МАЗМҰНЫ
Кіріспе......................................................................................................................3
І тарау. Темперамент туралы жалпы түсінік.......................................................5
1.1. Темперамент туралы түсінік..........................................................................5
1.2. Темперамент типтерінің сипаттамасы..........................................................8
ІІ тарау. Темпераменттің жүйке жүйесімен байланысы....................................11
2.1. Темперамент теориялары...............................................................................11
2.2. Темпераменттің жүйке жүйесімен байланыстылығы жөнінде
отандық және шетелдік ғалымдардың ой-пікірлері...........................................13
ІІІ тарау. Темперамент және оның іс-әрекетте көріну ерекшеліктері.............18
Қорытынды............................................................................................................22
Қолданылған әдебиеттер тізімі...........................................................................24
КІРІСПЕ
Темперамент - 25 ғасырдан бері ғылыми ойды қызықтырған
Темперамент адамның биологиялық сипатынан көрінеді. Адамдар арасындағы көптеген
Бірақ проблемаға байланысты көзқарастардың көптігіне қарамай ғалымдардың бәрінің
Сондықтан, темпераменттік қасиеттер басқа психикалық құбылыстарға қарағанда тұрақтанған,
Темперамент адамның биологиялық сипатынан көрінеді. Адамдар арасындағы көптеген
Бірақ проблемаға байланысты көзқарастардың көптігіне қарамай ғалымдардың бәрінің
Курстық жұмысымызды жазудағы мақсатымыз, темпераменттің жүйке жүйесімен байланыстылығы
Курстық жұмыстың міндеті: темпераменттің жүйке жүйесімен байланысы, ол
Курстық жұмыстың құрылымы. Курстық жұмыс кіріспеден, үш
І ТАРАУ. ТЕМПЕРАМЕНТ ТУРАЛЫ ЖАЛПЫ ТҮСІНІК
1.1. Темперамент туралы түсінік
Темперамент - адамның психикалық әрекетінің нақты динамикасын айқындайтын
Темперамент – жүйке жүйесінің тума қасиеттерінен туындайтын адамның
Темперамент - организмнің физиологиялық өзгешеліктерімен, әсіресе, жоғары
Оған деген қызығушылықтың төркіні - адамдар бойында болатын
Темперамент адамның биологиялық сипатынан көрінеді. Адамдар арасындағы көптеген
Бірақ проблемаға байланысты көзқарастардың көптігіне қарамай ғалымдардың бәрінің
Сондықтан, темпераменттік қасиеттер басқа психикалық құбылыстарға қарағанда тұрақтанған,
Темперамент туралы алғашқы ой-пікірлер ғылымда өте ерте кездің
Гиппократ және оның шәкірттері адамдағы темпераменттердің әр түрлілігі
Рим дәрігері Гален (129-199) темпераменттің санын он үшке
Орта ғасырдағы ғалымдар темпераментті организмдегі химиялық заттардың құрамына
Темперамент түрлерінің жақсы не жаманы болмайды. Олардың әрқайсысы
1.2. Темперамент түрлері
Сонымен, темперамент - бұл адамның психикалық әрекетінің динамикасын
Қазіргі кезеңде психология ғылымы белгілі жүйеде темперамент типтерінің
Сезімталдық - адамның қандай да психикалық жауап әреке-тінің
Белсенділік - максатқа жетуде адамның қоршаған дүниеге ықпал
Жауап-әркетке келу мен белсенділік қатынасы - адам іс-әрекетінің
Икемділік - адамның сыртқы әсерлер мен өзгерген жағдайларға
Жауап-әрекет карқыны - әрқилы психикалық әрекеттер процестер, сөйлеу,
Экстраверсия, интраверсня - адамның жауап әрекеті мен қимылына
Сезімдік қызбалық - эмоционалдық жауап болуы үшін ең
Аталған касиеттерді ескерумен қазіргі заман психологиясын; темпераменттің барша
Сангвиник - жоғары дәрежелі әрекетшең адам, дегенмен, әрекетшеңдік
Холерик. Сангвиник сияқты жай әсерлерге берілмейді, әрекетшең және
Флегматик - әрекеті енжар, сезімталдығы мен көңіл шарпулары
Меланхолик. Өте сезімтал, бірақ әрекетшеңдігі кем адам. Болмашы
Әр адамның темперамент типі тума екендігі қалтқысыз дәлелденген,
ІІ ТАРАУ. ТЕМПЕРАМЕНТТІҢ ЖҮЙКЕ ЖҮЙЕСІМЕН БАЙЛАНЫСЫ
2.1. Темперамент теориялары
Темпераменттер жөніндегі ғылымның ірге тасын қалаған ежелгі грек
Ежелгі дәуірлерден бастап зерттеушілер адамдардың дене құрылымы және
1.
2.
3.
4.
Аталған дене құрылымы типтеріне үш темперамент типі сай:
Жоғарыда баяндалған конституциялық типология теориясының негізін қалаған -
Конституциондық тұжырымдардың көпшілігі жантану ғылымында өткір сынға алынды.
Ал ғылым шындығына келетін болсақ, адамдағы психикалық процестер
И. П. Павлов негіздеген типология темперамент психологиясы саласындағы
2.2. Темпераменттің жүйке жүйесімен байланыстылығы жөнінде отандық және
Темпераменттің жүйке жүйесімен байланыстылығы туралы ойлар ХІХ ғасырдың
Жүйке жүйесінің типтері ми қабығындағы қозу, тежелу процестерінің
Жүйке процестерінің күшіне – ми қабығының жұмыс істеу
Темперамент-
тердің түрлері
(Гиппократ
терминологиясы
бойынша) Жүйке жүйесінің типтері (Павлов терминологиясы бойынша) Жүйке
күші тепе-теңдігі қозғалғыштығы
Холерик
Сангвиник
Флегматик
Меланхолик Ұстамсыз тип
Ширақ тип
Баяу тип
Әлсіз тип Күшті
Күшті
Күшті
Әлсіз Тең емес (Қозуы тежелуінен
басым)
Тепе-тең
Тепе-тең
Қозғалғыш
Баяу қозғалады
И. П. Павлов иттің шартты рефлекстік әрекет ерекшеліктерін
Қозу күші мен тежелу күші-бірбірінетәуелсізжүйкежүйесінің дербес касиеттері. Қозу
Жүйке жүйесі процестерінІң тепе-теңдігі қозу мен тежелу құбылыстарының
Аталған жүйке процестерінІң қасиеттері негізінде жүйке жүйесінің типі
•
•
•
•
Сонымен, И. П. Павлов түсінігінде, жүйке жүйесінің типі
Соңғы жылдары көрнекті орыс психологы Б.М. Тепловтың (1896-1965)
Темпераменттер Жақсы жақтары Жаман жақтары
Холерик
Сангвиник
Флегматик
Меланхолик шапшаң, белсенді
пысық, оңтайлы
ұстамды, сабырлы
сезімтал ұстамсыз, күйгелек
тұрақсыз, баяу
сылбыр
тұйық
Көп зерттеулердің нәтижесінде осы заман психологиясының теориялық тоқтамы:
ІІІ ТАРАУ. ТЕМПЕРАМЕНТ ЖӘНЕ ОНЫҢ ІС-ӘРЕКЕТТЕ КӨРІНУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
Адамның жеке динамикалық бітістері оның сырттай әрекет-қылығында, қозғалысында
Егер іс-әрекет қалыпты жағдайда жүріп жатса, соңғы нәтиже
Темпераментіне қарай адамдар соңғы нәтиже емес, сол нәтижеге
Көптеген кәсіби қызметтер үйрету, оқытумен кемелденбейді, ондайда темперамент
Адам іс-әрекетінің жемісті болуы сол адамның темперамент ерекшеліктеріне
Оқу мен тәрбиені оңтайластыру мен олардың тиімділігін көтеру
Флегматик қызғылықты, белсенді әрекетке келіп, жұрт назарында болғанды
Сонымен, адамның қай мазмұнда болмасын өз іс-әрекетін жүзеге
Темперамент – психикалық іс-әрекеттің және жүріс-тұрыстың динамикасын анықтайтын
1. Жүйке жүйесінің шыдамдылығы жұмысқа қабілеттілігін сипаттайтын және
2. Тепе-теңдік, ол қозу мен тежелу процестерінің ара
3. Қозғалғыштық, яғни тітіркендіргішке жауап ретінде жүйке жүйесінің
Көрсетілген жүйке қасиеттерінің комбинациясы жоғары жүйке жүйесінің типін
Күшті, тепе-тең, қозғалғыштық тип – сангвиник
Күшті, тепе-тең, инертті тип – флегматик
Күшті, тепе-тең емес, қозудың жоғарлауы болатын тип –
Әлсіз тип – меланхолик.
Негізінде адамда белгілі бір темпераменттің сипаттары басым келеді,
Темперамент мінез сипаттарының көріну формасына әсер етеді.
ҚОРЫТЫНДЫ
Курстық жұмысымызды аяқтай отырып, алдымызға қойған мақсаттарымыз бен
Темперамент - 25 ғасырдан бері ғылыми ойды қызықтырған
Сонымен, темперамент - бұл адамның психикалық әрекетінің динамикасын
Темперамент адамның биологиялық сипатынан көрінеді. Адамдар арасындағы көптеген
Бірақ проблемаға байланысты көзқарастардың көптігіне қарамай ғалымдардың бәрінің
Сондықтан, темпераменттік қасиеттер басқа психикалық құбылыстарға қарағанда тұрақтанған,
Курстық жұмысымызды аяқтай келе, осы тақырып төңірегінде зерттеу
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
Аймауытов Ж. Психология. Алматы, 1995
Басова Н.В. Педагогика и практическая психология. –
Блонский П.П. Избранные педагогические и психологические сочинения: в
Венгер Л.А., Мухина В.С. Психология: Учеб. Пособие для
Гоноболин Ф.Н. Психология. Под ред. проф. Н.Ф. Добрынина.
Жарықбаев Қ.Б.Психология. Алматы, 1993.
Занков Л.В. Избранные педагогические труды. М., 1990
Зимняя И.А. Педагогическая психология. Учебник для вузов. Издание
Итбаев Н.М. Жалпы психология. Ақмола, 1992 ж.
Краткий психологический словарь. /Сост. А.А. Карпенко: Под ред.
Кулагина И.Ю. Возрастная психология (развитие ребёнка от рождения
Леви В.Л. Охота за мыслью - М.: Молодая
Леонтьев А.Н. Избранные психологические произведения: в 2т. –
Люблинская А.А. Детская психология. Учебное пособие для студентов
Маклаков А.Г. Общая психология.- СПб.: Питер, 2001.
Немов Р.С. Психология. – М.,1994.
Немов Р.С.Психология. Т.1. Учебник для студентов высших
Петровский А.В. Общая психология - М.: Просвещение, 1986.
Петровский А.В. Психология, М.: Издательский центр Академия.
Психология. Словарь Под ред. А.Петровского– М.: “Политиздат”, 1990.
Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии.- СПб.: Питер,1999.
Словарь практического психолога /Сост. С.Ю. Головин. – Минск:
Смирнов А.А. Избранные психологические труды: в 2
Тәжібаев Т. Жалпы психология. А., 1991 ж.
Хрестоматия по психологии личностит: Психология индивидуальных различий/ Под
Ярошевский М.Г. История психологии. – М.,1966.
18
күшті қозуы
мен тежелуі тең (баяу тип)
күшті қозуы мен тежелуі тең (ширақ тип)
күшті қозуы тежелуінен басым (ұстамсыз тип)
әлсіз тип
күшті
Жүйке жүйесінің типтері