Тақырыбы: механикалық тербелістер, механикалық толқындар
Мазмұны
Кіріспе...............................................................................................
1-тарау. Механикалық тербелістер тақырыбын оқыту әдістемесі.........................................................................................
Гармониялық тербелістер...........................................................
Еркін гармониялық тербелістердің жиілігі мен периодының системасының қасиеттеріне
Гармониялық тербелісті компьютермен модельдеп оқыту........ Гармоникалық тербелістер кезіндегі
Тербелістер фазасы.........................................................................
Резонанстың қолданылуы және онымен күрес.....................
2-тарау. Механикалық толқындар тақырыбын оқыту әдістемесі.................................................................................................
Түрлі ортадағы дыбыстық толқындар...........................................
Музыкалық дыбыстар мен шулар. Дыбыстың қаттылығы мен биіктігі...........................................................................................
Толқынның интерференциясы мен сынуы.....................................
Дыбыстың таралуын оқытудағы әдістемелер................................
Тест сұрақтары.....................................................................................
Механикалық толқындар және тербелістер тақырыбына арналған бақылау жұмысы.................................................................
Қорытынды..............................................................................................
Пайдаланылған әдебиеттер.................................................................
Кіріспе
Мұғалім пәнді оқытудың әдіс–тәсілдерін орынды пайдаланғанда ғана оқытудың
Сабақта уақытты ұтымды пайдаланудың ең бір дұрыс жолы
Әртүрлі әдістемелік құралдарда ұсынылып жүрген дәстүрлі
Демек, бір сабақта оқулықтың бір –
түрінде ой елегінен өткізіп зерделеуді талап етеді.
Күнтізбелік жоспарды мынандай ретпен қойған жөн.
1)тақырып ірі блоктарға бөлінеді, оған тақырыптағы ең басты
2)жаңа материалды пысықтау сабақтары мен семинар-сабақтар, онда есептер
3)зертханалық жұмыстарды орындау сабақтары;
4)консультация – сабақтар немесе жалпылап қорыту сабақтары;
5)сынақ-сабақтары немесе бақылау жұмыстарын жүргізу сабақтары жоспарланады.
Орта мектептерде жоғары сынып оқулығының «Тербелістер мен толқындар»
Сонда осы «Тербелістер» тарауы бойынша тақырыптық жоспар шамамен
1)механикалық және электромагниттік тербелістер, тербелмелі қозғалысты сипаттайтын негізгі
2)Семинар-сабақ
3)Материалды пысықтау сабағы. Өзіндік жұмыс.
4) (3 лабораториялық жұмыс: Маятниктің көмегімен еркін түсу
5) Тербелістер тарауы бойынша сынақ сабағы.
Бірінші сабақта §2-3 және §4 бір-ақ беріледі. Бір
Материалды қысқаша қорытынды ретінде тағы да бір рет
Тақырып бойынша келесі сабақ-семинар. Семинар сабақтарда өткенді тереңірек
Тақырып бойынша үшінші сабақ тағы да семинар-сабақ болады,
Жоспар бойынша келесі сабақ тақырыптағы түсіндіруге уақыт неғұрлым
Әрбір сабақтың соңында ненің жақсы меңгеріліп, ненің әлі
Оқушылардың білімін тексеру олардың іс-әрекетін бақылап, оған түзетулер
1 тарау. Механикалық тербелістер тақырыбын оқыту әдістемесі
1. Еркін және еріксіз тербелістер. Тербелмелі қозғалыстар, өте
Пружинаны алып штативке ілейік. Пружинаның төменгі бос ұшына
Шарикті жіпке асып қойып, оны әлгіден гөрі де
дененің ауырлық центрі арқылы өтпеуі керек. Маятник деп
Сонда тербелмелі қозғалыстың өзіне тән белгісі не? Бәріненде
Тербелістер дегеніміз – белгілі бір уақыт арасында интервал
Автомобиль двигателіндегі поршеньдердің, толқын бетіндегі қалтқының, жел соққанда
Еркін тербелістер. Қозғалысын біз зерттеп отырған денелер тобын
Тербелістің ең қарапайым түрі – жүйені тепе-теңдік қалпынан
Еріксіз тербелістер. Егер қолымызбен үстел үстіндегі кітапты ілгерілі-кейінді
Периодты өзгеретін сыртқы күштердің әсерінен денелердің жасайтын тербелістері
Атап айтқанда іштен жанатын двигательдің цилиндрлеріндегі поршеньдердің тербелістері,
2. Еркін тербелістердің туу жағдайлары.
Жүйе ішіндегі еркін тербелістер туу үшін, оның қасиеттері
Егер шарикті тепе-теңдік қалпынан (3,а-сурет) оңға қарай ығыстырсақ,
Осы кезге дейін шарик жылдамдығы максималь теңдік қалыпта
Егер үйкеліс болмағанда, шариктің қозғалысы ешқашан тоқтамас еді.
отырады. Үйкеліс аз кезінде шарик көп тербеліс жасағаннан
Егер кедергі күші үлкен болса, аз ғана уақыт
Жүйе ішіндегі еркін тербелістер өшу үшін ең басты
Біріншіден: денені тепе-тең қалпынан шығарған кезде, жүйе ішінде,
Екіншіден, жүйедегі үйкеліс мейлінше аз болуы қажет, өйтпесе
Шарттың екеуі де, еркін тербелістер пайда болады, кез-келген
3. Математикалық маятник
Қарапайым маятниктер – ұзын жіпке асулы ауыр шарикті
Маятник қозғалысының динамикасын айқын түсіну үшін, ауырлық күшін
Ауырлық күшінің тангенциал құраушысы тангенциал
4.Тербелістік қозғалыс динамикасы. Серпімділік күшінің әсерінен тербелетін дененің
Дененің тербеліс процесін (пружинаның серпімділік күшінің әсерімен болатын
Ньютонның 1-ші заңы бойынша дене
(1.1)
Пружинаның әсерінен (3-суретке қараңыз) горизонталь бойымен түзу сызықты
(1.2)
мұндағы - пружина қатаңдығы.
Шарик қозғалысының теңдеуі былай жазылады
(1.3)
мұндағы - ОХ ось бағытындағы үдеу
(1.4)
масса мен қатаңдық тұрақты шамалар
Математикалық маятниктің қозғалыс теңдеуі.
Созылмайтын жіптегі шариктің тербелісі кезінде ол ұдайы шеңбер
(1.5)
Мұнда «__» таңба мен α-ның
немесе
мұндағы - траекторияға жанамадағы үдеу проекциясы.
(1.7)
Осыған дейін маятник жібі вертикальдан кез келген бұрышқа
Олай болса, былайша алса болады
(1.8)
ОА доғасының ұзындығын өрнектесе, былай жазса
нәтижеде:
(1.9)
Осы өрнекті α орнына қойса, онда:
(1.10)
Бұл теңдеу пружинадағы шарик (1.4) теңдеуімен үйлеседі. Мұнда
Біз тамаша қорытындыға келдік: пружинадағы шарик пен маятник
Қозғалыстың (1.4) теңдеуі (1.10) теңдеуі сияқты, сырт қарағанда
Гармониялық тербелісті компьютермен модельдеп оқыту
Физикалық объектілерді, құбылыстарды және процестерді компьютер арқылы модельдеп
Орта мектеп физика курсында әр алуан гармониялық құбылыс
Оқушыларды, осылайша, тербелмелі қозғалыстың математикалық моделін осы формула
Бұл дидактикалық мақсатты мынадай сұрақтармен іске асыруға болады:
1)Х=sinT функциясының Т=2( периодқа шақталған графиктік моделін сынып
2) функцияларының сызықтық моделін сынып тақтасында
3)Берілгені
Табу керек:
Гармониялық тербеліс тақырыбын компьютерді пайдаланып өту үшін мынадай
Есеп: Массасы материалдық нүкте амплитудасы
1)Егерде қайтарым коэффициенті болса, онда
2)Осы тербелістегі нүктенің орын ауыстыру шамасы 6 см
Жауабы: /сек
Есептің берілімдері оны шешуге қажетті формулалар және есептеу
Гармониялық тербеліс тақырыбын компьютерлік техниканы пайдаланып оқыту мақсатымен
1)Компьютерлік моделдеу әдісі физика сабақтарын ұйымдастырғанда және өткізгенде
2)Сабақта, сондай-ақ, сабақтан тыс жұмыстарда компьютерлік техниканы дұрыс
3)Физиканың біліми тақырыптарын компьютерлік модельдеу әдісін пайдаланып оқыту
Гармониялық тербелістер
Үдеу мен тербелісті дененің координаталары арасындағы байланысты білсек,
Үдеу – координатаның уақыт бойынша екінші туындысы. Лездік
Сондықтан пружинадағы жүктің тербелістерін сипаттайтын (1.4) теңдеуді былай
(1.11)
мұндағы х//- координатаның уақыт бойынша екінші туындысы. (1.11)
Тербелістер жиілігі v – бір секунд ішіндегі саны.
Толық бір тербеліс жасауға кеткен уақыт Т
Гармониялық тербелістер теңдеуіндегі синус немесе косинус белгісінің астында
Еркін тербелістер
Жүйе тепе – теңдік күйден шығарылып , өз
Тербелістер уақыт өтуімен өшеді (механикалық тербелістер үйкелістің салдарынан,
Қатаңдығы к серіппенің әсерінен тербеліп тұрған массасы m
( const
Бұдан тербеліс процесі кезінде дененің потенциялдық энергиясы кинетикалық
Контурда конденсатордың электр өрісінің энергиясы токтың магнит өрісінің
Еркін тербелістер жиілігі тербелмелі жүйенің өзінің қасиеттерімен
Гармониялық тербелістер. Х сынып математикасының курсынан белгілі –
Физикалық шаманың синус немесе косинус заңы бойынша уақытқа
Тербелістер
амплитудасы. Тербелмелі қозғалыстың маңызды сипаттамасы – амплитуда. Гармониялық
Бастапқы уақыт мезетінде біз денені тепе-теңдік қалыптан қанша
Синустың және косинустың модулі бойынша максиамл мәндері 1-ге
Еркін тербелістерді сипаттайтын қозғалыс теңдеуін шешу.
Енді (1.11) теңдеудің шешімі қандай болады? Мұнда құр
(1.12)
деп алайық, мұнда -уақытқа тәуелді емес,
Бірінші туынды - ал екіншісі
(1.13)
Бұл теңдеу, егер
немесе
деп алсақ, (1.11) қозғалыс теңдеуімен дәлме-дәл үйлеседі. Онда
(1.15)
Функцияның пружинадағы жүк қозғалысының бастапқы (1.11) теңдеуінің шешімі
функциясы да осы теңдеудің шешімі болады.
Гармоникалық тербелістердің периоды мен жиілігі.
Енді шаманың физикалық мағынасын ашайық.
Периодты біле тұра, тербелістер жиілігін анықтауға болады. тербелістер
Егер 1 секунд 1 тербеліс жасалса, онда СИ
Период Т-ге тең уақыт аралығы өткеннен кейін, яғни
бұдан
.
шамасы – дененің тербелісінің саны, бірақ бір секунд
Еркін тербелістердің жиілігін тербелмелі жүйенің меншікті жиілігі деп
Еркін гармоникалық тербелістердің жиілігі мен периодының системасының қасиеттеріне
Қозғалыс (1.4) теңдеуіндегі үдеу мен координата арасындағы пропорционалдық
Пружинадағы дене тербелістерінің меншікті жиілігі мынаған тең:
(1.23)
Ол, неғұрлым пружинаның қатаңдығы үлкен болса үлкен және
(1.24)
Қатаңдығы әр түрлі пружиналар және массалары әр түрлі
Маятниктің тербелістерін сипаттайтын (1.10) теңдеудегі тангенциал үдеу мен
(1.25)
Ал тербелістер периоды мынаған тең:
(1.26)
Осы формуланы алғаш шығарып алып және тәжірибеде сынаған,
Маятниктің ұзындығы артуымен сабақтас тербелістер периоды үлейеді. Маятниктің
Маятниктің тербелістер периодының мәніне тәуелділігін
Мысалы, әдеттегі жыныстарға қарағанда, темір кенінің тығыздығы жоғары.
Бір тамашасы мынау: пружинадағы дененің тербелістер периоды және
Есептер шығару үлгілері
Ұзындығы м математикалық маятник қанша
Шешуі. Тербеліс периоды мына формула бойынша анықталады:
Қажетті тербелістер саны былай табылады:
.
Вертикальді ілінген жүгі бар пружина см-ге
Шешуі. Пружинаға асылған жүктің тербеліс периоды мына формула
- жүк массасы, к- пружина қатаңдығы. Жүкке
Гук заңы бойынша және
.
Горизонталь өзекте жүк орналасқан, ол серіппеге (пружина) бекітілген
Шешуі. Жүк координатаның уақытқа тәуелділігі
және болғандықтан, онда
Су бетінде вертикальді жағдайда г көлденең
Шешуі. Бөтелке еркін жүзіп жүргенде, оған әсер ететін
Бірақ егер бөтелке салыстырмалы тепе-теңдік жағдайдан
Оның х осі бойынша проекциясы вертикальді, жоғарыға
мұндағы - судың тығыздығы, «минус» белгісі
Сондықтан
.
Осы теңдеу циклдік жиілік кезіндегі гармоникалық тербелісті суреттейді:
.
Гармоникалық тербеліс периодын былай табады:
.
Пружинаға бекітілген жүк горизонтальді тегіс стерженьде тербеліп жатыр.
Шешуі. Көрсетілген нүкте координаттары тербеліс амплитудасының жартысына тең:
Бірақ уақыттың әрбір кезінде энергияның сақталу заңы бойынша
.
Сондықтан аталған нүктеден ++ өтуіндегі кинетикалық энергиясы мына
Сосын
.
Тербелістер фазасы
Біз гармоникалық тербелістерді сипаттайтын негізгі шамалар: тербелістер амплитудасы
Гармоникалық тербелістердің амплитудасы берілген кезде, тербелістегі дененің координатасы
Косинустың не синустың таңбасының астында тұратын шаманы осы
Фаза тек координатаның ғана мәнін анықтап қоймайды, жылдамдық
Ал болғандықтан,
(1.17)
Мұндағы қатынас тербелістер басталған мезеттен
Тербелістегі нүктенің координатасының, уақытқа емес, фазаға тәуелділігінің графигін
Гармоникалық тербелістерді косинустың және синустың көмегімен жазу. Гармоникалық
Синус косиунстан тек аргументтің ширек периодқа, яғни
(1.18)
Сондықтан гармоникалық тербелістерді сипаттау үшін
(1.19)
формуланы пайдалануға болады. Бірақ мұнда бастапқы фазаның, яғни
Ал тыныш тұрған дененің тербелістерін біз қысқа уақыттық
(1.20)
өйткені бұл кезде бастапқы фаза нольге тең.
Фаза ығысуы. (1.19) және (1.20) формулалармен сипатталатын тербелістер
Екі тербелістің фазалар айырмасын анықтау үшін, осы тербелістердің
Гармониялық тербелістер кезіндегі
энергияның айналуы
Пружинадағы шарикті оңға қашықтыққа ығыстырып
Тепе-теңдік қалыптан өткеннен кейін жылдамдық кеми бастайды.
Пружинадағы дененің тербелістері кезінде толық механикалық энергия кинетикалық
(1.27)
Кинетикалық және потенциалдық энергиялар дүркін-дүркін һзгереді, бірақ тұйық
(1.28)
Егер екенін ескерсек, (1.28) теңдеу
Сонымен, тербелістегі дененің энергиясы, координата тербелістеріндегі амплитуданың квадратына
Өшетін тербелістер
Пружинадағы жүктің не маятниктің еркін тербелістері үйкеліс жоқ
Кедергі күштері теріс таңбалы жұмыс істейді де, осынысымен
Өшетін тербелістер кезіндегі дене координатасының уақытқа тәуелділігінің графигі
Электр өлшеуіш приборларды (амперметрді, вольтметрді) қосқанда, стрелка бірден,
Тегіс емес жолмен жүргенде рессорлардағы кузовтың тербелістерін өшіру
Еріксіз тебелістер
Еркін тербелістер қашан да азды-көпті әйтеуір бір уақытта
Өшпейтін тербелістерді қоздырудың ең оңай тәсілі – системаға
Сыртқы периодты күштің әсерімен жасалатын тербелістер еріксіз тербелістер
Осы күштің системада істеген жұмысының арқасында системаға
Периодты күштердің әсерімен кез келген дене, не система
Еркін тербелістер жасарлық қабілеті бар ішіндегі еріксіз тербелістердің
Әткеншек дегеніміз - өзінің белгілі бір меншікті жиілігі
Әткеншекті үлкен амплитудаға шейін (құлаштата) тербету үшін, сыртқы
Сыртқы периодтық күштің жиілігі тербелмелі системаның меншікті жиілігімен
Меншікті тербелістер жиілігі бар система ішіндегі еріксіз
Шарик біртіндеп тербетіле бастайды. Тербелістер амплитудасы үлкейе береді.
Резонанс.Орныққан еріксіз тербелістер кезінде тербелістер жиілігі қашан ды
11-суретте кескінделген қондырғымен пайдаланып, орныққан еріксіз тербелістердің амплитудасының
Жиілікті одан әрі арттырса орныққан тербелістер амплитудасы тағы
Системаға әсер етеін сыртқы күштің өзгеріс жиілігі еркін
Бұл құбылысты бәрінен де энергетикалық тұрғыдан түсіндіру оңай.
Резонанс кезінде еріксіз тербелістердің амплитудасы максимал болуының мәнісі,
Кедергі күшінің және жылдамдықтың проекцияларының таңбалары қарама-қарсы. Сондықтан
Сыртқы күш және кедергі күші модульдары бойынша тең
Егер сыртқы күштің жиілігі система тербелістерінің меншікті
Резонансқа система ішіндегі үйкеліс елеулі әсер етеді. Резонанс
Мына 13-суретте сыртқы күштің амплитудасы бірдей, ал үйкеліс
Үйкеліс аз кезінде резонанс «сүйір», ал үйкеліс үлкен
Үйкелісі аз системада резонанс кезінде тербелістер амплитудасы (сыртқы
Системадағы еркін тербелістердің өшуі аз болғанда ғана резонанс
Резонанстың қолданылуы және онымен күрес
Егер тербелмелі системаға бір сыртқы периодты күштің әсері
Кез келген серпімді дене, көпір, машинаның станинасы, оның
Осындай жағдайлардың бәрінде де, резонансты басталдырмау үшін, не
Көпір арқылы өткенде әскери бөлімшелеріне сап құрып жүру
Осы уақытқа шейін біз резонанс салдарынан зиян келетін
Айнымалы токтың жиілігін өлшеу үшін арналған – жиілік
Пластиналар тербелістерінің меншікті жиіліктері белгілі. Электромагниттің әсерінен планка
Резонанстың бұдан басқа анағұрлым маңыздырақ қызметтерімен кейінірек танысамыз.
2 тарау. Механикалық толқындар тақырыбын оқыту әдістемесі
Толқындық құбылыстар. Су бетіне тасталған тастар, кемеге
Оның пайда болу себептері қандай? Қатты сұйық немесе
Жіптің бір шетін қозғалмайтын нүктеге байлап қойып, бір
Жылдамдықтың таралуымен оның энергиялық шамасы да байланысты.Табиғи ерекшеліктері
Радиустың жалғасуына бойлай бағытталған сәулелер пульсталатын сфера болып
Дыбыстық толқындар
Резиналы баудағы немесе су бетіндегі толқындарды көзбенен тікелей
Түрлі ортадағы дыбыстық толқындар
Дыбыстық толқындар біздің құлағымызға ауа арқылы жиі таралады.
Қоршаған ортада бағыт-бағдар алу үшін, біздің миымыз, қоршаған
Дыбыстық толқындар, өзге толқындар секілді шекті жылдамдықпен таралады.
00С температурадағы дыбыстың жылдамдығы 331м/с тең. Осы жылдамдық
Музыкалық дыбыстар мен шулар. Дыбыстың қаттылығы мен биіктігі
Күніге есітіп жүрген дыбыстар түрліше. Музыкалық дыбысты шумнан
Физикалық ілім жағынан музыкалық дыбыстар шумдардан еркшеленеді ме?
Комертон-орта бөліктен ағаш коробка бекітілген майысқан металдық білік.
Толқынның интерференциясы және сынуы
Қоршаған ортада бірнеше түрлі толқындар бір мезгілде таралуы
Интерференция. Кеңістіктегі толқындардың біріге отырып, уақыттық шамада тұрақты
Деректі нүктедегі тербелістер амплитудасы минималді, егер екі толқынның
Егер d2-d жүрістері аралық шамаға тең болса,
Гюйгенс принципі. Толқынның шағылысу заңы
Осы кезеңге дейін біріңғай ортада таралатын толқындармен таныстық.
Гюйгенс принципіне сүйенетін болсақ, толқын, тербеліс шамасы келгенге
Механикалық толқындар үшін Гюйгенс принципі көрнекілік соқтьғысулармен сипатталады:
Қабырғадан, еденнен және шатырдан шағылысқан дыбыстар бөлмедегі дыбыстардың
Толқынның сынуы. Түрлі қасиеттерге ие екі ортаның бөлу
Акустика немесе дыбыс деген не?
Адамзат дыбыс дүниесінде өмір сүргендіктен, дыбыстың адам
Дыбыстың таралуы
Дыбыс қозғалады. Дене дыбыс шығарғанда тербеледі, оның тербелісі
Қоңырау шылдырының себебі
Қоңырау соғылғанда, ол өзінің маңындағы ауаны сығады және
Сендердің құлақтарың дыбыс толқындарын қабылдайды, тіпті ең
Дыбыстың әр түрлі ортада таралуы
Дыбыстың газда таралуы
Сендер қабылдайтын көптегендыбыстар ауа арқылыжетеді, демек дыбыс толқындары
Дыбыстың қатты денелерде таралуы
Дыбыстың қатты денелер арқылы да таралады
Құлағыңды жерге төсеп, өзіңнен бірсыпыра қашықтағы дыбысты естуге
Дыбыстың сұйықта таралуы
Сұйық заттар дыбысты жақсы өткізеді.
Мысалы, балық жағадағы адамдардың жүріс – тұрысын,
Дыбыстың судағы жылдамдығы, оның ауадағы жылдамдығы
Дыбыстың таралу қасиеті
Сендер дыбысты бұрыш айналып та ести аласыңдар. Дыбыс
Жаңғырық
Жаңғырық дегеніміз дыбыс толқындарының шағылысуы. Егер дыбыс толқындары
Сахнадағы дыбыстар
Дыбыстардың таралуы ғимараттың немесе бөлменің пішініне және көлеміне,
Қатты, жалпақ беттіктер дыбыс толқындарын жақсы шағылдырса, ал
Концерттік залдарды салу кезінде, жаңғырық пен дыбыс
Дыбыстың залда « саяхаттауын» акустика деп атайды.
Дыбыстың жоғарлығы – оның бірден бір сипаттамасы 1сек
Енді жоғарыда айтылған дыбыстар туралы мағлү\ұматтарды, тәжірибе жүзінде
Дыбысты көруге болады
Қажетті заттар
- целлофон бөлігі
- резинка
- пластмасс тегеш
- кастрюль
- ағаш қасық
- ірі тұздар
Тәжірбиенің жүрісі
1. Тегештің бетін целлофонмен жауып, резеңкемен қатты бекітіп
2.Тартылған беттің үстіне тұз сеп.
3. Тегештің жанына кастрюльді бір – біріне тиметіндей
Нәтиже
Тұздың түйіршіктері секіре бастайды.
Бұның себебі...
Кастрюльге тиген қасық соққысынан, маңындағы ауаны тербелтуге мәжбүр
Тербелісті қалай көруге болады
Қажетті заттар
жұмыр таяқ
алты шарик
әрқайсысының ұзындығы 50 см –ге тең болатын шпагат
екі орындық
скотч
Тәжірибенің жүрісі
1. Суретте көрсетілгендей, таяқты орындықтардың арқалығына орналастыр.
2. Скочтың көмегмен шпагаттың бір ұшына шарикті, ал
тұру керек.
3. Соңғы шарикті қолыңмен алысырақ апар да, оны
Нәтиже
Барлық шарик екінші шарикті, екінші үшінші, тағы сол
Дыбыс тербелісін тарататын ауа молекулаларының іс - әрәкеті,шариктің
Тербелетін ден маңындағы ауаға әсер етеді де, ол
Дыбыс және музыка
Дыбыс – энергияның ерекше бір түрі, ол ауа,
Дыбыс қалай пайда болды?
Дыбыс ауаны түзетін өте ұсақ бөлшектер алдыға –
Дыбыстар неге бір – біріне бөлек болады?
Ауа бөлшектері өте жылдам тербелгенде дыбыс толқындары бірінен
Жаңғырық дегеніміз не?
Дыбыс толқындарының жолынан бөгет кездескен жағдайда дыбыстың бір
Біз қалай естиміз?
Біздің құлағымыз ауа тербелісін ұстайды да оны ми
Сыртқы құлақ – құлақ қалқаны деп аталады. Ол
Дыбыс толқындары жарғаққа соғылып вибрация тудырады.
Жарғақтың тербелісі үш кішкене сүйекшелер тербелісі ішкі құлаққа
Одан кейін тербеліс құлақтың құрышы деп аталатын иірімді,
Жануарлар қалай естиді?
Көптеген жануарлар төменгі дыбысты естігенмен адамдар еститін жоғары
Сіз білесіз бе ?
Ашық космоста ешқандай дыбыс жоқ. Өйткені дыбыс толқындары
Тест сұрақтары
1. Қайсысында энергия көп?
Алақанның соғысында әлде күннің күркіреуін де ме?
(. Дыбыс қаттылығы ................... өлшенеді.
а) тесламен б) канделамен в)децибелмен
(. Дыбыс бұрышты айнала алама?
(. Ортаңғы құлақты құрайтын кішкене сүйекшелер, болт, шуруп
(.Құлақ біздің .............. басқарады.
а) тепе – теңдікте тұруымызды; б) дәмді айыруымызды
(. Балықтарда құлақ жоқ. Бірақ олар дыбысты өздерінің
(. Балалар ересектерге қарағанда өте жоғарғы дыбысты ести
(. Жаңғырықты қай кезде жақсы естуге болады. Желді
(. Жоғарғы жиіліктегі дыбыстардың шағылған жаңғырығы арқылы объектінің
а) радар б) сонар в) лазер ?
((. Жирафтар түнде өздері қоректенетін жапырақтарды, олардан жаңғырығы
((. Бүкір киттер өлең айта алады. Дұрыс па?
((. Космос кеңістігі сияқты кез – келген ауасы
а) герматикалық б) аридты в) вакумдық.
Механикалық толқындар және тербелістер тақырыбына арналған бақылау жұмысы.
1. Суретте серіппеге ілінген шар, көлбеу беттен домалақ
2. Серіппеге шарик тепе – теңдік х(0 қалыптан
А)0
Б)0,1м;
В)0,2м;
Г)0,3м;
Д)А – Г жауаптарында дұрысы жоқ
3. 3 – суретте дене еркін тербеліс жасайды.
А)Ғ1
Б)Ғ4
В)Ғ2
Г)Ғ3
Д)А – Г жауаптарында дұрысы жоқ
4. 4 – суретте уақыттан тәуелді гармониялық тербеліс
А)0,02 с
Б)0,04с
В)0,08с
Г)0,01с
Д)0,02с
5.Серіппелі маятниктің тербеліс периоды 0,5с. Тербеліс жиілігі
А)1Гц
Б)0,5Гц
В)2Гц
Г)2,5Гц
Д)4Гц
,5с. іс периоды
А)(0,6
Б)(1с
В)(0,5
Г)(0,4с
Д)А – Г жауаптарында дұрысы жоқ
7.Жер бетіндегі ұзындығы 9,8 м – ге
А)(1с
Б)(2с
В)(6,3с
Г)(7с
Д)(10с
(. Суретте әр түрлі жағдайдағы тербелмелі маятник көрсетілген.
(. Суретте бес маятниктің тербелген кездегі уақытқа байланысты
((. Суретте маятниктің еріксіз тербелістерінің жиілігі мен амплитудасы
А)1
Б)2
В)3
Г)4
Д)5
11. Маятникке сыртан мәжбірлеуші жиілігі 10 Гц күш
А)Еркін 0,1с
Б)Еріксіз 10с
В)Еркін 10с
Г)Еріксіз 20с
Д)Еріксіз 0,1с
12. Суретте х = 0 нүктеде тепе –
А)(1=1,5 см (2=-1,5см
Б)0
В))(1= 2см,(2=-2см
Г)(1=3см (2=-3см
Д)(1=1см,(2=-1см
13. 1 – камертонды балғамен ұрып тербеліс тудырады,
камертоннан дыбысталуын бақылайды, бақыланған құрылыс қлай аталады?
А)Жаңғырық
Б)Дыбыстың жұтылуы
В)Дыбыстың сынуы
Г)Резонанс
Д)А-Г жауаптарында дұрысы жоқ
14. Суда таралатын дыбыс толқынның ұзындығы 1,4 м.
А)1,4кГц
Б)1,4Гц
В)1кГц
Г)10кГц
Д)А-Гжауаптарында дұрысы жоқ
15. Суреттегі камертондағы дыбыстың тербеліс графиктері көрсетілген. Осылардың
16. Теңіздің тереңдігі қандай, егер жіберілген және шағылған
А)1500м
Б)2250м
В)1125м
Г)4500м
Д)А-Гжауаптарында дұрысы жоқ
17. Суреттегі толқынның ортадан өткен кездегі бөлшектің ығысу
А)20м
Б)0,2м
В)0,5м
Г)0,05м
Д)0,1м
18. Суретте серіппелі маятниктегі жіптің Ер потенциалдық
А)30 Дж
Б)20Дж
В)10Дж
Г)0
Д)1Дж
19. Суретте толқының графигі берілген, бөлшектердің судағы тербеліс
А)400м/с
Б)4м/с
В)10м/с
Г)1м/с
Д)1000м/с
20. Тербелуші дененің уақыт бойынша өзгеру координатасы мына
;
Математикалық маятниктің периоды неге тең, егер де дененің
А)1с
Б)2с
В)3,5с
Г)7с
Д)6,28с
Дұрыс жауаптар:
1Б, 2Б, 3Б, 4В, 5В, 6А,7В, 8В, 9Б,
Қорытынды
Сөйтіп, физиканы оқу процесіндегі практика - алған білімдер
Орта мектеп сыныптарында физика курсында құбылыстарды оқып үйренуді
Дәстүрлі емес сабақ түрлерін өткізу мұғалімнің берген тапсырмасы
Бұл арада қолданылатын ой қорытудың негізгі формасы индукция
Қолданылған әдебиеттер:
1.Зисман Г.А., Тодес О. Курс общей физики.Изд.5-е.Т.1-2.М., «Наука»
2.Планк М. Единство физической картины мира. М., «Наука»
3.Ландау Л.Д., Лифшиц Е.М. Курс общей физики. Механика
4.Ванеев А.А. Орехов В.П. Преподавание физики по новой
5.Каменецкий С.Е., Орехов В.П. Методика решения задач по
6.Разумовский В.Г. Творческие задачи по физике в средней
7.Стручков В.В. , Яворский Б.М. Вопросы современной физики.
8.Кабардин О.Ф., Кабардина С.И., Шефер Н.И. Факультативный курс
9.Енохович А.С. Справочник по физике. М., «Высшая школа»,
10.Әбдрахимов Е. Қазақ мектептерінде физиканы оқыту методикасының кейбір
11.Абдулгафаров Қ.К Орта мектепте физика есептерін шығару.
12.Анарбаева Қ, Бишимов Т. Физика есептерін шығару тәсілдері.
13.Нұрбатырова Г. Физикалық оқу экспериментін жетілдірудің әдістемелік негіздері.
14.Антипин И.Г. Экпериментальные задачи по физике в 6-7
15.Бугаев А.И. Методика преподавания физики в средней школе.
16.Демкович В.П., Прайсман Н.Я. Приближенные вычисления в школьном
17.Малафеев Р.И. Проблемное обучение физике в средней школе.
18.Резников Л.И., Шамаш С.Я., Эвенчик Э.Е. методика преподавания
19.Кабылбеков К.А. Курс физики. Учебное пособие. Шымкент 2003г.
20.Кабылбеков К.А. Избранные задачи по физике. Шымкент 2003г.
2