МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ............................................................................................................. 3-7
І. ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘДЕНИЕТІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1.Экономикалық тәрбие берудің
1.2.Экономикалық мәдениеттің мәні мен мазмұны ......................................21-36
ІІ. ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘДЕНИЕТТІ ҚАЛЫПТАСТЫРУ ПРОЦЕСІНДЕ ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫСТЫ ҚОЛДАНУДЫҢ СИПАТТАМАСЫ
2.1. Оқушыларда экономикалық мәдениетті қалыптастыруда пәнаралық байланыстың алатын
2.2.Пәнаралық байланыс негізінде оқушыларда экономикалық мәдениетті
ҚОРЫТЫНДЫ..................................................................................................57-58
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР...........................................................59-63
ҚОСЫМШАЛАР..............................................................................................64-68
КІРІСПЕ
Зерттеудің өзектiлiгi: Қазіргі мектептің басты міндеттерінің бірі –
Оқушылардың экономикалық білімі мен тәрбиесіне, олардың экономикалық
Айтылған мәселе бойынша бүгінгі күн талабы тұрғысынан жан-жақты зерттеген
Зерттеудің мақсаты: Қазіргі жағдайда оқушыларда экономикалық мәдениетін
Зерттеу нысаны: Жалпы білім беретін мектептегі оқу процесі.
Зерттеу пәнi: Пәнаралық байланыстар арқылы оқушылардың экономикалық
Зерттеудің ғылыми болжамы: Егер жалпы білім беретін мектеп оқушыларында
Зерттеудің мiндеттерi:
1.Теориялық негізде оқушыларда “ экономикалық мәдениеті” ұғымының
2.Оқушылардың экономикалық мәдениетін пәнаралық байланыстар
3.Экономикалық мәдениетін қалыптастыру процесінде пәнаралық
4.Пәнаралық байланыстарды пайдалану арқылы оқушыларға оқытудың
Зерттеудің жетекші идеясы:Мектепте білім беру барысында пәнаралық байланыс арқылы
Зерттеудiң теориялық және әдiснамалық негiздерiне: философия, мәдениеттану,
Зерттеу әдістері: Қарастырылып отырған мәселелерге байланысты философиялық, педагогикалық, психологиялық,
Зерттеу көздерi: Қазақстан Республикасының Конституциясы, Қазақстан Республикасының «Білім
Зерттеу кезеңдерi:
бiрiншi кезеңде (2009ж.екінші жартысы -2010 ж.бірінші жартысы) зерттеу проблемасы
екiншi кезеңде (2010ж.екінші жартысы -2011 ж. бірінші жартысы) Оқушылардың
Зерттеу базасы: Шымкент қаласындағы Т.Рысқұлов атындағы №25
Зерттеудің ғылыми жаңалығы:
- Пәнаралық байланыстар арқылы оқушының экономикалық
- Пәнаралық байланыстар арқылы оқушылардың экономикалық мәдениетін
Зерттеудің практикалық мәнділігі:
- Оқушылардың экономикалық мәдениетін қалыптастыру процесінде
- Пәнаралық байланыстар арқылы оқушылардың экономикалық
Қорғауға ұсынылатын қағидалар:
1.Оқушылардың экономикалық мәдениетін қалыптастыру процесінде пәнаралық байланысты қолданудың ғылыми
2.Оқушылардың экономикалық мәдениетін қалыптастырудың құрылымдық – мазмұндық –
3.Пәнаралық байланыс арқылы оқушылардың экономикалық мәдениетін қалыптастыру әдістемесінің мәні
Зерттеу нәтижелерiнiң дәлелдiлiгi: зерттеу объектiсiндегi негiзгi тұжырымдардың әдiснамалық тұрғыда
Зерттеу жұмысының теориялық қағидалары мен нәтижелерiн сынақтан өткізу: зерттеу
зерттеулері»атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциясында (Шымкент 2010).Және «Білім әлемінде/
Курстық жұмыс құрылымы. Курстық жұмыс кіріспеден, 2 бөлімнен,
Кіріспеде зерттеу тақырыбының көкейкестілігі, мақсаты, нысаны, пәні, міндеттері, зерттеу
«Оқушының экономикалық мәдениетін қалыптастырудың теориялық негіздері» атты бірінші
«Экономикалық мәдениетті қалыптастыру процесінде пәнаралық байланысты қолданудың сипаттамасы»
І. ОҚУШЫЛАРДЫҢ ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘДЕНИЕТІН ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ТЕОРИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ
1.1.Экономикалық тәрбие берудің
Оқушыларға экономикалық тәрбие берудің педгогикалық негізі - өсіп
Экономикалық тәрбие берудің негізін ежелгі ғалымдар қалаған.Ежелден келе
Экономикалық білімнің тиімділігі оның үздіксіздігінде .Оның мазмұны көп жағдайда
Ксенофонт. Платон әсіресе Аристотельдің еңбектерінде грек қоғамының экономикалық
Экономикаклық тәрбие немесе қоғамдағы экономикалық ойларды ашық айтуды ежелгі
Аристотель өзі өмір сүрген қоғамның экономикалық болмысына талдау
Өзінің «Этика» атты еңбегінде «ақылға сыйымды өзімшілдік» идеясын
Экономикалық білімнің негізін қалаушылардың келесі тобына Томас Мор
Тәрбие жөніндегі алғашқы ойларын социалист – утопистер XIX
Роберт Оуэн баланың жан – жақты
Орыстың белгілі демократ - революционерлері А.И.Герцен,
Қоғамдағы жастарды еңбекке баулу, тәрбиенің әлеуметтік
Өз еңбектерінде ұлы пролетариат ұстаздары адамзаттың бақыты дүние
Өндіруші күштердің өзіндік ерекшеліктеріне қарай қоғамдағы тәрбие
К.Маркс өз еңбектерінде кәмелетке толмаған балалар еңбегі жайлы
А.С. Макаренконың еңбектерінде баланың еңбексүйгіштігі жаратылысынан емес
Экономикалық тәрбиенің негізі жайлы 1966 жылы жарық көрген
өнімнің тікелей дайындалуы;
жұмысты ұйымдастыру процедуралары;
өндірісті басқару;
ақшалай – тауарлық айырбас;
жоспарлау;
талдау және экономикалық есеп және басқалар.
Экономикалық білім мен экономикалық тәрбие беру мәселелері жеке ғылым
Сондықтан экономикаылық тәрбие жайындағы ойлар сол кезеңде
(Чичканов В.П., Попов В.Д., Пономарев Л.Н және басқалар) [4].
70 -80 жылдары педагогикалық әдебиеттерде балаларға экономикалық
- еңбекке баулу тәрбиенің бір элементі (Ю.К. Васильев,
- еңбек, адамгершілік, саяси идеялық тәрбиенің бір бөлігінің
- тәрбие жүйесінің құрамдас бөлігі ретінде қарастырылады (Аменд А.Ф,
Бұл еңбектерде экономикалық білім, экономикалық тәрбие жайлы тұжырымдамалар мен
Кейбір авторлар экономикалық тәрбие дегеніміз оның негізінде ,
Кейбір авторлар экономикалық тәрбие дегеніміз – жасөспірімдер санасында
Ал енді келесі авторлар экономикалық тәрбие дегеніміз –
Көріп отырғанымыздай , педагог – ғалымдардың ңбектерінде экономикалық білім
Еліміздегі орын алған әлеуметтік – экономикалық жағдай – нарықтық
Қарапайым экономикалық білім жиынтығы оқушыларға тек ақпараттық мән
Экономикалық білім мен біліктіліктің негізі – экономикалық ойлау. Бұл
Қазіргі таңдағы ғалымдардың ойынша (Сатубалдина, Жарылғапов, Литова және Терюкова)
Авторлар өз жұмыстарында экономикалық мәдениет педагогикалық талпыныстар категориясынан
Экономикалық тәрбие кез – келген қоғамға тән.Мысалы, Қазақстан Республикасы
Экономикалық білім - оқытушылар мен оқушылар арасындағы
Қазіргі кезде экономикалық жағдайымыздың жақсаруын қамтамасыыз ету үшін экономикалық
Жасөспірімдер бойында экономикалық білім алу үшін қалыптастыратын экономикалық тәрбие
Педагог және экономист Жарылқапов оқушылар, курсанттар мен студент жастарды
Экономикалық білім беру мемлекетке оның жас балғындарына
Экономикалық білім - оқушылардың экономика саласынан алған
Жалпы экономикалық білім беру мақсаты қоғамның мектепке қойып
Экономикалық білімді қалыптастыру тәрбие мақсатына, мемлекеттің болашақтағы және қазіргі
Экономикалық білім мазмұны жеке тұлғаның экономикалық санасын
Жалпы экономикалық білім беру мақсаты қоғамның
Экономикалық тәрбиеде экономикалық білімділік дәрежесінің орны ерекше. Оқушылардың
Экономикалық тәрбие проблемалары ішінен
Қазіргі кезеңде нарықтық қатынастардың жетістікке жетуі үшін -
Жастардың негізгі ойы тек қана сату мен сатып алу
Жастарға осы тұрғыдан тереңдете отырып, көптеген мысалдар
экономикалық мәдениеттің элементтері – экономикалық білімнің құрамдас
экономикалық білім – экономикалық жүйелердің құрамдас бөлігінің жиынтығынан тұрады
экономикалық білім мен экономикалық тәрбие – өсіп келе жатқан
Экономикалық мәдениет негізі экономикалық білімді меңгеру процесінде қалыптасады.
Ежелгі дәстүрдегі қазақтың ағартушылық негіздерін сөз етсек,
Еңбек пен еңбек тәрбиесінің ғылыми негізін қолдауда ІІ ғасырда
Әсіресе, Әл – Фарабидің «Ізгілікті қала тұрғындары»трактатындағы тұжырымдардың ғылыми
Ал түркі тілдес халықтардың аса көрнекті ақыны Жүсіп Баласағұни
Көз берді Алла зат көріп құндау үшін,
Құлақ берді үн естіп, тыңдау үшін,
Қас қол берді тірліктен тынбау үшін,
Аяқ берді бос қарап тұрмау үшін.
Әрине,бұл еңбекпен танысқан мұғалім де оқушы да қазіргі заманғы
Қазақстанның әлеуметтік – экономикалық дамуының 10 – шы
Өркениеттік өлшеммен қарасақ, Шоқанның, Ыбырайдың, Абайдың шығармаларында осы күнгі
Ы.Алтынсариннің көлемі шағын әңгімелерінде еңбек, байлық, кәсіпкерлікті үйрену, баюдың
Кәсіпкерлікті меңгерудің жолдары, нәтижелері Ы.Алтынсариннің «Дүние қалай етсең табылады»
Ресеймен жан – жақты байланыста жатқан, қазақ халқын әлемдік
Біздер Абайдың қара сөздерінен қазіргі қазақ халқының нарық жүйесіне
А.Құнанбаевтың экономикалық көзқарастарының тереңдігі - өзі өмір сүрген қоғамдағы
Қазақ халқының әлеуметтік – экономикалық тарихында Ресейдің орталық
Сол сияқты, ХХ ғасырдың басында А.Байтұрсынов «Қазақ жерін зерттеу
М.Дулатовтың «Есеп құралы» атты есеп жинағында оқушылардың экономикалық ойлауын
Жоғарыда айтылғандарды төмендегідей қорытындылаймыз:
Қазақ халқының экономикалық мәдениеті өмірдің табиғи – климаттық жағдайларымен
Еркіндік сауда, айырылыс еңбек, кәсіпкерлік еркіндік, қолданбалы еңбек идеялары
Бұрынғы ойшылдар мен ағартушылар экономикалық мәдениетке ерекше
1.2.Экономикалық мәдениеттің мәні мен мазмұны
Әлемдік қоғамдық жүйенің қазіргі таңдағы жай-күйі әлеуметтік-экономикалық дамудың қарқынының
Л.М. Митиннің пікірінше, “бүгінгі білімнің мақсаты – еңбек рыногында
Бұл мәселе туралы Е.В.Савина тереңірек әрі нақтырақ пікір
Экономикалық мәдениет – қоғамның жалпыадамзаттық мәдениетінің бір бөлшегі ретінде
Н.С. Мурадова және т.б. мәдениеттің антропологиялық талдауынан алшақтап, мәдениеттің
Н.С. Мурадованың пікірінше, мәдениет табиғат пен қоғамды, адамзат пен
Адамның нақты қоғам мүшесіне айналу процесі, оның әлеметтенуі күрделі
“Экономикалық мәдениет” ұғымын талдау шеңберіндегі келесі дефиниция - “экономикалық”
Т.С. Терюковтың пікірінше, “экономикалық әрекетті экономикалық субъектінің экономикалық санасы,
Экономикалық әрекеттің мынадай түрлері белгілі:
өндірушілік;
ұйымдастырушылық-басқарушылық;
аналитикалық;
коммуникативті;
қаржылық;
менеджерлік;
интеллектуалды.
Осы әрекеттің түрлерінің әрқайсысының өзіндік ерекшеліктері, адамның экономикалық мәдениетінің
Өндірушілік әрекет – экономикалық әрекеттің ерекше түрі ретінде бір
С.Д. Ахапкин өндірушілікті қоғамға қажетті іскерлік жобаларды жүзеге асыру,
Иозеф Шумпетер өндірушілікті әрекет категориясына мүлдем жақындатпайды. Оның пікірінше,
Ю.К.Васильев өндірушілік әрекет екі нұсқада көрінетінін айтады: біріншісі –
Осы тәсілдерді жалпылай келе, мынадай қорытынды шығаруға болады: өндірушілік
Ұйымдастырушылық-басқарушылық әрекет –өндіріс саласындағы өндірушілік процестерді ұйымдастыру қабілетіне, өндірістік
Аналитикалық әрекет – экономика субъектілерінің экономиканың объектісі бойынша іскерлік
Менеджерлік әрекет - өндірістің сыртқы және ішкі құрылымын құрумен
Экономикалық кәсіптің болашақ маманының қаржылық әрекеті – тұлғаның қаржылық
Интеллектуалды танымдық әрекет – экономикалық жағдайлардағы, экономикалық фактілер мен
Сонымен, әрекеттің жоғарыда сөз етілген түрлері адамның интеллектуалды-шығармашылық қабілеттеріне,
Экономикалық мәдениет жалпы мәдениеттің құрылымдық бөлшегі ретінде, көпшілік мамандардың
Экономикалық мәдениет – адамның қоршаған орта мен өзін танудың,
Осылайша, экономикалық мәдениет қоғамның жалпы мәдениетінің маңызды бөлшегі екенін
Алайда, біз “экономикалық мәдениет” феноменінің интегративті сипаты болатынына және
Экономикалық тәрбие саласындағы зерттеулердің ережелері мен қағидаларын жүйелеп көрсеткендей,
еңбек тәрбиесінің элементі (Ю.К. Васильев). Оқушылардың экономикалық әрекетін олардың
еңбек, адамгершілік, идеялық-саяси тәрбие синтезі (В.К. Розов);
тәрбиенің жеке бағыты және құрылымдық бөлшегі (А.Ф. Аменд, И.Б.
Алайда, жекелеген еңбектерде көпшілік авторлар “экономикалық тәрбие” және “экономикалық
К.Н.Панферов экономикалық тәрбие ұғымына анықтама беруде оның негізі –
Біздің ойымызша, экономикалық мәдениеттің қалыптасуына деген мұндай көзқарастарды “экономикалық
Адамның экономикалық тәрбиесінің мазмұнына экономикалық тәрбиені еңбекке, қоршаған ортаға,жекеменшік
М.В.Тишкованың пікірінше, экономикалық тұрғыдан мәдениетті тұлғаны оның экономикалық қасиеті
Осылайша, жоғарыда сөз етілген көзқарастарды қарастыру “экономикалық тәрбие” және
Экономикалық тәрбие жастардың экономикалық білімге, дағдыға, еңбеке, қоршаған ортаға
Бұл жұмысымызда “экономикалық тәрбие” ұғымын анықтауда біз
И.А. Клепач, В.Д. Попов, Л.Е. Энштейннің “экономикалық тәрбие –
“Экономикалық білім” категориясы экономика саласында арнайы кәсіби білім алумен
Мәселен, АҚШ-та экономикаға үйрету мемлекеттік білім беру саясатының маңызды
Пікірталасқа себеп болатын мәселелердің бірі – мектеп бағдарламасындағы экономикалық
70-жылдардың басындағы АҚШ-та және басқа да Батыс елдердегі еңбек
Германияда экономикалық білімнің мазмұны оқушылардың мектепте жүргізілетін арнайы курстарда
Оның шеңберінде “Экономикалық педагогика” деп аталатын ғылыми пән қызмет
Басқа елдерге қарағанда, Жапония еңбек немесе кәсіби дайындықтан гөрі
Ұлыбританияда экономикалық тәрбиеге де үлкен мән беріледі. Мұнда экономикалық
Францияда кооперативті қозғалысқа үлкен мән беріледі. Өйткені оның экономикалық
Шет елдерде оқушы жастардың экономикалық білім берудің мазмұны мен
Зерттеушілер экономикалық ойлау ұғымына түсініктеме беруде бірізділік танытады. Олар
(Л.Ф. Аменд, А.С. Нисимчук, В.К. Розов) [39].
Л.И. Абалкин, Л.С. Бляхман, Д.Е. Сорокин, К.А. Улыбин және
Экономикалық ойлаудың даму деңгейін экономикалық іс-әрекет көрсетеді. Экономикалық іс-әрекет
Біздің жұмысымызда экономикалық әрекет деп мақсатты өзгерістер және рухани,
“Экономикалық даму” ұғымын адамның экономикалық мәдениетінің қалыптасуы процесінде басынан
Л.С. Выготский тұлғаның жан-жақты дамуы – индивидтің жетілуінің деңгейі.
Оқушының экономикалық әрекетті жүзеге асыруы және дайындығы процесінде дамуы
Мәселен, Т.Заславская, бұл ұғымды практикалық интеллект сүзгіші арқылы қарастыра
А.С. Нисимчук бұған дейін, экономикалық мәдениет – қарапайым шаруашылық,
Н.С. Мурадова әлеуметтік-экономикалық біліктілік – әлеуметтік-экономикалық мәдениеттің ядросы бола
Экономикалық тәрбие мен дамудың нәтижелілігін анықтайтын маңызды фактор –
Басқа бір тобы оны “еңбек, табиғат, материалдық құндылықтар мен
Осыған ұқсас пікірді біз голландық зерттеушілердің пікірлерінен де табамыз.
Американдық зерттеулерде экономикалық білім мақсаттарының түрлілігімен ерекшеленеді. “Экономикалық білімнің
Маркли Робертстің пікірінше, экономикалық білімнің екі тірек мақсаттары мыналар:
экономикалық білім адамдарға және ересек адамдарға өздерінің іс-әрекеттерімен тікелей
экономикалық білім экономикалық, әлеуметтік және саяси салаларда ақылды шешім
Джордж Ферш: “Мақсаттарды қалыптастыруда назарды мыналарға аударған жөн: экономикалық
Зерттеушілердің үшінші тобы экономикалық білім деп – оқушылар меңгеруі
Көптеген жұмыстарда экономикалық мәдениеттің мазмұны - экономикалық саладағы
Біз, тұлғаның экономикалық мәдениеті адамның экономика саласындағы білімі, дағдысы
Өз жұмысымызда “экономикалық білімді” анықтай отырып, біз
А.Ф. Амендтің көзқарасына сүйендік. Өйткені бұл пікір берілген дефиницияның
Осылайша, ғылыми әдебиеттерді талдау экономикалық мәдениеттің қоғамның жалпы мәдениетінде
ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘДЕНИЕТ дегеніміз – қарапайым шаруашылық, экономикалық
1- Сурет. Экономикалық мәдениеттің құрылымдық моделі
ІІ. ЭКОНОМИКАЛЫҚ МӘДЕНИЕТТІ ҚАЛЫПТАСТЫРУ ПРОЦЕСІНДЕ ПӘНАРАЛЫҚ БАЙЛАНЫСТЫ ҚОЛДАНУДЫҢ СИПАТТАМАСЫ
2.1. Оқушыларда экономикалық мәдениетті қалыптастыруда пәнаралық байланыстың алатын
Соңғы жылдары білім беру жүйесі барлық пәндерді өзара байланыстыра,
Пәнаралық байланысты ұйымдастыру арқылы білім беру жеке пәндер мазмұнының,
Жалпы білімнің жан- жақты болуы қажет деген ойға келген
Пәнаралық байланыс негізінде пәнді оқытудың тиімділігін арттыруда
пәнаралық байланыс негізінде берілетін пәндердің қажеттілігін дәлелдеу;
пәннің басқа пәндермен пәнаралық байланысында нені оқыту керек;
пәндер арасындағы өзара байланыс қандай бағытта жүзеге асады және
пәнаралық байланысты қандай формада және қандай әдіспен оқыту керек;
пәнаралық байланыс негізінде білім берудің нәтижесі қандай болмақ.
Әртүрлі пәндердің тақырыптарын байланыстыру оқу материалының сапалы меңгерілуіне әсер
Соңғы жылдары отандық педагогикасында түрлі бағыттағы пәнаралық байланыстар мәселесі
Пәнаралық байланыстар мәселесін Б.Г.Ананьев және Ш.И.Ганелин жетекшілігімен өткізілген
Кейін жарияланған еңбектер (М.Н.Скаткин, Г.С.Костюк, В.В.Давыдов, Дж. Брунер т.б.)
Табиғи ғылымдардың алғыр ұсыныстары мен түсініктерін жеткізетін пәнаралық
Жеке оқу пәндерінің пәнаралық байланыстарын іске асу мәселелеріне Г.Бабалованың
О.А.Черноярованың (дене шынықтыру түріндегі негізгі пәндердің пәнаралық байланыстары т.б.)
Сонымен қатар, В.С.Елагинаның еңбегі мектепте пәнаралық байланыстарды іске асыру
А.Г.Гейнның еңбектерінде ақпараттық үлгілерді зерттеу информатиканы табиғи ғылыми аядағы
ХХ ғасырдың 80-90 жж. пәнаралық байланыстарын мәселесін зерттеудің негізгі
Педагогикалық әдебиетінде «пәнаралық байланыстар» дәрежелерінің отыздан аса анықтамасы бар.Пәнаралық
Біз өткізген зерттеу «пәнаралық байланыс» ұғымына авторлық анықтаманы тұжырымдамалауға
Ендігі кезекте пәнаралық байланыстар жіктемесін қарастырайық.
Пәнаралық байланыстар ең алдымен, өзінің құрылысымен сипатталынады, ал заттың
1 кесте:
Құрамы бойынша;
Әрекет бағыты бойынша;
Бағытталатын элементтердің өзара әрекет ету тәсілі бойынша
1 кесте
Пәнаралық байланыстардың жіктемесі
Пәнаралық байланыстар формалары Пәнаралық байланыстар типтері Пәнаралық байланыстар
Құрамы бойынша мазмұндық Дәлел, түсінік, заң, теория, ғылым әдістері
операциялық Қалыптастыратын ептілік, машық және ойлау операциялары бойынша
әдістемелік Педагогикалық әдістер мен тәсілдерді қолдану бойынша
ұйымдастырушылық Білім беру жүйесін ұйымдастырудың әдіс және тәсілдері бойынша
2.Бағыты бойынша Біржақты,
Екіжақты,
көпжақты Тікелей
Кері
Оңалту
3.Байланысты құрайтын элементтердің өзара әрекет ету тәсілі бойынша Хронологиялық
хронометриялық Сабақтастық
Синхрондық
Перспективті
Локалды
Орташа әрекетті
Ұзақ әрекетті
Пәнаралық байланыста құрамы оқу материалының мазмұнымен, қалыптасатын ептілік, машық
Пәнаралық байланыстар нақты тақырыпты зерттеуде басқа оқу пәндерінен алып
Екінші формада пәнаралық байланыстардың әрекет бағыты бойынша негізгі түрлерін
Осы байланыстардың барлық түрлері тікелей, бір бағытта әрекет ете
Бағыт бойынша пәнаралық байланыстар келесіні көрсетеді:
Бір, екі немесе бірнеше оқу пәні кең пәнаралық негізде
Пәнаралық байланыс негізгі оқу пәнінің оқу тақырыбын зерттеуде ғана
Пәнаралық элементтердің өзара әрекет ету ұзақтығы бойынша байланыстар.
Мезгілдік фактор келесіні білдіреді:
Басқа оқу курстарынан алынған қандай тәлімдер оқушылармен алынғанын, және
Пәнаралық байланыстарды іске асыру жүйесінде қандай тақырып зерттеу мерзімі
Пәнаралық байланыстарды іске асыру жүйесінде тақырыптардың өзара әрекет етуінің
Пәнаралық байланыстар оқыту жүйесіне жанжақты ықпал етеді –
Пәнаралық байланыстардың білімдік қызметі оқушылардың білім алуының тұтас
Мектеп және жоғарғы оқу орнының білімдік жүйесінің іске асуына
Пәнаралық байланыстардың тәрбиелік және білімдік қызметтерінің өзара әрекетін көрсететін
Пәнаралық байланыстардың дамытушылық қызметі оқушы жастардың жоғары өзіндіктен жұмыс
Мысалы,«Технология» сабақтарында мектеп оқушыларының экономикалық мәдениетін қалыптастыру
Мектеп оқушыларының бойында әлеуметтік белсенділік, азаматтылық, өзара бәсекелестік, іскерлік
Біздің ойымызша, бұл қарама-қайшылықтарды, экономикалық білімді пәнаралық байланыс арқылы,
Интеграциялық сабақтар және пәнаралық байланыстар негізінде, мектеп оқушыларында экономикалық
Интеграциялық сабақ, экономикалық білім жүйесінің мектептегі басқа да оқу
Интеграциялық сабақтың мақсаты, тек қана оқушылардың қалыпты жүйе бойынша
Интеграциялық сабақ, оқушылардың алған білімдерін (мәліметтерін) келешек кеңінен пайдалануға
Мысалы, «Технология» пәнінің танымдық аумағы, оқушыларды еңбекті ұйымдастыру, оны
«Технология» оқу пәнінің экономикалық стандарт мысалдары мен «Экономикалық білім
Еңбекке баулу сабағы кезіндегі оқушылардың экономикалық көзқарастарының қалыптасуы: Танымдық
(оқу бағдарламаларын сараптау)
Рет саны Бағдарлама тақырыбы, тарауы Негізгі экономикалық түсініктер, экономикалық
Ер балаларға арналған нұсқасы
1. Ағашты өңдеу технологиясы. Техникалық және құрылымдық бөлшектері. Бұйымды
Басқа материалдардан жасалған бөлшектері бар бұйымдарды ағаштан жасау.
Тақырыбы: «Үй жиһаздары» Еңбекті ұйымдастыру. Ағашты тиімді өлшеп-қырқу.
Қалдықсыз технология. Жұмысты жоспарлау.
Ағашты өлшеп-белгілеудің экономикалық тиімділігін арттыратын және қалдықтың пайызын төмендететін
Қыз балаларға арналған нұсқасы
1. Матаны өңдеу технологиясы. Техникалық және құрылымдық бөлшектері. Бұйымды
Тігін бұйымдарын дайындау. Тақырыбы: «Қазақтың ұлттық киімдері» Матаның тозу
экономикалық сараптама.
Бұйымның экономикалық есептеулері Қазақтың ұлттық киімдері. Матаның, оюдың, тігістердің
Ұлттық киімдерді адамдардың жасына, жынысына, әлеуметтік-кәсіби белгілеріне, жыл мезгілдеріне
Кестеден көріп тұрғанымыздай, мектептегі «Технология» пәнінің оқу бағдарламасы мен
Келесі кезеңде интеграциялық сабақтың технологиялық картасы дайындалады.
Этноаймақтық ерекшеліктерді ескере отырып, пәнаралық байланыс негізінде құрылған
Сабақ тақырыбы: «Қазақтың ұлттық бас киімі – сәукеле».
Сабақ барысында мұғалім оқушыларға сәукеле туралы айтып береді.
Қазақтар қалыңдықтың негізгі бас киімі – сәукелеге ерекше мән
Сәукеленің міндетті түрде, екі жағына тағылған, қыздың беліне немесе
Мұғалім әңгімесі дайын өнім туралы слайдтармен, суреттермен толықтырылып отырылады.
Сабақ соңына қарай «Сәукеле» бұйымының экономикалық есептеулері жүргізіледі.
Сәукеленің экономикалық есептеулері
Рет саны Материалдары Өлшем бірлігі Шығын Бағасы, тенге Сомасы,
1. Бархыт м 0,7 350 245
2. Астары м 0,7 200 140
3. Жасанды тері м 0,7 250 175
4. Жіп дана 1 60 60
Барлығы
620
Халықтың материалдық және рухани құндылықтарын оқу процесіне ендіру, олардың
Өз қолдарымен жасалған нақты бұйымды дайындау барысында оқушылар үшін
Қазіргі таңда жас ұрпақты өз халқының мәдени-тарихи құндылықтарына бет
2.2.Пәнаралық байланыс негізінде оқушыларда экономикалық мәдениетті
Қазіргі таңда оқушыларға сапалы білім мен сапалы тәрбие
Тәрбиені ұйымдастыру формалары - тәрбие процесінен кең түсінік
Педагогикалық әдебиеттерде экономикалық тәрбие беру процесі оны ұйымдастыру жайлы
1.Фронталды немесе көпшілік жұмыс:
2.Топтық немесе үйірмелік жұмыс (Белгілі бір топпен жұмыс жасау)
3.Жеке жұмыс
Жұмыстың бұндай формалары осы процеске қатысушы екі
Оқушыларға экономикалық тәрбие беруде сыныптан тыс жұмыстар түрі сан
Оқушылармен жұмыс жүргізудің белгілі бір белгіленіп қойылған түрі жоқ,
Экономикалық тәрбие - сыныптан тыс жұмыстың негізгі бағыты
Оқушылардың қосымша әлеуметтік – экономикалық білімдерінің
Оқушыларға экономикалық білім беру мәселелерін ғылыми негізде
Сыныптан тыс шығармашылық үйірмелерінде өмірге деген қызығушылықтары артып,
Экономикалық тәрбиенің жаңа формасы – үйірмелер болып отыр.Үйірменің
Оқушыларды экономикалық білім негіздеріне оқытудағы негізгі мақсаттар:
оқушыларды экономикалық біліммен, білік және дағдымен қаруландыру;
олардың еңбек өніміне , маериалдық байлыққа үнемдік қатынастарын дамыту;
олардың қажеттілігін экономикалық мүмкіндіктерімен өлшей білуін қалыптастыру;
оқушыларды қоғамның экономикалық даму заңдарының еліміздің саяси экономикасымен
күнделікті тұрмыста қолданылатын нарық, жекешелендіру ақша тағы сол сияқты
оқушылардың бойында негізгі қасиеттерді :құндылық, үнемділік, өз шығынын
оқушыларды қоғамның экономиклық проблемасын өз проблемасы ретінде қарауға,
есеп пен талдау жасау дағдыарын үйрету, еңбекті ғылым негіздерімен
оларды экономикалық талдаудың негізіне үйрету, ой еңбегі мен дене
Сыныптан тыс жұмыс түрлеріне сондай – ақ клубтық бірлестіктерді
Клубтық бірлестіктердің қызметі сыныптан тыс жүргізілетіндіктен мектептің жоспарына
Клуб үшін арнайы қызмет бағыты таңдалады.Алайда бұл клуб белгілі
Оқушыларға экономикалық білім беруде жетістікке жету үшін оқушыларға білім
Әдіс – (грек «metodos»тілінен алынған) жол деген
Соңғы кездерде тәрбие әдістерін жіктеу саласында көптеген
Әдістің бірінші тобы – оқушылардың экономикалық білімге деген
Екінші топ –экономикалық білім жайлы қоғамдық пікірдің
Үшінші топ – тәрбиеленушілер мен тәбиешілерді бір мақсат алға
Төртінші топтың әдістеріне бақылау, өзін - өзі бақылау қасиеттері
Интерактивті әдістерге – дебаттар, іскерлік ойындар, шағын топтардағы жұмыстар,
«Миға шабуыл» әдісі – оқушылармен жұмыс жасау барысында өте
Экономикалық ойындар оқушылардың санасын оятып, олардың осындй жаңашыл үрдістерге
Іс-тәжірибедегі экономикалық бағдарламалар оқушылардың іскерлік қарым – қатынастар,
Экономикалық тәрбие беру барысында тәрбие әдістері мен тәрбие құралдарын
Экономикалық білімдерді меңгеру барысында оқушыларға белсенділік таныту үшін
«Әділетті салық» атты тренингті ұйымдастыру әдісін
Тренингті өткізу мақсаты – балалардың салық төлеу міндеттілік екеніні
Экономикалық білім негіздерін оқытудың мақсаттары төмендегідей міндеттерін анықтайды:
білімдерін жалғастыру , басқа пәндерді оқып үйренуге күнделікті
экономикалық қызметке тән және қоғамда адамның толық қызмет
оқушылардың экономикалық қатынастар туралы ойларды дамыту;
экономикалық байланыстарды түсіну мен экономикалық шешімдер қабылдауға мүмкіндік
экономикалық сұрақтарды талдау;
өндірістік қатынастар мен экономикалық байланыстар туралы көзқарасты қалыптастыру;
қоғамдағы экономикалық процесер жөнінде қатынастарға қатысу.
Адам бойында экономикалық сана мен экономикалық бағдар және
Экономикалық білім берудің негізгі мақсаты – оқушыларға экономикалық
Барлық қоғам дамуындағыдай нарық қатынасы жағдайында да
Қазіргі кезде мектептерде алғашқы кәсіптік білім беру мекемелерінде
Оқушылардың экономикалық білімдері мен тәрбиесіне қойылатын қоғам талабы
ҚОРЫТЫНДЫ
Өткізілген зерттеу бойынша келесі қорытындыларды келтіруге болады.
«Мәдениет» ұғымын, оның жіктемелерінің маңыздылығын зенрттеу экономикалық мәдениетке мәдениеттің
«Қатынас», «өзара қатынас», «байланыс», «тікелей байланыс», «кері байланыс», «өзра
Экономикалық мәдениетті қалыптастырудың жолдарының бірі - білім
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
1.Маркс К.,Энгельс Ф.Соч.-2-е изд.Т.-19,С-31.
2.Макаренко А.С.Сочинение, в 7-ми томах Т.5.М.:Издательство АПН РСФСР,
1958г.с.267-268.
3.Пискунов А.И.Хрестоматия по истории зарубежной педагогики.-
М.:Просвещение,1981г.
4.Пономарев Л.Н., Попов В.Д., Чичканов В.П.Экономическая
культура:сущность, направления развития.-М.:Мысль,1987г.
5.Васильев Ю.К., Сасова И.А.Экономическое образование и воспитание
подрастающего поколение (школьников).//Советская педагогика.-1988г.№1-
с.89-96.
6.Товстик В.А.Экономическое воспитание старшеклассников во
взаимодействие школы, семьи и общественности.-Автореф.дис. ...к.п.н.-
М.,1987.-19с.
7.Аменд А.Ф. Дидактические основы непрерывного эколого-экономического
образования.Автореф.дисс....д.п.н.,-Екатеринбург,1997.-57с.
8.Шемякин Б.П.Экономическое воспитание школьников:Вопросы теории и
методики.М.:Педагогика-1986г.
9.Автономов В.С., Голдстин Э.Экономика для школьников.-М.:Эконов,1995.-
162с.
10.Рывкина Р.В. Между социализмом и рынком:судьба экономической
культуры в России:Учебное пособие для ВУЗов.-М.:Наука,1994г.
11.Шадрина С.З.Экономическая культура работника:социально –философский
аспект.-Автореф.дисс. ...канд.пед.наук.-Омск,2003г.
12.Нисумчик А.С.Экономическое образование школьников.-
М.:Просвещение,1991г.
13.Литова З.А.Экономические образование и воспитание в современной школе
//Школа.-№6,1999г.
14.Розов В.К. и др.Методика экономического воспитания школьников.-
М.:Просвещение,1985г.
15.Шемякин Б.П. экономическое воспитание школьников:Вопросы теории и
методики.-М.:Педагогика-1986г.
16.Сатубалдин С.С., Сейтжан С. Промышленный маркетинг:Учебное пособие.-
Алматы:Білім, 2004.-114с.
17.Терюкова Т.С.Экономическая культура педагога:сущность и пути
формирования: Монография.-М.:Прометей,2002г.
18.Жарылгапов Ш.Особенности экономического воспитания при переходе к
рыночным отношениям //ВШК.-№4,1999г-с.155.
19.Литова З.А. Роль игры и развитии личности школьника в
экономических условиях.//Школа.-№2.2000г.-С.36.
20.Әл-Фараби. Әлеуметтік – этикалық трактаттар/Орысшадан
ауд.Қ.Сағындықов,М.Жанғалин және М.Ишмұхаммедов.
Алматы:Ғылым,1975.-418 бет.
21.Баласағұн Ж.Құтты білік /көне түркі тілінен аударған және алғы
түсініктерін жазған А.Егеубаев.-Алматы:Жалын, 1992.-544б.
22.Әубакиров Я.Ә.Экономикалық ілімнің тарихы.-Алматы,1997.-268-280б.
23.Алтынсарин Ы.Өнер – білім бар жұрттар.-Алматы:Жалын,1991.-240б.
24.Абай.Қарасөздер.Поэмалар.Книга слов.Поэмы.-Алматы:Ел,1993.-270б.
25. Бес арыс:Естеліктер,эсселер және зерттеу, мақалалар./Құраст.Д.Әшімханов.-
Алматы:Жалын,1992.-544б.
26. Бес арыс:Естеліктер,эсселер және зерттеу, мақалалар./Құраст.Д.Әшімханов.-
Алматы:Жалын,1992ж.
27. Дулатов М.Шығармалары.-Алматы:Жазушы, 1991.-384б.
27.Савина Е.В.Формирование базисных элементов экономики младших
школьников в учебном процессе.-Дисс. ...канд.пед.наук.-Челябинск,1999г.
28.Ястребов В.А., Князева Н.В.Формирование экономического мышления
учащихся средней образовательной школы // Школа.-№5-2000г.
29.Мурадова Н.С.Теоритические основы формирования социально –
экономической культуры личности в системе непрырывного
образования:Монография.-М.:Орел,2005г.
30. Моминбаев Б.К.Теоретические основы профессанальной подготовки
инженера – педагога в сельхозвузе:Автореф.дис. ...д.п.н. 13.00.01.-
Екатеринбург,1991г.
31.Бунич П.Г.Экономические ценности /П.Г.Бунич.-М.:Наука,1989г.
32.Васильев Ю.К.Экономическое образование и воспитание учащихся.-
М.:Педагогика,1983г.
33.Шемякин Б.П.Экономическое воспитание школьников.Вопросы теории и
методики.-М.:Педагогика – 1986г.
34.Панферов К.Н. Экономическая культура (социально –философский анализ).
Автореф.дис....канд.пед.наук.-М.,2000г.
35.Тишкова М.В. Культура современного экономического
мышления.Автореф.дис.... канд.пед.наук.Рhd,2004г.
36.Антопов М.Ф. Нравственность экономики.-М.:Молодая гвардия,1984г.
37.Попов Г. Универсальная политэкономия // А и Ф.№40,2003г.
38.Анкундинова Е.В.Воспитания экономической культуры
учащихся:Уч.пособие.-К-на-Амуре,2005г.
39.Нисумчик А.С.Экономическое воспитание в сельской школе.-
М.:Просвещение 1989г.
40.Землянская Е.Н.Экономическая подготовка как средство социализации
младщих школьников.-Автореф.дис.... д.п.н.,-М.,2003г.
41.Сабирова З.З.Формирование экономической культуры студентов в процессе
образовательной деятельности.-Автореф.дисс.-Ижевск,2004г.
42.Выготский Л.С. Собрание сочинений в 6.т.-М.:Педагогика,1989г.
43.Божович Л.И., Савина Л.С.Психическое развитие школьника и его
воспитание.-М.:Знание, 1979г.
44.Петровский А.В.Возрастная педагогическая психология
/Под.ред.А.В.Петровского.-М.:Просвещение, 1973.-288с.
45.Заславская Т.И.Социология экономической жизни:Очерки теории /
Новосибирск:Наука,1991г.
46. Нисумчик А.С.Экономическое воспитание в сельской школе.-
М.:Просвещение 1989г.
47. Боенко Н.И. Экономическая культура:проблемы и тенденции развития.-
СПБ:Изд-во С.-Пет.ун-та.,2005г.
48. Попов В.Д. Экономика плюс педагогика: очерки об экономическом
воспитании молодежи.-М.:Молодая гвардия,1986г.
49. Чернер С.Л. Теория и практика личностно – ориентированной
экономической подготовки школьников.:Автореф.дис....д.п.н.-М.,1998г.
50. Шварцман К.А.Философия и воспитание:критический анализ
немарксистских концепций.-М.:Политиздат,1989г.
51. Аменд А.Ф. Теория и практика непрерывного экологического
образования:Монография.-Челябинск:Издательство:Челябинск.Гос.пед.ун-т
«Факел»,1999г.
52.Коменский . Я.А Избранные педагогические сочинения.- М.1955;с.287.
53. Ушинский К.Д. Сочинения. –М.;Л.1948,Е.5,с355.
54. Ананьев Г.,Кон И.С. Психология ранней юности: Книга для
М.:Просвкщение,1989г.
55. Давыдов В.В. Виды обобщения в обучении /В.В.Давыдов
психологические проблемы построения учебных предметов.-
М.:Педагогика,1972г.
56. Верзилин Н.М.Общая методика преподования биологии / Н.М.Верзилин.-
М.:Просвещение, 1987.-178с.
57. Бабалова Г. Межпредметные связи филолгии и
информатики.М.:Просвещение, 1989г.
58. Луканкина Г.Л. Методика преподования экономику.М.:Просвещение,1992г.
59. Хоркина Н.А. Современные образовательные технологии // Специалист.-
1996г.
60. О.А.Черноярова Умственные развитие школьников: критерии и
нормативы.-М.:Знание,1992г.
61..Елагина С ., Вяткин Л.Г.Основы педагогики высшей школы.
Саратов:Научная кгига, 1998г.
62 Гейн. А.Г., Винер Н. Кибернетика или управление и
машине.М.:Наука,1967г.
63. Харунжев А. А. Интегративный подход в экономическом образовании
старшеклассников. Диссер...к.п.н. – Киров, 2000. – 197 с.
64. Өстемиров К.Ө., Шымекеева Г. Т.б. Технология. Жалпы білім
мектептердің 8-9 сыныптарына арналған бағдарламалар. – Алматы,2004–
16 б.
65. 3. Калыбекова А. А. Теоретические и прикладные основы
педагогики казахов. – Алматы: БАУР, 2005. – 200 с.
66. Подласый И.П.Педагогика.Кн.2-Москва:Владос,2000г.
ҚОСЫМШАЛАР
Қосымша А
№ Сұрақтар Иә Жоқ
1 Сен белсенді, қажырлысың ба?
2 Сен өз бетіңмен жамандық, бақытсыздықты жеңе аласың ба?
3 Ұтылып, бәрін жоғалтып, бәрін қайтадан бастауға қабілеттісін
4 Сен неге қызығасың, хоббиің бар ма?
Оны бизнесті ұйымдастыруға пайдалануға бола ма?
5 Сен адамдармен қарым – қатынаста ашықсың ба?
6 Сен жиі ашуланасың ба?
7 Сен икемдісің бе ?
8 Алынбайтын қиындықтар ензінде шегіне аласың ба?
9 Аналитикалық ойлау қабілетіне иесің бе?
10 Саған қашанда бір нәрсе сатуға тура келеді ме?
11 Сүйікті ісің үшін бірдеңені құрбандыққа шалуға дайынсың ба?
12 Қиялдап, бірдеңе ойлап табуға қалайсың?
13 Күрделі қиындықтарды тез жеңе аласың ба?
Оқушылардан Мен кәсіпкер бола аламын ба ? сауалнама
Қосымша Б
9 – сынып.
Сабақтың тақырыбы: Ахмет Байтұрсынов,Шәкәрім Құдайбердіұлы еңбектеріндегі экономикалық қатынастар туралы.
Мақсаты: оқушыларға ұлт зиялыларының еңбектеріндегі экономика мәселелері туралы ой
дамытушылық:оқушылардың өз бетінше ізденушілік, шығармашылық қабілеттерін ашу, ойлау және
тәрбиелік:оқушыларды еңбексүйгіштікке, адал еңбекпен байлыққа жетуге тәрбиелеу.
Сабақтың түрі: ауызша журнал
Сабақтың көрнекілігі:интерактивті тақта, бүктемелер, кітаптар көрмесі. Тірек сызбалар,т.б.
Пәнаралық байланыс:әдебиет, тарих, география, экономика.
Сабақтың барысы:Кіріспе сөз
Қазақ елінің , қазақ жұртының сынға түскен тарихи кезеңдерінде,
А.Байтұрсынов еңбектеріндегі экономикалық қатынастар туралы ой – толғау. «Маса»,
Ахмет өз ұлтының бостандығы мен тәуелсіздігі жолындағы күресте
А.Байтұрсынов өлеңдер жинағын «Маса» деп атауы да тегін емес
Ақын «Жиған - терген» өлеңінде халықтың ғаріп күйге түсуінің
Ш.Құдайбердіұлының «Мұсылмандық шарты» еңбегіндегі сауда туралы, «Мал жимақ» өлеңіндегі
Шәкәрімнің «Мұсылмандық шарты» атты еңбегінде сауда туралы да
Экономика туралы афоризмдер:
1.Экономика – дегеніміз ең жақсы жақтарын пайдалана білу.
Б.Шоу
2.Сауда ешқандай халықты жоқшылыққа жеткізген емес.
В.Франклин
3.Банкир көрнекті тұлға, ол өз иығында бүкіл әлемді
Г.Кэссон
4.Салықтың кереметі болмайды.
У.Черчилль
Сұрақтар:
1.А.Байтұрсынов, Ш.Құдайбердіұлының еңбектерінен экономикалық қатынастар туралы не білдіңдер?
2. А.Байтұрсынов, Ш.Құдайбердіұлының шығармаларындағы экономикалық қатынастардың бүгінгі өмірімен
3.Бүгінгі әлемдік дағдарыс туралы не айта алар едіңдер?
4.Экономикалық дағдарыстың біздің өмірімізге тигізер
Қорытындылау.
Осылайша қазақ ұлтының бүгінгі жарқын болашағын жақындатуға, оның
Қосымша В
1 – сурет. Экономикалық тәрбиенің өзге тәрбие
байланыстың сызбасы
5
Басқа да тәрбие түрлері
Құқықтық
Эстетикалық
Адамгершілік
Еңбек
Экологиялық
Экономикалық
Экономикалық мәдениет құрылымы
Экономикалық білім
Экономикалық тәрбие
Экономикалық
іс-әрекет
Іс - әрекеттік компоненттер
Экономикалық білім негіздері
Қаржы негіздері
Оқу пәндері
Сыныптан тыс жұмыстар
Қоғамдық
Экономикалық апталық
Экономикалық тренингтер мен өндірістік экскурсия
Үйірмелер
Ата – аналардың жеке кәсібі