Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі
Курстық жұмыс
Тақырыбы: Мемлекеттің территориялық құрылымы мен түрлері
Қабылдаған:
Орындаған
Мазмұны
Кіріспе......................................................................................................................3
І Мемлекеттің территориялық құрылымы мен түрлерінің теориялық-әдістемелік
1.1. Мемлекеттік территориялық құрылым үлгілерінің теориялық негіздері...................................................................................................................5
1.2. Мемлекеттік құрылымның басқару нысандары..........................................12
ІІ Қ.Р-ның мемлекеттік территориялық құрылымының ағымдық
2.1. Қ.Р-ның мемлекеттік құрылымының унитарлығы мен оның
2.2. Қ.Р-ның әкімшілік территориялық құрылымы мен дамыту
2.3. Қ.Р-ның мемлекеттік құрылымы аясындағы аймақтың
Қорытынды..........................................................................................................28
Пайдаланылған әдебиеттер...............................................................................30
Кіріспе
Кіріспеге тоқталар болсақ Қазақстандағы мемлекеттік территориялық құрылымын басқару
Қазіргі заманғы мемлекеттер бір-бірінен айтарлықтай ерекшеленеді. Бұл айырмашылықтар
І Мемлекеттің территориялық құрылымы мен түрлерінің теориялық-әдістемелік
1.1. Мемлекеттік территориялық құрылым үлгілерінің теориялық негіздері
Менің курстық жұмысымның теориялық негізі қазіргі заманғы мемлекеттердің
— бұл монарх пен парламенттің арасында мемлекеттік биліктің
ресми-құқықтық бөлінуі. Атқарушы билікті тікелей монархтың
өзі жүзеге асырса, заң шығарушы билік іс жүзінде
бағынатын парламенттің қолында шоғырланады. Сәйкесінше
аристократиялық мемлекетте жоғары билік коғамның элитасына,
оның білімді, тәжірибелі және парасатты өкілдеріне тиесілі деп
саналады. Демократиялық мемлекетте биліктің бірден-бір бастауы
- халық төменнен жоғары қарай қағидасы бойынша тікелей
еркін білдіру арқылы мемлекеттік билікті қалыптастырады. Бүгінгі
күні сақталған монархиялар әр түрлі нұсқада және қатынаста
монархиялық, аристократиялық және демократиялық белгілерді
үйлестірген конституциялық (заңмен шектелген) монархияларға
айналған.
Элитаның ұйымдастырушылық бірігуінің (консолидациясының) күрделілігіне байланысты таза аристократиялық
Әрбір жоғары билік тұрпатына сәйкес мемлекеттік басқаруды ұйымдастыру
Басқару нысаны, яғни жалпы мемлекеттік билікті ұйымдастыру бойынша
Парламенттік монархия мемлекеттік билікті жүзеге асырудың барлық саласында
Президенттік республикада заң шығарушы орган (конгресс немесе басқа
Жалпы мемлекеттік биліктің басқару нысанын, құрылымын, функцияларын және
Мемлекеттік құрылым нысаны мемлекеттің ішкі құрылымын, оның құрамдас
Федерация мемлекеттік құрылымның күрделі нысанын құрайды. Федеративті мемлекет
Мемлекеттік кұрылымның басқа нысандарымен салыстырғанда конфедерация сирек кездессе
Мемлекеттерді қолданыстағы саяси режимі — мемлекеттік билікті жүзеге
Мемлекеттік режим билік басындағы топтардың, таптардың, жіктердің мемлекеттік
Кез келген елдегі режимнің сипатына әр түрлі факторлар
Билік басындағы жіктердің немесе таптардың, атап айтқанда буржуазияның
Авторитарлық режимде мемлекеттік билік күш көрсету, басу, әр
Авторитарлык режимнің аса қауіпті нысанына фашизмді жатқызуға болады.
Бұл елдердегі фашистік режимдерге тән белгілер: басқарудың репрессивті
Аталмыш режимнің келесі ерекшеліктеріне атқарушы биліктің заң шыгарушы
Кандайда осы қабылданған заңдардың конституциясынасәйкес келмеуі
мүмкін еді. Халықаралық келісімдер парламенітің бекітулерін(ратификациясын) қажетсінбеді. Канцлер
Либералды режимде мемлекеттік билік жеке адамның құқығы мен
Демократиялық - құқықтық режимнің мәнісі қатаң материалдық және
Буржуазиялық-демократиялық режимге тән белгілер: азаматтар мен олардың ұйымдарының
1.2. Мемлекеттік құрылымның басқару нысандары
"Мемлекеттік басқару нысаны" түсінігі (не 0арапайым "басқару нысаны")
мемлекеттік биліктің жоғарғы органдарын құруды (олардың кұрамы, міндеті,
жоғарғы мемлекеттік билік органдарының басқа мемлекеттік органдар мен
кұрылу тәртібі;
құрылудағы тұрғындардың қатынас деңгейі.
Мемлекеттік басқарудың екі негізгі нысаны бар - монархия
Монархия - жеке адамның билігі, жалғыз ұстаушысы (грек
Монархиялық нысанның кейіптік белгілері мемлекеттік басқару:
а) жоғарғы мемлекеттік билікті алып жүрушінің болуы;
б) жоғарғы билікті династиялық жолмен алуы;
в) өмір бойы биліктің монархқа қатыстылығы: монархия зандары
монархты биліктен қандай жағдайда болмасын алыптастау көзделмеген;
г) монархтың билігі халық билігінен емес,(билік" құдай кұдіретімен
д) монарх өзінің әрекеті үшін мемлекет басшысы ретінде
жауапкершілікке тартылмайды (Петр 1-нің Әскери уставында -
"самовластный монарх, который никому на свете о своих
дать не должен").
Басқару нысаны ең алдымен қоғамның кейпіне (типіне) тәуелді.
Тарихи бағытта монархияны ескі шығыс - шығыс деспотиясына,
Монархтың билігінің толықтығы көзқарасына байланысты, монархияның мынандай түрлеріне
Абсолюттік монархия мемлекеттік басқарудың нысаны ретінде заң бойынша
Конституциялық монархияға мынандай белгілер тән:
а) монархтың билігі мемлекеттік биліктің барлық аясында тежелген,
б) атқарушы билік үкіметпен орындалады, конституцияға сай парламент
в) үкімет сайлауда жеңген партияның өкілдерінен құрылады.
г) партияның бастаушысы (лидері) мемлекеттің басшысы болады,
парламентте кебірек депутаттық орынға ие болады.
д) занды парламент қабылдайды, ал оған монархпен қол
формальді акт.
Парламенттік монархияның мысалы ретінде Ұлыбританияны айтуға болады.Монархияға қарағанда,
Республика (латын тілінен "гез риса" қоғамдык іс, барлық
Республикалык мемлекеттік басқару нысанына мынандай белгілер тән:
а) жоғарғы мемлекеттік биліктің сайлануы және олардың коллегиальды
б) мемлекет басшысының сайлануы;
в) жоғарғы мемлекеттік биліктің органдарын белгіліу ақытқа сайлау;
г) мемлекеттік биліктің халықтың егемендігінен шығуы: "гезриса
езі гез рорил" ("мемлекет – бүкіл халықтық іс");
д) мемлекет басшысының заңды жауапкершілігі.
Қазіргі республика президенттік және парламенттік болуы мүмкін. Президенттік
а) президенттің қолына мемлекеттің басшылығын және үкімет
билігін қоса шоғырландыру (АҚШ, Аргентина, Бразилия, Мексика);
б) президент тұрғындармен, не оның өкілдерімен сайлау арқылы
(сайлаушылармен) сайланады;
в) президент тек өзі (парламенттің бақылауына қосылмаған) еркін
кұрады, және ол парламентке емес, резидентке жауап береді;
г) президентке берілген өкілдік, көп жағдайда жоғарғы заң
тарату кұқығы, вето кұқығы т.б.) шұғыл жағдайда парламенттің
функциясын өз мойнына алады.
Президенттік республиканың кейіпті мысалына- АҚШ жатады. Парламенттік республиканың
а) жоғарғы билік халық сайлаған парламентке жатады;
б) президент мемлекеттің басы болады, бірақ үкіметтің басы
в) үкімет тек парламенттік жолмен жеңген партияның Делегаттарынан
не партиялық коалициядан;
г) үкімет парламент алдында жауапты;
д) президент парламентпен не болмаса парламент кұрған арнайы
коллегиямен сайланады.
е) премьер-министр қызметінің болуы, ол үкімет басшысы және
басқарушы партияның не партиялық коалицияның жетекшісі;
ж)үкімет билікте сол уақытқа дейін болады, егер парламенттегі
з) президент мемлекеттің басы ретінде заңдар таратады, декреттер
Кейбір елдерде "жарты президенттікке" (президенттік -парламенттікке) республикаға (Францияны,
Тоталитарлық мемлекеттің басқару нысанын "республиканың бұзылған нысаны" деп
Республикалық басқару нысанының қалыптасу тарихы оның тағыда мынандай
Мемлекетті кұрылымның нысандары дегеніміз, бұл мемлекеттік билікті аумақтық
Билікті аумақтық ұйымдастыру проблемасы мемлекеттік -ұйымдасқан қоғамға тән,
Мемлекеттің нысанына әртүрлі факторлар ықпал етеді: мемлекеттің кейпі
Мемлекеттік құрылым қарапайым (простым) және күрделі (сложным). Қарапайымға
Унитарлық мемлекеттік құрылымға тән мынандай белгілер бар:
бір ғана билік "орталығы" - біреу ғана, жалпы
бір конституция, жалғыз заң шығару жүйесі, жалғыз сот
- унитарлық мемлекеттің аумақтық элементтері (облыстар, департаменттер, округтер,графстваларт.с.с.)мемлекеттікегемендігіжоқ,
Унитарлық мемлекеттер өз ішінде ұлттық-аумақтық және заң шығару
Жергілікті органдардың мемлекеттің орталық органдарынан тәуелділігінің деңгейіне байланысты
Күрделі мемлекеттік құрылымға, мемлекеттің құрамында басқа мемлекеттік кұрылымның
ІІ Қ.Р-ның мемлекеттік территориялық құрылымының ағымдық
2.1. Қ.Р-ның мемлекеттік құрылымының унитарлығы мен оның
Территорияның әртүрлі белгілері бойынша біркелкі болмауы немесе оны
Аталған аймақтарды бөлу үшін белгілі бір территорияны бөлудің
Нақты белгілері бойынша біріктірілген аймақтар бір-бірінен күрт
ажыратылады. ерекшіліктердің
субъективті факторлар жатыр.
Объективті факторларға жататыңдар. табиғи-шикізат және еңбек ресурстарымен қамтамасыз
Әртүрлі елдердегі аймақтық дамуды реттеудің қазіргі кездегі жүйесі
Шет елдік аймақтанушылардың еңбектерінің ішінде кең тараған аймақтардың
өмір сүрудің және кәсіпкерліктің табиғи - климаттық жағдайларының
аймақтардың «өнімділігін» анықтайтын табиғи ресурстарды пайдалану көлемі, сапасы
- демографиялық жағдайдағы алшақтық;
- саяси және институционалды факторлар;
- әлеуметтік-мәдени факторлар.
Федеративті сияқты, унитарлы мемлекетте тиімді мемлекеттік аймақтық саясатты
а) аймақтардың экономикалық мүмкіндік денгейін анықтау;
б) нақты аймақтың еңбек бөлінісіндегі орнын және оның
экономикадағы ролін анықтау;
в) аймақтардың дамуындағы теңсіздіктердің негізгі себептерін талдау;
г) ел мен нақты аймақтың нақты және ғылыми
анықтау;
д) алға қойған мақсаттарды іске асырудың макроэкономикалық және
микроэкономикалық құралдарын анықтау.
Кез-келген елдің экономикалық аймақтық саясатының бүгінгі күндегі түсінігі
2.2. Қ.Р-ның әкімшілік территориялық құрылымы мен дамыту
Әкімшілік аумақтық құрылыс ұғымы мемлекет аумағының әкімшілік-аумақтық
Қазақстан Рсспубликасы Конституциясының 2-бабына сәйкес республиканың әкімшілік-аумақтық құрылысы,
1 мемлекет аумағына бөлінетін әкімшілік-аумақтық бірліктер
2 әкімшілік-аумақтық бөліністі айқындау жөніндегі мемлееттің
3 әкімшілік-аумақтық бөлінісін өзгерту тәртібін және осы
4 елді-мекендердің белгілі бір түрге жататындығы негізініің
5 Елді мекендерді атау мен қайта атаудың тәртібін
Аймақ дегеніміз- республика мүддесін көздеп құрылатын және басқарылатын
Елді мекен — азаматтардың шаруашылық және де өзге
Республикалық маңызы бар қала дегеніміз — ерекше мемлекеттік
Облыстық маңызы бар қала дегеніміз — ірі экономикалық
Аудандық маңызы бар қала дегеніміз - өнеркәсіп
коммуналдық шаруашылығы, мемлекеттік тұрғын үй қоры,оқу мен мәдени-ағарту
тый елді мекен.
Поселкелер дегеніміз — саны кем дегеңде 3 мың
Емдік маңызы бар орындарыңда орналасқан, халқы кем дегенде
мекендер поселкелерге теңдестіріледі; осы айтылғандарды ересек халқының кем
Ауыл (село) дегеніміз - саны. кем дегеңде 50
Сонымен Қазақстан Республикасы Президекттік басқару нысанындағы бір тұтас
рутанылады.Бірыңғай басқару бүкіл мемлекеттік аппаратты бірыңғайландыру, әкімшіліқ-аумақтық бірліктердегі
қамтиды. Мемлекет өз аумағының тұтастығын, қол сұғалмауын
және бөлінбеуін қамтамасыз етеді
2.3. Қ.Р-ның мемлекеттік құрылымы аясындағы аймақтың
Макроэкономикалық денгейдегі аймақтың экономикалық саясаты мемлекетпен оның басқару
Аймақтық саясатты қалыптастырудың негізі мыналар:
1. мемлекеттің аймақтық саясаттын
елдің өндіргіш күштерді дамыту мен тиімдірек орналастырудың объективті
мемлекеттің аймақтық - экономикалық саясатын қалыптастырудың анықтаушы факторы
Аймақтық экономиканы реттеудің жалпы мемлекеттік тәсілі, республиканың тұтастай
жергілікті бюджетке аударылатын төлемдер мөлшерін арттыру мақсатында республикалық
әр түрлі аймақтардың дамуына арналған ашық жәрдем ақылар;
үкімет деңгейінде аймақтық мәселелерді шешу кезінде әр түрлі
Жоғарғы макроэкономикалық денгейдегі мемлекеттің реттеуші күші төмендегі үш
Ұйымдастыру - басқару бағытында негізінен аймақтық экономикалық саясатты
Аймақтардың дамуын заң-құқықтық реттеу Конституцияға сәйкес орталық пен
Жалпы аймақтық дамуды реттеудің құқықтық негіздері балансталынған ұлттық
Аймақтық дамуды қаржы-эконмикалық реттеу әлемдік тәжірибеде тексерілген және
адрестік реттеуіштер мен микро құралдар.
Аймақтық экономикалық саясаттың микроқұралдары аймақтық экономика субъектілер қызметіне
Аймақтағы толық және тиімді жүмыспен қамтамасыз етуге қол
Капиталға әсер етудің негізгі микроэкономикалық құралы болып әртүрлі
Макро және микроқұралдар орталық үкімет сияқты, аймақтық органдармен
Белгіленген облыстардағы әкімшілік шекараларында Қазақстан аймақтарын әлеуметтік-экономикалық даму
ЖІӨ көлемі бойынша бір адамға шақканда ең жоғарғы
Қазіргі кезде ҚР аймақтары әртүрлі белгілері белгілері бойынша
Бірінші топқа ЖАӨ және бір адамға шаққандағы өнім
Екінші топты көмірсутегі минералды ресурстарына бай облыстар құрайды
Үшінші топ-табиғи минералды-шикізат ресурстарына бай және жергілікті щикізатты
Төртінші топқа табиғи ресурсқа бай және біраз ауылшаруашылығында
және ОҚ облыстары. Бірінші 2 облыста орташа табыс
Бесінші топтағы облыстарға Батыс Қазақстан және Солтүстік Қазақстан
Алтыншы топтағы облыстар негізінен аграрлық облыстар-Ақмола, Алматы, Қызылорда,
Аймақтарды нақты белгілері бойынша топтастыру аймақтың дамуының мүмкін
Қорытынды
Менің қортындыға қосар ойым мемлекеттің территориялық құрылымын аумақтық
Қазақстан Рсспубликасы Конституциясының 2-бабына сәйкес республиканың әкімшілік-аумақтық құрылысы,
Билік басындағы жіктердің немесе таптардың, атап айтқанда буржуазияның
Сонымен Қазақстан Республикасы Президекттік басқару нысанындағы бір тұтас
рутанылады.Бірыңғай басқару бүкіл мемлекеттік аппаратты бірыңғайландыру, әкімшіліқ-аумақтық бірліктердегі
Пайдаланылған әдебиеттер
Баянов Е. ред. "Мемлекеттік және құқық негіздері", Оқулық,
"Бәсекеге қабілетті Қазақстан үшін, бәсекеге қабілетті экономика үшін,
Көшім Д., "Жергілікті өзін-өзі басқару - азаматтық қоғамның
Қазақстан Республикасының Конституциясы., Алматы, 1995 ж. 89, 95
Қазақстан Республикасы Парламентінің Жаршысы. №23 желтоқсан,
"Қазақстан Республикасындағы жергілікті мемлекеттік басқару туралы" Қазақстан Республикасының
Мәдинов Р. "Сағым" идеядан сақтанған абзал немесе билікті
Медведева Н.П. "Местное самоуправление в зарубежных странах" (Информационный
Никифорова Н. Предпосылки новой стратегии государственного управления национальной
Нүкенов А.: "Жергілікті басқаруды жетілдіру мәселелері". "Саясат" №7.,
Танкиева А.: "Жергілікті басқаруда экономикалық механизмдерді қолдану жолдары".
Тоқтыбеков Ә.: "Мемлекеттік басқарудың жетілдірудің жолдары: тұжырымдамалар мен
3