Өндірістік кәсіпорынның табысын талдау


КІРІСПЕ 4
1 КӘСІПОРЫН ТАБЫСЫНЫҢ ҰҒЫМЫ ЖӘНЕ МАҢЫЗЫ 6
1.1 Кәсіпорын табысының экономикалық мәні 6
1.2. Табыстың кәсіпорын қызметіндегі ролі және функциялары 13
1.3. Кәсіпорын табысының қалыптасуы және орналастырылуы 16
Жалпы табыс 16
2. «ҚАРАҒАНДЫ ҚҰРАЛДЫ – МЕХАНИКАЛЫҚ ЗАВОДЫ» ЖШС КӘСІПОРНЫНЫҢ
2.1 Өндірістік кәсіпорынның табысын талдау 21
2.2 Өндірістік кәсіпорынның өзіндік құнын талдау әдісі 27
2.3 Өндірістік кәсіпорынның пайдасын және рентабельділігін талдау 40
3 ӨНДІРІСТІК КӘСІПОРЫННЫҢ ӨЗІНДІК ҚҰНЫН ТӨМЕНДЕТУ ЖӘНЕ ПАЙДАНЫ
3.1 Пайданы көтеруге бағытталған іс-шаралар 47
3.2 Кәсіпорындағы өзіндік құнды төмендету резервтері 52
ҚОРЫТЫНДЫ 59
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 61
А -қосымшасы- КӘСІПОРЫНДАҒЫ БАЛАНСТЫҚ ПАЙДАНЫ БӨЛУ СЫЗБАСЫ 63
Ә -қосымшасы - «ҚАРАҒАНДЫ ҚҰРАЛДЫ – МЕХАНИКАЛЫҚ ЗАВОДЫ»
Б -қосымшасы - 2010 жыл бойынша пайда мен
Кіріспе
Нарықтық қатынастар жағдайларында кәсіпорынның қоршаған ортадағы өзгерістер, сондай-ақ,
Табыс есебінен, сондай-ақ кәсіпорынның бюджет алдындағы, банктер мен
Ол оның іскерлік белсенділігі мен қаржылық тұрақтылығын сипаттайды.
- кәсіпорын табысының экономикалық негіздерін қарастыру;
- кәсіпорын табысының талдау және жоспарлау әдістемелерін қарастыру;
-кәсіпорынның өзіндік құнын талдау әдісін қарастыру;
-кәсіпорындағы тиімділік көрсеткіштерін анықтау;
-кәсіпорынның табыстылығын арттырудың негізгі жолдары мен табыстың көлеміне
Зерттеу объектісі ретінде «МАТОКазахстан» ЖШС-нің өндірістік, инвестициялық, қаржылық
КӘСІПОРЫН ТАБЫСЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ ЖӘНЕ МАҢЫЗЫ
Кәсіпорын табысының экономикалық мәні.
Басқару мәселелерін шешу үшін әрдайым өзгеріп отыратын нарық
Басқару обьектілерінің жағдайы түрлі көрсеткіштер жүйесімен анықталады. Көлеміне,
Кәсіпорынның жалпы жағдайы және нарықтағы алатын орны көптеген
Шығаратын өнім параметрлері мен көрсеткіштері:
Өнім көлемі және ассортименті;
Сұраныс және өткізу нарығы;
Сапа;
Өнімнің өзіндік құны және бағасы;
Бәсекеқабілеттілік.
Кәсіпорынның техникалық деңгейінің параметрлері мен көрсеткіштері:
Техникалық және технология жағдайы;
Өндіріс икемділігі;
Еңбектің техникалық қамтамасыз етілуі және т.б.
Әлеуметтік-экономикалық көрсеткіштер:
Өнімнің өзіндік құны;
Орташа еңбекақы;
Еңбек ету жағдайлары;
Еңбек өнімділігі;
Тиімділік деңгейі және т.б.
Қаржылық көрсеткіштер:
Өтімділік және төлемқабілеттілік;
Капитал айналымдылығы;
Меншікті және қатыстырылған қаражаттар және т.б.
Бұл көрсеткіштер нарықтық экономика заңдары мен ережелеріне сәйкес
Табыстар мен шығындардың нақты тізбегі кәсіпорынның қызмет ету
Табыстың экономикалық мәні бүгінгі экономикалық теорияның ең бір
Кәсіпорындардың қаржылық ресурстары нақты субъектінің иелігіндегі ақшалай ресурстарды
Өндіріске инвестицияланған алғашқы капитал өткізілген өнім бағасында көрініс
Алайда түсім – бұл өндіріске жұмсалған қаражаттарды өтеу
Кірістер мен шығыстарды нақты жіктеу белгілі кезеңдегі таза
Осыдан басқа, жіктеу келесілер үшін қажет:
- есепті кезең кірістері мен падасының негізгі бөлігінің
- өнімнің өндірістік өзіндік құны мен өндірістік емес
- басқарушылық және қаржылық талдау мақсатында тұрақты және
Табысты алу көздерін анықтау үшін кәсіпорынның барлық іс-әрекеті
- негізгі және операциондық іс-әрекет (кәсіпорын өнімдерін, жұмыстары
- қаржылық іс-әрекет (несие алу және оларды өзге
- төтенше баптар (кәсіпорын іс-әрекетіне тән болып табылмайтын
Осылайша жіктеу аса маңызды, себебі ол кәсіпорынның негізгі
Активтердің келіп түсуі нәтижесіндегі (ақша қаражаттары, өзге де
Өзге заңды және жеке тұлғалардан келіп түсетін төмендегі
• қосылған құнға
• комиссия шарттары,
• өнімдер, тауарлар
• өнімдер, тауарлар
• алдын ала
• қарызгерге берілген
Сипаты, алу шарты мен кәсіпорын іс-әрекетінің бағытына байланысты
1) кәдімгі іс-әрекет түрлерінен түсетін табыстар;
2) өзге де түсімдер (операциондық табыстар, өткізуден тыс
Кәдімгі іс-әрекет түрлерінен түсетін табыстар – тұрақты сипатқа
Тауарлар мен өнімдерді өткізуден түскен түсім, жұмыстар орындау
Өнім өткізуден түскен кәсіпорын табысы орташа бағаны сатылған
TR = pq (1.1)
Мұнда:
TR – өткізуден түскен ақша;
р – өнім данасына баға;
q – сатылған тауар саны.
(1.1) Формуласына сәйкес табыс көлемі сату бағасының деңгейіне
Өзге де табыстарға операциондық табыстар жатқызылады, оның ішінде:
• кәсіпорын активтерін
• ойлап табуға
• өзге кәсіпорындардың
• кәсіпорынның бірлескен
• негізгі қорларды
Өткізуден тыс түсімдерге жатқызылатындар:
• айыппұлдар, өсімпұлдар,
• ұйымға келтірілген
• есепті жылы
• кредиторлық және
• курстық ауытқулар;
• активтерді қосымша
• өзге де
Түсім коммерциялық кәсіпорынның басты табысы болып табылады.
Осылайша, қаржылық басқару жүйесінде табыстар мен пайданың келесі
1) өнімді (жұмыстар, қызметтер) өткізуден түскен таза түсім
2) өткізуден түсетін жалпы пайда – өткізілген өнімнің
3) негізгі іс-әрекеттен түсетін пайда (шығын) (операциондық пайда
4) қаржылық іс-әрекеттен түсетін пайда – қаржылық іс-әрекет
5) кәдімгі шаруашылық іс-әрекеттен түсетін пайда – негізгі
6) төтенше пайда;
7) салықты төлегенге дейінгі пайда (шығын). Бұл көрсеткіш
8) таза пайда (таза шығын) – салықты төлегеннен
Операциондық табыстар – кәсіпорынның операциондық іс-әрекетінің нәтижесінде алынған
Кәсіпорынның операциондық табыстары екіге бөлінеді:
-
Ескерту-автормен құрастырылған.
Кәсіпорынмен құрылатын операциондық табыстардың сомасы мен деңгейі бірқатар
Келтірілген факторларды қарастыра отырып, олардың агрегатталған сипатқа ие
Кесте 1.
I. Өнеркәсіптік кәсіпорындарда II. Сауда кәсіпорындарында
1. Өндірілген өнімді өткізу бағасының деңгейі 1. Жабдықтаушылардан
2. Өндірілген өнімді өткізу көлемі 2. Сатып
3. Жалпы операциондық табысқа салық салу деңгейі
4. Жалпы операциондық табысқа салық салу деңгейі
Ескерту – «Корпоративтік қаржы» электрондық кітабы
Өнеркәсіп және сауда кәсіпорындарындағы жалпы және таза операциондық
Сонымен қатар, жоғарыда аталған факторлар кәсіпорынның жалпы және
- тиімді бағалық саясатты қалыптастыру;
- операциондық табыстарды жоспарлау.
- операциондық шығындарды жоспарлау.
Ықшамдалған түрде бүл түсінік 1995 жылы 26 желтоқсандағы
Табыстылықтың көрсеткіштер жүйесі ең алдымен қаржылық нәтижелердің абсолютті
Табысжинақталған түрде шаруашылық жүргізудің нәтижесін, жанды және затқа
Нарық жағдайында табыстың ролі айтарлықтай артты. Өзіміз білетіндей
Бухгалтерлік есеп теорияшылары табыс ұғымымен байланысты келесідей мәселелерді
Тауарлар жөнелтілді, өнімдер сатылды, қызметтер көрсетілді, жұмыстар орындалды,
Тауарлар жөнелтілді, өнімдер сатылды, қызметтер көрсетілді, жұмыстар орындалды,
Кәсіпорын өзінің табыс сомасына үлкен сомаға ірі көлемдегі
Жоғарыда аталған жағдайдың шегіне жеткен нұсқасы – бухгалтерлік
Кәсіпорынның мүлкі есепті кезеңде ұлғайғанмен, табыс жоқ. Құндылықты
Кәсіпорын нақты түрде шығын көруде, бірақ бухгалтерлік есепте
Кәсіпорынның біртұтас тұлға ретіндегі құны мен оның активтерінің
Табыспен байланысты барлық көзқарастарды зерттеудің нәтижесінде ғалымдар мынадай
Табыстың осындай екі түрлі тұжырымдамасы батыс елдерінде кеңінен
салықтарды есептеу үшін;
кредиторлар мен акционерлердің мүдделерін қорғау үшін;
тиімді инвестициялық саясатты жүзеге асыру үшін.
Табыстың бухгалтерлік тұжырымдамасы тек бірінші мақсатқа қол жеткізу
Табыстың түрлі ғылыми тұжырымдамаларын талдай отырып, «табыс» ұғымына
Бүкіләлемдік банктің бухгалтерлік есеп, қаржылық есеп беру және
Ықшамдалған түрде бұл ұғым 1995-жылдың 26-желтоқсанында Қазақстан Республикасы
Белгілі бір шығындар шығармай әдетте қажетті табыс алу
Табыстың кәсіпорын қызметіндегі ролі және функциялары
Табыс жинақталған түрде шаруашылық жүргізудің нәтижесін, жанды және
Табыстың жалпы мағынасы ол өндірістің нәтижелілігін, өндірілген өнімнің
Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорынның қаржылық-шаруашылық қызметінің негізгі және
Табыстылықтың бірінші абсолютті көрсеткіші - өнімді (қызметтерді, жұмыстарды)
Табыс құрылымында ең үлкен үлесті өнімдер мен тауарларды
Кәсіпорында өнімді өткізуден түскен табыс жоспарланған тауар өндірісінен
2-кестеде өнімді өткізуден түскен табысты алу жоспарының негізделуін
Кесте – 2
мың теңге
№ Көрсеткіштер Есептік бағасы
1 Өткізілмей қалған дайын өнімнің нақты қалдығы 8
2 Тауарлы өнім шығару 29 000
3 Өткізілген өнімнің жыл соңындағы қалдығы 15 940
4 Өнімді өткізуден алынуы мүмкін табыс (1 +
5 Жоспар бойынша өнімді өткізуден алынатын табыс 20
6 Ауытқуы (4 – 5) 570
Ескерту -Дүйсенбаев К.Ш., «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау»,
Өнімді өткізуден түскен табыс жоспарының
негізделуін бағалау
Кестеден кәсіпорынның өнімді өткізуден түсетін табыс көлемін 570
Өтпеген өнімнің қалдықтары келесі себептерге байланысты құралады. Дайын
Табыстылықтың екінші абсолюттік көрсеткіші – жалпы табыс. Ол
Жалпы табысқа әсер ететін маңызды фактор - өндірістік
Кәсіпорын табысының артуы тек өнімнің өзіндің құнына ғана
Кесте – 3
мың теңге
№ Көрсеткіштер Жоспар бойынша Нақты сатылымға жоспар бойынша
1 2 3 4 5
1 Өнімді өткізуден түскентабыс 20 850 19 745
2 Өнімнің өндірістік өзіндік құны 16 435 15
3 Жалпы табыс (1 – 2) 4 415
Ескерту - Дүйсенбаев К.Ш., «Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау»,
Кәсіпорынның жалпы табысы
3-кестеден байқайтынымыз, жалпы табыстың нақты көлемі жоспарланған көлемінен
1. Өнімнің өндірістік өзіндік құнының өзгерісінің әсері, өткізілген
(1.2)
мұнда – өткізілген өнімнің нақты көлемі;
Осылайша табылған сомада шикізат, материалдар, отын, жартылай өнімдер,
Өткізілген өнімнің өндірістік өзіндік құнының жоспармен салыстырғанда төмендеуі
2. Жалпы табыстың нақты көлемінің жоспардан ауытқуына қолданыстағы
(1.3)
мұнда және – өнім
Басқаша айтқанда, бұл фактордың әсерінің мөлшері өнімді өткізуден
3. Өткізу көлемінің өзгерістерінің жалпы табыс ауытқуына әсерін
Табыстылықтың келесі абсолютті көрсеткіші – негізгі қызметтен алынған
ТН = ТЖ – ШК,
мұнда ДН – негізгі қызметтен алынған табыс; ДЖ
Жалпы табыс көлемі қаншалықты көп және өткізілген өнімнің
Нарық жағдайында табыстың ролі айтарлықтай артты. Өзіміз білетіндей
1) мемлекеттік бюджет табысының көзі;
2) кәсіпорын мен бірлестіктердің
Кесте – 4
Нарықтық қатынастардың маңызды категориясы ретінде табыс келесідей негізгі
1. Кәсіпорынның қаржылық-шаруашылық қызметінің нәтижелілігін ынталандыру әсерін табыс
2.Өндірістің нәтижелілігін және кәсіпорынның шаруашылық қызметін бағалайтын көрсеткіш
3.Табыс бюджеттік ресурстар және бюджеттік емес қорларды құрудың
Ескерту –автормен құрастырылған.
Нарықтық экономикада кәсіпорын табысының ролі оның атқаратын функцияларымен
Біріншіден, табыс кәсіпорын қызметінің тиімділігін білдіретін көрсеткіш болып
Екіншіден, табыс ынталандырушы функция қызмет атқарады. Кәсіпорындардың қорытынды
Табыс – меншікті капитал өсімінің бірден-бір көзі. Нарықтық
Нарықтық экономикада табыс - өндірістік активтердің және өндірілетін
Тағы да айта кететін жағдай – табыс кәсіпорын
Үшіншіден, табыс мемлекеттік бюджет қаражаттарының қалыптасу көзі болып
Сонымен, кәсіпорынның табысы – оның экономикалық және әлеуметтік
- акционерлік меншікті арттыру;
- табысты арттыру;
- басқарушылық сыйақыларды арттыру;
- әлеуметтік жауапкершілікті арттыру.
Қаржыны басқарудың бүгінгі теориясы бизнестің ең бірінші кезектегі
Кәсіпорын мақсаттарын бұлайша саралау батыстық экономика үшін әбден
1. Жуықтаудың белгілі бір дәрежесінде, өнім бағасы еңбектің
2. Бұйымдарды калькуляциялау және өнімнің өзіндік құнын анықтау
3. Табысты бөлу (тарату) механизмі
4. Табысты тиімді пайдалану
• табыстылықтың абсолютті көрсеткіштерінің жоспарының
• таза табыстың қалыптасуының құрамдас элементтерін зерттеу;
• табысқа әсер ететін факторлардың әсерін анықтау және
• табысты бөлу бағыттарын, пропорцияларын және тенденцияларын зерттеу;
• табыстың өсу резервтерін анықтау;
• кәсіпорынның даму перспективасын
• табыстылықтың (рентабельділіктің) әр түрлі коэффициенттерін
Кәсіпорын табысының қалыптасуы және орналастырылуы
Кәсіпорын табысының қалыптасуы және оның орналастырылуы (үлестірілуі, пайдаланылуы)
Кәсіпорынның жалпы табысы оның ағымды кезеңдегі негізгі, қаржылық,
Кесте – 5
Ескерту -
Кәсіпорынның жалпы табысының қалыптасуы
Жалпы табыстың құрамында кәсіпорынның барлық қызмет түрлерінен алынған
Екіншіден, жалпы табыстың құрамына тауарлық емес өнімдерді сатудан
Үшіншіден, жалпы табыстың құрамына негізгі қорларды және өзге
Сондай-ақ, жалпы табыс өткізілімнен тыс алынған табыстар мен
Кәсіпорынның қарамағында қалатын жалпы табысы әрі қарай үлестіру
Кесте -
Табысты үлестірудің негізгі принциптері келесілер:
- кәсіпорынның өндірістік-шаруашылық, қаржылық және инвестициялық қызметтерден алынған
- мемлекет қазынасына түсетін табыстың бөлігі салықтар және
- салықтардан кейін шаруашылық субъектінің қарамағында қалатын табыс
- шаруашылық субъектінің қарамағында қалатын табыс әуелі кәсіпорынның
Ескерту-автормен құрастырылған.
Табысты үлестірудің негізгі принциптері
Кәсіпорын қарамағында қалатын табыс (таза табыс) екі бөлікке
Тұтыну қорларына бағытында қолданылатын табыс кәсіпорынның мүлкін арттыру
Сондай-ақ, табыс тек өндіріс процессіне орналастырылып қана қоймай,
Жинақталу қорларына бағытталатын табыс алуан түрлі қосымша қорларды
Отандық экономиканың түрлі кезеңдерінде жалпы өндірістің дамуына байланысты
Нарықтық қатынастардың дамуымен байланысты кәсіпорын алынған табысты өз
Табысты орналастыруда кәсіпорын келесідей құрылымдауға болатын орналастырудың негізгі
Кәсіпорынның қаржылық және өндірістік-шаруашылық қызметі нәтижесінде алынған табыс
Кәсіпорынның иелігінде қалған табыс бірінші кезекте оның алдағы
Таза табыстың орналастырылуы әлеуметтік саланың дамуы және кәсіпорынның
Таза табысты орналастыру – нарықтық экономика жағдайында кәсіпорын
ҒІТКЖ (НИОКР) -ды қаржыландыру;
Жаңа техниканы құрау, білу және енгізу бойынша жұмыстар;
Өндірісті ұйымдастыру және технологияны жаңарту;
Жабдықтардың модернизациясы;
Өнім сапасын жақсарту;
Техникалық қайта жарақтану;
Жұмыс істеп тұрған өндірістің реконструкциясы.
Таза табыс айналым қорларын толтырудың негізгі көзі болып
Өндірістік дамытуды қаржыландырумен қоса кәсіпорын иелігінде қалған табыс
Табыстардың капитализациясы – бұл қаржылық ресурстардың капиталға айналуы.
Нарықтық қатынастарға көшу жағдайында түрлі тәуекелдік операцияларды жүргізумен
Кәсіпорын табысын қамтамасыз ету барысында оның қандай факторлардың
Инфляцияның жоғары қарқыны жағдайларында табыстың өсуі баға факторының
Кәсіпкерлік қызмет тәжірибесінде өзіндік құнды төмендетудің алуан түрлі
Бүгінгі нарықтық шаруашылықта кәсіпорындар шығындарды басқару әдістеріне көп
Жауапкершілік орталықтары бойынша есеп бюджеттеу принципіне сәйкес жүргізіледі.
Кесте –6
Ескерту - Табыстың негізгі жоспарының үлгісі
Бюджет барысын әдістемелік қамтамасыз ету кәсіпорынның саясатын, ұйымдық
Нарықтық экономика жағдайларында табыс – өндірістік қорларды, сондай-ақ
Кәсіпорында табыс деңгейін сақтап қалу үшін жаңа өнімді
Бәсекелстік күрестің күшеюі кезінде бағаны төмендету арқылы сатылым
Мұндай стратегия кәсіпорындардың қол жеткізген табыстылық деңгейін сақтап
«МАТОКАЗАХСТАН» ЖШС-НІҢ ТАБЫСТЫЛЫҚ КӨРСЕТКІШТЕРІН ТАЛДАУ
Өндірістіккәсіпорынның өзіндік құнын талдау әдісі
Кәсіпорын өзінің қызмет ету барысында жай және күрделі
Кәсіпорынның еңбек қабілеттілігін ұстап тұру үшін, өнімді өткізу
Кәсіпорынның іс-әрекетіндегі басты көрсеткіштердің бірі - өнімнің өзіндік
Өзіндік құн өндіру сатыларына байланысты: цехтық, фабрика-зауыттық немесе
Өнімнің цехтық өзіндік құны– өндірілген өнімге цехта, учаскілерде,
Фабрика-зауыттық немесе өндірістік өзіндік құн– бұл цехтық шығындармен
ӨӨҚ = ЦӨҚ * (1 + Әж.ө.ш.). (1)
Мұнда жалпы өндірістік шығын (Әж.ө.ш.) коэффициент арқылы беріледі.
Өнімнің толық өзіндік құны- өндірістік өзіндік құн және
ТӨҚ = ӨӨҚ * (1 + 0,03). (2)
Мұндағы 0,03 коэффициенті өндіріспен байланысы жоқ шығындар мөлшері
Өзіндік құн тиімділіктің мынадай маңызды көрсеткіштері – пайда
Өзіндік құн өнім құнының кең бөлігі болып табылады.
Өзіндік құн көтерме сауда бағасын қалыптастырудың негізі болып
Өзіндік құнның негізінде пайданы, кейбір бұйымдардың пайдалылығын, яғни
Әрбір мемлекетте әр өнім өндіруші өнімнің өзіндік құнын
Әр мемлекетте өндірістік шығындарды азайтудың әр түрлі жолдары
Өндірістік-техникалық деңгейін жоғарылату шаралары:
өндірістік үрдістерді механизациялау мен автоматизациялауды басқарудың автоматизацияланған жүйелері
қолданылатын техника мен технологиялардың эксплуатациясы;
өнім сапасын жоғарылату, өнімдердің техникалық сипаты мен құрылымын
еңбек құралдарын жетілдіру, яғни жетілдірілген шикізат пен материалдар;
шикізат пен материалдарды ұтымды пайдалану;
өндірістің техникалық деңгейін жоғарылатушы басқа да факторлар;
амортизациялық аударымдарды көбейту арқылы өнімділікті жоғарылатушы құралдарды қолдану.
Жалпы, материалдар мен ресурстарды үнемдеудің түрлі жолдары бар,
Материал, шикізат, отын, электроэнергияны рационалды пайдалану;
Бұрыс өнімді жою;
Экономикалық материалдардың жаңа түрін енгізу;
Шикізат пен материалдарды кешенді пайдалану.
Өндіріс пен еңбекті ұйымдастыруды жетілдіру шаралары:
өндірісті басқаруды жетілдіру;
еңбекті ұйымдастыруды жақсарту;
материалдық-техникалық қамсыздандыруды жетілдіру;
өндірістік емес шығындарды жою;
өндірісті мамандандыру;
шығындарды жақсарту;
жұмысшылардың уақытын нәтижелі пайдалану;
өндірісті ұйымдастыруды жетілдірудің басқа да факторлары.
Өндірілетін өнімнің көлемі мен құрылымын өзгерту шаралары:
амортизациядан басқа, тұрақты шығындарды айтарлықтай қысқарту;
өндірістік қорларды пайдалануды жақсарту, соған байланысты амортизациялық аударымдарды
өндірілетін өнімнің құнын өзгерту.
Пайдалы қорлар мен басқа да шикізаттарды қысқарту әдістері
Ескеретін жайт, өнімнің өзіндік құнын қысқарту – бір
Өзіндік құнды төмендету дегеніміз – жүйелі әдіс-тәсілдерді және
Соңғы 34-40 жылдар ішінде дамыған мемлекеттер өндірілген өнімге
Шетелдік кәсіпорындарда өнімнің өзіндік құнын жоспарлағанда және бақылағанда,
Кесте – 7
№ Көрсеткіштер Шартты белгіленуі
1 Өнімді сатудан түскен түсім В (табыс)
2 Ауыспалы шығындар Зпер
3 Маржиналды табыс Пм = В – Зпер
4 Тұрақты шығындар Зпост
5 Табыс П = Пм - Зпост
Ескерту - Бисенғазиев М. Б., Хамитов А. Ш.
«Директ-костинг» жүйесі бойынша табыс жайында есеп беру
Осы кестені ұсынған авторлардың көрсетуі бойынша «директ-костинг» әдісі
Қорытындылап айтатын болсақ, «директ-костинг» әдісі табыстың көлемін анықтайды
Сонымен, басқару шешімдерін қабылдаудағы негізгі көрсеткіш болып «шығынсыздық
Шетел кәсіпорындары мен фирмаларында «бәсекелестердің өндіріс шығындарының салыстырмалы
1–сурет
Ескерту - Бисенғазиев М. Б., Хамитов А. Ш.
Табыстылық графигі
Бізге белгілі болғандай, жоғарғы сапалы өнім өндірісі жоғарғы
«Дәл уақыт» әдісі Жапониядағы «Тойота» атты автомобиль шығаратын
«Тойота» фирмасының негізгі артықшылығы неде? «Дәл уақыт» әдісімен
Қазақстан үшін шығындарды басқарудың жапондық тәжірибесі қызықты. Оның
«Таргет-костинг» концепциясы жобаны жоспарлау мен жобалау кезінде қолданылса,
Өзіндік құн + Пайда = Баға(3) болса, «таргет-костинг»
Мақсатты баға – Мақсатты пайда = Мақсатты өзіндік
Ең алдымен, маркетингтік зерттеу арқылы өнімді өткізудің мүмкін
«Кайдзен» сөзі жапон тілінен аударғанда «кішкентай қадаммен жетістікке
Тұтынушыларға бағыттану;
Өнім сапасын бақылау;
Автоматизация;
Сапаны жақсарту үйірмелері;
Новаторлық ұсыныстар жүйесі;
Жұмыс орнындағы тәртіп пен қарым-қатынас;
Көп станокты жұмыс орындары;
Канбан жүйесі;
«Дәл уақыт» жүйесі;
Ахуалдардың болмауы;
Шағын топтардың қызметі;
Өнімділікті жоғарылату;
Капитал мен еңбектің қатынасы;
Жаңа өнімді құрастыру;
Жалпы эксплуатациялық жүйе.
«Кайдзен»жүйесінің негізгі бағыты – шығындарды минимализациялау. Ол шығындар
2–сурет
Қайта өндіріс жоғалтулары Тұтынушыға бағыттану
Қор жинаумен және
тасымалдаумен байланысты «Дәл уақыт» жүйесі
жоғалтулар
Жөндеумен, құралдардың
босқа тұруымен байланысты Жалпы эксплуатация жүйесі
жоғалтулар
Ахуалмен байланысты
жоғалтулардан сақтану
Ескерту -
Жоғалту түрлері және оларды минимализациялау жүйелері
Осы жоғалтуларды төмендету жүйелерін қарастырайық. Мысалы, Жапония кәсіпорындарында
Сонымен қатар, «Дәл уақыт» жүйесі іске асады. Бұл
«Дәл уақыт» жүйесі жұмыс істеу үшін 100 %
Қазіргі кезде өндірісті автоматизациялау кең тараған. Ол еңбек
Сөйтіп, «кайдзен» жүйесі көп жақты қолданыс табады. Қазақстанда
Корпоративті рухты жоғарылату. Қазақстандық кәсіпорындарда әр жұмысшы өзінің
Кәсіпкердің ерекше менталитеті. Кәсіпкерлер табысқа салынатын салық мөлшерін
Нарықтық инфрақұрылымның толық дамымауы, сонымен қатар транспорттық коммуникацияның
Өндірілетін өнім сапасына әсер ететін өндіріс деңгейінің техникалық
Сапаны қадағалау үрдісінің төмендігі.
Келісім-шарттардың өз уақытында орындалмауы.
Біздің ойымызша, Қазақстан жағдайына сай, «кайдзен» жүйесіне қарағанда,
Жалпы, кәсіпорын өнімдерінің өзіндік құнын талдау мына көрсеткіштер
Өзіндік құнның құрылымы мен оның өзгерісін талдау;
Жекелеген өнімдердің өзіндік құнын талдау;
Шығындардың жекелеген элементтерін талдау.
Төмендегі кестеде «МАТОКазахстан» ЖШС шығаратын өнімдерінің өзіндік
Кәсіпорын өнімдерінің өзіндік құны 2010 жылы 2009 жылғы
Кесте– 8
№ Шығын статьялары Жылдар Ауытқулар
2009 2010 жыл 2011 жыл +/- %
1 Негізгі және көмекші материалдар
30000,0 35000,0 5000,0 16,7
2 Отын-энергия шығындары
8000,0 8200,0 200,0 2,5
3 Үстеме шығындар
5000,0 3000,0 -2000,0 -40,0
4 Персоналдардың еңбек ақысы
9000,0 10000,0 1000,0 11,1
5 Еңбек ақыдан аударымдар
6000,0 6800,0 800,0 13,3
6 Өндірістік өзіндік құн
58000,0 63000,0 5000,0 8,6
7 Кезең шығындары
22000,0 22000,0 - -
8 Толық өзіндік құн
80000,0 85000,0 5000,0 6,2
Ескерту -
«МАТОКазахстан» ЖШС өндіретін –өнімнің өзіндік құнын есептеу, тг
Кесте – 9
Көрсеткіштер 2009 жыл 2010 жыл 2011 жыл
мың тг. % мың тг. % мың тг.
№ Кезең шығындары,
соның ішінде:
47033,0 100,0 51316,0 100,0 9,1
2 Жалпы және әкімшілік шығындар
17000,0 36,1 21000,0 40,9 23,5
1 Өткізу шығындары
22000,0 46,8 24000,0 46,8 9,1
2 Пайыз бойынша шығындар
8033,0 17,1 6316,0 12,3 -21,4
Ескерту -
«МАТОКазахстан» ЖШС-ның кезең шығындарын сипаттайтын көрсеткіштер
Әрбір шығын элементінің жалпы кезең шығындарындағы үлес салмағына
Өндірістік шығындардың құрылымын талдаған кезде жұмысшы күшіне жұмсалатын
Кесте –10
№ Көрсеткіштер 2009 жыл 2010 жыл 2011 жыл
мың тг. % мың тг. % мың тг.
1 Жұмысшы күшін ұстауға кеткен барлық шығындар
69826,0 100,0 96902,0 100,0 38,8
2 Еңбек ақы қоры,
соның ішінде:
60586,0 86,8 90756,0 93,7 49,8
2.1 Кесімді, мерзімді және
басқа да еңбек ақылар
51498,1 - 77142,6 - 49,8
2.2 Ынталандырушы
сипаттағы төлемдер
9087,9 - 13613,4 - 49,8
3 Еңбек ақыға кірмейтін төлемдер мен шығындар
9240,0 13,2 6146,0 6,3 -33,5
Ескерту -
«МатоКазахстан» ЖШС-ның жұмысшы күшіне жұмсаған шығындарының өзгеру динамикасын
Жоғарыдағы 9-кестеде «МАТОКазахстан» ЖШС-ның жұмысшы күшіне жұмсаған шығындарының
Еңбек ақы қорының құрамындағы кесімді, мерзімді және басқа
2.2 Өндірістік кәсіпорынның табысын талдау
Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорынның қаржылық-шаруашылық қызметінің негізгі және
Осыған сәйкес түрлі белгілеріне байланысты табыстарды талдау көптеген
Зерттеу бағыттарына сәйкес табыстың қалыптасуын талдау және оны
Табыстың қалыптасуын талдау негізгі қызмет аясына сәйкес жүргізіледі:
Табысты орналастыру және қолдану анализі оны қолданудың негізгі
Өткізуді ұйымдастыру бойынша табысты талдаудың ішкі және сыртқы
Ішкі талдау барлық ақпараттың жиынтығымен сол кәсіпорынның менеджерлерімен
Сыртқы талдау кәсіпорынның есеп беруінің ашық түрде жарияланған
Қызмет ету ауқымына байланысты табыстарға талдау жүргізудің келесі
Жалпы кәсіпорын бойынша табысты талдау. Бұл талдау барысында
Жеке құрылымдық бөлімшелерге немесе жауапкершілік орталықтарына байланысты табыстарға
Жеке бұйымдар бойынша табысты талдау (қаржылық талдауда, сонымен
Зерттеу көлеміне сәйкес толық және тақырыптық табысты талдау
Толық талдау табысты зерттеуде онық қалыптасу, орналастырылу және
Тақырыптық талдау табыстың қалыптасуы немесе қолданылуының жеке аспектілерімен
Өткізудің мерзімі мен тереңдігіне сәйкес:
алдын-ала жүргізілетін табысты талдау (экспресс талдау, болжамды талдау)
Оперативте табысты талдау кәсіпорынның өндірістік, инвестициялық, қаржылық қызмет
Келесі (терең) табысты талдау жүргізу есепті кезең жұмыстарына
Тәптіштелген табысты талдау кәсіпорын табысының деңгейіне әсерін тигізетін
Табысты талдаудың мақсаты табыстың өзгеруі, оның өсу резервтерін
(болжам) жоспардың орындалуы және қаржылық нәтижелер серпіні бойынша
Табыстың құрамы мен құрылымын зерттеу.
Табыстың қалыптасуына әсер ететін факторларды және олардың сандық
Талдау және табыс сапасына баға.
Табысты бөлудің бағыттарын, пропорциялары мен тенденцияларын зерттеу.
Табыстың өсуінің резервін анықтау.
Кәсіпорынныдаму перспективаларын есепке ала отырып, табысты неғұрлым тиімді
Табысты басқару процесі өзіне бірнеше функциялардың жүзеге асырылуын
«МАТОКазахстан» ЖШС-ның тиімділігін талдау
Нарық жағдайында кәсіпорынның өміршеңдігінің кепілі мен жай-күйінің орнықтылығының
Нарықтық экономика оған қатысушылардың барлығынан ой жүйесі мен
Қазіргі уақытта болып жатқан нарықтық қатынастар кәсіпорындардың шаруашылықты
Тиімділік – кәсіпорынның қаржылық қызметінің жалпылама көрсеткіші. Шаруашылықты
Активтердің тиімділігі = оперативтік пайда × Активтердің
Түрлі факторлардың ықпалын бағалау үшін басқа формуланы пайдалануға
Активтердің тиімділігі = Сатылымның Тиімділігі × Активтердің
Осы арақатынасты зерттей отырып, әрбір элементтің нәтижеге әсер
Өнім табыстылығының көрсеткіштері. Өнімді өткізуден (қызмет көрсетуден) түскен
Кәсіпорын мүлігінің табыстылығының көрсеткіштері. Мүліктің көлемінің өзгеруіне байланысты
Қолданымдағы капиталдың табыстылық көрсеткіштері. Инвестицияланатын капитал базасы негізінде
Кәсіпорын тиімділігін бейнелейтін көрсеткіштер есебі (кесте – 5)
Кесте – 11
Көрсеткіштер Есептеу формуласы Түсініктеме
Сату тиімділігі (Rс) Өткізуден табыстылықты
Негізгі қызметтің тиімділігі (Rн.қ.) Өнімді
Кәсіпорынның жалпы капиталының тиімділігі (Rк)
Айналымнан тыс активтердің тиімділігі (Rf)
Меншікті капитал тиімділігі (Rmk) Кәсіпорын
Ескерту -
Кәсіпорынның тиімділік көрсеткіштерінің есебі
Рр – кәсіпорын қолданысында қалатын таза табыс;
З – өткізілген өнімнің (жұмыс, қызмет көрсету) өзіндік
Рч – салық төлегеннен кейін қалатын таза табыс.
Кәсіпорын қызметінің тиімділігін бағалау үшін ЖШС «МАТОКазахстан» қызметінің
Кесте – 12
Көрсеткіштер 2008 2009 2010
Активтердің орташа құны
Айналымнан тыс активтердің орташа құны
Айналым активтердің орташа құны
Меншікті капиталдың орташа құны
Өнiмнiң қор сыйымдылығының коэффициентi
Айналымдағы ақшалардың бекiтуiнің коэффициенті
Сатудан түсiм
Сатылған өнiмнiң өзiндiк құны
Сатулардан табыс
Қызметтiң барлық түрлерiнен таза табыс
Сатылған өнiмнiң теңгемен табысы
Ескерту -
Тиiмдiлiк көрсеткiштерiн есептеуi үшiн бастапқы деректер, мың тг.мен
Кесте – 12 мәліметтерін қолдана отырып, активтердiң, сату
Активтердің тиімділігін есептеу үшін қорлар тиімділігі (өндірістік активтер),
Ракт = ТТ/активтердің орташа құны*100
Мұнда ТТ – барлық қызмет түрінен таза табыс
2008 жылы активтер тиімділігі құрады:
Ракт =
2009 жылы Ракт =
2010 жылы Ракт =
Қорлар тиімділігі жоғары болған сайын, өнім табыстылығы соғұрлым
Кәсіпорынның меншік қорларын қолданудың маңызды мінездемесі болып меншікті
Ркап = ТТ/меншікті капиталдың орташа құны
2008 жылы Ркап =
2009 жылы Ркап =
2010 жылы Ркап =
Өндірістік қызмет тиімділігі (шығындардың орнын толтыруы) (Рөнд) –
Рөнд = сатудан табыс/сатылған өнімнің өзіндік құны
Талданып отырған кезеңге өндірістік қызмет тиімділігінің көрсеткіштерін есептейік:
2008 жылы Рөнд =
2009 жылы Рөнд =
2010 жылы Рөнд =
Сату тиімділігі сатылған өнімнен (қызмет көрсетуден) табысты немесе
Рсату = СТ/СТА*100
2008 жылы Рсату =
2009 жылы Рсату =
2010 жылы Рсату =
Өндірістік қызмет және сату тиімділігінің деңгейі мына негізгі
Өндіріс көлемінің талдауы тауарлық өнімнің, өнімнің өсуінің және
Кесте – 13
Жыл Өнімнің өндіріс көлемі, мың тг Өсу
Баз. Шын.
Баз. Шын.
2009
2010
2011
Ескерту -
Өндіріс және өнімдерді сатудың динамикасы
ӨНДІРІСТІК КӘСІПОРЫННЫҢ ҚҰНЫН ТӨМЕНДЕТУ ЖӘНЕ ПАЙДАНЫ КӨТЕРУ ЖОЛДАРЫ
3.1 Пайданы көтеруге бағытталған іс-шаралар
Пайданы көбейту резервтері сатылатын тауарлық өнімнің жеке түрлерімен
Пайданы көбейту резервтері
Өнімдерді сатуБағаны жоғарылатуӨнімнің өзіндік
көлемін жоғарылатуқұнын төмендету
Таауарлық өнімніңӨткізу нарығыныңНеғұрлым тиімді
сапасын жоғарылатунеғұрлым тиімдісін
іздестіру
Ескерту – автормен құрастырылған.
Өнімді сатудан түскен пайданы жоғарылату резервтерінің көзі блог-схемасы
Кәсіпорын қызметінің сапасын жоғарылатуда бірінші кезекте өндіріс көлемін
Пайданы жоғарылату резервтерінің негізгі бағыттарын өздеуде оған әсер
Пайда көлеміне әсер ететін факторлар
Ішкі
Өндірістік Өндірістік емес
Экстенсивті Интенсивті
Ескерту – автормен құрастырылған.
Пайда көлеміне әсер ететін факторлардың жіктемесі
Ішкі факторлар өндірістік және өндірістік емес болып жіктеледі.
Өндірістік емес факторларға, мысалы, жабдықтау ісін және табиғат
Өнімнің өзіндік құнына тікелей әсер ету, яғни табысқа
Дамыған елдерде (АҚШ, Канада, Германия, Англия, Франция, Италия
Осы әдіске орай кәсіпорын қызметінің жалпы нәтижесі эксплуатациялық
Эксплуатациялық болып кәсіпорын жарғысына сәйкес қызмет табылады; қаржылық
3.2 Кәсіпорындағы өзіндік құнды төмендету резервтері
Кәсіпорындардың өндірістік–шаруашылық қызметін басқару үшін және бағаны қалыптастыруда
Өнімнің өзіндік құнын калькуляциялау өндірістік шығындарды есептеудің бірнеше
Жай әдіс– өнімнің өзіндік құн калькуляциясын және өндірістік
Тапсырыс бойынша есептеу әдісі – барлық тікелей шығындар
Қайта өңдеуді есептеу әдісі - өнім сатуға түспей
Нормативтік әдіс – өнімнің бір данасына кеткен нормативті
Стандарт-кост әдісі –– нормативтік әдістің шығыс нұсқауы, стандарт-кост
Директ–костинг әдісі бойынша шығындар тұрақты және ауыспалы деп
Отандық тәжірибеде шығындарды жоспарлау, есеп жүргізу және калькуляциялау
Өндірістің түріне байланысты: негізгі және қосалқы;
Өнім түріне байланысты:жеке бұйым, бірдей (біртекті) бұйым топтары,
Шығынның түріне байланысты: калькуляция баптары (өнімнің өзіндік құнын
Шығынның қалыптасқан орнына байланысты:жер, участок, цех, өндіріс, шаруашылық
Өндірістік кәсіпорындарда өнімнің өзіндік құнын калькуляциялаудың келесідей негізгі
Тікелей есеп;
Нормативті есеп;
Аналитикалық есеп;
Параметрлік есеп.
Осылардың ішіндегі ең қарапайымы әрі нақтысы бұл –
Нормативті әдіс - әр ресурс түріне кеткен шығындар
Ең нақты және жиі қолданылатын әдіс – аналитикалық
Ал біртекті, бірақ сапа жағынан әр түрлі дайындалатын
Қазіргі жағдайда нарық экономикасына көшуімізге байланысты көптеген кіші
Материалдық шығындар (шикізат, материалдар, техникалық мақсаттарға арналған отын
Еңбек ақыға кеткен шығындар;
Басқа да тікелей шығындар;
Өндірісті басқаруға және қызмет көрсетуге кеткен шығындар (жанама
Кез келген кәсіпорын алдында мына мақсат тұрады: өндірістік
Өнімнің өзіндік құны - өнімді өндіру үрдісі
Өнімнің өзіндік құны – кәсіпорындар мен өндіріс саласының
Өнімнің өзіндік құнын құрайтын шығындар тек қана калькуляция
Материалдық шығындар;
Еңбек ақыға кеткен шығындар;
Әлеуметтік қажеттіліктерге кеткен шығындар;
Негізгі қорлардың амортизациясы;
Басқа да шығындар;
Олардың құрылымы әр түрлі факторлардың әсер етуінен қалыптасады:
Өндірілген өнімнің және қолданылатын материалды–шикізат ресурстарының мінездемесінен;
Өндірістің технико–экономикалық негізінен;
Оның ұйымдасу және орналасу формасынан;
Өнімді сатудан және қамтамасыз ету жағдайынан және тағы
14 –кесте
№ Шығын түрлері Қазақстан экономикасы Сонымен қоса
Өнді
ріс Ауыл шаруашылығы Құрылыс Көлік Сауда және көлік
1 Материалдық шығындар 46,2 55,6 59,1 55,9 27,6
2 Төлем ақыға төленген шығындар 11,6 10,7 13,4
3 Негізгі құрал-дардың тозуы 2,7 3,9 4,3 1,1
4 Басқада шығындар 39,5 29,8 23,2 33,8 60,0
Барлығы: 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0
2011 жылғы Қазақстан Республикасы бойынша шағын кәсіпкерліктің өнім
Осы кестеден көріп отырғанымыздай, ең көп шығынды материалдық
Осындай шығындармен қатар, тағы да көптеген салаларға байланысты
Материалды сиымдылық (азық–түлік өндірісі, ет өндірісі);
Еңбек сиымдылығы (сауда);
Қор сиымдылығы (көлік, өңдеуші өндіріс);
Энергия сиымдылығы (түсті металлургия).
Шығындардың құрылымы тұрақты болып қалмайды, ол үнемі өзгеріп
Материалдық шығындар – ұлттық шаруашылықтың барлық салаларында (өндіруден
Жалпы, ел экономикасында өнім өндіруге кеткен шығын 27
Шет жақтан сатып алынатын отын (қатты, сұйық, газ
Материалдық шығындардың элементтерінің құрамынан тек қана ресурстарды сатып
Төлем ақыға кеткен шығындар – жұмысшыларға төленетін еңбек
Әлеуметтік қажеттіліктерге шығындарды есептеу – қоғамдық қажеттіліктерді қаржыландыру
Ұйымда есептелген құралдардың барлығы бюджеттен тыс қорларға жіберіледі
Өндірістік шығындар құрамына кіретін негізгі қорлардың амортизациясы экономика
Тозу болса, жеке қорлар мен жалға берілген қорларға
Басқа да шығындарға әр түрлі және сансыз жұмсалған
Өткен 10 жыл ішінде шығындардың құрамындағы осы және
1996 жылдан бастап басқа да шығындардағы өнімді сатумен
Бухгалтерлік есептердің №7 стандарттарына сай, «тауарлы-материалды қорлардың есебі»
Шығарылатын өнім сапасына және өндіріс шығындарына бақылаудағы өндірісті
Табиғат шикізаттарын пайдалануға байланысты шығындар;
Өндірісті дайындау және меңгеру шығындары;
Өндірістік процесс кезінде жасалатын эксплуатациялық ерекшеліктерін және өнімнің
Өндірісті рационализациялау және ойлап табумен байланысты шығындар;
Өндірістік процесте қызмет көрсету шығындары (өндірісті еңбек затымен
Өндірістік цехтардағы қауіпсіздік технологиясына байланысты және еңбек жағдайын
Табиғатты қорғаудағы қорды эксплуатациялау мен қолда ұстау шығындары
Вахталық әдіспен жұмысты орындауға байланысты қосымша шығындар;
Өндірісте жұмыс істеген уақытқа, еңбек туралы заңында қарастырылған,
Зейнетақы қорына аударымдар, өндірістік жұмысшылардың сақтандыруға кеткен шығындарынан
Маркетингтік, дилерлік, брокерлік, валюталық қор биржасының, жеке тауарлық
Ақауларға байланысты жоғалтулар;
Кепілдік уақытты қолданылған өнімнің кепілдік қызмет етуі және
Ішкі өндірістік есептерге байланысты жұмыс істемеу, үзілуден болған
Өндірісті қайта ұйымдастырудағы жұмыскерлерді босатумен және жұмыскерлерді қысқартумен
Әлеуметтік салаға шығындар және тағы басқа.
Өндірістік-шаруашылық қызметті және баға қалыптастыруды басқару үшін тек
Қорыта келгенде, кәсіпорынның қызметін айқындайтын экономикалық көрсеткіштердің жиынтығы
Өндірілген өнімді сатудан түскен қаржының есебінен өзіндік құнның
Өнімнің өзіндік құны өндіру сатыларына байланысты цехтық (бригадалық),
Сонымен қатар, өндіріс шығыны – бұл кәсіпорынның өндіруге
Ағымдағы шығындарға нормативті және сметалық калькуляция жасалады, біріншісі
Өнімнің өзіндік құнының экономикада маңызы зор, ол баға
Өзіндік құнға жолдама жасағанда, оған кеткен шығындарға мұқият
Қорытындылап айтатын болсақ, өнімнің өзіндік құнын арзандату –
Егер материалдық ресурстардың бағасына, еңбек ресурсына шығындар өзгермейтін
Өзіндік құнды кемітудің ең басты көздері – еңбек
Өндірістің техникалық деңгейін көтеру;
Өндірістің материал, отын, энергия және еңбек сиымдылықтарын төмендету;
Басқару және еңбекті ұйымдастыруды жетілдіру;
Технологиялық үрдістерді қуаттылықпен негізгі қорларды пайдалануды жақсарту, тағы
Өнеркәсіптік кәсіпорындар өндірісінің тиімділігін арттыру материалдық, еңбек және
Өнімнің қор сиымдылығы мен материал сиымдылығы басты экономикалық
Материалдық ресурстарды үнемдеуде материалдық шығынды нормалау үлкен рөл
ҚОРЫТЫНДЫ
Табыстың экономикалық мәні бүгінгі экономикалық теорияның ең бір
Белгілі бір шығындар шығармай әдетте қажетті табыс алу
Нарықтық жағдайларды табыстың ролі айтарлықтай өсті.
Нарықтық экономикада кәсіпорын табысының ролі оның атқаратын функцияларымен
Біріншіден, табыс кәсіпорын қызметінің тиімділігін білдіретін көрсеткіш болып
Екіншіден, табыс ынталандырушы функциясы қызметін атқарады.
Табыс – меншікті капитал өсімінің бірден-бір көзі. Нарықтық
Нарықтық экономикада табыс - өндірістік активтердің және өндірілетін
Тағы да айта кететін жағдай – табыс кәсіпорын
Үшіншіден, табыс мемлекеттік бюджет қаражаттарының қалыптасу көзі болып
Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорынның қаржылық-шаруашылық қызметінің негізгі және
Табыстылықтың негізгі көрсеткіштеріне нарықтық экономика жағдайындағы кәсіпорынның қаржылық
Кәсіпорынның табыстылық деңгейінің өзгеруіне әсер етуші негізгі факторларға
өткізілген өнімнің табыстылық деңгейі;
жалпы активтердің айналымдылығы.
Кәсіпорын табысын қамтамасыз ету барысында оның қандай факторлардың
Кәсіпорындардың қазіргі таңдағы табысты арттырудың бірден-бір әдісі -
Бәсекелестік күрестің күшеюі кезінде бағаны төмендету арқылы сатылым
Мұндай стратегия кәсіпорындардың қол жеткізген табыстылық деңгейін сақтап
2. Таза операциондық табыс. Ол жалпы операциондық табыс
1. Жалпы операциондық табыс. Ол белгілі кезең аралығында
Жалпы табыс
Тауарлық өнімді өткізуден алын-ған табыс
Тауарлық емес өзге де өнімдер-ді өткізуден алынған табыс
Негізгі құралдарды және өзге де мүлік-терді өткізуден алынған
Өткізілімнен тыс алынған табыстар
Тауарлық өнімді (қызметті, жұ-мысты) өткізу-ден түскен сома
Өнімнің өзіндік құны
Өзге кәсіпорындардың қызметіне үлестік қатысудан алынған табыс
Мүлікті жалға беруден алынған табыс
Акциялар, облигациялар және басқа да құнды қағаздар бойынша
Алынған және төленген экономикалық санкциялар және басқа да
Қосылған құн са-лығы, акциздер
Сатылым бюджеті (өнімді сату бағдарламасы)
Дайын өнімнің бюджеті
Өндіріс бюджеті (өндірістік бағдарлама)
Өндірістік үстеме шығындар сметасы
Материалдар бюджеті
Еңбек бюджеті
Әкімшілік шығындар сметасы
Коммерциялық шығындар сметасы
Табыс жоспары
Өндірістік өзіндік құнның бюджеті
Капитал бюджеті
Баланс жобасы
Ақша ағындары бюджетінің жобасы
Ақша (айналым) қара-жаттарының бюджеті
Табыстың негізгі жоспарының үлгісі