінше, еркін іс-әрекетті, жүйелі шешім қабылдауды қажет
Қиындықпен, күтпеген жағдаймен, тәуекелмен байланысты мамандық.
Ізденісті, талапты, жаңалықты, өзгерісті қажет ететін мамандық.
Ұйымды басқаруды, адамдарды ұйымдастыруды, олардың жұмысына нұсқау беруді
Қиын, шыдамдылықты, төзімділікті қажет ететін мамандық.
Күш-қуатты, физикалық дайындықты қажет ететін мамандық.
Адамдарға көмек көрсетуді қажет ететін мамандық.
Әр түрлі жағдайдан шыға білуді, тез шешім қабылдауды
Демалуға, көңіл көтеруге жағдай жасалған мамандық.
Адамдармен қарым-қатынасты қажет ететін мамандық.
Үйге жақын жұмыс.
Қоғамда үлкен сиға ие мамандық.
Табысы мол мамандық.
Болашағы бар, қоғамға қажет мамандық.
Таза, жеңіл,тыныш, жұмыс.
Қиын табиғи жағдайда жұмыс істеуді талап ететін мамандық.(суықта,
Бір орында отырып, қалыпты жұмыс істеуді талап ететін
Затты исіне, дәміне, түріне қарап тани білуді талап
Анық қабілеттілікті қажет ететін мамандық. (әдеби, өнер, вакалды,т.б.)
Қосымша Б.
Мамандықтарды топтастыру кестесі
(нұсқау)
Мамандықтар классификациясының таблицасын мұқият зерттеңіз.Өзіңізге жақын түрін анықтауға
1.
Мамандық түрі. Адам-адам Адам-техника Адам-табиғат Адам-таңбалық жүйелер Адам-көркем
Мамандық мысалы Офицант, сатушы, врач, секретарь, педагог. Станокшы,
1.
Маман-дыққа қажет-ті икем, қабі-лет. Ұйымдас-тыру, эмоционал-ды тұрақты-лық, тіл
Образды ойлау творчество-ға жақындау функционал-ды қабілеттілік.
Қосымша В.
Өзін бағалау қабілеттілігі картасы.
( I-нұсқа)
Тапсырма.
30 шешім берілген, мұнда адамның кез-келген мамандыққа икемділігі
Соңынан “(+)” таңбасы тік қатар бойынша есептеліп, сол
Шешім қағазы.
1.Адам. Жаңа таныстармен еш қиындықсыз араласып кете аламын.
2.Техника. Кез-келген затты ерінбей жөндей аламын (тігу, тоқу,
3.Көркем бейне. Өзімді қоршаған ортаға әдемілік орнатқанды ұнатам,
4.Табиғат. Өсімдіктерді, жан-жануарларды қарағанды ұнатамын.
5.Таңбалар жүйесі. Көп уақыт бойы есеппен, сызумен санаумен
6.Адам. Өзіммен, қатарлармен немесе кішілермен көп уақытымды өткізе
7.Табиғат. Үлкендерге жан-жануарларға, өсімдіктерге қарауға ерінбей, қызыға көмек
8.Таңбалар жүйесі. Негізі жазба жұмыстарында аз қате жіберем.
9.Техника. Менің қолөнерім достарым мен үлкендердің қызығушылығын тудырады.
10.Көркем бейне. Үлкендер менің белгілі бір өнерге икемім
11.Табиғат. Жан-жануарлар мен өсімдіктер туралы ықыласпен оқимын.
12.Көркем бейне. Көркем өнер таңдар үйірмесіне ықыласпен қатысамын.
13.Техника. Машина, приборлар және олардың құрылымы туралы оқығанды
14.Таңбалар жүйесі. Сөзжұмбақ, ребус шешуді, қиын есептердің жауап
15.Адам. Достарым мен өзімнен кішілердің арасында түсінбеушіліктерді оңай
16.Техника. Үлкендер мені техникамен оңай жұмыс істейді дейді.
17.Көркем бейне. Менің әдеби жетістіктерімді үлкендер және достарым
18.Табиғат. Үлкендер менің биологиялық объектілермен жұмыс істей алатыныма
19.Таңбалар жүйесі. Мені жазбаша ойымды дұрыс жеткізе алады
20.Адам. Ешқашан ешкіммен ұрыспаймын десем де болады.
21.Техника. Техникалық жетістіктерімді үлкендермен достарым қолдайды.
22.Таңбалар жүйесі. Еш қиындықсыз шет елдік сөздерді жаттап
23.Адам. Таныс емес адамдарға да көмектесуден қашпаймын.
24.Көркем бейне. Ерінбей жалықпай ұзақ уақыт әдеби-көркем жұмыстармен
25.Табиғат. Өсімдіктер мен жан-жануарлардың өсуінің дұрыс әрі жақсы
26.Техника. Машина, прибор,т.б. құрылысын зерттегенді ұнатамын.
27.Адам. Достарым мен кіші балаларды өзімнің көзқарасымменен келістіруге
28.Табиғат. Жан-жануарларды, өсімдіктерді тамашалағанды ұнатамын.
29.Таңбалар жүйесі. Көп адамдар қызық емес деген әдеби
30.Көркем бейне. Өнер адамдарының іс-әрекетін түсінуге, және оны
Жауап қағазы.
Адам- мамандық түрі “адам-адам”
Техника- мамандық түрі “адам-техника”
Табиғат- мамандық түрі “адам-табиғат”
Таңбалар жүйесі- мамандық түрі “адам-таңбалар жүйесі”
Көркем бейне- мамандық түрі “адам-көркем бейне
84