МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ..........................3
1-Бөлім. Мемлекеттік сауда саясатының түсінігі, бағыты, жабдықтары мен сипаты
Мемлекеттік сауда саясаты...................,......5
Сыртқы сауда тауары...............8
2-Бөлім. Сауда саясатының мәні, негізгі түрлері және
2.1 Сыртқы сауда саясаты.................10
Сыртқы және халықаралық сауда саясаты...............14
Сыртқы сауданың тарифтік емес әдістері және оның
3-Бөлім. Сауда саясатының қаржы әдістері
Қаржы саясаты..........................24
Экспорттық субсидиялар, демпинг және халықаралық сауда...................................26
4-Бөлім. Қазақстанның саясаты
Қазақстан саясаты..........................31
Мемлекеттің ұлттық саясаты...............33
Қорытынды...............................35
Пайдаланылған әдебиеттер................37
КІРІСПЕ
Қоғамда өзекті мәселелердің бірі ретінде сауда саясаты ерекше маңызға
Бүгінгі әлем шапшаң қарқынмен дамуда, ғаламдану мен ақпараттық технологиялар
Казіргі халыкаралык байланыстардьң саяси, экономикалык, әлеуметпк, технологиялык астарларынын бірыңғайлануы
кажстті неізі санаттар, түсініктер мен жіктеулер кслтірілген. Әсіресе, сырткы
Еліміздің президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев өзінің халыққа жолдауында:Біз 2030
I. Мемлекеттік сауда саясатының түсінігі, бағыты, жабдықтары мен сипаты.
1.1 Мемлекеттік сауда саясаты – бұл ішкі нарыққа шетелдік
Сыртқы сауда саясаты — сыртқы сауда мен халықаралық төлемдерді
Ұлттық және әлемдік нарықтардың арасындағы өзара қарым-қатынас жағдайын сауда
Еркін сауда – еркін нарық күштері сұраныс пен ұсыныстың,
Протекционизм – тарифтік және тарифтік емес құралдарды қолдану арқылы
Сыртқы сауда саясаты мәселесіне келетін болсақ онда, сыртқы саудада
1.2 Сыртқы сауда тауары
Сыртқы сауда - тауарды әкелуден (импорт) және шығарудан (экспорт)
Ең біріншіден біздің сыртқы саудада дайын өнімді сатып шетел
Сыртқы сауданы дамытуда инвестицияның құйылуының да үлкен үлесі бар.
Одан басқа сыртқы саудаға шығаратын өнімдердің қатарын болашақтағы мемлекеттің
II. Такырыбы Сауда саясатының мәні, негізгі түрлері және оны
2.1 Сыртқы сауда саясаты дегеніміз - мемлекеттің басқа елдермен
Өйткені кез келген ұлттық саясат олардың нақты экономикалық мүдделерін
- сыртқы сауда саясаты жөнінде;
- халықаралық сауда саясаты жөнінде.
Халықаралық сауда саясаты — ұжымдық жекелеген елдер тобының, монополияларының,
Сауда саясатын жүзеге асырудың әлемдік тәжірибе; 2 принципке негізделген:
күрделі әлеміне - ұлттық экономикалардың тиімді түрде кіруі сияқты
- экспорттық салалардың дамуы үшін жағдайлар жасау немесе экспорттық
- кейбір салалардың дамуын бағалау және импорттық өндіріспен бәсекелесу
- егер белгілі бір саланың келешекте әлемдік нарықта белгілі
1) кедендік қорғау;
2) қаржылық және фискальдық ынталандыру;
3) қолайлы жағдайлар мен жеңілдіктердің басқа түрлерін құру.
Ал жүргізілетін өнеркәсіптік саясат ұғымдылығы бар сыртқы сауда саясатының
Елдераралық өзгешеліктеріне қарамастан, кедендік тариф құрылымына мыналар кіреді:
- автономдық мөлшерлемелер; бұл мөлшерлемелер елге өте қолайлы жағдайлар
- ҚЖР мөлшерлемері;
- дамушы елдердің тауарларына қатысты қолданылатын артықшылығы бар мөлшерлемелер.
Сыртқы сауда ұйымына мүше елдер, сыртқы сауданы реттеу тәжірибесінде
- экономикалық мазмұндағы әкімшілік шаралар (тауар тапшылығы, төлем балансының
- субъектілердің өзара келісімдері бойынша экспорт-импортты өз еркімен шектеу;
- әділетсіз бәсекеге қарсы шектеулер немесе шаралар;
- қоршаған ортаны қорғау, ұлттық қауіпсіздікті сақтау мақсатында енгізілетін
2.2 Сыртқы және халықаралық сауда саясаты
Сыртқы сауда саясаты деп мемлекеттің басқа елдермен сауда қатынастарына
- осы мемлекетті халықаралық еңбек бөлінісіне енгізу дәрежесі мен
- экпорт пен импорт құрылымының өзгеруі;
- елді керекті ресурстармен қамтамасыз ету;
- экспорт пен импорт бағаларының қатынасының өзгерісі;
Қайсыбір мақсаттар ұзақ мерзімді сипатта болады, мысалы, осы елді
Сыртқы сауда саясатының негізгі екі бағыты бар:
- еркін сауда саясаты;
- протекционизм.
Еркін сауда саясатын жүргізу кезінде мемлекет сыртқы саудаға тікелей
Қазіргі заманғы протекционизм көп қырлы және тұйық. Кеден тарифтерінің
Экономикалық мазмұны бойынша кедендік баж салықтары төмендегіше бөлінеді:
1) Фискалды, мемлекеттік бюджеттің кірісін ұлғайтуға арналған. Фискалды баж
2) Протекционистік баж салықтары ұлттық өнеркәсіпті бәсекелестік қабілеті жоғары
3) Преференциалды жарналы баждар белгілі елдерден әкелінетін бірқатар тауарлар
4) Жеңілдікті баждар, жекелеген елдер үшін қайсыбір тауарлардың импортын
5) Теңестіруші, яғни импорт тауарларының бағасын ұлттық өндіріс тауарларының
6) Компенсациялық, олар импортталатын тауарлар өндірісі кезінде немесе экспорттаушы
7) Демпингке қарсы, өзінің кәіпкерлеріне экспорттық сыйлар берген елдердің
Халықаралық сауда ұйымы. 1994 жылы Халықаралық сауда ұйымын құру
2.3 Сыртқы сауданың тарифтік емес әдістері және оның негіздері
«Мөлшерлік шектеулер» — сауда айналымын
Мөлшерлік шектеулер келесі формаларда болады: квоталау (контингенттеу), лицензиялау және
Квота немесе контингент — тауардың экспортын немесе импортын анықталған
Квоталар келесідей бөлінеді:
экспорттық
импорттық
глобальді
жекеше
Зерттеу барысында, протекционизмнің бұл түрінің артықшылығы жоқ, ал белгілі
Еркін бәсеке жағдайында квоталарды енгізудің экономикалық
Бірақ, квота ішкі нарық монополизациясын жүргізгенде және оның икемсіз
Мөлшерлік шектеулерді қолданудың ерекше жағдайы — бұл тарифтік квоталар.
Тарифтік квоталар — белгілі уақыт кезеңінде, тарифтік бағаның ерекше,
Квоталау процесінің құрама бөлігі — лицензиялау. Лицензиялау — белгілі
Лицензияның бірнеше түрі бар:
І.Бір реттік лицензия — елге енгізуге немесе шығаруға 1
2.Генералды лицензия — келісім шарт санына шектеу салынбайтын 1
З.Глобалді лицензия — белгілі бір тауарды белгілі уақыт
аралығында саны мен бағасын шектемей, әлемнің кез-
келген еліне енгізуге рұқсат етеді.
Экспорттың «еркін» шектеулерінің мәні - қандай да бір
Әр түрлi елдер әлемдiк экономикада жалпы және оның, жекелеген
• халықаралық сауда саясаты;
• сыртқы сауда саясаты.
Халықаралық сауда саясаты - халықаралық сауда саласында жалпылама қабылданған
Сыртқы сауда саясаты атауымен мемлекеттiн басқа елдермен сауда қатынасына
• осы елдiң халықаралық еңбек бөлiнiсiне кіруінің дәрежесi мен
• экспорт пен импорт көлемдерін өзгерту;
• елдi қажеттi ресурстармен қамтамасыз ету (шикiзат, энергия және
• экспорт пен импорт бағаларының арақатынасын өзгерту.
Кейбiр мақсаттар ұзаұ мерзiмдi сипатта болады, мысалы халықаралық еңбек
• epкін сауда саясаты;
• протекционизм.
ҚР-ның кедендiк тарифi - ҚР-ның кедендiк территориасына әкелiнген және
Қазiргi уақытта тарифтiк шараларды қолдану сферасы мен мақсаттары импорт
Тарифтiң - бұл оның тауарлық номенклатурасы, кедендiк құнды aнықтау
Қазақстанның кедендiк тарифi мен кедендiк баждары белгiлеудiң жариялық сипаты
III. Тақырыбы Сауда саясатының қаржы әдістері.
3.1 Қаржы саясаты - экономикалық саясаттың
Қаржы саясаты экономикалық саясаттың құрамдас бөлігі болғандықтан, қаржы ресурстарын
Қаржы саясаты экономикалық қатынастардан туындайды себебі қоғам қаржы саясатын
Қаржы саясаты нақты шаруашылық өмірде қаржы механизмі арқылы іске
Қаржыландыру — сауда саясатының әдісі ретінде шетел компанияларына қарсы,
3.2 Экспорттық субсидиялар және демпинг және халықаралық сауда
Халықаралық сауданы тарифтік емес әдіспен реттеуге экспорттық операцияларды мемлекетпен
Субсидия — ұлттық өндірушілерге көмек көрсету үшін және импорттың
Субсидиялар тікелей, жанама қиылысатын, экспорттық және ішкі болып бөлінеді.
Бәсекелестерді басу мақсатындағы экспортты интенсивті субсидиялау демпинг формасына айналуы
Демпинг — бұл экспорттаушының тауарды шетел нарығында ішкі нарықтық
Демпинг келесі формаларда болады:
1. Спорадистік (кездейсоқ) — шетел нарығында тауарды төмен
түсу нәтижесінде экспорттаушыларда
2. Қарақшылық демпинг —
3. Тұрақты демпинг -
4. Қайтымды демпинг — экспорт бағаларын ішкі нарықтағы сондай
5.Өзара демпинг — екі елдің бір тауарды төмен бағамен
Халықаралық сауда - әртүрлі мемлекеттердің ұлттық шаруашылықт-арының арасында жүретін
Халықаралық еңбек бөлінісі жеке елдердің тауар өндіруге қалыптасқан дұрыс
Әлеуметтік жағрапиялық факторлар – жағрапиялық орналасу, халықтың құрылымы саны,
Табиғи экономикалық факторлар – табиғи климаттық жағдайлар, жер шаруашылығы
Техникалық экономикалық факторлар – жеке елдердің экономикалық және ғылыми
Ғылыми техникалық процесс. Халықаралық еңбек бөлінісі өнімдердің тұрақты түрде
Халықаралық еңбек бөлінісі мен өнеркәсібі дамыған елдерді нығайту өнеркәсіп
Халықаралық сауданың тиімділігін бағалау мынадай теориялар арқылы жүргізіледі:
Абсолюттік артықшылық теориясы – басқа мемлекетпен салыстырғанда климаттық, жағрапиялық,
Салыстыру артықшылық теориясы (Д.Рикардо ХІХ ғ.)- мамандандырылған өндіріс пен
Төлем балансына сыртқы саудадан, тасымал құралдары төлемінен, шетелге капитал
Ішкі нарықта монопольды бағаны белгілеудегі жоғарғы импортты баж салықтары
1. Ұлттық өндірістің белгілі салаларын қорғау мақсатында импортты тікелей
2.Төмендегі нәтижелерге әкелетін сыртқы сауданы шектеуге тікелей бағытталмаған әкімшілік
3.Сыртқы сауданы шектеуге тікелей бағытталмаған, бірақ әрекеті көбінесе осы
Тарифтік емес кедергілерді әрекет ету механизмі бойынша жіктеу кеңінен
- тарифті шаралар - шетелдік тауарларды әкелуде алынатын кедендік
- бағаны бақылау шаралары, ұлттық тауар өндірушілер мүддесін қорғауға
- қаржылық шаралар сыртқы сауданы реттеу үшін валюта операцияларын
- сандық реттеу, яғни тауарды шығару мен енгізуге сандық
- автоматты лицензиялау-тауар ағынының көлемі мен бағыттарын бақылау (мониторинг);
- мемлекеттік монополияны тұтасымен сыртқы саудаға немесе жекелеген тауарларға
- техникалық кедергілер, яғни импортталатын тауарлардың ұлттық стандартқа сәйкестігін
ГАТТ үш қызметті атқарды:
1. Мемлекеттің сауда саясатына әлемдік сауда тәртіптерін жасау жолымен
2. Сауданы либерализациялау жөніндегі келісімдер жасау форумы;
3. Таластарды реттеу.
ГАТТ-ң негізгі мақсаты халықаралық сауда қатынастарының қауіпсіздігін қамтамасыз ету.
Халықаралық сауда ұйымының басты мақсаты мемлекет мүшелердің өмір сүру
- толық жұмыспен қамту;
- тауар мен қызмет өндірісі және тауар айырбасының өсуі;
- шикізат қайнар көздерін ұзақ мерзімді даму, қоршаған ортаны
Халықаралық сауда ұйымы келесі құрылымға ие:
1. Министр конференциясы (екі жылда бір рет)
2. Жалпы кеңес:
- келіспеушіліктерді реттеу жөніндегі комитет;
- сауда саясатын қайта қарау Комитеті;
3. Көмекші органдар:
- қызмет бойынша кеңесі;
- тауар бойынша кеңес;
- интеллектуалды меншік құқығын қорғаудың сауда аспектілері бойынша кеңесі;
- сауда мен даму бойынша Комитет;
- бюджет сұрақтары бойынша Комитет.
Қазақстан Халықаралық сауда ұйымының мүшесі емес, сондықтан да басқа
IV. Тақырыбы Қазақстанның саясаты
4.1 Қазақстан саясаты
Қазақстан Республикасының сыртқы саясаты белсенділігімен, тепе-теңдік сақтауға ұмтылысымен, прагматизмдігімен,
Қазақстан Республикасының бұл саладағы басты міндеті - оның тәуелсіздігі
4.2 Мемлекеттің ұлттық саясаты
Мемлекеттің ұлттық саясаты Тұжырымдамада белгіленген мақсаттар мен міндетерді орындауға
Тұжырымдаманың орындалуы үш кезеңнен тұрады.
Бірінші кезеңінде Қазақстан Республикасы Үкіметі арнайы мемлекеттік бағдарлама қабылдайды.
Екінші кезеңде қажетті заң жобалары Қазақстан Республикасы Парламентінің қарауына
Үшінші кезеңде Қазақстан Республикасы Үкіметі Тұжырымдаманы орындауға бағытталған нормативтік
Ұлттық саясаттың басты ұстанымы - ұлттық құндылықтар негiзiнде Қазақ
Қазақстан Республикасының ұлттық саясатының басты мақсаты - байырғы қазақ
Мемлекеттің сыртқы сауда саясаты екі типте жүргізіледі.
Протекционизм - жергілікті тауар өндірушілерді шетелдік бәсекелестерден қорғау саясаты.
Кеден, баж салығы немесе тарифтік кедергілер жүргізу. Шетел тауарларына
Тарифтік емес кедергілер (импортқа тыйым салу немесе шектеу қою:
Экспортты қолдау. Артықшылықтары: Төлем балансын теңдес-тіреді, демпингтен қор-ғайды. Жаңа
Фритредерство немесе еркін сауда саясаты, яғни ішкі нарықта шетел
Мемлекеттің сыртқы экономикалық байланыстарын сипаттауға төлем балансы қолданылады. Төлем
белгілі бір елдің басқа елдер арасындағы тауарлық, қызметтік, табыстық
меншіктегі өзгерістер және сол елдің қаржылық талаптар мен міндеттемелеріндегі
бір жақты аудармалар.
Қорытынды
Еліміз бүгінгі таңда әлеуметтік – экономикалық жаңару мен демократизацияланудың
Қазақстан Республикасының Президентінің халыққа арналған «Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін,
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә Назарбаевтің «Қазақстан 2030 стратегиясы».
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә Назарбаевтің Қазақстан халқына жолдауы. Астана
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Ә Назарбаевтің Қазақстан халқына жолдауы. Астана
Актілер жинағы 2007 жылы №115, 116 бет
Әубәкіров Ә.Я. «Экономикалық теория», Алматы: «Экономика», 2001
Камалин Сыртқы сауда эканомикасы Алматы 2005
Қ.Қ. Ілиясов «Қаржы» Алматы 2005жыл. 506 – 513 бет
Қаржы-экономика сөздігі. – Алматы: ҚР Білім жэне ғылым министрлігінің