Жоспар
Кіріспе
Рынок дегеніміз не?
Рыноктың мәні және атқаратын қызметі.
Рыноктың түрлері.
Қазақстанда рыноктың қалыптасуы.
Рыноктық шаруашылық тауарлық өндіріс демуының жоғарғы
Рыноктың инфрақұрылымы. Трансакциялық шығындар.
Рыноктық механизмнің мәні мен негізгі элементтері.
Рыноктық экономиканың басымдылықтары мен кемшіліктері.
Қорытынды
Әдебиеттер тізімі
Рынок – тауарларды сатып алу-сату формасындағы
Қоғамдық өндіріс процесінде қоғамдық өнімнің нақтылы
Нарық - белгілі жүйе әрі айырбас
Қазіргі нарық күрделі жүйені құрап, ол
Нарықтың қызметтері.
Нарық мынадай қызметтерді атқарады:
- ұдайы өндіріс процесін үнемі
қамтамасыз ететін реттеуші;
- ұсынымның көлемі мен құрылымының
жедел өзгеруі және оның сұраным төлем
қабілетіне икемделуі;
- экономикалық оқшауланған
тауар өндіруші мен тұтынушылар
арасын байланыстыратын буын;
қарай) ыңғайлы рацио-
нальды таңдауға тұтыну-
шыны экономикалық
мәжбүр ету;
- экономикалық жағдайы туралы
обьективті ақпарат көзі /барометрі,
экономиканың айнасы/;
қажетті қоғам аясына жұмсау;
- тауар мен еңбектің қоғамдық
құрал.
ету.
Нарықтың ролі өте-мөте жалпы түрде оның
Нарық қызметінің көп түрлерінің ішіндегі ерекшесі
Нарықтың келесі қызметі-ақпараттық. Тауар бағасы мен
Нарықтың қажеттілеу қызметтеріне-тауардың қоғамдық маңызын мойындау,еңбекті
Рынок күрделі құрылымға ие және өз
Рыноктың экономикалық құрылымы мыналармен анықталады:
Меншік нысандармен(мемлекеттік және ұжымдық аралас)
Бүтін экономикадағы шаруашылықты жүргізуші суъектілердің қандай
Тауар айналымы сферасының ерекшеліктерімен;
Шаруашылықтың құрылымдық бөлімшелерін жекешелендіру мен мемлекеттен
Елде пайдаланатын сауда түрлері.
Рынокты келесідей критерийлер бойынша бөлуге болады:
Рыноктың қатынастар объектілерінің экономикалық қызметі бойынша:
Материалдық игіліктермен қызмет көрсетулер рыноктары;
өндіріс құралдары рыноктары;
ғылыми-техникалық жасалымдар рыноктары;
құнды қағаздар рыноктары;
жұмыс күші рыноктары.
Рыноктарды тауарлық топтар бойынша саралауға болады:
өндірістік бағыттағы тауарлар рыноктары;
халық тұтынатын тауарлар,азық-түлік тауарлар рыноктары;
шикізат пен материалдар рыноктары және т.б.
3. Рыноктарды өндірістік белгілері бойынша құратын
аймақ ішілік;
аймақ аралық;
ұлттық;
халықаралық(әлемдік).
4. Бәсекені шектеу дәрежесі бойынша бөледі:
Монополиялық;
Алигополиялық;
Салааралық рыноктар.
5. Рыноктық қатынастар субъектілерінің түрлері бойынша
Сатып алушылар мен сатушылар ретінде кәсіпорындар
Сатып алушылар ретінде жекеленген азаматтар жүретін
Сатып алушылар ретінде мемлекет, ал сатушылар
6. Экономикадағы заңдылықты сақтаудың ескерілуімен рыноктар
Ашық,ресми;
Ашық емес көлеңкелі,қара және т.б.
Рынокты құрылымдандыруды зерттеу рыноктың негізгі түрлерін
Тауарлар мен қызмет көрсету рыноктары.Бұған мынадай
Тұтынушылық бағыттағы тауарлар-азық-түлік және азық-түрік емес
қызмет көрсету рыноктары – тұрмыстық, көліктік,
өндірістік емес бағыттағы тұрғын үйлер мен
Өндірістік факторлар рыноктары. Оларға:
қозғалмайтын мүліктер рыноктары;
еңбек құралдары;
шикізат пен материалдар;
энергетикалық ресурстар;
пайдалы қазбалар.
Қаржылық рыноктар. Бұл:
капиталдар рыноктары, яғни инвестициялық рыноктар;
несие рыноктары;
акция, облигация, опцион, варант, фьючерстік келісім-шарттармен
валюта-ақша рыноктары.
Интеллектуалдық өнім рыноктары – инновациялар, өнертапқыштар,
Жұмыс күші рыноктары. Олар жұмыс күші
Рынок жағдайында тауарлар өндірісі тұтынушылардың жекелеген
Рынок сигменті – бұл рынок бөлігі;
Рынокты сигменттеу – тауарларға бірдей емес
Қазақстандағы нарыққа өту бағдарламасы 1990 жылы
Екінші кезеңде /1991 ж./ нарықтық инфрақұрылымды
Үшінші кезеңде /1992 ж./ республиканың әлеуметтік-экономикалық
1993 жылы 1990 жылғы деңгейге қарағанда
Елімізде рынокты дамытуға байланысты мақсат-мүдделеріміз қандай?
Бірінші мақсат – тауарлар мен қызмет
Екінші мақсат – финанс-қаржы рыногын қалыптастыру.
Үшінші мақсат – жұмыс күші еңбек
Рынок - әлемдік өркениеттің жетістіктерінің бірі.
Біріншіден, рынок өз мағынасында айырбас, айналым
Екіншіден, рынок – бұл өндіру, бөлу,
екі субьект арасындағы өзара байланыс рыноктық
шетелдік фирмалармен бірлескен кәсіпорындардың айырбас процестері;
еңбек биржасы арқылы жұмыс күшін жалдау
белгілі бір роцентпен несиелерді бері кезінде
тауар, қор, валюта биржалары мен басқа
Рынок белгілі бір жағдайларда қызмет етеді.
меншіктің сан қырлы нысандарын іске асыру
мемлекеттік реттеуіштерді сақтаған жағдайлардағы өндірісті демократизациялау.
Тауарлар мен қызмет көрсету рыногы, өндіріс
Факторлардың екінші тобына құқықтық заңдарды дайындау
Тауарлық өндіріс өзін-өзі реттеу қызметі. Ал
Ынталандырушы қызметі. Баға төмендеген кезде өндірушілер
өндірілген өнім мен еңбек шығынының қоғамдық
реттеуші қызметі. Рынок көмегімен экономикада, өндіріс
шаруашылық өмірді демократиялау, өзін-өзі басқару принциптерін
Рынок – сұраныс пен ұсыныстың баға
Рыноктар. Қазіргі уақытта рыноктар жүйесі қалыптасты.
Рынок инфрақұрылымына халық шаруашылығының ерекше саласы
Рынок институттары – коммерциялық банктер, қор
Экономика инфрақұрылымын жалпы былай бөлуге болады:
өндірістік
әлеуметтік-тұрмыстық
рыноктық
Өндірістік инфрақұрылым – бұл негізгі қызметтер,өндірістік
Әлеуметтік-тұрмыстық инфрақұрылым-бұл халықтың дұрыс өмірі үшін
Рыноктың инфрақұрылым-бұл ерекше рыноктар негізінде әрекет
Тауар және қор биржалары; сауда үйлері;
Трансакциялық шығындар түсінігін америкакандық экономист Р.Коуз
ақпаратты іэдеу шығындары-қажетті контрагентті табу мен
айырбас шарты,келісім-шарт пен мәмілені толтыруды анықтау
сапаның қатеден болатын шығынын,стандарттар жүйесін дайындау
меншік құқығын анық мен қорғау шығындары,
аппортунистік мінез-құлықтан болатын ысыраптар.
Рынок қызметі трансакциялық шығындарды үнемдеуде болып
Рыноктың экономикалық әрекет етуі жиынтығында рынок
Рыноктық экономиканың бірінші әрі маңызды элементі
Рыноктық экономикалық төртінші элементі-орталық буыны сұраныс
маржиналдық(шекті) талдау;
балама талдау шығындары;
экономикалық рационалдылық.
Маржиналдық талдау принципі негізінде рыноктық суъектілер
Балама талдау шығындарының принципі. Балама талдау
Экономикалық рационалды принципі пайда мен шығындарды
Рыноктық экономика төмендегілерден көрінетін белгілі бір
ресурстарды тиімдірек бөлу мен пайдалануға көмектеседі;
өндірістің өзгеруші жағдайларына икемді жауап береді;
тұтынушылар мен қатар өндірушілердің таңдауы мен
ҒТР жетістіктерін өндірісті ұйымдастыру мен басқарудың
өндірушілерді адамдар қажетіліктерін қанағаттандыруға және тауарлар
Рыноктық экономикаға мынадай белгілі бір
табыс алуға кепілдік бермейді;
толық жұмыс бастылыққа кепілдік бермейді;
қалпына келтірілмейтін ресурстарды сақтауға көмектеспейді;
қоршаған ортаны қорғау жөніндегі шараларды ендіруді
ұжымдық пайдаланылатын тауарлар мен қызмет көрсетулерді
Нарық - қоғамдық тұтыну мен өндірісті
Әдебиеттер тізімі
1. Экономикалық теория.
С.С.Мәуленова, С.Қ.Бекмолдин, Е.Қ.Құдайбергенов.
2. Экономикалық теория негіздері
Г.М.Осипова
3. Экономикалық теория негіздері
Я..Әубәкіров Алматы
4. Экономикалық теория
В.Крымова Алматы
5. Нарық және адамның орнықты дамуы
Нысанбаев ”Саясат„ N2-7-15
1
1