ЖОСПАР
Кіріспе 2
І. Мемлекеттің қаржылық жүйесі және қаржылық қызметі.
1.1 Мемлекеттің қаржы жүйесі 4
1.2 Мемлекеттің қаржы жүйесінің қызметі. 11
ІІ. Қазақстан Республикасының қаржы жүйесінің ерекшеліктері 17
2.1. Қазақстан Республикасының қаржы жүйесінің моделі 17
ІІІ. Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі туралы актілер жинағы
Қорытынды 30
Қолданылған әдебиеттер 31
Кіріспе
Өзінің әлеуметтік–экономикалық қызметтерін атқару үшін мемлекет қажетті көлемде
Қаржының қоғам және жекелеген азаматтардың өмірінде алатын орны,
Қазақстан Республикасының қаржы жүйесі он жыл ішінде өте
І. Мемлекеттің қаржылық жүйесі және қаржылық қызметі.
1.1 Мемлекеттің қаржы жүйесі
Қаржы – бұл қоғамда қалыптасқан экономикалық қатынастар жүйесіндегі
Дәлірек айтқанда, тауар-ақша қатынастары, яғни, сату-сатып алу қатынастары
Белгілі ғалым В.И.Белинский қаржыларды экономикалық категория және қаржылық
Сондықтан, қаржылық ресурстар деген ұғымды қарастырғанда олардың мемлекет
Мемлекетті басқарудың ең жақсы тәсілі ақша қаражаттарының көмегімен
Танымал ресейлік ғалым О.Н.Гордунова қаржы жүйесін екі тұрғыда
әрқайсысы тиісті ақша қорларын құратын және пайдаланатын қаржылық
өздерінің құзірет шегінде қаржылық қызметті жүзеге асыратын мемлекеттік
Ал, қаржылық институттардың жиынтығы мемлекеттің қаржы
жүйесін құрады. Қаржы жүйесі мынадай буындардан тұрады:
федералдық, федерация субъектілерінің бюджеттерінен және муниципалдық бюджеттерден тұратын
бюджеттен тыс орталықтандырылған мақсатты қорлар;
бюджеттен тыс орталықтандырылмаған мақсатты қорлар;
шаруашылық субъектілері мен салалардың қаржылары;
мүлікті және жеке басты сақтандыру;
мемлекеттік және банктік кредит;
Ұйымдастырылуы бойынша қаржы жүйесін мемлекеттік қаржылық мекемелері, яғни,
Қаржылық органдар жүйесін әдетте қаржы министрлігі басқарады. Қаржы
Экономикалық теория курсынан қоғамдық қатынастар құрамына кіретін ақшалай
Қазақстандық экономист В.Д.Мельников қаржылардың қаржылық қатынастарының қалыптасуын және
Осы ұдайы өндірістің төрт сатысы арқылы қоғамдық өндіріс
Қоғамдық өнімдердің әлгіндей екі формаға қалыптасуы, олардың әрбір
Тапқан пайданың немесе табыстың бір бөлігі орталықтандырылған қорларды
Мемлекеттік ақша қорлары әрқашанда мемлекеттің қаржылық қызметінің түпкілікті
ақша қорларын жұмылдыру;
мемлекеттік кәсіпорындармен ұйымдарды ақшалай қамтамасыз ету;
бақылау;
Бірінші функцияның мәні мынада: әлгінде қаржылар туралы сөз
Сонымен, қаржы жүйесі деп мемлекеттің ақшалай қорларын қалыптастыру,
Ал, қаржылық – экономикалық институттар дегеніміз мемлекеттің ақша
Жалпы мемлекеттік орталықтандырылған қаржылар. Бұлар республикалық бюджет арқылы
Жергілікті орталықтандырылған қаржылар. Жергілікті өкілетті органдардың бюджеттері арқылы
Мемлекеттік банкілердің қаржылары. Осы банкілердің судалық және басқа
Мемлекеттік мүліктерді және жеке міндеттерді сақтандыру қаржылары. Осы
Ал, мемлекеттік емес заңды ұйымдар мен мекемелердің және
Орталықтандырылмаған институттарға мыналар жатады:
ведомоствалардың және басқа да басқару орталықтарының орталықтандырылған ақша
Мемлекеттік шаруашылық субъектілерінің қаржылары. Осы субъектілерінің, яғни, мемлекеттік
Мемлекеттік бюджеттік ұйымдар мен мекемелердің қаржылары. Осы субъектілердің
Қаржылық – экономикалық институттар түрлеріне және меншік нысандарына
Республика меншігінде ақша қорларын көрсететін институттар (республикалық бюджет,
Әкімшілік – аумақтық меншіктерге жататын ақша қорларын көрсететін
Шаруашылықты толығымен жүргізуге немесе тікелей басқаруға құқтары бар
Жоғарыда аталған объектілерге берілген ақша қаражаттары жөніндегі автономдық
1.2 Мемлекеттің қаржы жүйесінің қызметі.
Қаржы жүйесінің қызмет атқару механизмдерін зерттеу үшін оның
Мемлекет пен шаруашылық субъектілерінің арасындағы өндірістік қорларды иемдену,
Мемлекет пен шаруашылық субъектілерінің пайданы, таза табысты және
Мемлекет пен халықтың, азаматтардың табыстарын қалыптастыру, бөлу және
Мемлекет пен шаруашылық субъектілерінің мемлекеттік орталықтандырылған ақша қорларын,
Мемлекеттің өндірістік емес бюджеттен қаржыландырылатын ұйымдар мен мекемелердің
Қаржылық банктік жүйе институттарының арасындағы қатынастар;
Шаруашылық субъектілерінің өзара қатынастары, сондай – ақ олардың
Мемлекеттің сыртқы экономикалық ғылыми – техникалық қызмет процестерінде
Қаржылық қатынастардың жиынтығы қазіргі кезде “салықтар” атты экономикалық
Сонымен, қаржылар тұтас тұрғыда сипатталады. Алайда, осы тұтастық
Қаржылық механизмнің негізгі элементтеріне мыналар жатады:
Қаржылық бюджеттік жоспарлау және болжамдау;
Қаржылық ресурстарды тікелей басқару және жан жақты бағдарлау;
Қаржылық ресурстардың құрылуына, бөлінуіне және пайдаланылуына бақылау жүргізу;
Қаржылар мен салықтардың, бюджеттің өндіріске және халықтың әл
Сонымен қаржы жүйесін экономикалық тұрғыда қарастырайық, оның мынадай
Қаржылық қызмет деп өз меншігіне ақша қаражаттарын жұмылдыру
Ақша қаражаттарын олардың иелерінен мәжбүрлі және қайтарылмайтын түрде
Ақша қаражаттарын олардың иелерінен мәжбүрлі, бірақ қайтарылатын түрде
Ақша қаражаттарын ерікті және қайтарылмайтын түрде жұмылдыру (өз
Ақша қаражаттарын ерікті және қайтарылатын түрде жұмылдыру. Мысалы,
Қор ұстаушының (иесінің) өз комерциялық қызметінен түскен табыстарын
Эмиссия, айналымға жаңадан ақша (немесе бағалы қағаздар) шығару.
Ақша қорларын бөлудің негізгі әдістері:
Қаржыландыру, яғни, белгілі бір қордан нақты алушыға бөлінетін
Кредиттеу (несиелеу), яғни, белгілі бір қордан нақты алушыға
Қор ұстаушының (бұл жерде мемлекеттің) өз қаржылық міндеттерін
Ақша қорларын пайдалануды ұйымдастыру әдістері:
Ақша қорларын пайдаланудың тәртібін белгілеу;
Ақша қаражаттарын пайдаланудың лимиттерін және қаржылық нормативтерін белгілеу;
Ақша қаражаттарын пайдалану жоспарларын жүзеге асыру;
Ақша қорларын пайдаланылуына бақылау жүргізу;
Мемлекеттің қаржылық қызметі нақты құқтық нысандар бойынша жүзеге
Мемлекеттік органдар қаржылық қызметті жүзеге асару кезінде өздерінің
Қаржылық-құқтық актілер мазмұнына қарай нормативтік және жекелеген түрлерге
Нормативтік қаржылық – құқтық акті жалпы ережелерді құрайды.
Жекеленген қаржылық – құқтық акті белгілі бір мәселені
Осындай актілерді қабылдау мемлекеттің қаржылық қызметінің құқтық нысаны
ІІ. Қазақстан Республикасының қаржы жүйесінің ерекшеліктері
2.1. Қазақстан Республикасының қаржы жүйесінің моделі
Қазақстан Республикасының қаржы жүйесінің модельдерін оқыту ұстамдық ерекшеліктерін
Күрделі жүйелі дағдарыс жағдайында дербестікті иелену. Қазақстан Республикасының
Ақша қаржы жүйесінің қалыптасу процесінің аяқталмауы, тәуелсіздіктің он
Қабылданған ақша – қаржы жүйесінің моделінің ашықтылығы. Ол
Жалпы меншік құрылымындағы коорпоративтік инвесторларды иелену. Халықтың менталитетіне
Тұрғындардың нақты сектордан қаржылық сектордың бөлінуі.
ІІІ. Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі туралы актілер жинағы
3. Қазақстан Реслубликасының Қаржы министрлігі
туралы. (Қаржымині)
Е Р Е Ж Е
1. Жалпы ережелер
Қазақстан Республикасының Қаржы министрлігі (бұдан әрі Министрлік) басшылықты,
Министрлік өз қызметін Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңдарына,
Министрлік мемлекеттік мекеменің ұйымдық-құқтық нысанындағы заңды тұлға болып
Министрлік азаматтық-құқтық қатынастарға өз атынан түседі.
Министрліктің, егер заңдарға сәйкес үәкілеттік берілсе, мемлекеттің атынан
Министрлік өз құзіретіндегі мәселелер бойынша заңдардабелгіленген тәртіппен бұйрықтар
Министрліктің штат санының лимитін Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітеді.
Министрліктің заңды мекен-жайы: 472000, Астана қаласы, Жеңіс даңғылы,
Министрліктің- мемлекеттік мекеменің толық атауы – “ Қазақстан
Осы Ереже Министрліктің құрылтай құжаты болып табылады.
Министрліктің қызметін қаржыландыру тек республикалық бюджеттен ғана жүзеге
Министрлікке өзінің функциялары болып табылатын міндеттерді орындау тұрғысында
Егер Министрлікке заң актілерімен кірістер әкелетін қызметті жүзеге
Негізгі міндеттері
10. министрліктің негізгі міндеттері:
1) салық және ақша-несие саясатымен өзара іс-қимылда мемлекеттік
мемлекеттік салық саясатын әзірлеуге және іске асыруға қатысу;
мемлекеттік меншікті пайдаланудың мониторингі жүйесін жасау және дамыту,
ұтымды үкіметтік және мемлекет кепілдік берген қарыз алуды
жүзеге асыру;
үкіметтік заемдар мен Қазақстан Республикасы резиденттерінің мемлекеттік емес
мемлекеттік және мемлекет кепілдік берген борыштың мониторингі
республикалық және жергілікті бюджеттерді жоспарлау мен
олардың атқарылуы, бухгалтарлік есеп, есептілік және аудит бойынша
республикалық және өз құзіретінің шегінде жергілікті бюджеттер қаражатының
бухгалтарлік есепті, сондай-ақ республикалық және жергілікті
бюджеттердің атқарылуы туралы есептілікті енгізуді және жүзеге асырудың
Қазынашылық жүйесін ақпараттандырудың бірыңғай саясатын жүргізуді ұйымдастыру;
өзіне заңдармен жүктелген өзге де міндеттер болып табылады.
Функциялары
11 Министрлік заңдарда белгіленген тәртіппен мынадай функцияларды жүзеге
1) мемлекеттік қаржыны және мемлекеттік меншікті басқару саласында
мемлекеттік жіне өзге де бағдарламаларды, стратегиялық жіне
индикативтік жоспарларды әзірлеуге қатысу;
негізгі макроэкономикалық көрсеткіштерді әзірлеуге қатысу;
республикалық және жергілікті бюджеттерге түсетін түсімдерді болжамдау;
Қазақстан Республикасының Экономика министрлігімен және
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкісімен бірлесіп, мемлекеттік және
Түсетін түсімднр мен шығыстар көлемінің есептемелері,
үкіметтік борыш және мемлекеттік кепілдіктер беру лимиттері бойынша,
Қарыз алу лимиттерін, сондай-ақ ерекше маңызды жергілікті
бюджеттік бағдарламалар бойынша шығыстардың ең аз мөлшерін жергілікті
Тиісті қаржы жылына арналған республикалық бюджет туралы заңның
мемлекеттік қаржы, фиксалдық саясат және мемлекеттік
меншік саласында заңдардың қолданылу тәжірибесін талдау және қорыту,
бюджеттік, салықтық және кедендік саясат, бухгалтерлік есеп пен
өз құзіретінің шегінде қосарланған салық салуды болдырмау туралы
жер қойнауын пайдалануға арналған келісімшарттардың
салықтық сараптамасын жүзеге асыру, сондай-ақ салық қызметі органдарымен
халықаралық шарттардың, келісімшарттардың және
келісімдердің жобаларын дайындауға қатысу;
жергілікті бюджеттердің шоттарын, мемлекеттік мекемелердің шоттарын жүргізу
бекітілген республикалық бюджеттің жылдық көлемі шегінде республикалық
республикалық бюджеттен шығыстарды қаржыландыруды
және несиелендіруді жүзеге асыру;
республикалық бюджеттің атқарылуы туралы жылдық есеп
берулерді, сондай-ақ ерекше маңызды бағдарламаларды орындау жөніндегі есеп
республикалық бюджеттің атқарылу барысы туралы және
үкіметтік борыштың негізгі сомасын өтеу туралы айлық және
республикалық бюджеттен қаржыландырылатын
мемлекеттік мекемелердің шығыстары сметасының дұрыс жасалуын және бекітілуін,
жергілікті бюджеттердің әзірленуін және атқарылуын жүзеге асыру
Үкіметтің резервін жоспарлау, есептеу, қалыптасуын талдау
және мақсатты пайдалануын бақылау;
республикалық және жергілікті бюджеттердің атқарылуын
талдау;
республикалық және жергілікті бюджеттерге арналған
бірыңғай бюджеттік жіктеме мен қаржылық есептіліктің бірыңғай әзірлеу
Қазынашылық комитеті мен оның аумақтық бөлімшелерінің шоттарындағы ағымдағы
Заңды тұлғалардың тапсырмалары бойынша ұлттық, та
шетелдік те валютадағы ақша аударымдарын жүзеге асыру, төлем
Бухгалтерлік есеп пен аудит саласында, оның ішінде өз
құзыретінің шегінде аудиторлық қызметті лицензиялау саласында уәкілетті органның
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банкідегі Қазынашылық комитетінің тиісті шоттары
үкіметтік заемдардың қаржылық шарттарын белгілеу,
жергілікті атқарушы органдардын заемдарды тартуын келісу;
мемлекеттің кепілділігімен тартылатын мемлекеттік емес
заемдардың және жергілікті атқарушы органдар шарттарына қаржылық сараптама
Қазақстан Республикасы үкіметінің тапсырмасы бойынша
келіссөздер жүргізу, үкіметтік заемдардың шарттарына қол қою, Қазақстан
Олар бойынша мемлекеттік кепілдіктер берілген барлық
мемлекеттік заемдарды, мемлекеттік кепілдіктерді және мемлекеттік емес заемдарды
Үкіметтік заемдарды алу, пайдалану, өтеу және оларға қызмет
Қазақстан Республикасы үкіметі мен жергілікті атқарушы
органдардың заемдарын, Қазақстан Республикасының мемлекеттік борышын алудың, өтеудің
Үкіметтік борыштың құрылымын оңтайландыру жөніндегі,
мемлекеттік борышты қайта құрылымдау, мемлекеттік қарыз алу тәуекелдерін
Республикалық бюджетте көзделген және Қазақстан
Республикасы үкіметінің шешімдеріне сәйкес инвестициялық, мемлекеттік бағдарламаларды және
Үкіметтік сырқы заемдар туралы келісімдерді бекіту үшін
қажетті құжаттарды дайындауға қатысу;
түпкі заемшылар мен екінші деңгейдегі банктердің үкіметтік заемдардың
мемлекеттік сатып алу жөніндегі уәкілетті органмен бірлесіп, үкіметтік
үкіметтік заем, мемлекеттік кепілдігі бар мемлекеттік емес
заем және кейінгі үкіметтік қарыз алумен байланысты грант
Қазақстан Республикасының Ұлттық Банк імен келісім
бойынша конкурстықн негізде үкіметтік заемға, мемлекеттік кепілдігі бар
уәкілетті банктер-агенттермен бірлесіп республикалық
бюджеттен бөлінген қаражатты өндіріп алу жөнінде түпкілікті заемшылармен
еркін кеден аймағын құру туралы ұсыныстарды дайындауға
қатысу;
Қазақстан Республикасы Мемлекеттік кіріс министрлігімен
бірлесіп кедендік төлемдер мен салықтарды төлеудің тәртібін айқындау,
өзіне заңдармен жүктелген өзге де функциялар.
Құқықтары
Министрліктің негізгі міндеттерін іске асыру және өз
функцияларын жүзеге асыру ушін заңдарда белгіленген тәртіппен:
мемлекеттік органдардан, өзге де ұйымдардан және жеке
тұлғалардан Министрлікке жүктелген функцияларды жүзеге асыру үшін қажетті
өз құзыретінің шегінде барлық мемлекеттік органдардың, өзге
де ұйымдардың және жеке тұлғалардың орындалуы үшін міндетті
Қаржы министрлігінің қарауындағы комитеттер мен
мемлекеттік ұйымдардың бұйрықтарын, өзге де актілерін тоқтатуға немесе
акционерлік қоғамдағы мемлекеттің үлесіне және
республикалық меншіктегі басқа да мүлікке иелік етуге, пайдалануға,
лицензиялауды жүзеге асыруға;
республикалық мемлекеттік кәсіпорындарды мемлекеттік
басқару органының, сон дай-ақ оларға қатысты мемлекеттік меншік
өз құзыретіндегі мәселелер бойынша халықаралық ұйымдармен жүзеге асыруға;
бірыңғай қазынашылық шоттағы және Қазынашылық
комитеттің корреспонденттік шоттарындағы ағымдағы қалдықтарды Үкімет белгілеген тәртіппен
бөлінген қаражат қазынашылық рұқсаттарда көзделмеген
мақсаттарға пайдаланылған жағдайда қаржыландыруды қайтарып алуға, тоқтата тұруға;
жергілікті атқарушы органдардан облыстардың, Астана және Алматы қалаларының
қымбат бағалы металдар мен асыл тастарды басқаруды,
есебін және сақтауды ұйымдастыруды жүргізуге;
ұлттық және шетелдік валютада банктік операциялардың
жекелеген түрлерін жүзеге асыру;
мемлекеттік қаржы жүйесі органдарының мамандарын қайта даярлау жөніндегі
өз құзыретінің шегінде заңды тұлғалардың қаржылық
тәртіпті сақтауын бақылауды және қадағалауды, сондай-ақ оларды заңдарда
Қазақстан Республикасы Үкіметінің шешімдеріне сәйкес және республикалық бюджетте
өзіне заңдармен жүктелген өзге де құқықтарды жүзеге асыруға
4. Министрліктің мүлкі
Министрліктің жедел басқару құқығында оқшауланған мүлкі
болады. Министрліктің мүлкі өзіне мемлекет берген мүлктің, сондай-ақ
Министрлікке бекітілген мүлк республикалық меншікке жатады.
Министрліктің өзіне бекітілген мүлікті өз бетінше иеліктен
5. Министрліктің қызметін ұйымдастыру
16. Министрлік пен олардың аумақтық органдарын қоса есептегенде
17. Министрді Қазақстан Реслубликасының Президенті қызметке
тағайындайды және қызметтен босатады. Министрдің өзінің ұсынуы бойынша
18. Министр Министрліктің жұмысын ұйымдастырады және оған басшылық
19. Министр осы мақсатта:
өзінің орынбасарлары мен Министрліктің құрылымдылық бөлімшелері басшыларының міндеттері
заңдарға сәйкес Министрліктің қызметкерлерін қызметке тағайындайды және қызметтен
заңдарда белгіленген тәртіппен Министрліктің қызметкерлеріне тәртіптік жаза қолданылады;
Министрліктің бұйрықтарына қол қояды;
өз құзыретінің шегінде Министрліктің құрылымдылық бөлімшелері туралы ережелерді
Қазақстан Реслубликасының Үкіметі бекіткен штат саны лимитінің шегінде
қолданылып жүрген заңдарға сәйкес барлық мемлекеттік органдарда
заңдарға сәйкес өзге де өкілеттіктерді жүзеге асырады;
20. Министрлік қабылдаған шешімдер министрдің немесе оның міндетін
21. Бірінші вице-министр министр болмаған уақытта оның міндетін
22. Вице-министрлер министр белгілеген өздерінің міндеттері мен өкілеттерінің
23. Министрліктің министрдің жанындағы консультативтік –кеңесші орган болып
24. Министрліктің мемлекеттік қаржы саясатын жүргізу жөніндегі функцияларды
25. Министрліктің қызметін ұйымдастырудағы өзге де мәселелер, лауазымды
6. Министрлікті қайта ұйымдастыру және тарату
26. Министрлікті қайта ұйымдастыру және тарату Қазақстан
Реслубликасының заңдарына сәйкес жүргізіледі.
Қорытынды
Біртұтас қаржы жүйесі — өзінің мәні жағынан мынадай
Қазақстан Республикасында макро- және микроэкономиканын қаржы жүйесін реттеліп
Сонымен бірге жалпы институционалдық тұрғыдан алғанда қаржы жүйесі
Өзінің тарихи дамуында қаржы жүйесі ұзақ эволюциядан өтті.
Қолданылған әдебиеттер
Аубакиров Я.Ә. «Экономикалық теория» Алматы, 1999ж 176 бет.
Банки Казахстана. 2001, №12 стр 24-26.
Брокерская, дилерская деятельность на рынке ценных бумаг. Алматы,
Бухгалтер + компьютер. 2001г, №8,7 стр 42.
Дюсембиев К.Ш. «Аудит и анализ в системе управления
Егемен Қазақстан. 2003ж, 15 ақпан.
Заң журналы. 1999ж, №8 61-67 бет.
Континент 2000, №1 стр 22-23.
Қаржы қаражат. 1999, №6 21 бет.
Мельников
Нурсейт. А «Теория рыночной экономики» Алматы, 2000г. 233
ПУАЖ. 2000г №2, 12 бет.
Транзитная экономика 2001г, №5,6 стр 102.
Финансы Казахстана. №1 стр 69-72.
Худяков А.И «Финансовое право Республики Казахстан». Алматы, 2001
Экономическое развитие. 2001, №2 стр 28.
5