Қазақстан Республикасының білім және ғылым министрлігі
Дипломдық жұмыс
Тақырыбы: «Қазіргі кезеңде оқушылардың рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастыру»
050103 – Педагогика және психология мамандығы бойынша
Ақтөбе 2011
Мазмұны
Кіріспе………………………………………………………………………………...3
1 Оқушылардың рухани - адамгершілік құндылықтарын қалыптастырудың теориялық
1.1 Рухани-адамгершілік құндылықтар мәселесінің педагогикалық-психологиялық әдебиеттердегі таралуы ..........................7
1.2 Рухани-адамгершілік құндылықтарды тәрбиелеу өлшемі,
1.3 Рухани-адамгершілік құндылықтардың негізгі шарттары ..........32
2 Оқушылардың рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастыруға бағытталған тәжірибелік эксперимент
2.1 Жоғары класс оқушыларының рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастыру жолдары
2.2 Рухани-адамгершілік құндылықтарды қалыптастыру
2.3 Тәжірибелік эксперименттік жұмыстар нәтижелері және оларды
Қорытынды .............................57
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі ...............59
Кіріспе
Зертеудің көкейкестілігі. Болашақта ел тұтқасын ұстар азаматтардың өнегелі
Қай заманда болмасын, сол қоғамға сай азаматты
Бұл мәселе Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында білім
Ал Қазақстан Республикасының жалпы білім беру «тұжырымдамасында» жеке
Оның үстіне қоғамдағы рухани құндылықтардың табиғаты, мәні, шығу
«Адамгершілік» ұғымының педагогикалық термині ретінде ғылыми тұрғыда қалыптасқан
Рухани-адамгершілік құндылықтар мәні, тәрбиелік маңызы туралы қазақ ғұламалары,
Сонымен қатар рухани-адамгершілік құндылықтар жайында А.Қ.Каплиева, Р.К. Төлеубекова,
Қарастырған жұмыстар бүгінгі таңда жоғары класс оқушыларының рухани-адамгершілік
Бүгінгі таңда сұраныс қоғамдағы ізгілікке, руханилыққа бет бұрғызып,
Зерттеу пәні: жоғары класс оқушыларының рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастыру.
Зерттеу мақсаты: білім беруде оқушылардың рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастыру
Зерттеудің ғылыми болжамы: Егер, ғұламалар мен ағартушылар, қоғам
Зерттеудің міндеттері:
- Білім беру үрдісінде рухани-адамгершілік құндылықтарды қалыптастырудың теориялық
- «Рухани-адамгершілік құндылық» ұғымдарының мәні мен мазмұнын анықтау;
- Оқушылардың рухани-адамгершілігі құндылықтарын қалыптастырудың өлшемдерін, көрсеткіштерін және
- Қазіргі кезеңде оқушылардың рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастырудың тиімділігін
Жетекші идея: рухани-адамгершілік құндылықтар негізінде оқушыларға ұлттық
Зерттеудің әдіснамалық және теориялық негіздері: философиялық, танымдық ілімі,
Зерттеу көздері: зерттеу проблемасы бойынша философтардың, психологтардың,
Зерттеу әдістері: зерттеліп отырған мәселеге байланысты филосорфиялық,
Зерттеудің негізгі кезеңдері. Бірінші кезең: зерттеу проблемасы
Екінші кезең: оқу жоспарлары, бағдарламалар, оқу пәндері
Үшінші кезең: рухани-адамгершілік құндылықтарды қалыптастыруға байланысты экперимент жұмыстары
Зерттеу базасы: Эксперимент Ақтөбе қаласындағы №33 мектепке өткізілді.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық пәні:
Білім беру үрдісінде рухани-адамгершілік құндылықтарды қалыптастырудың теориялық негіздерін
«Рухани-адамгершілік құндылықтар», ұғымдарының мәні мен мазмұны анықталды.
Оқушылардың рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастырудың теориялық моделі жасалды.
Қазіргі кезеңде оқушылардың рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастырудың тиімділігін тәжірибе
Зерттеудің практикалық мәні:
Жоғары класс оқушыларының рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастыру тиімділігі
«Өмір тәжірибесі туралы ойлау» тесті алынды;
«Мақал-мәтел» тест әдістемесі өткізілді;
Зерттеу нәтежелерін жалпы білім беретін мектептерде оқу-тәрбие процесінде
Дипломдық жұмыстың құрылымы. Диплом кіріспеден, екі тараудан, қорытындыдан,
Кіріспе бөлімінде зерттеудің көкейкестілігі, ғылыми аппараты, мақсаты,
«Оқушылылардың рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастырудың теориялық негіздері» атты бірінші
«Оқушыларға рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастыруға бағытталған тәжірбиелік-эксперимент нәтежелері» атты
Рухани-адамгершілік құндылықтар мәселесінің педагогикалық-психологиялық әдебиеттердегі таралуы қарастырылды.
1 Оқушылардың рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастырудың теориялық негіздері
1.1 Рухани адамгершілік құндылықтар мәселесінің педагогикалық-
психологиялық әдебиеттердегі таралуы
Бүгінде өз тағдырын өзі айқындаған Қазақстан оның бүкіл
Жаңа үшінші мыңжылдықта алдыңғы қатарлы өркениетті елдермен қатар,
Елбасы Н.Ә.Назарбаев республикалық білім және ғылым қызметкерлерінің 2
- бүгінгі жастар осы заманның сыншысы да, тарихшысы
- Қазақстанда жүріп жатқан ауқымды өзгерістерге байланысты педагогикалық
- жастарды адамгершілікке тәрбиелеу сапасын көтеруге негіз болатын
Сондықтан біз өз зерттеуімізді қазіргі кезеңге байланысты жеке
Тарихи дамуға көз жіберсек, адам тәрбиесінде, жеке тұлғаны
Құндылық проблемасының ең басты өзегі - Адам. Адам
Құндылық мәселесі сонау Сократ заманынан бастау алады. Сократтың
Адам құндылығының өзегін құрайтын және зерттейтін саланы аксиология
Пәнділік құндылықтарға – заттардың табиғи қажеттілігі, еңбектен шыққан
Адам болмысының өзегі – тек қана материалдық игіліктермен,
Құндылықтар тақырыбы бүгінгі күннің мәселесі деуге болмайды, бұл
Қазақ педагогикасының өзіндік төл ерекшелігі оның ізгілендіру мен
Қазақтың болмысы түрлі мәдениеттің тоғысында қалыптасқан, ал қазақ
- тарихи-педагогикалық танымның әдіснамасы;
- тарихи-педагогикалық ілімнің құрылымы.
Осы уақытқа дейін қазақ педагогикасының әдіснамасының жасалмауы мен
1. Қазақ педагогика ғылымы қалыптасуының тарихи кезеңдерін, әлеуметтік
2. Қазақ педагогикасының негізгі идеялары мен рухани бастауларын
3. Қазақ педагогикасының қайнар көздері көшпелілер мәдениеті мен
4. Қазақ педагогикасы қазақ халқының тарихы мен мәдениетінің
5. Қазақ педагогикасы ғылымының әдіснамасы мен оның мазмұндық
6. Қазақ педагогикасының келешегін айқындау, яғни болашаққа қызмет
Қазақ педагогикасы тарих пен мәдениеттің өткен кезеңдерінің мәселелерімен
Қазақ педагогикасы ғылыми білімдер жүйесінде арнайы ғылым болып
Қазақ педагогикасы ең алдымен, түркі өркениетінен бастау алатын
Қазақ педагогика ғылымы өскелең ұрпақты оқыту мен тәрбиелеудегі
Қазіргі таңда елін сүйген, өз халқының болашағын ойлаған,
Кесте 1 – Қазақ педагогика ғылымының қалыптасуы мен
Тәрбие тәжірибесі Педагогикалық ойлар Педагогика ғылымы
Қазақтың халық педагогикасы
1. Қазақ ауызекі шығармашылығындағы тәрбие мазмұны:
- ұлттық ойындар;
- мақал-мәтелдер;
- жаңылтпаштар;
- жұмбақтар;
- шешендік сөздер;
- ертегілер;
- аңыз әңгімелер;
- батырлар жыры;
- эпос;
- айтыс
2. Қазақ музыкалық шығармашылығындағы тәрбие мазмұны:
- халық әндері;
- халық күйлері
3. Қазақтың сәндік-қолданбалы өнеріндегі тәрбие мазмұны:
- дәстүрлі қолданбалы өнер;
- ою-өрнектер
4. Салт-дәстүрлердегі тәрбиелік мазмұн:
- бала тәрбиесіне байланысты;
- тұрмыс-салт;
- ата кәсіп;
- әлеуметтік-мәдени
5. Жыраулар мен билердің, шешендердің шығармашылығындағы тәрбие мазмұны
1. Еуразия даласындағы алғашқы қауымдық құрылыс кезеңіндегі тәрбие
2. Еуразия құрлығындағы Сақ империясы дәуіріндегі тәлім-тәрбие
3. Ғұн империясы мен Үйсін-Қаңлы мемлекет дәуіріндегі тәлім-тәрбие
4. Таяу және Қиыр Шығыс ежелгі мемлекеттерінің бірі
5. Ұлы Түркі қағанаты және оның тәлімдік-танымдық мұралары
Қазақ педагогика ғылымы әлемдік педагогиканың құрамдас бөлігі
1.әл-Фараби, Ж.Баласағұни, М.Қашқари педагогикалық ілімдері (ІХ-ХІ ғ.ғ.)
2. А.Иүгінеки, Қ.А.Иассауи, С.Бақырғани, Р.Хорезми, С.Сарай педагогикалық ілімдері
3. Ө.Тілеуқабылұлы, М.Х.Дулати, Қ.Қ.Жалайыр, т.б. педагогикалық ілімдері (ХV-ХVІІІ
4. Ш.Уәлиханов, Ы.Алтынсарин, А.Құнанбаев,
Ш.Құдайбердиев, т.б. педагогикалық ілімдері (ХІХ-ХХ ғ.ғ.)
5. Кеңестік дәуірдегі педагогика ғылымы С.Торайғыров, Ә.Бөкейханов, А.Байтұрсынов,
С.Қожахметов, Т.Тәжібаев, С.Балаубаев, Р.Г.Лемберг, Қ.Бержанов, Ә.Сембаев, т.б.
6. Қазіргі кездегі қазақ педагогика ғылымындағы теориялар (1991
Адамзат тарихында ұрпаққа тәрбие берудің жалпыадамзаттық идеяларын жүзеге
Әл-Фарабидің педагогика ғылымының негізін салушы екендігін оның еңбектерінде
Қазіргі кезде педагогиканың негізгі ұғымдарына «тұлғаны қалыптастыру» ұғымы
Ізгілендіру әл-Фарабидің педагогикалық идеясының негізгі өзегі болған, ғұлама
Педагогикалық ойлардың тарихында әл-Фараби оқыту теориясын білім жүйесі
Жалпы педагогиканың бір саласы болып табылатын тәрбие теориясының
Сонымен әл-Фарабидің еңбектерін ғылыми-педагогикалық тұрғыдан талдау, оның тәлімдік-тәрбиелік
XI ғасырда өмір сүрген түркі данасы, ойшыл-ақын Жүсіп
«Құтты білік» дастанында кейіпкерлердің символикалық сипаттары арқылы берілген
«Құтты білік» дастанында Ж.Баласағұни педагогикалық процеске қазіргі педагогикадай
Сурет 2 – «Құтты біліктегі» педагогикалық процестің құрылымдық-мазмұндық
Дастанда оқытудың теориялық негіздері (дидактика) сол уақыттың талабы
Кесте 2 – Ж.Баласағұни еңбегіндегі «білім, білік, дағды»
Білім «Білім – інжу, түбінде – анық, қойма
Білік «Ақылды-ұлы, біл, білімді-білікті, екеуі ұлы етер, қонса,
Дағды «Білік берді – адам бүгін жетілді, ақыл
Жүсіп Баласағұнидың "Құтадғу білік" еңбегі де рухани-адамгершілік тәрбиелік
Білім дастанда бар жақсылықтың көзі саналады. Кісі құдіреті
Ж.Баласағұнидің еңбегінде дидактиканың көкейкесті мәселесі білім беру мазмұны
Сурет 3 - Ж.Баласағұни еңбегіндегі білім беру мазмұны
Ж.Баласағұнидің тәрбие теориясының негізін жетілген тұлғаны тәрбиелеу ілімі
Сурет 4 - Ж.Баласағұнидің тәрбие теориясы
Ж.Баласағұнидің педагогикалық теориясын терең оқып-үйрене отырып, оның педагогика
М.Қашқари еңбегінде ғылымның әр саласынан білім беру көзделген,
Сурет 5 – М.Қашқари ілімі мен қазіргі педагогика
Қазақ халқы өз алдына дербес тәуелсіз мемлекет болып,
Адамгершілік қасиетке ие болып тумайды, ол адам бойына
Өтейбойдақ Тілеуқабылұлы адамгершілікке тәрбиелеу әдістемесінде ұлттық құндылықтың негзі
Ы.Алтынсарин еңбектерінде рухани адамгершілікке тәрбиелеу проблемасындағы атап көрсеткен
Абайдың рухани әлемінің арқауы, яғни оның негізгі зерттеу
Шоқан, Ыбырай, Абай көтерген адамгершілік мәселелерін талдап,
Ұлы ойшылдардың және ағартушылардың шығармаларындағы рухани адамгершілік құндылыққа
М.Жұмабаев "Педагогика" оқулығында баланың жеке тұлға болып қалыптасуына,
"Рухани" деген ұғымның мән-мағынасы қаншалықты терең екіндігін С.Торайғыров
С.Торайғыров: "Адамның өсуі жолында екі азық бар: бірі-дене
Екі жазушының да айтып отырғаны – ар азығы
Зерттеушілердің "құндылық", "рухани-адамгершілік құндылық", "рухани", "адамгершілік" ұғымдарының мағыналарын
"Құндылық" – ұғымын адам бола білу, қадір-қасиетті сезіну,
Рухани-адамгершілік құндылықтар дегеніміз – адамның ішкі жан дүниесінің
Өйткені, рухани-адамгершілік құндылық адам санасында орын алып, сана
Рухани-адамгершілік тәрбиесі – адамзат қоғамын үнемі толғандырып келе
Елімізде жүріп жатқан терең әлеуметтік-экономикалық және саяси өзгерістер
Мемлекетіміз тәуелсіздік алған алғашқы күннен бастап, әлемнің бәсекеге
Бүгінгі таңдағы сұраныс қоғамдағы ізгілікке, руханилыққа бет бұрғызып,
Қазір тәрбие мәселесіне ерекше көңіл бөлер шақ туды.
Халық келер ұрпағын өзіне дейінгі қоғамда қолы жеткен
Тәрбие мәселесін ұстаздар қауымының мойнына арта салумен іс
Қазақ халқы – рухани зор байлықтың мұрагері. "Өткенді
Өткеннен нәр алмай, рухани азық алмай, болашаққа қадам
Жаңашыл білім беруде рухани-адамгершілік құндылық тәрбиесі – адамның
Білімділік сапа – бұл зердені байытып, ойлауды белгілі
Имандылық сапа немесе рухани күштердің адал жанды қолдайтынына
Эстетикалық сапа – бұл адамның жан сұлулығы, ой
Психологиялық сапа – бұл адам бойындағы "жан дүние",
Өнерлілік сапа – өнерге құндылық ретінде дұрыс қатынасты
Шығармашылық сапа – бұл адамның бүкіл әлемді тануға
1.2. Рухани-адамгершілік құндылықтарды тәрбиелеу өлшемдері, деңгейлері
Қоғамдық қатынастарының өзгеруіне орай, білім беру жүйесі де
Гуманизм (ізгілік) жалпы алғанда дүниетаным принципі десек, бұл
Бұл құрылым төмендегідей білім мен танымнан тұрады:
Өмірлік философияның мәнін іздеу (адам өмірі, өмірдің мәнін
Адамның өзін-өзі тануы (өз мүмкіндерін түсіну, өзіне-өзі жақсылық
Рухани даму (өзінің ішкі мүмкіндіктерін ескере отырып, рухани
Сондықтан жас ұрпақ бойына жалпы адамзаттық құндылықтарды (рухани,
Б.С.Гершунскийдің "Философия образования 21-го века" атты еңбегінде: "Рухани-адамгершілік
Олай болса, оқушыларды адамгершілікке тәрбиелеу науқанды іс деп
Білім беру саласындағы рухани-адамгершілік құндылықтың негізі өмірге деген
Білім берудегі нәтиже – негізгі мектеп бітіруші түлектің
"Модель" термині латынның "modues" сөзінен шыққан, ол "өлшем",
Модельдің негізгі бағыты, мақсаты, принциптері, қағидалары, нормативтік негіздері,
Рухани-адамгершілік құндылықтарды қалыптастыру моделі
Мазмұны
Құндылықтар жүйесі
Жалпыадамзаттық
Ұлттық
Рухани-адамгершілік
Әлеуметтік-мәдени Оқу үрдісінде Сыныптан тыс жұмыстар Отбасындағы құндылықтар
әдеп «Бабалар өсиеті ұрпаққа мұра» Тыйым сөздер
әдебиет «Атамекен» бағдарламасы, «Шежіре көне дәуірдің көзі» Мақал-мәтелдер
Тарих «Мың бір мақал», «Мүшел жас» әдет-ғұрып, салт-дәстүрлер
Тәрбие сағаты «Үлкеннен – ұлағат, кішіден - ілтипат»
Осы модельдің өмірдегі жүзеге асыру жолдарын анықтағанда, біз
Эмоциялық-сезімдер қасиеттері – оқушылардың дағдыларын рухани-адамгершілік құндылықтар негізінде
өзіндік санасы – оқушылардың рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастыруда саналы
сенім мұраттары – оқушылардың рухани-адамгершілік құндылықтарды қалыптастыруда ұлттық
іс-әрекетінің сипаты – оқушылардың рухани адамгершілік құндылықтар негізінде
Зерттеу жұмыстарының нәтижесінде оқушылардың рухани адамгершілік құндылықтар негізінде
Нәтижесінде доғары деңгейде-рухани адамгершілік құндылықтардың мәнін жете меңгерген
1.3. Рухани адамгершілік құндылықтардың негізгі шарттары
Рухани адамгершілік тәрбиесінің падагогикалық шарттары оқушылардың рухани байлығы
Бұл үшін, біріншіден, мұғалім рухани-адамгершілік тәрбиесіндегі алдына қоятын
Адамның адамгершілік түйсігі – оның эмоциялық танымы мен
Рухани-адамгершілікке тәрбиелеудің екінші шарты біртұтас педагогикалық үрдіс ретінде
Рухани-адамгершілік тәрбиесінің үшінші шарты: эмоциялық сезімдер, уайым, шынайы
Педагогтің балалардың субьективті адамгершілік ауанын көрсететін адамдық әлемін
Рухани-адамгершілік тәрбиесінің нәтижесі – бесінші шарты. Ол тұлғаның
Алтыншыдан, рухани-адамгершілік тәрбие жөнінде сөз еткенде баланың ерік-жігеріне,
Жетіншіден, рухани-адамгершілік тәрбиесінде баланың өзін-өзі тәрбиелеуі мен өзіндік
Мектептегі ұжымдағы отбасындағы рухани-адамгершілік тәрбие баланың Отанға деген
Рухани-адамгершілік тәрбиедегі педагогикалық шарттардың және бірі – кешенділік.
Әрбір мұғалім жасөспірім тәрбиесінде рухани-адамгершілік тәрбиені меңгертіп отыруы
Рухани адамгершілік құндылығы дамыған тұлға қалыптастыру бағыттарының мазмұнын
1. Танымдық бағыт – таным мәдениеті, интеллект, білімнің
2. Ал ұлттық бағыттың мақсаты – рухани құндылықтар
3. Әлемдік бағыттың мақсаты – жалпы адамзаттық рухани
4. Салауатты өмір салты бағытының мақсаты – рухани
5. Дүниетанымдық бағыт қоршаған ортаны ғылыми, діни танудан,
Аталған бағыттар бойынша рухани адамгершілік құндылықтарды дамыған, бәсекеге
тұлғаның рухани дүниетанымын қалыптастыру;
жалпыадамзаттық адамгершілік нормаларын игерту (адам өмірінің құндылығы, өмір
әртүрлі ұлттар мен халықтардың рухани және мәдени мұрасын
топта, ұжымда, рухани құндылықтары орта қалыптастыру;
тұлғаны белсенді түрде өзін-өзі жетілдіруге, білімін дамытуға, ізденіске
жоғары класс оқушыларына рухани құныдықтың игеру іс-әрекетіне қатыстыру.
Рухани-адамгершілік құндылықтарды қалыптастырудың бағыттары
2 Оқушылардың рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастыруға бағытталған тәжірибелік-эксперимент нәтижелері
2.1 Жоғары класс оқушыларының рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастыру жолдары
Елімізде 12-жылдық білім беруге көшіруге жан-жақты даярлық, ұлттық
Рухани-адамгершілік құндылықтарды қалыптастырудың әдіс-тәсілдері ретінде жеке және әлеуметтік
Сондықтан біз педагогикалық диагностика мәселесіне қатысты пікірлер, бағыттар
Психологиялық-педагогикалық диагностика дегеніміз – оқу-тәрбие үрдісінің тиімділігін арттыру
Әрбір тәрбиеші оқу ағарту жұмыстарын жүргізушілер диагностикалық әдістерді
Диагностикалауды өз деңгейінде жүргізу үшін бақылау, әңгемелесу,
Мектептерде білім мен тәрбие алушы жеткіншіктердің рухани-адамгершілік құныдылықтарын
Психологиялық-педагогикалық жұмыстарды зерделеу В.В.Краевский, В.Ф.Лефевр мен Ю.А.Шрейдердің викторинасы,
Адамгершілік құндылықтарын қалыптастыру үшін өзін-өзі айқындауда қабілет пен
Әдістемені тұрақтылыққа, сенімділікке бағалау нәтижесі қайта құрылып келе
Қорыта айтсақ, әрбір еліміздің азаматы болашақта жастарымызға адамгершілік
2.2. Рухани-адамгершілік құндылықтарды қалыптастыру әдістемелері
Жалпы тәжірибелік-педагогикалық жұмыс Ақтөбе қаласында орналасқан №33 қазақ
Анықтау эксперименті мынадай міндеттерді қарастырады: оқушылардың адамгершілік тәрбиелілігінің
"Өмір тәжірибесі туралы ойлау" тест.
(п.ғ.д. Н.Е.Щуркова құрастырған)
Мақсаты: жоғары класс оқушыларының адамгершілік деңгейін анықтау.
Жүргізу барысы: тестің нәтижелі өтуі үшін міндетті түрде
Нәтижелерін есептеуге арнайы қағаз қолданылады.
Тест тапсырған кезде оқушылар ойының тиянақтылығы, ашықтығы, шынайлығы
Тест сұрақтары сұрақтың жауабына үш жауаптың біреуін таңдап,
1. Жолыңызда адам тұр, сізге ары қарай өту
а)оны мазаламай айналып өтемін.
б)итеріп жіберіп,өтіп кетемін.
в)көңіл-күйіме байланысты әрекет етемін.
2. Қонақтардың ортасынан көңілсіз отырған қызды (жігітті) көрдіңіз,
а) ешнәрсе, менің жұмысым не.
б) жағдайға қарап көремін.
в) қасына барып, міндетті түрде сөйлесемін.
3. Сіз мектепке кешігіп барасыз, біреудің ауырып тұрғанын
а) мектебіме асығамын.
б) егер біреу көмекке ұмтылса, мен де барамын.
в) 03 телефонына қонырау шалып, жүріп бара жатқандарды
4. Сіздің танысыңыз пәтерге көшіп жатыр. Олар –
а) көмектесемін.
б) басқанын өміріне араласпаймын.
в) егер өздері өтінсе, әрине, көмектесемін.
5. Сіз құлпынай сатып алдыңыз. Сізге ең соңғы
а) әрине, өкінішті, бірақ біздің осындай жағдайымызда не
б) білмеймін, маған да өте керек шығар.
в) бұрылып, жартысын алуын ұсынар ем.
6. Сіздің таныстарыңыздың біреуін әділ жазаламады, сіз не
а) өте ренжіп, кінәлі адамды балағаттар едім.
б) ешнәрсе етпес, өмір тіпті әділетсіз.
в) өкпелеген адамның сөзін сөйлер едім.
7. Сіз кезекшісіз. Еден жуып жүріп, ақша тауып
а) мен тауып алғандықтан, ол – менікі.
б) ертең кім жоғалтқанын сұраймын.
в) мүмкін өзім алатын шығармын.
8. Емтихан тапсырғанда сіз неге сенесіз?
а) шпаргалкаға сенемін, әрине, емтихан – ұтыс билеті.
б) өз біліміме сенемін.
в) емтихан алушы шаршаса, мүмкін, жібере салар.
9. Сізге мамандық таңдау керек. Не істейсіз?
а) үйдің жанынан жұмыс іздеймін.
в) көп ақша төлейтін жұмыс іздер едім.
с) жер бетінде бағалы бір нәрсені ойлап табар
10. Ұсынылған үш саяхаттың қайсысын таңдар едің.
а) Қазақстан бойынша.
б) экзотикалық елдерге.
в) алдыңғы дамыған бір мемлекетке.
11.Сіз сенбілікке келдіңіз, барлық еңбек құралдары таратылып болған
а) әңгемелесіп тұрамын, сосын көремін.
б) егер жоқтарды белгілемейтін болса, үйге тез қайтамын.
в) біреумен бірлесіп, сонымен бірге жұмыс істеймін.
12. Сіз бір сиқыршы еңбек етпей-ақ өміріңізді қамсыздандырып
а) келісер едім.
б) алдымен осы тәсілмен неше адамға жақсылық жасағанын
в) бірден қарсылық көрсетер едім.
13. Сізге қоғамдық жұмыс тапсырылды. Сіздің оны атқарғыңыз
а) ұмытып кетіп, есеп сұрағанда ғана еске аламын.
б) орындаймын.
в) еске түсірмеу үшін түрлі сылтау іздер едім.
14. Сіз өте керемет, бірақ әйгілі емес мұражайда
а) міндетті түрде айтып, оларды сол мұражайға апаруға
в) қалай боларын білмеймін.
с) несіне айтам, әркім не істейтінін өзі шешсін.
15. Ұжымға пайдалы жұмысты кім атқаратындығы туралы мәселе
а) қолымды көтеріп, өзімнің ниетімді білдірер едім.
б) менің фамилиямды біреудің атағанын күтер едім.
в) келісе алмаспын, мен өз уақытымды бос өткізбеймін.
16. Сіздер жолдастарыңызбен жылы күнде саяжайға демалуға жиналдыңыздар.
а) жоспарға сай саяжайға барам.
б) бармаймын, әрине, қаламын.
в) жолдастарымның не айтатынын күтемін.
17. Сіз ит асырап алмақ болдыңыз. Берілген үш
а) қаңғыбас күшік.
б) белгілі, үлкен ит.
в) тегі аз кездесетін бағалы күшік.
18. Сіз демалуға жиналдыңыз. Кенет "өте қажет жұмысты"
а) демалыс туралы құқығыңызды еске түсіресіз.
б) орындау керек болғандықтан, атқарамын.
в) басқалардың не дейтінін күтер едім.
19. Сізді балағаттап жатыр. Сіз не істер едіңіз?
а) өзі тәрізді мен де балағаттаймын.
б) бұл мен үшін көңіл бөлер нәрсе емес.
в) байланысымды үзер едім.
20. Скрипкада сіз өте жаман ойнайсыз. Сізді ата-анаңыз
а) әрине, ойнаймын.
б) ойнаймын.
в) мақтаған, әрине,жақсы, бірақ ойнамауға тырысар едім.
21. Сіз қонақ күтетін болдыңыз. Сіз не істер
а) барлық тағамды өзіңіз даярлайсыз.
б) дүкеннен сатып аламын.
в) қонақтарды кофе ішуге шақырамын.
22. Кенет сіз мектептің бір себептермен жабылғаннын естідіңіз.
а) керемет қуанамын, қыдырып, өмірдің қызығына батар едім.
б) білімді жетілдіруге жоспар құрып, мазасызданар едім.
в) жаңа хабарды күтер едім.
23. Егер сіздің көзіңізше достарыңыздың мақтап жатса, сіз
а) ыңғайсызданып, қызғанар едім.
б) мен қуанар едім, өйткені менің де қадірім
в) мен бәрімен бірге қолдайтын ем.
24. Сізге ерекше ұялы телефон сыйлады. Сізді
а) денсаулығым жоғары – берер едім.
б) менде қаламның жоқтығын айтып, қашып кетуге тырысар
в) төбелесер едім, сыйлықты бермеймін.
25. Жаңа жыл келгенде, бәрінен жиі ойлайтыныңыз не?
а) жаңа жылдық сыйлық.
б) демалыс күндері және еркіндік жайлы.
в) қалай өмір сүрдім,енді қалай өмір сүретінімді.
26. Музыканың сіздің өміріңіздегі алатын орны қандай?
а) музыка маған билеу үшін керек.
б) жан дүниемді рахат сезімге бөлейді.
в) музыка маған керек емес.
27. Үйден ұзақ уақытқа кеттіңіз, алыс жерде өзіңізді
а) туған жерлерім түсіме кіреді.
б) өзімді үйдегіден жақсы сезінемін.
в) байқамадым.
28. Кейде ақпараттық телебағдарламаларды көру барысында көңіл-күйіңіз бұзылады
а) жоқ, егер менің ісім жақсы жүріп жатса.
б) ия, қазіргі уақытта жиі мазалайды.
в) байқамадым.
29. Сізге алыс таулы ауылға кітап салып жіберуді
а) қызығын таңдап апарамын.
б) өзіме қажет емес кітап менде жоқ.
в) егер барлығы әкелсе, мен де апарамын.
30. Сіз өзіңізге қымбат бес тұлғаны, бес тарихи
а) ия, сөз жоқ, айта аламын.
б) жоқ, дүниеде қызықтар көп.
в) ойланбаппын, санау керек.
31. Біреудің ерлігі жайлы естігеніңізде, сіздің басынызға жиі
а) әрине, бұл адамның жеке өзіндік қызығушылығы болды.
б) атағы шығудан оның жолы болған.
в) таңырқауым басылар емес және оған риза боламын.
Жауаптар үшін көп рахмет!
Алынған мәліметтерді өңдеу.
Оқушылардың әр жағдайда жасаған тандауларын міндетті түрде санап,
10, 17, 21, 25, 26 сандары жауаптардың
Таңдаған нұсқаларының саны 13 және одан жоғары болса,
Қ 02 18 19 сұрақтарды есептемеу а; 1,
Қатар б; 5, 7, 13, 16, 18, 20,
Қатар в; 2, 3, 6, 8, 9, 11,
Тандаған сұрақтарының саны 13 және одан жоғары болатын
Қатар а; 2, 3, 5, 7, 8, 12,
Қатар б; 1, 4, 6, 9, 11, 19,
Қатар в; 14, 15 сұрақтарын есептемеу.
Қалған тандаулар оқушылардың тұрақсыз қызба мінез-құлықты адамгершілігі қалыптасқандығын
Осының негізінде эксперимент барысында жоғары класс оқушылары өздерінің
Оқушылардың рухани-адамгершілікке негізделген білім деңгейлерінің төмен болуы, біздің
Келесі кезеңде қалыптастыру экспериментінің мазмұнын ашу үшін экспериментке
зерттеу барысында жасаған тұжырымдама негізінде ұлттық және жалпы
жоғары класс оқушыларының рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастыруда қажетті білім
Бұл кезеңде оқушылармен әңгімелесу, сұрақ-жауап, сауалнама, сұхбат жүргізу,
Қалыптастыру эксперименті барысында жоғары класс оқушыларына төмендегідей
Жоғары класс оқушыларының бұл пікірлерінен олардың алдағы тұрған
Зерттеу барысында ұлтты әдет-ғұрып, салт-дәстүр, ұлтқа тән адамдық
Сонымен, біз зерттеу барысында қазіргі кезеңдегі жағдайға жоғары
Осы орайда тәрбие жүйесі өз алдына және сырттай
Адамгершілікке тәрбиелеу жүйесінде тұжырымдамада көрсетілген "тәрбие арқылы білім
Жаңа әлеуметтік-мәдени жағдайда жоғары сынып оқушыларын адамгершілікке тәрбиелеу
Сонымен, қалыптастыру эксперименті кезіңде жоғары класс оқушыларының
қазіргі кезеңде рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастыруға байланысты жүргізілген түрлі
Эксперименттік тәрбие жұмысының негізіне қазіргі кезеңдегі жағдайда жоғары
"Мақал-мәтел" әдістемесі
(психол.ғ.к. С.М.Петрованың құрастыруы бойынша)
Жеке тұлғаның өсуі мен тәрбиенің соңғы мақсатын бағалау
Мақсаты: Оқушылардың адамгершілік тәрбиесінің деңгейін анықтап, оқушыны өзіне,
Жүргізу барысы: Оқушыларға 60 мақал-мәтел жазылған үлестірме қағаздар
1 ұпай – елеусіз түрде келісемін;
2 ұпай – жартылай келісемін;
3 ұпай – жалпы алғанда келісемін;
4 ұпай – түгелдей дерлік келісемін;
5 ұпай – сөзсіз келісемін;
Екінші жағдайда әр оқушы берілген мақалдарды түгел оқып,
1. а) Кімнің ары таза болса, сол бақытты.
б) Ұят – көз ашытатын түтін емес.
в) Күнәмен байығанша, кедей болып өмір сүрген артық.
г) Ешнәрсе жемесең де, арың үшін күрес.
2. а) Адам нанмен ғана өмір сүрмейді.
б) Ақшасы көптің тұрмысы көл-көсір.
в) Бақыт – ақшада емес.
г) Ақшаны көргенде, жүрек тыңдамайды.
3. а) Кімге бақыт қызмет етсе, сол ешнәрседен
б) Бақыт туған жерде, қызғаныш қатар туады.
в) Кім жақсы өмір сүрсе, сол ұзақ жасайды.
г) Өмір сүру – өзеннен өту емес.
4. а)Бақытсыздықтан қорқып, бақтан айырылма.
б) Адамдар бақыты шыңыраудағы су тәрізді.
в) Ақша – тірліктің жемісі.
г) Жалаңаш туған – жалаңаш өледі.
5. а) Кім ешнәрсе істемесе, сол қателеспейді.
б) Сақтансаң – құдай сақтар.
в) Құдайға сенім керек.
г) Жағасын көрмей – суға түспе.
6. а) Әркім өз бақытына – ұста.
б) Балықтай мұзға ұрынған.
в) Жартысын істеуге ғана құлқым бар.
г) Қамалды баспен бұзбассың.
7. а) Жақсы атақ байлықтан күшті.
б) Құлағың маңдайыңнан биік өспес.
в) Қалай өмір сүресің, солай қаласың.
г) Басыңнан биікке секіре алмайсың.
8. а) Өмір қайырымды адамдарсыз емес.
б) Адам – байлық, ақша – ұрыс.
в) Біздің ғасырымызда адамдар жеткілікті.
г) Ақшадан араздық туады.
9. а) Елде бар нәрсе бізді де
б) Адам тілеумен өмір сүреді.
в) Халықтан бөліну – жеке өлу.
г) Адамға – адам өктемдік етпеуі тиіс.
10. а) Әркім өзі үшін жауап береді.
б) Менің үйім – шетінде, мен ешнәрсе білмеймін.
в) Өз көйлегің деңене жақын.
г) Біздің жұмыс шет қалу.
11. а) Өзің құрысаң да, досыңды құтқар.
б) Адамдарға жақсылық істесең, өкініште қалмассың.
в) Өмір жақсылық үшін берілген.
г) Өзіне жақсылық ойласаң онда ешкімше жамандық жасама.
12. а) 100 сомың болғанша, 100 досың болсын.
б) Дастархан барысында бәрі таныс, қиын сәтте бәрі
в) Жақсы ағайын – байлықтан да артық.
г) Қара күн туса, достың жаманы қашар.
13. а) Оқығанның күні жарық, оқымағанның күні ғаріп.
б) Көп білсең, тез қартаясың.
в) Бар – байлық әлемде.
г) Ғасыр бойы үйренсең де, тентектігіңмен өлерсің.
14. а) Еңбексіз-зейнет жоқ.
б) Атқарылып болған жұмыстан тас қамал салынбас.
в) Аз ұйықтап, көп еңбек еткен бай болар.
г) Жұмыстан бай болмайсың, тезірек қарт боласың.
15. а) Заңы орындалмаса, жазғаннан пайда не.
б) Заң – өрмекшінің өрмегі тәрізді.
в) Заң бар жерде дәлелденеді.
г) Заң - таза ауа, қалай бұрыласың, солай
Алынған мәліметтерді сұрыптау. Әдістеменің мәтінінің мазмұнында өмір, адам
1) а, в - өмірге деген рухани қатынасы;
б, г - өмірге деген рухани қатынасының болмауы;
2) а, в - материалдық жағдайдың дұрыстығы;
б, г - материалдық жағдайдың төмендігі.
3) а, в - бақытты жақсы өмір;
б, г - өмірдің қиындығы мен күрделігі.
4) а, в - өмірге сенімді көзқарас;
б, г - сенімсіз көзқарас;
5) а, в - шешімді көзқарас;
б, г - өмірге абайлап қарау;
6) а, в - өмірлік бағытының айқындылығы;
б, г - өмірлік бағытының айқындалмауы;
7) а, в - өмірде жетістікте жетуге тырысу;
б, г - өмірде жетістікке жетуге тырыспау
8) а, в - адамдармен жақсы қарым-қатынас жасау;
б, г - адамдармен нашар қарым-қатынас жасау;
9) а, в - адамдармен жеке қарым-қатынаста болуы;
б, г - адамдармен ұжымдық қарым-қатынаста болуы;
10) а, в - адамдармен назарының ортасында болуды
б, г - менмендік қатынаста болу;
11) а, в - өзгелердің игілігіне қызмет ету;
б, г - өз басын ғана ойлау;
12) а, в - достықтың маңызы;
б, г - достықтың маңызы жоқ;
13) а, в - білімнің маңызы;
б, г - білімнің маңызы жоқ;
14) а, в - еңбектің маңызы;
б, г - еңбектің маңызы жоқ;
15) а, в - заңдарды сақтаудың маңызы;
б, г - заңдарды сақтаудың маңызы жоқ;
"а" және "в" бойынша бөлек "б", "г" бойынша
Алынған нәтижені негізгі ұстанымы ұпай саны мен таңдағандарын
Адамгершілік тәрбиесі төмендегі жағдаймен анықталады: "а" және "в"
Жүргізілген жұмыстар жүйесі жоғары класс оқушыларының өзіндік өмірлік
Тәжірибелік-эксперимент жұмысы барысында қазіргі кезеңде жоғары класс
Жоғарыда айқындалған құндылықтар жоғары класс оқушыларының белсенді адамгершіліктік
Бұл жұмыстармен қатар эксперимент барысында жоғары класс оқушыларының
Дегенмен, ата-аналар мектеп мұғалімдеріне рухани-адамгершілік тұрғыдан үмітпен қарап,
Сурет 6 – Жоғары класс оқушыларының өзіндік өмірлік
Сауалнамаға қатысқан ата-аналардың барлығы да қазіргі туындаған қатегездік,
Қалыптастыру эксперименті барысында сонымен бірге, ранжирлеу әдісі арқылы
Бұл әдіс жоғары класс оқушыларының күнделікті өмір тәжірибесінде
3-кесте. Жоғары класс оқушыларының адамгершілік құндылықтары иерархиясы
Реттік саны Х класс ХІ класс
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
Қайырымдылық
Достық
Ұқыптылық
Адалдық
Таным
Батылдық
Байлық
Таным
Достық
Қайырымдылық
Батылдық
Байлық
Адалдық
Іскер адам
Кестедегі көрініс 11 класс оқушыларының бірнші орынға рухани-адамгершілік
Мәселен қалыптастыру эксперименті барысында "Адамгершілік – ардың ісі",-
Ұлағатты сөздер мен бейнесөзді әңгімелер жинақтары мен ән
Сабақ барысында бейнесөз арқылы "мінез" тақырыбын ашып көрсету
Ұлы ойшылдар өздерінің нақыл сөздері арқылы мінездің ұнамды-ұнамсыз
Сабақты түсіндіру кезінде студенттерді төрт топқа бөліп, мына
1. Мінез туралы сұрақтар қойылып, жауап алынады.
2. Ұжымдық жұмыс (карточка, сызба жұмыстары, тақтамен жұмыс)
3. "Ертегі – имандылық әліппесі". Тренинг элементтерін пайдалана
Алғашқы тапсырма бойынша әр топ сұрақтарға жауап береді.
1. Мінездің жан дүниемізден алатын орны қандай? Мінездің
2. Типтік мінездер дегенімізді қалай түсінесіңдер?
3. Типтік мінез бітістері. Ол адамның қандай ерекшеліктерінен
4. Мінезді тәрбиелеудің жолдарын айтындар.
Мінез адамның адамгершілік қасиеттерін сипаттайтын іс-әрекеттер жиынтығы. Ол
Екінші тапсырма бойынша карточка арқылы сұрақ беріліп, оны
1. Жеке тұлға дегеніміз не? Жеке тұлғаның факторларына
2. Рух дегенімізді қалай түсінеміз? Екі қуатты атап
3. Адамгершілік қасиеттердің жағымды-жағымсыз түрлерін атаңдар және талдау
4. Жеке тұлғаның рухани адамгершілігін қалыптастыру жолдарын көрсетіңдер
"Адамның жақсы өмір сүруіне үш сапа негіз бола
"Ертегі – имандылықтың әліппесі" деп аталған үшінші тапсырма
Төрт топ мүшелері де күй әуенімен табандылық, әділеттілік,
Қоғамдағы жетістіктердің негізгі күш – Адам және оның
Сонымен, бұл семинар сабақ арқылы жоғары класс оқушыларының
2.3. Тәжірибелік-эксперименттік жұмыстар нәтижелері және оларды талдау
Бақылау нәтижелерінде жоғары класс оқушыларының рухани-адамгершілік құндылықтар негізінде
Эксперимент пен бақылау топтары құрамына жалпы білім беретін
Бақылау нәтижелерінде жоғары класс оқушыларының рухани-адамгершілік құндылық негізінде
Қазіргі кезеңде жоғары класс оқушыларының рухани-адамгершілік құндылықтарының деңгейі
№
Деңгейі Эксперимент тобы - 28 Бақылау тобы –
Басы
соңы басы соңы
1 Төмен
21,7 2,2 22,2 21,1
2 Орта
37 48,9 55,6 53,3
3 Жеткілікті
32,6 35,9 15,5 17,8
4 Жоғары
8,7 13 6,7 7,8
Кестедегі көріністе эксперимент тобындағы жоғары класс оқушыларының рухани-адамгершілік
Ал бақылау тобында жоғары класс оқушыларының рухани-адамгершілік құндылықтарының
Қорытынды
Мемлекетіміз тәуелсіздік алған алғашқы күннен бастап, әлемнің бәсекеге
Рухани-адамгершілік тәрбие оқушының тәртібін және рухани дағдысын қалыптастырады.
Қазіргідей нарықтық қатынасқа сатылай өтіп жатқан кезеңде қоғам
Біздің қазіргі жастар өркениетті елден үлгі аламыз деп,
Соңдықтан да қазіргі кезеңде оқушылардың рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастыру
"Рухани адамгершілік құндылық" ұғымына анықтамалар бердік;
Рухани адамгершілік құндылықтарды қалыптастырудың теориялық негіздерін айқындадық және
Осындай міндеттерді жүзеге асыра отырып, рухани-адамгершілік негізінде оқушылардың
Қазіргі кезеңде рухани-адамгершілік құндылық – адамның ортамен қарым-қатынасы,
Сонымен қатар, рухани-адамгершілік тәрбиесінің педагогикалық шарттары оқушылардың рухани
Рухани-адамгершілік құндылығы дамыған тұлға қалыптастыру бағыттарының мазмұның сипаттайтын
Қорытындылай келгенде, біздің зерттеу проблемамыз еліміздің тәуелсіздігінің болашағында
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:
Назарбаев Н.Ә. Қазақстан – 2030 «Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі
Төлеубекова Р.К. Жоғары сынып оқушыларын жаңа әлеуметтік-мәдени жағдайда
Каплиева А.К. Оқушылардың салауатты өмір сүру дағдыларын рухани-адамгершілік
Өтебаева Ә.Т. Рухани-адамгершілік тәрбие берудің қазіргі кездегі маңызы
Жұмабаев М. Педагогика. –Алматы: Ана тілі, 1992 ж.
Мұқанғалиев Е. Өміртану – ізгілік-адамгершілік белгісі.// Жалын, 2007ж.
Әбілов З., Қалиева Қ. Этнопедагогика оқулығы. – Алматы,
Баширова Ж., Өтебаева А. Мектеп оқушыларын рухани-адамгершілікке тәрбиелеудегі
Есжанов А.Е. Қазақ халқының ұлттық рухани құндылықтары жайында.
Өтебаева Ә. Рухани-адамгершілікке тәрбиелеудің шарттары.// Қазақстан Мектебі, 2006ж.,
Ахмет Иүгінекі. Қазақтар – Қазахи. 9 попул., Справочник.-Алматы,
Толстой Л.И. Чем люди живы. Сбор. Соч. –Москва,
Омарова Р.С. Халық тәлім-тәрбие бастауы.// Қазақстан Мектебі, 2000,
Шакаримова Ш.Ш. Рухани дамыған, бәсекеге қабілетті тұлға тәрбиелеудегі
Сыдықов М.Е. Жеткіншектердің рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастырудың педагогикалық диагностикасы.//
Омарова Р.С. Шығармашылық қызығушылықты қалыптастыру технологиясы. – Ақтөбе,
Төлеубекова Р.К. Халықтық педагогика адамгершілік бастауы.// Ұлағат, -Алматы,
Каплиева А.Қ. Білім жүйесіндегі рухани-адамгершілік құндылықтар.// Қазақстан мектебі,
Психология. Адамзат - ақыл-ой қазынасы. 10 том. –
Әбиев Ж., Бабаев С., Құдияров А. –Педагогика, «Дарын»,
Каплиева А.Қ. Оқушыларға рухани-адамгершілік құндылықтар арқылы тәрбие беру
Әдістемелер жинағы.
Қазақстан Республикасының білім туралы заңнамасы. –Алматы: Юрист, 2002ж.
Әлімбаев М. Халық – ғажап тәлімгер. – Алматы:
Әшімханов Д. Бес арыс. –Алматы: Жалын, 1992ж.
Омарова Р.С., Нұрмұханова Г.Е. Оқушылардың шығармашылық дербестігін қалыптастырудың
Серікқалиұлы З. Дүниетану даналығы. –Алматы: Білім, 1994ж.
Елшібеков Ж. Арыңды жасыңнан сақта. –Алматы: Жалын, 1989ж.
Қабижанұлы М. Даналық сөздер жинағы. –Алматы, 2006ж.
Төлеубекова Р.К. Қоғам дамуының жаңа кезеңіндегі адамгершілік тәрбиенің
Төлеубекова Р.К. Адамгершілік тәрбиесінің негіздері. –Алматы, Абай атындағы
Каплиева А.Қ. Мектеп оқушыларына рухани-адамгершілік тәрбие беру.// «Шоқан
Наурызбаева Ж. Әдеп тәрбиесі хақында.// Бастауыш мектеп, 1994ж.
Тұрманжанов Ө. Қазақ мақал-мәтелдері. –Алматы: Ана тілі, 1993ж.
Омарова Р.С., Құдайбердиев Т.К., Мұстаяпов А.С. Организация воспитательной
Ийна Аасамаа. Әдептен озбайық. –Алматы: Рауан, 1990ж.
Төтенаев Б. Қазақстанның ұлттық ойындары. –Алматы: Қайнар, 1994ж.
Төлеубекова Р.К. Ұлттық мұрадағы бала тәрбиесі. // Ұлағат,
Сайлауқызы С. Той дәстүрінің халықтық тағылымы // Этнопедагогика.
Кожахметова К. Казахская этнопедагогика: Метадология, теория, практика. –
Игенбаева Б.Қ. Адамгершілік сабақтары. – Алматы: Дәуір, 2001.-174б.
Лоусон Т., Геррот Д. Социология. «А-Я». Словарь-справочник /Пер.
Уәлиханов Ш. Таңдамалы. – Алматы: «Жазушы», 1985. –
Қазақ Совет энциклопедиясы. Том 4. «ДОК-ИМАНТАУ» /Бас ред.
Қазақ тілінің түсіндірме сөздігі. Том 4. «Ж-К»» «ЖАТТАНДЫ-КЕСУ»
Философский энциклопедический словарь. «А-Я» /Гл. ред. Л.Ф.Ильичев и
2
Тәрбие заңдылықтары
- «Адамға ең бірінші білім емес, тәрбие беру
- «Қайырымдылық бақытқа жету үшін керек. Ол табиғи
- «Адамдар туралы айтсақ, оларды қосатын, байланыстыратын дәнекер,
Тәрбие принциптері
- Тәрбиенің адамды бақытты және белсенді қоғамдық өмірге
- тәрбиенің өмірмен, еңбекпен байланыстылығы;
- адамдармен қарым-қатынаста тәрбиелеу;
- тәрбиені ізгілендіру;
- тұлғалық қатынас.
Тәрбиенің мақсаты
«Адамның өмір сүру мақсаты ең жоғарғы бақытқа жету
Тәрбиенің мазмұны
Адамгершілік, эстетикалық, еңбек, ақыл-ой, патриоттық, имандылық, дене тәрбиесі.
Тәрбиенің әдістері
Үйрету, жаттықтыру, сендіру, мінез-құлықтағы тең орта шаманы табу
Тәрбиенің құралдары
Еңбек, қарым-қатынас, өнер, табиғат, ғылым негіздері.
Тәрбиенің нәтижесі
«Біз жақсы мінез-құлық пен ақыл-парасатқа ие болған кезде
Қоғамның
әлеуметтік
тапсырысы
Мақсаты:
текті, парасатты, ізгі, әділ адамды тәрбиелеу
Міндеттері:
құтты білімді дарыту, парасаттылыққа үйрету, мәдени құндылықтарды игерту,
Мазмұны:
- табиғат, қоғам, іс-әрекет тәсілдері туралы білім жүйесі
- санаткерлік және тәжірибелік іс-әрекет біліктері мен дағдының
- шығармашылық, ізденгіштік іс-әрекет тәжірибесі
- құндылық қатынастар тәжірибесі
Құралдары:
халық шығармашылығы, іс-әрекет, жаратылыстану негіздері
Әдіс-тәсілдері:
үйрету, түсіндіру, өнеге, ынталандыру
Ұйымдастыру түрлері:
пікірталас, ақыл-кеңес, тәрбиелік жағдаят
Тапсырмалар:
сұраққа жауап беру, ұғымдардың мәнін ашып көрсету
Тәрбиешінің
әрекеттік құрал-жабдықтары
Нәтиже
текті, парасатты, ізгі, әділ кісі
Білім беру мазмұны
Жалпы элементтері – құттың төрт діңгегі
Нені қамтамасыз етеді
Әділет
Дәулет
Ақыл
Қанағат
Әділетті қоғам құру
Бақытқа жол көрсету
Парасаттылықты тәрбиелеу
Құндылық бағдарды қалыптастыру
МАҚСАТЫ:
Жетілген тұлғаны тәрбиелеу
Ізгілендіру идеясы
Адамгершілік тәрбие
Ақыл-ой тәрбиесі
Эстетикалық тәрбие
Еңбек тәрбиесі
Құқықтық тәрбие
Имандылық тәрбиесі
Отбасы тәрбиесі
Адами қасиеттер
Білім, ақыл, тіл
Сұлулық, өнер
Еңбек-тіршілік көзі
Әділет ережелері
Ислам қағидалары
Халық педагогикасы
Тұлғаның үйлесімді дамуы
М.Қашқари ілімінде тәрбие мазмұнының тұжырымдалуы
Қазіргі педагогика ғылымындағы тәрбие мазмұны
Тұлға қалыптасуындағы білімнің жетекші ролі, парасаттылық, даналық –
Адами қасиеттерді жетілдіру, ізгілікке баулу, адам бітіміне тән
Исламдық құндылықтар – адамгершілік тұғыры
Табиғат пен адам арасындағы қатынас, табиғатты ерекше құндылық
Халықтық өнердегі көркемдікті түсіну, сұлулықты бағалау, әсемдікті сезіну
Денсаулықтың кепілі денені шынықтырудағы халықтық тәжірибені дәріптеу
Еңбек - тұлғаның адамгершілік жетілуін бағалау өлшемі
Түркі халқының ұлылығын паш ету, туған еліне, жеріне
Ақыл-ой тәрбиесі
Адамгершілік тәрбиесі
Имандылық тәрбиесі
Экологиялық тәрбие
Эстетикалық тәрбие
Дене тәрбиесі
Еңбек тәрбиесі
Патриоттық тәрбие
Оқушылардың рухани-адамгершілік құндылықтарын қалыптастыру
мақсаты
Өзінің қадір-қасиетін сақтау, адал болу, ержүрек болу, өзін-өзі
Принциптері, қағидалары
ҚР «Білім туралы» заңы, ҚР Конституциясы, ҚР «Қазақстан
Нормативтік негіздері
Ранжирлеу әдісі, тест, сауалнама, тренинг, бақылау, әңгіме т.б.
әдістері
Салт-дәстүр, әдет-ғұрып, таным-наным және т.б.
құралдары
- орталықтар жұмысы
- ұлттық мейрамдар
- халықтық мейрамдар
Түрлері, формалары
Рухани-адамгершілік құндылықтары қалыптасқан адам
Нәтижесі
Танымдық бағыт
Таным мәдениеті, интеллект, білім, ақыл-ой мәдениеті, шығармашылық, сындарлы
Әлемдік бағыт:
Азаматтық, толеранттылық, патриотизм, белсенді өмірлік позиция, ұжымшылдық, адам
Ұлттық бағыт:
Салт-дәстүрді, тілді, дінді, әдет-ғұрыпты құрметтеу, ұлттық сана, ұлтжандылық,
РУХАНИ – АДАМГЕРШІЛІК ҚҰНДЫЛЫҚ
Дүниетаным бағыты:
Ғылыми, білімдік дүниетаным, танымдық дүниені қабылдау, дүниені түсіну,
Салауатты өмір салты:
Экологиялық мәдениет, спорт, санитарлық-гигиеналық нормаларды сақтау, жағымсыз қылықтардан
Адамгершілікке тәрбиелеу жүйесі
Оқушы
Мұғалім
Мақсаты, міндеті, мазмұны
Мектеп ұжымындағы қарым – қатынас
Адамгершілік
Психологиялық ахуал
Толеранттылық ынтымақтастық
демократиялық
Оқыту процесіндегі тәрбие
Сабақтан тыс іс-әрекет
Жалпы білім беретін пәндердегі факторлар көрінісі
Дәстүрлі емес сабақтар:
Рөлдік ойын дөңгелек үстел
Конференция
Ашық ойлау
КВН
Диспут
Интегралды
Шығармашылық
Кеңес сабақ
Сынақ сабақ
Саяхат сабақ
Диалог сабақ
Іскерлік аукцион
Зачет
Лекция
Практикум
Экскурсия
Ақыл-ой
Модельдеу
Ықпалдасқан тәрбие түрлері
Мектептен тыс
Мекемелер
Орталықтар Бірлестіктер
студиялар
Сыныптан тыс жұмыстар
Үйірмелер
Кештер
Клубтар
Секциялар
Олимпиада
Дебат
Сайыстар
Іскерлік ойын
Экскурсия
Зеректер сайысы
Таңғажайып ойындар
Жетінші сезім
Кездесу
Көрме
Газет шығару
Сабақ үстінде оқыту мен тәрбиенің интеграциясы: гуманитарлық цикл
Тарих
Әдеп
Құқық
Орыс тілі
Орыс әдебиеті
Ағылшын тілі
Түрік тілі
Араб тілі
Макро
Мезо орта
Микро орта
Мего орта
Қоғам мемлекет ел Этномәдени жағдайлар
Отбасы, көрші-қолаң, Құрбы-құрдас, Тәрбиелік ұйымдар
Діни ұйым
Туған жері, БАҚ
Субмәдениет
Аймақтық жағдай
Космос,
планета, әлем
Ата-аналармен жұмыстар
Мектептен тыс жұмыстар
Сыныптан тыс жұмыстар
Өзін-өзі басқару
Ата-аналар клубы
Жиналыстар
Кездесулер
Ашық әңгіме
Семинар
Тренинг
Шығармашылық сарайлар
Орталықтар
Жас техниктер
Өнер мектебі
Стадиондар
Галереялар
Спорт мектептері
Компьютерлік орталық
Драма үйірмесі
Бейнелеу студиясы
Хор, би
Студиясы
Спорт секциясы
Шахмат клубы
Шашка клубы
Модельдеу
Жұмсақ ойыншық шеберханасы
Орталық
Дарын
Ғұламалық топ
Ұлан
Бизнес-клуб
Баспасөз клубы
Меценаттық жұмыстар
Ұжымдық жұмыстар
Топтық жұмыстар
Дербес жұмыстар
Нәтиже
Өзін-өзі дамытқан, өз ісіне өзі жауап бере алатын,