«Қазақстан Республикасындағы шағын және орта бизнесті несиелеудің мәселелері мен
Мазмұны.
Бет.
Кіріспе.------------------------------------------------------------------------------------3
Шағын және орта бизнестің даму негіздері.
Шағын және орта бизнестің дамуы және нарықтық
экономикадағы рөлі------------------------------------------------------------5
Екінші деңгейлі банктердің шағын және орта бизнесті
несиелеудіегі мәні және мақсаты.------------------------------------------14
Екінші деңгейлі банктердің шағын және бизнесті несиелеудің
мәселелері мен перспективалар.
2.1. Шағын және орта бизнесті несиелеуді талдау.-------------------------20
2.2. Шағын және орта бизнестегі инновациялық ахуал және
оны басқаруды талдау.-----------------------------------------------------35
3. Шағын және орта бизнесті жетілдіру жолдары.
3.1. Шағын және орта бизнесті дамытуда кездесетін
проблемалар.-------------------------------------------------------------------44
3.2. Шағын және орта бизнесті тиімді дамыту жолдары-------------------55
Қорытынды.-----------------------------------------------------------------------------66
Қолданылған әдебиеттер тізімі------------------------------------------------------71
Кіріспе.
Диплом жұмысының өзектілігі. Нарыкка эту кезеңi әлемдегі қай елдiң
Қазақстанда жүргiзiлiп жатқан экономикалык реформалар нарыктың әлемдiк дамуының заңды
Жекеменшiкке өту - нарықтың ең негiзгi белгiсi болып саналады.
Әсiресе, кәсiпкерлiктiң шағын түрi өзiнiң ықшамдылығымен, әрi колайлылығымен ерекшеленедi.
Диплом жұмысының мақсаты. Әлемдiк тэжiрибелерге сүйене отырып, шағын кәсiпкерлiк
мен баскарудың
Жұмыста қойылған мәселелер. Шағын кэсiпкерлiк пен бизнес нысандарын құрудың
дамыту үшiн оны мемлекеттiк колдау мен баскарудың жолдарьш ұсыну.
Зерттеу пәні. Талдау мен болжау әдістері арқылы шағын кәсіпкерлік
Методологиялық негізі. Нарық эқономикасының алғашқы жылдарынан-ақ бұл мәселе
Жұмыстың құрамы. Дипломдық жұмысым үш бөлімнен тұрады. Бірінші
Шағын және орта бизнестің даму негіздері.
1.1. Шағын және орта бизнестің дамуы және нарықтық экономикадағы
Шағын кэсiпкерлiк пен бизнестi қолдау мен дамыту - Қазақстанның
Адамзат дамуының қай кезеңдерiнде де кәсiпкерлiк әлеуметтiк-экономика ғылымының назарынан
Нарықпен қатар бiздiң өмiрiмiзге енген "кәсіпкерлiк пен бизнес" ұғымы
Жалпы, француз тiлiнен тараған "кәсiпкерлiк" (епttrерrепеur) үғымын -экономика теориясына
Кәсiпкерлiк ұғымын зерттеуге тұңғыш ден қойғандар "саяси экономиканың" ғылым
Саяси экономия өкiлдерiнiң бiреrейi, француз экономисi Ж.Б.Сэй (1767-1832) "кәсiпкердi
Кейiнiрек ағылшын оқымыстысы А.Маршалл (1842-1924) "кәсiпкердiң жаңашылдығын (инновация)", немiс
Кәсiпкерлiк теориясына аса маңызды үлес қосушылардың бiрi — австро-американдық
ХХ-ғасырдың орта шенiне дейiн жаңа жұмыс орындарын тек iрi
Шағын кәсiпкерлiктiң басты екi экономикалық ерекшелігiн атайық: а) өндiрiстi
Нарық экономикасы жеткiлiктi дамыған елдердiң өзiнде соңғы уақытта кәсiпкерлiк
Кәсiпкерлiктiң жандануына жоғары сапалы технологиялардың көбеюi де, қоғамдағы және
Шағын кэсiпкерлiк пен бизнеске арналған АҚШ Конгресiнiң құжаттарында былай
Жалпы, кәсiпкерлiктiң өзi о баста - шағын бизнестен, кәсiпкерлiк
Нарық қатынастарын қалыптастыруда шағын кэсiпкерлiк пен бизнестi дамыту шешушi
Елiмiздегi нарық қатынастарының тереңдеп дамуына байланысты шағын кәсiпорындардың денi
Қазақстанда шағын кәсiпкерлiк пен бизнестi дамыту мәселелерiн зерттеу нарық
Талас жоқ, нарық экономиксының ең қысқа түсiнiгi - еркiн
Отандық кәсiпкерлiктiң пайда болу тарихын шартты түрде төрт кезеңге
АҚШ-та шағын кәсiпкерлiк пен бизнес нысанына қызметкерлер саны
Франция мен Италияда шағын кәсiпорындарға адам саны 200-гe дейiн
Ал, Австрияда шағын фирманың жоғары деңғейi 100 адамнан аспауы
Швецияда шағын бизнеске 200 адамға дейiн қызметкерлерi бар фирмаларды
өсу сатысы (бастапқы саты, аман калу сатысы, өсу сатысы);
салаға жатуы;
қызмет етуІнiң географиялық аясы (толық қамтитын, аймақтық жэне ұлттық
басқарушылар мен бизнес иелерiнiң арнаулы сипаттамалары;
кәсiпорынға тән өзектi мәселелердiң түрлерi (мысалы, қаржыландыру, сананы басқару
Сайып келгенде, шағын бизнестiң қатып қалған қағидасы жоқ. Әдетте,
- iрi бизнес: жүмыскерлер саны 500-дeн
орта бизнес: жүмыскерлер 100-дeн 500-гe дейiн;
шағын бизнес: жұмыскерлер 100-гe дейiн.
Елiмiздеғi 1997 жылы қабылданған шағын кәсiпкерлiкті қолдау жөнiндегi заңдар
Толық серiктестiк
Коммандит серiктестІғi
Жауапкершiлігi шектеулi серiктесiтiк
Қосымша жауапкершiлiктi серiктестiк
- Өндiрiс кооперативі.
Заң түрғысынан алғанда елiмiздегi кәсiпкерлiк - кезкелген республика азаматының
Шағын кәсіпкерлiк пен бизнестi басқару тек оның басшыларының белсендiлiгiмен
"Әркiмнiң өз өнiмiн сата бiлуi керек", яғни, әрiптестер өнiмiнiң
бәсекелесе бiлуi - әркiмнiң еңбегiнiң тиiмділiriне байланысты. Егер өнiм
кең сұранысқа ие болса, кәсiпорынның табысы артады, ұжымның әрбiр
материалдық әрi моральдық жағдай жақсарады.
"Жағдайға жылдам бейiмделуi керек", яғни, тұтынушының талаптарын жiтi
қадағалап, сұраныстың өзгеруiне бейiмделе бiлуi керек.
"Тез қимылдауы керек", яғни, кәсiпорын нарықтың жаңару қарқынынан қалыс
қалмау үшiн жаңашылдықты әрдайым қолдап, жетiлдiрiп отыруы керек.
Нарықта шағын кәсiпорын оның жеңiмпазы атануға ұмтылуға мiндеттi. Бұл
Шағын кәсiпкерлiк пен бизнестi басқару функцияларына мыналар жатады:
а) жоспарлау;
э) ұйымдастыру;
б) мотивация (сенiмдiлiк орнықтыру);
в) бақылау;
ғ) үйлестiру
Шағын кәсiпкерлiк пен бизнестi басқаруда шынайы шығармашылық қабiлет, үнемi
Біздің Республикамызда шағын және орта бизнес тәуелсіздік алғаннан бері
1994 жылғы 10 маусымда қабылданған Қазақстан Республика кәсіпкерлікті қолдау
Бұдан кейін келесі 1995 жылғы 20 маусымда шағын бизнес
Шағын кәсiпкерлiк пен бизнестi дамытудың түйiндi мэселелерiнiң бiрiне оны
Қазақстанда шағын кәсiпкерлiк пен бизнестi мемлекеттiк қолдау қажеттiлiгi 1992
Әсiресе, 1997 жылдың 6 наурызындағы "Шағын кәсiпкерлiктi дамытуға мемлекеттiк
2001 жылдың 7 мамырында Қазақстан Республикасы Президентiнiң жарлығымен бекiтiлген
Мiне, осындай дүниежүзiлiк тәжiрибенi және Қазақстанның экономикалық даму ерекшелiктерiн
шағын кәсiпкерлiк пен бизнес субъектiлерi үшiн демократиялық қағидаларға
негiзделғен оңтайлы құқықтық тәртiп орнату;
мемлекеттiк тапсырыстар бойынша өнiм өндiру, қызмет көрсету жұмыстарына
жағдайлар туғызу;
мемлекеттiк тiркеуден өткiзу,
жеңiлдетiлген тәртiптер бекiту;
мемлекеттiк қаржы, статистикалық, материалдық-техникалық және ақпараттық
ресурстармен қамтамасыз етуде жеңiлдiктер беру;
мамандардың бiлiктiлiғiн көтеру жэне оларды дайындау,
жұмыстарын ұйымдастыру.
Бұл бағыттарды жүзеғе асырумен тек қана өкiлеттi мемлекеттiк органдар
Шағын кәсiпкерлiктi қолдау департаменті - мемлекеттiк орган ретiнде шағын
Қандай бiр елде болмасын шағын кэсiпкерлiк пен бизнестiң тиiстi
салық демалыстарының мерзiмi;
несие ресурстарын алудың шарттары;
басқаруды ұйымдастырудың ғылыми негiзделген жүйесiнiң қалыптасуы;
қылмыстық топтардың жойылуы;
шенеунiктер қысымының болмауы жэне т.б. оңды ықпалын тигiзедi.
Сонымен, шағын кэсiпкерлiк пен бизнестi басқаруға ықпал ететiн шарттар
қоғамдағы саяси жағдай;
ел экономикасының ахуалы;
шағын кэсiпкерлiк пен бизнестi құқықтық қамтамасыз ету;
салық саясаты;
қаржы - несие саясаты;
шағын кэсiпкерлiк пен бизнестi қолдаудың шаралары;
халықтың өмiр сүру деңгейi;
кэсiпкерлiктiң өркениеттшк дәрежесi.
Отандық шағын бизнестің нарықтық экономикада алатын орны ауқымды. Нарықтық
Шағын кәсiпкерлiк пен бизнестi басқаруда шынайы шығармашылық қабiлет, үнемi
Сонымен, шағын кәсiпкерлiк пен бизнестi басқарудың ғылыми-теориялық тұжырымдамасының мәнi
1.2. Екінші деңгейлі банктердің шағын және орта бизнесті несиелеудегі
Шағын кәсiпкерлiк пен бизнес - экономикадағы нарықтық қатынастарды қалыптастырудың
1997 жылдың 7 шiлдесiндегi "Қазақстан Республикасында шағын кәсiпкерлiктi қолдау
Шағын кәсiпкерлiктi қолдау жэне дамытудың аймақтық бағдарламасын бекiтуде мыналар
Шағын кәсiпкерлiк пен бизнестi дамытудың тағы бiр маңызды жағы
Зерттеулердiң нәтижесi, сайып келғенде, шағын кәсiпорындардың гүлденуi -салалық ерекшелiгiне
байланысты екендiгiн анықтады. Сондықтан, дамыған елдер тәжiрибесiне сүйенейiк. Мысалы,
Дүниежүзiлiк тәжiрибе мәлiметтерiне сәйкес, шағын кәсiпкерлiктiң барлық түрлерiн кешендi
және шыны өндiретiн өндiрiстерiне; 60 - жылдары - транзисторлар,
Қазiргi кезде Қазақстанның дамуының басым бағыттарын анықтай отырып, ең
Кәсiпкер өз шағын бизнесін бәсекеден қорғау, несие алуда дағдарысқа
Шағын кәсiпкерлiк пен бизнесте өндiрiстiк тәуекел басым болмақ. Өндiрісте
көлемі анықталатындықтан, өндiрiстiк тәуекел өте жоғары деңгейде. Қаржы, несие,
Шағын кәсiпкерлiктi:
өндiрiс;
сауда-саттық;
қызмет көрсету жэне т.б.
салаларда басқарудың өздерiне ғана тән ерекшелiктерi сан-алуан. Сөз жоқ,
Елiмiздiң шаруашылық механизмінiң негiзiн делдалдық, сауда-саттық салалары емес, шын
Нарықтық экономика жағдайында екінші деңгейлі банктердің мақсаты- максималды пайда
Экономикадағы бизнес субъектілерінің несиеге деген сұранысын екінші деңгейлі банктер
Шағын кәсіпорын қызмет үш негізгі жолды көздейді, олар: өндірісте
Шағын кәсіпорын жұмысын қолдау барысында, банктер қысқа мерзімге
Сондықтан, несиелеу процесі барысында банк үшін ең маңыздысы бұл
Несие алудағы ережеге сәйкес екі тарап (несие алушы және
Көбіне шағын кәсіпорындар керекті мәліметтерді толық түрде бере
Кез – келген банк шағын және орта бизнесті несиелендіруде
Қысқа мерзімді несиелеу процесі классификациясы төрт сатыда жүргізіледі: программа
Кәсіпкер қажетті соманы алу үшін банкпен уақытылы несиелік келісім
Қазақстан экономикасының түрлi салаларындағы тiркелген шағын кәсiпкерлiк пен бизнес
2.Екінші деңгейлі банктердің шағын және орта бизнесті несиелеудің мәселелері
2.1Шағын және орта бизнесті несиелеуді талдау.
Нарық экономикасы дамыған елдер тәжiрибесi - шағын кәсiпкерлiк пен
Қазақстан ғалымдарының зерттеу нәтижелерi де бiздiң ғылыми тұжырымымызбен сәйкес
Бiрiншi кезең - 1987-1990 жылдардың аралығы. "Қайта құру кезеңi"
Екiншi кезең - 1991-1995 жылдардың аралығы. Қазақстан егемендiгiн жариялап,
Yшiншi кезең - 1996 жылдан, бүгiнгi күнге дейiнгi аралық.
Шағын кәсiпкерлiк пен бизнес өкiлдерi 2000 жыл iшiнде 532,6
2001 жылдың басындағы жағдай бойынша Қазақстанда 388,2 мың шағын
Жұмыспен қамтамасыз етудiң салалық құрылымы шағын кәсiпкерлiк пен бизнес
Шағын кәсiпорын нысандарының 40 пайызы 1992-93 жылдары, яғни, оларға
Кәсiпкерлерге несие беруде ең белсендi болып Алматы қаласы 62
Несие берудiң мерзiмiн ұзарту кәсiпкерлер үшiн өте ұғымды болып,
Несиелендiруде жинақтау зейнетақы қоры, зейнетақылық активтер көлемi қазiргi кезде
Шағын кәсіпкерлiктiң басым түрдегi жобаларын қаржыландыру үшiн импорт алмастыру
Елiмiзде шағын кәсiпкерлiктi дамыту мен қолдаудың Мемлекеттiк бағдарламасында көрсетiлғен
Әрине, шағын кәсiпорындар несие алуда көптеген қиыншылықтарды бастан кешiруде:
несие беру мерзiмiнiң қысқа болуы;
несиенi алуда көптеген құжатты толтыру қажеттiгi;
кепiлдiк мүлiкпен қамтамасыз етудегi проблемалар;
жоғары несиелiк пайыз және т.б.
Шағын кәсiпкерлiк пен бизнес нысандарының жүйелi қызметiне оларды үш
Нарық реформаларының алғашқы жылдарында кәсiпорындарды көлемiне қарай топтауда iрi
Оның басты мақсаты - экономиканың ықпалды жекеменшiк секторын және
Республика бойынша шағын кәсiпорындарда жұмысшылар саны орта есеппен 10
жұмысшылардың санына;
инвестицияның көлемiне;
айналым қорына;
сатқан өнiм мөлшерiне;
жалпы балансына.
Еуропа Одағына мүше мемлекеттердiң 2002 жылдан берri жұмысшылар санына
кәсiпорын қызметкерлерінiң саны ең артық дегенде 500 адамнан аспауға
оның iшiнде:
микрокәсiпорындарда: 1-9 адамғадейiн;
шағын кэсіпорында: 10-99 адамға дейiн;
орта кәсiпорында: 100-499 адамға дейiн;
Шағын кәсiпкерлік пен бизнестi талдаудың келесi ерекшелi қаржылық шарттарға
Шағын кәсiпорындардың елiмiздiң банк жүйесiнен инвестициялық несиелер, халықаралық қаржы
Қазақстанньщ екiншi дәрежелi банктерi несиелердi мынадай уақытқа бередi:
қысқа мерзiмдi: 1 жылға дейiн (тәжiрибеде негiзiнен 1-3 ай
орта мерзiмдi: 1 жылдан 6 жылға дейiн;
ұзақ мерзiмдi; 10 жылға дейiн.
Орта және ұзақ мерзiмдiк несиелер жалпы берiлrен несиелердiң небәрі
Шағын кәсiпорын несие алуы үшiн толып жатқан қаражаттар жинап,
Казкоммерц банк шағын және орта бизнесті қолдау бойынша ЕЖДБ
Казкоммерцбанк бағдарламасы бойынша шағын және орта бизнесті несиелеу бағдарламасы,
1 – кесте Шағын және орта бизнесті Казкомерцбанк
Несие түрі Несие сомасы Жылдық ставка Несие беру Несиені
Теңге/АҚШ долл Теңге/АҚШ долл
Мегакредит 200000-500000$ дейін Жеке ставка 3-7 жылға дейін Ай
Шағын несие 26 млн.тг.дейін/
200 мың $ дейін 18%-дан жоғары/
16%-дан жоғары 3-7 жылға дейін Ай сайын, тең сомамен
Микрокредит 130мың тг.дейін/ 10000$ дейін 25%-дан жоғары/
21%-дан жоғары 2-4 жылға дейін Ай сайын, тең сомамен
Экспресс-кредит 650мың тг.дейін/5000$ дейін 27%-дан жоғары 1 жылға дейін
Ескерту. www.homebank.kz
Несиеге кепілдік ретінде келесі мүліктер алынады: жылжитын және жылжымайтын
Казкоммерцбанктің шағын және орта бизнесті несиелендірудің «Сізге шақталған» бағдарламасы
банк несиесіне қатысты қызметке төмендетілген нөлдік ақы;
төмендетілген пайыздық мөлшерлеме;
ұзақ мерзімге несиелендіру;
қарыздың негізгі бөлігін мерзімнің аяғында өтеу;
бастапқы жарнасыз бизнестің бірінші сатысын несиелендірі.
Сондай-ақ,
банкпен істесі болмай-ақ несие алу;
қосымша ақысыз қаржылай ахуал мен кепілдік берілетін кеңес пен
жоғары деңгейдегі кеңес пен жылдам қызмет көрсету.
Казкоммерцбанк айналымдағы қаржыны толықтыру мақсатында пайыздық төмен мөлшерлемеде несие
Сонымен қатар Казкоммерцбанк клиенттеріне басқа да қызметтер көрсетеді: несиелеу,
Дүниежүзiлiк тэжiрибеге сүйенетiн болсақ, шағын кәсiпкерлiк пен бизнестi қорғау
Осы шаралардың Қазақстанда өте төмен деңгейде жүргiзiлуi шағын кәсіпкерлiк
Ал, мемлекет тарапынан шағын кәсiпкерлiкке бөлiнетiн қаржы өте аз.
Соңғы 5 жылда екінші деңгейлі банктердің Қазақстан экономикасына салған
2- кесте Екінші деңгейлі банктердің шағын және орта бизнеске
Берілген несие(млрд.теңге)
1999 2000 2001 2002 2003 01.04.04 01.07.04 01.10.04
Экономикаға салған несие, соның ішінде 148,83 276,2 489,8 672,4
Қысқа мерзімді 75,43 143,20 241,10 288,5 369,70 367,30 407,9
Ұзаұ мерзімді 73,4 133,0 248,7 383,9 608,4 669,3 775,6
ЖІӨ қатысты несие, % 7,4 10,60 14,90 17,90 22,00
Несиенің депозитке қатынасы % 86 94 1100 110 132
Шағын бизнеске несие 39,90 74,20 122,00 146,50 196,20 229,40
Жылдық орташа ставка % 20,7 18,2 16,1 14,4 13,7
Жеке тұлғалар ға, соның ішінде 24,4 23,8 22,5 20,5
Шетел валютасындағы несие 22,8 21,1 20,1 18,1 17,2
Теңгеде 26,0 27,2 25,5 24,3 21,8 21,4 21,2
Заңды тұлғаларға соның ішінде 20,5 17,9 15,7 14,00 13,1
Шетел валютасындағы несие 18,8 16,9 14,6 13,0 11,0
2-ші кестенің жалғасы
Теңгеде 22,3 19,1 17,4 15,6 15,5 14,9 14,3 14,4
Ескерту. «Региональный статистический ежегодник Казахстана Алматы 2004 стр.25»
Шағын кәсiпкерлiкке несие беру құрылымында 1999 жылы теңгемен берiлген
Шағын кәсiпкерлер қызметiн талдаудың соңғы ерекшелiгi - сенiмдi есеп
Кәсiпкерлiктiң дамуының үшiншi кезеңiнен, дәлiрек айтсақ, 1996 жылдан бастап
1997-2002 жылдар шағын кәсiпорындарды қолдау жөнiндегi бiрнеше маңызды мемлекеттiк
шағын кэсiпкерлiк нысандарын тiркеудiң тәртiбi реттелдi;
жарғылар үлгiсi енriзiлдi, тiркеуде төленетiн ақы көлемi 4 есеге
шағын кәсiпкерлiк нысандары
ықшамдалды;
жылжымайтын мүлiк пен жер құқығын тiркеуде жеңiлдiктер енгiзiлдi;
бақылаушы және тексерушi мемлекеттiк органдар мен олардың көрсеткен
ақылы қызметкерiнiн саны азайтылды;
өндiріспен айналысатын шағын кәсiпкерлiк нысандарына пайдаланылмаған
өндiрiстiк жэне басқа да ғимараттарды,
объектілерiн беру жөнiнде тендер өткiзiле бастады;
шағын кәсiпкерлiк нысандары үшiн ықшамдалған бухгалтерлiк есеп беру
жүйесi енгiзiлдi;
Ұлттық Банктiң шешiмiмен
портфелінiң 10 пайызын
қаржыландырауға тиiс болып белгiлендi.
1997-2002 жылдар аралығындағы зерттеу нәтижелерi осы мерзiм iшiнде шағын
Шағын кәсiпкерлiк пен бизнес нысандарына несие берудiң төмендегiдей кестесi
шағын кәсіпкерлiк пен бизнестi,
қамтамасыз ету үшiн, сонымен қатар, жаңа жұмыс орындарын ашу
Даму Банкiсiнен (АБР) 50 млн. АҚШ доллары және Еуропа
даму банкiсiнен (ЕБРР) 50 млн. АҚШ доллары көлемiнде қаржылар
30 мынан астам кедейшiлiк халдегi отбасыларына 1998 жылы 400
доллары көлемiнде микронесие беру ұйымдастырылып, оның мерзiмi келесi үш
жылға, яғни, 2002 жылдың басына дейiн ұзартылды;
- банктердiң несие пайыздарын азайту мақсатында ауылшаруашылық жобаларын несиелеу
Сайып келгенде, елiмiздегi шағын кәсiпкерлік пен бизнес нысандарының қалыптасу
Заңдардьщ әлi де болса жетiлдiрілмеуі;
Несие беру жүйесiнiң нашарлығы;
Салық жеңiлдiктерiнiң мардымсыздығы;
Мемлекеттiк кейбiр органдардың кәсiпкерлерге жағымсыз көзқарасы.
Өнiм сапасы шағын кәсiпорынның инновациялық үрдiстерiнiң деңгейiн, техника мен
Өндiрістi басқаруды кәсiпорын басшылары мен оның тиiсті құрылымдары (топтар,
Өндiрiстi басқарудың ортақ тәсiлдерi мыналар:
шығарылатын өнiм (қызмет) мен технологиялық талаптарға орай өндiрiстi
ұйымдастыру мен оның тиiмдi құрылымын жасауды анықтау;
негiзгi өндiрiстiк қорларды дер кезінде жаңарту мен тиiмдi пайдалану
нарық талаптарына сай шығарылатын өнiмнiң
жақсарту, баскаша айтқанда, өндiрiстiң техникалық дамуын және өнiм (қызмет)
сапасын басқару; . ;
өндiрiстiн экологиялық қауiпсiздiгiн жетiлдiру,
ынталандырудың прогрессивтi нысандарын
бiлiктiлiгiн арттыру, қорыта айтқанда, өндiрiс персоналын тиiмдi басқару.
Тиiмдiлiгi жоғары өндiрiстi ұйымдастыру дегенiмiз, ең алдымен, өнiмнiң
(қызметтiң) бәсекелестiгiн қамтамасыз ету. Осы мақсатқа қол жеткiзгенде ғана
шағын кәсiпорын табысқа жете алады. Өйткенi, кәсiпорынның өндiрiстiк
жүйесiнiң мүмкiндiктерi ғана өнiм (қызмет) сапасының дәрежесiн және оны
жетiлдiрудiң жолдарын анықтап бере алады. Сондықтан, кәсiпорын басшылығы
өндiрістi ұйымдастыруда талдау мен болжау әдiстерiн кеңiнен қолдануы керек.
Осының нәтижесiнде өндiрiстi ұйымдастыру мен басқарудағы стратегиялық
шешiмдер түйiнi пайда болады. Өндiрiстi басқарудағы стратегиялық шешiмдерге
өндiрiс процесiн ұйымдастыру тәсiлiн таңдау жатады.
Ұйымдастыру тәсiлiнiң негiзiн кәсiпорынның дербестiлiгi мен шағын болуы құрайды.
Жұмысшы күшiн ұйымдастыру шаралары жұмыскердiң еңбекке мамандануын талап ете
шешiмдерiне жеке-жеке тоқталып өтейiк. .
Өндiрiс үрдiсiн ұйымдастыру тәсiлiн таңдау - белгілi бiр өнiмнiң
Кәсiпорынның көлемi - жарғылық капиталға, бәсекелестердiң санына және шығарылатын
Жұмысшы күшiн ұйымдастыру да таңдалынып алынған өндiрiс тәсiлiне тiкелей
байланысты. Дербес өндiрiске өз iсiне мықты машықтанған шеберлердi тарту
пайдалы. Өйткенi, ол бұйым жасаудың барлық циклдерiн терең меңгерген.
мөлшерлi өндiрiстiң кейбiр кезеңдерiнде жұмыскерлердi арнайы мамандандыруға
тура келедi.
Өнiм шығаратын технология түрiн тандау - кәсiпорынның алға қойған
Материалдық-техникалық қорлар мен өнiмдi нақты сұраныс бойынша немесе қоймада
Ең ақыры, шағын кәсiпорынның орналасқан жерiне оның кызметiнiң сипаты
Жоғарыда сөз етiлген осындай стратегиялық шешiмдердiң шоғыры - шағын
шығарып отыр.
Шағын кәсiпорын өнiмдерiнiң
Белгiлi (жоспарланған) кезеңдегi өнiмнiң көлемiне қарай;
Осы кезеқце пайдаланылған жұмысшылардың санына қарай.
Шағын бизнес кәсiпорындарын қаржылық басқарудың басты мақсаты -капиталды тиiмдi
Қаржылық мәселелердi бизнеспен айналыспас бұрын дұрыс түсiнудiң шағын бизнес
Шағын кәсiпкерлiк пен бизнестi қаржыландырудың жолдары, әдетте, екi жолмен
Өз ақшалары.
Қарызға алынған ақшалар.
Шағын кәсiпкерлiк пен бизнес кәсіпорындарын өз ақшалары арқылы қаржыландыру
Құрылтайшылардың немесе басшының өз ақшалары.
Серiктестердiң қаржылары.
Табыстар.
Амортизация.
Активтердi сатудан түскен қаржылар.
Көп жағдайда шағын кәсiпорындар төл қаржыларының жетiспеушiлiгiнен несиелерге арқа
Несиенiң негiзгi екi түрi:
Банк несиесi – кәсiпорын қызметiн жүргiзуге тікелей ақша беру.
Саудалық несие – кәсiпорынның төлем ақшасын кейiнге қалдыру арқылы
беру.
Банк несиесi белгiлi бiр нақты мерзiмге, нақты өсiм пайыздарымен
Саудалық несиеде кәсiпкер келiсiм-шарт арқылы тауар түрiнде берiлген нақты
Қай-қай несиеге де қол жеткiзу үшін - құндылығы жоғары
Шағын кәсiпорындарды қаржыландырудың әлемдiк тәжiрибеде үлгiлi түрлерi жетерлiк. Олардың
Ендi шағын кәсiпкерлiк пен бизнес кәсiпорындарын қаржылық басқарудағы басты
Шағын кәсiпорынньщ қаржылық тұрақтылығының негiзi - қолма-қол ақша мен
Шағын кәсiпорын үшiн қаржы көздерi мен каржылық тұрақтылық мәселелерi
Бiр өкiнiштiсi, көптеген кәсiпкерлер алдарына нақты мақсаттар белгiлеп, сол
Ақша, суреттеп айтсақ, кәсiпорын қэдэылымына нәр беретiн шырын секiлдi.
Кәсiпкерлiктi қолдау мен дамытудың үш мемлекеттiк бағдарламаларының негiзiнде шағын
2.2 Шағын және орта бизнестегі инновациялық ахуал және оны
Адамзат тарихында сандаған жаңашылдар мен миллионерлер болған. Өкiнiшке орай,
Инновация - бұл жаңа технологиялар түрiнде, жаңа өнімдер мен
Инновациялық үрдiстердi iске асыруда iрi кәсiпорындар мен шағын кәсiпкерлiк
Алайда, шағын кәсiпорындарға қарағанда, iрi кәсiпорындардың инновациялық қызметпен айналысу
Соңғы жылдардың мәлiметтерi бойынша, жоғары инновациялық белсендiлiк iрi өнеркәсiптік
Оны дәлелдеу үшін келесi мәлiметтердi келтiруге болады:
iрi кәсiпорындарға бiлiктi мамандарды тарту мүмкiндiгi жоғары;
шағын бизнеспен айналысушы кәсiпорындарға қарағанда ірi кәсiпорындардың
несие алу мен инвестиция тарту белсендiлiгi едәуiр басым;
iрi кәсiпорындар
өнертапқыштардың топтарын құру, оларды қаржыландыру оңайға түседi.
Инновациялық өнімғе қол жеткiзу - техникалық, ұйымдастырушылық-басқарушылық түрлерi бiр-бiрімен
тиiмдi болмақ. Инновациялық жаңалықтарды енгiзудiң әкiмшiлiк-шаруашылық, бағдарламалық-мақсатты, бастамалық үш
Соның iшiнде бастамалық топтар ғылыми-техникалық жаңалық ашушыларды, техникалық жаңалықтарды
АҚШ, Франция, ГФР-дағы шағын инновациялық фирмалардың қызметiн талдау жұмыстарының
Шағын кәсiпкерлiк пен бизнестегi инновацияны басқару ерекшелiктері мен кедергiлерiн
Инновациялық үрдiс дегенiмiз - бұл тұрақты түрдегi шығармашылық еңбек
Шағын кәсiпкерлiк пен бизнесте инновациялық үрдiстердi жүзеге асыруда тәуекел
Шағын кәсiпорындардағы сенiмсiздiк, бәсекелестiк пен бақталастық инновация өнiмдерiн алуға
Инновациялық үрдiске кедергi жасайтын басты факторға экономикалық факторлар жатады.
Сондықтан, инновациялық кедергiлердi жоюда басқарудың нарықтық тетiктерiн жетiлдiре түсу
Дегенмен, шағын кәсiпкерлiк пен бизнестегi инновацияның рөлi орасан. Неге
Инновациялық стратегияның негiзгi алғы шарты - бүгiнгiнiң бәрi әрқашан
1. Күтпеген жағдай: күтпеген
жағдайдың әсерi.
2. Нақты жағдай мен кәсціпкер көзқарасының сәйкес келмеуi.
Өндiрiс үрдiстерiнiң сұраныстары.
Жалпы нарыққа немесе экономиканың белгiлi бiр саласына кенеттен келiп,
барлғын қапы қалдырған құрылымдық өзгерiстер.
Жаңашылдық идеялар көзiнiң алғашқы төртеуі -
Келесi калган жаңашылдықтың үш қайнар көзi – кәсiпорын мен
Демографиялық (көшi-қон) өзгерiстер.
Тұтынушының қабылдау түсiнiгiндегi, көңiл-күйiндегі өзгерiстер.
Fылыми жэне ғылыми емес iлiм-бiлiм.
Жасыратыны жоқ, жаңашылдықтың аталған жетi қайнар көзiнiң қарама-қайшылықтары да
а) Күтпеген табыс. Шағын кәсiпорындар өз қызметiнiң нәтижелерiне өздерi
жауапты болатындықтан, ай сайын жоспарлау мен есеп беру жүргiзiледi.
беруде шиеленiстi мәселелер мен күтпеген табыс әкелген тұстар көрсетiледi.
күтпеген табыс сыйлаған тұстар кәсiпорынды жаңашылдыққа итермелейдi. Егер
кәсiпорын басшылығы әрдайым көрмеуi қиын шиеленiстi мәселелердi ғана сөз
берсе, әлгiндей күтпеген табыс әкелген тұстарға көңiл аудармаса,
кәсiпорынның болшағы бұлыңғыр. Күтпеген табысты да әркез күте бiлу
Мұның қалай болатынын ой елегiнен өткiзiп, талдап-пысықтап отыру да
Яғни, күтпеген табыстың
жеңiстiктерiнiң бірi.
э) Күтпеген сәтсiздiк. Бұлай болудың себебі - өнiмнiң (қызметтiң)
б) Күтпеген сыртқы жағдайдың әсерi. Бұл өзгерiс көбiне-көп нарыктагы
мықтап белгiлеп алган iрi кәсіпорында жаңашылдыққа талпыныс тудырады.
Нақты жағдай мен кәсiпкер қиялының сәйкес келмеуiнiң бiрнеше түрлерi
- экономика салаларының араларындағы экономикалық нақты жағдайлардың
- экономика саласындағы
көзқарасының арасындағы сәйкессiздiк;
экономика саласының бағдары
арасындағы сәйкессiздiк;
технологиялық үрдiстердiң ырғағындағы iшкi сәйкессiздiк.
Ен көбiрек тараған сәйкессiздiк - тұтынушының құндылықтары мен кәсiпкердің
Бұл жерде бұрыннан тәжiрибеде қолданылып келе жатқан өндiрiс үрдiстерiн
Өзгеру сатыларының көрсеткiштерi төртеу:
белгiлi бiр өндiрiс саласының жылдам өсуi,
жылдам өсе бастаған сала өнiм көлемiн еселеп, сонымен бiрге
нарықты зерттеудi шектейдi;
технологиялар конвергенциясы "конвергенция
белгiлерiн қабылдай отырып, жақындасу, жалпы немесе ұқсас белгiлерiне ие
болу жолымен бiртұтас қоғамға айналуы" .
Егер операциялар сипаты жылдам өзгерсе, бұл сала iрi құрылымдық
жүргiзуге пiсiп-жетiлдi, деген сөз.
Өзгерістер халықтың санына, оның жас ерекшелктерне, құрамына, жұмыспен қамтамасыз
сатыларын жеке қадағалап, қорытынды жасаған кәсiпкер ешқашан ұтылмайды. Оның
Тұтынушылардың көңiл-күйi мен қабылдау түйсiгiндегi өзгерiстер жаңашылдыққа тыңнан даңғыл
Ең қауiптiсi - қабылдау түйсiгiндегi тұрақты өзгерiстер мен уақытша
Кәсiпкерліктiң шарықтау шыңы - бiлiм мен ғылымның ең соңғы
Жаңа iлiм мен бiлiмге негiзделген жаңашылдықтың қажеттi факторлары: жаңа
Шағын кәсiпорын инновациялық қызметке қабiлеттi болуы үшiн оның жаңа
ағымдағы жұмыс үрдiстерiне қатыспайтын, өз алдына дербес, ең бiлiктi
Аталған жұмыс тобы шағын кәсiпорындарда көбiне-көп уақытша мерзiмге құрылады.
Инновациялық қызметтiң нәтижесiн тез арада көру мүмкiн емес, Алдымен,
Жаңашылдық қызмет - түпкiлiктi екi қағидатқа негiзделедi:
Не iстеу керек.
Не iстемеу керек.
Алғашқы қағидаттың басты бағыттары:
а) ең алдымен, жоғарыда аталған жаңашылдықтың қайнар көздерiн тыңғылықты
түрде талдау;
э) жаңашылдық оны пайдаланатын адамдардың қажетiне, талап-тілегiне, әдет-ғұрпына сәйкес
б) жаңашылдықтың мейлiнше қарапайым болғаны әрi дәл бағытталғаны жөн;
в) тиiмдi жаңашылдықтың - аз адамдармен, аз ақша сомасымен,
бастау алғаны дұрыс;
ғ) егер жаңашылдық жобасы - басқа бәсекелестерге сiздiң алдыңызды
Екiншi қағидаттар да бiрнеше маңызды тұғырнамаларды топтастырады:
а) жаңашылдық жобасында "артық қыламын деп, тыртық қылмаңыз";
э) бiрнеше жаңашылдық жобаларын бiр мезетте iске асыруға талпынбаңыз.
б) жаңашылдықты алые болашаққа жоспарламаңыз. Жаңашылдық идеясы - тек
бүгiнгi күнге қызмет еткенде ғана тиiмдi.
Жалпы, жаңашылдық жемiстi болуы үшiн бiрнеше қажеттi шарттардың сақталғаны
Бiрiншіден, жаңашылдық - терең бiлiмдi, өнертапқыштықты, талантты қажет ететiн
Екiншiден, жаңашылдықты уақытша, жай нәрсе деп қарамау керек. Бұл
Yшiншiден, жаңашылдық дегенiмiз - қоғамға, экономикаға, өнеркәсiпке, сонымен қатар,
Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарға арналған стратегиясында индустриядан
жоғары технологиялы өзгерiстер қалыптастыруға, оның iшiнде шетелдiк те,
салааралық та технологиялар
жәрдемдесу;
жоғары ғылыми-технологиялық әлеуетi
өнеркәсiптiк ұйымдар мен кәсiпорындар желiсi бар салаларда қазiргi заманғы
ғылыми және инновациялық инфрақұрылымды жасап, оның қазiргi заманғы
элементтерiнiң қызметiн (технопаркттер, ұлттық fылыми орталықтар, fылыми-
технологиялық аймақтар және т.с.с.) қолдау;
Индустриядан кейiнгi экономика тұрғысынан алғанда озық салаларды дамытуда қазiргi
Шағын кәсiпорынды басқару тәсiлі - инновацияны өзiне төнген қауiп
3. Шағын және орта бизнесті жетілдіру жолдары.
3.1. Шағын және орта бизнесті дамытуда кездесетін проблемалар.
Шағын кәсiпкерлiк пен бизнес нысандары көбiне-көп жекеменшiк және бiр
Жаңадан ашылған шағын фирманы басқаруды ұйымдастыру үшiн негiзгi екi
Кәсiпорынның қүрылымын анықтау;
өкiлеттiлiктi дәл болу.
Басқару дегенiмiз - кәсiпорынның ресурстарын мейлiнше тиiмдi пайдалана отырып,
өнiм шығарушының өсиетi: сатуға болатын нәрсенi ғана өндiр.
саудагердiң өсиетi: өндiруге болатын нәрсенi ғана сат.
нарықтың өсиеті: аздап қана өндiр, аздап қана сат және
Шағын кәсiпорынның құрылымын анықтау үшiн, алдымен, оның болашақ түрлерiн
Шағын бизнес кәсiпорыны құрылымына әсер ететiн факторларға технологиялық жаңашылдығы
"Кәсiпорынның құрылымы" ұғымына бiр-бiрiмен өте тығыз байланыстағы, бiр-бiрiне көмектесiп
Шағын кәсiпорынның мейлiнше тиiмдi ұйымдық құрылымы - алға қойылған
Шағын кәсiпкерлiк шаруасын бастауда жеке адамның құлшынысы маңызды. Дүниежүзiлiк
Кәсiпорынның құрылымы дүрыс белгiленiп, өндiрiс үрдiстерi кезеңiнiң нақтылануымен шаруа
елдерде шағын кәсiпорынды басқарудың өздерiне тән ерекшелiктерi анықталған. Дегенмен,
1. Орындалуға тиiс мақсаттардың маңыздылығын, ретiн жэне дәйектiлiгiн белгiлей
бiлу және негiзгiлерiн анықтай бiлу қабiлетi.
2. Кәсiпорынның келешек тағдырына
басқаларға тапсырмай, өзi дербес шешу.
Қызметкерлерге және өзiне қатаң талап қоя бiлу.
Кешiгу – кәсiпорын үшiн өте қауiптi. Бұл жағдайларда шұғыл
түрде әрекет ету.
Басшының құзырына жататын мәселелер хуралы мәлiметтерге қанық болу.
Басқаларға тапсыруға болатын екiншi дәрежелi мәселелермен айналыспау.
Нақты, мүмкiн болатын және қол жететiн дәреже деңгейiнде ғана
көзсiз тәуекелшiлдiктен аулақ болу.
Жеңiле де, шегiне де бiлу, қажет кезiнде жол бере
Өз әрекеттерiнде әдiл, дәйектi және берiк болу.
10. Өз жұмысынан ләззат ала бiлу, оны шынайы жақсы
орындау
Шағын кәсiпорын басшысы өз қызметiнде бедел мен жетекшiлiкке тек
Шынайы жетекшiлiк сипатты иеленуге кезкелген басшыньщ қолы жете бермейдi.
а) "Ол - бiз сияқты қарапайым адамдардың бiрi".
э) "Ол - бiздiң бэрiмiзден артық".
б) "Ол - адамгершiлiк қасиеттердiң символы".
в) "Ол - бiздiң үмiттерiмiздiң жалғасы".
Ең бастысы, эрбiр бiлiктi жетекшІ бiрiншi орынға адамдарды қоя
Жаңадан ашылған шағын кәсiпорынның тұңғыш қадамы "басқару" сөзiнен бастау
нарықтағы ықыласты шоFЫрландыру.
қалғанының барлығы - шығындар;
жоспарлау мен қолма-қол ақшаларды реттеудегi қаржылық көрегендiк;
басқарушы қүрылымды дер кезiнде құру. Басқару қүрылымы қалыптасқан
жағдайға икемделiп жасалмайды, керiсiнше, болашаққа нық сенiммен бару
үшiн құрылады;
iшfын кэсiпорын өзiнiң қабiлетi мен күшiн тиiмдi пайдаланатын нарықты
анықтай бlлуi қажет.
Жаңа кәсiпорын басшылары жан-жағын көре де, ести де бiлсе,
Бизнеспен айналысу үшiн түтынушы психологиясын сезiнумен, өнертапқыш болумен бiрге,
- өз бiлiмiн, қабiлетiн, тэжiрибесiн пайдалана бiлу;
бага саясатын рымды түрде жүргiзу;
инновациялық жаңалықтарды енгiзу;
тауар саясатын жетiлдiрiлген түрде iске асыру;
бизнестiң негiзiн қалап,
қаржылары мен сыртқы қаржы көздерi);
көлеңкелi экономиканың ықпалынан қорғау.
Кезкелген кэсiпкерлiк түрiмен айналысатын заңды жэне жеке тұлғалар мемлекет
Жаңа шағын фирмаға, бiз жоғарыда тереңiрек сөз еткен, қаржылық
Шағын кэсiпорынньщ өмІршендiк мерзiмi бiрнеше кезендерrе бөлiнедi Кэсiпорынның өзiн-өзi
Әрбiр жаңа шағын кэсiпорынның қызмет ету кезеңдерi - адам
3-кecтe - Шағын кэсiпорынды әртүрлi кезеңдерде басқару
Кезендер Басты мақсат Айрықша маңызды мэселелер
Өмiрге келу Жабылып қалмау Барлығы
Балалық шақ Аздаған табыс Бэсекелесе алу
Жастық шақ Жеделдете өсу Нарықты зерттеу
Ерте есею Жүйелi өсу Yйлестiру Ортал
Екi аралық-тағы есею Теңгерiлген өсу Интеграция
Бiржола есею Дербестiк пен бедел қалыптастыру Барлық
Қартаю Сақталу Жұмысты жалғастыру Дәстүрге
Дэуiрлеу Жандану Жаңару мен даму Iс-қимылға
Ескерту: «Экономикалық теория» оқулығы Алматы,2005
Шағын бизнестiң тэжiрибесi шағын кэсiпорында жүмыс iстеуге қабІлеттi арнайы
Егер жаңа кэсiпорынның нақты экономикалық көрсеткiштерi өнiм шығарудың таяу
Шағын кэсiпорынды тиiмдi басқарудьщ келесi кезеңiнде арнайы құрылған басқару
маманның өз орынында, кәсiбилiгi басқалардан басым тұстарда көрiне бiлгенi
ләзiм.
Дәл осы әрекетке қарама-қарсы тәсiл - шағын фирманың қызметi
Топ кұрудың қуаттылығы басым. Бұл шебер ойыншыларды ортақ жеңiске
Топтың барлық мүшелерi ортақ жұмыстьщ мақсаттарын анық түсiнедi жэне
Әрбiр адамның кабІлеттiлiгiнен бэрi хабардар жэне мiндеттерi бөлiнiп берiлген.
Топтың құрылымдық сұлбасы шешiлуге тиiс мақсатқа сэйкес келедi.
Топта жұмыс эдiстерiн жетiлдiрудiң жолдары қарастырылады.
5. Уақыт пен ресурстарды тиiмдi пайдалануға мүмкiндiк беретiн iшкi
дамыған.
Кезкелген мэселенi талқылауға мүмкiндiктер жетерлiк.
Топ өз мүшелерiне эрдайым жэрдемдеседi жэне тыfыз байланыс орнатады.
Топтағы қарым-қатынас ашық, мұның өзi тиiмдi жұмыс жолындағы қандай
бiр қиыншылықтар мен кедергiлердi жеңуге көмектеседi.
Ақырында, шағын кэсiпорынды басқару эдiсi дегенiмІз - басшының не
Авторитарлыц эдiс дегенiмiз - жалғыз басшыға мүлтiксiз бағынады, жан-жақты
Демократиялъщ эдiс дегенiмiз - кэсiпорын қызметiнiң мiндеттерi басшы мен
Либералдыц эдiс дегенiмiз - үжымды басқаруда басшы басым белсендiлiк
Қалай десек те, эрбiр дербес басшының өзiне ғана тэн
Диктатор
Демократ
Пессимист
Манипулятор
Yйымдастырушы
Басцарушы-диктатор - адамдардан ғөрi өндiрiске көбiрек көңiл бөледi. Бүл
Басцарушы-демократ - диктаторға мүлдем қарама-карсы эрекет етедi. Адамдардың еркiндiғiне
Басцарушы-манипулятор - орташа нэтижелердi қанағат тұгады. Негiзғi тактикалық бағыты
Басцарушы-пессимист - жағдаяттардың табиғи толқынына кедерғi жасамай, өз бетiнше
Басцарушы-үйымдастырушы - бүл өндiрiстiң мүдделерiн де, адамдардың қажетi мен
Ұйымдастырушы кэсiпорынды эрдайым дамытуды ойлап қана қоймай, жаңашылдыққа да
Yйымдастырушылық қабiлетi күштi басшы қызметкерлермен фирманың күнделiктi тыныс-тІршiлiгi турасында
Бастапқы кезеңiнде заң жүзiнде ұсынылған мемлекеттiк қолдау шаралары бүгiн
Облыстардың, Астана және Алматы қалаларының әкiмдерi берген есептердiң деректерiне
Шағын бизнес өкiлдерi 2000 жыл iшiнде 532,6 млрд. теңгенiң
2001 жылғы 1 қаңтардағы жағдай бойынша Қазақстанда 388,2 мың
Шағын кәсiпкерлiктегi үрдiстердi талдау экономиканың осы секторы дамуының серпiндi-үдемелi
1998 жылдан бастап 2000 жылға дейiнгi кезең iшiнде шағын
Өнiмнiң жаңа түрлерiнiң саны, менеджмент деңгейi, өндiрiлiп отырған тауарлар
Жаңа жұмыс орындарын құру, тауар рыногын отандық тауарлармен және
Бағдарламаның бiрiншi кезектегi шараларын iске асыру, ең алдымен шағын
шағын кәсiпкерлiктi қолдау инфрақұрылымының жеткiлiксiз дамуы;
қолданылып жүрген заңдарды жергiлiктi деңгейде орындау тәртiбiнiң әлсiздiгi;
салық салу және салықтық тексеру жүйелерiнiң тым күрделiлiгi;
Республикада 1992 жылдан бастап 2000 жылға дейiн шағын кәсiпкерлiктi
"Шағын кәсiпкерлiктi мемлекеттiк қолдау туралы" Қазақстан Республикасының Заңына сәйкес
Кәсiпкерлердiң қоғамдық құралымдарына нормативтiк, әдiстемелiк құжаттар тұрғысында әдiстемелiк көмек
Мұндай ұстаным аймақта заң мен өзге де нормативтiк құқықтық
Кәсiпкерлердiң орталық және жергiлiктi мемлекеттiк органдардың басшыларымен тақырыптық кездесулерi
Экономиканың нақты секторы қызметiнiң әртүрлi салаларында франчайзингiлiк қатынастарды дамыту
Мемлекеттiң кәсiпкерлiк қызметке тiкелей араласудан бас тартуын, жеке кәсiпкерлердiң
Шағын кәсiпкерлiктi қаржылық-несиелiк және инвестициялық тұрғыдан қолдау: екiншi деңгейдегi
шағын кәсiпкерлiк субъектiлерiн несиелеудi, соның iшiнде кәсiпкерлердiң алынған несиелерi
тиiстi жылға арналған республикалық бюджетте аталған мақсаттарға арнап қаражат
қоғамдардың өзара несие алысу және өзара сақтандыру қызметiн ұйымдастыру
Қол жеткен оң үрдiстердi орнықтыру мен кәсiпкерлiктi дамытуға кедергi
шағын кәсiпкерлiктi қолдау мен қорғаудың инфрақұрылымын құрып, оны пайдаланудың
шағын кәсiпкерлiк саласындағы нормативтiк құқықтық актiлердi жетiлдiру және олардың
шағын кәсiпкерлiктi қаржылық-несиелiк және инвестициялық тұрғыдан қолдау саясатының тетiктерiн
шағын кәсiпкерлiктi кадрлық, ғылыми-әдiстемелiк және ақпараттық қамтамасыз ету;
шағын кәсiпкерлiктi аймақтарда дамыту бойынша бiрқатар iс-шараларды жүзеге асыру
Көрсетiлген бағыттарда шағын кәсiпкерлiктi қолдау жөнiндегi саясатты жүргiзу шағын
Белгiленген шараларды iске асыру аймақтық құрылымдар iс-қимылының кәсiпкер мүддесi
3.2. Шағын және орта бизнесті тиімді дамыту жолдару.
Шағын кэсiпкерлiк пен бизнестi шынайы қолдауда 2001-2002 жылдарға арналған
Қазақстанның танымал экономист-ғалымдары шағын кэсiпкерлiк пен бизнестiң мэселелерiн терең
- түтынушылық тауарлар мен қызметтер түрлерiн көбейту
халыққа қажет тауарлар мен қызметтердiң өндiрiсш шұғыл ұйымдастыру;
экономиканың мемлекеттiк секторының тиІмсiз өндiрiсiн (аз шығарылатын
өнiм түрi) қолға алып, өнiм шығару жэне осының есебiнен
қызметiнiң тиiмдiлiriн арттыру;
қосымша әрi көмекшi өндiрiстi жандандыру;
нарық сұранысына ьщғайлы жэне шұғыл жүмыс iстейтiн өнiм түрлерiн
арқылы қоғамдық өндiрiстiң көлемiн
артуына ықпал ету;
жаппай жұмыссыздықты ауыздықтауға көмектесу;
экономикадағы бэсекелестiктi дамыту жэне т.б.
Сонымен қатар, бiздiң ойымызша, шағын кэсiпкерлiк пен бизнестi Қазақстанда
Шағын кэсiпкерлiк пен бизнестi қолдауда кешендiк көзқарастың қажеттiлiғi ұзақмерзiмдiк
Шағын кэсiпкерлiк пен бизнестi мемлекеттiк қолдау жүйесiнiң құрылымы үш
республикалық деңrей;
аймақтық деңғей;
жерғiлiктi деңғей.
Әрбiр деңғей өзiндiк жүйе құрып, үш топқа бөлiнедi:
а) концептуальды-бағдарламалық;
э) үйымдық-ресурстық;
б) функциональдық.
Концептуальдық-бағдарламалық топ шағын бизнестi қолдаудың мақсаттарын, әдiстерiн, принциптерiн, тұжырымдамалары
Ұйымдық-ресурстық топ шағын кәсiпкерлiктi қолдаудың арнайы мемлекеттiк басқару органдары
Функциональдық топ шағын кэсiпкерлiктi мемлекеттiк қолдау жүйесiнiң негiзгi бағыттарын
шағын кэсiпкерлiк пен бизнестiң сыртқы ортасының факторларын басқару;
жекелеген шағын кәсiпорындарды тiкелей қолдау;
қолдау жүйесiнiң үйымдастырылуы мен жетiлдiрiлуi.
Шағын кэсiпкерлiк пен бизнестi дамытудың құқықтық шарттарын жетiлдiруде кэсiпкерлердiң
Шағын кэсiпкерлiк пен бизнестi ақпараттармен жэне мамандармен қамтамасыз ету
Шағын кэсiпкерлiк пен бизнестi қолдаудың инфрақүрылымын дамытуда өнеркэсiпте, саудада,
Импорт алмастыру бағдарламасына сэйкес кэсiпорынның босаған алаңдарында шағын кэсiпорындарды
1. Шағын кэсiпкерлiк пен бизнестІң сыртқы ортасының факторларын басқару
деғенiмiз - шағын кэсiпорынның қызметiне аса қажеттi сыртқы ортаның
элементтерiн (мысалы, iрi
байланыстар жүйесi) қүрып, бүғiнгi күнғе дейiн қалыптасқан факторларының
озығын жетiлдiру жэне келеңсiздерiне тосқауыл қою.
2. Жекелеген шағын кэсiпорындарға
инфрақүрылымдардың көмеғiмен жүзеге асырылады. Атап айтқанда:
а) қаржылық институттар (шағын кэсiпкерлiктi қолдау қорлары, арнайы банктер,
э) лизинғ компаниялары;
б) бизнес-инкубаторлар, технопарктер, өнеркэсiп компаниялары және т.б.;
в) шағын кәсiпкерлiктi дамытудың агенттiктерi мен орталықтары;
г) технологияларды тарату орталықтары;
д) ақпараттық қамтамасыз ету қызметтерi;
е) оқу орталықтары;
ж) бухгалтерлiк, аудиторлық, жарнамалық, маркетингтiк, көлiк жэне басқа да
қызметтер көрсету жөнiндегІ арнайы фирмалар, мамандар таңдауға жэрдемдесетiн
агенттiктер.
3. Қолдау жүйесiнiң ұйымдастырылуы мен жетiлдiрiлуi - қолдау көрсетудiң
Шағын кэсiпкерлiк пен бизнестi қолдау жүйесiнiң жоғарыда қарастырылған үш
Республикамызда шағын кэсiпкерлiк пен бизнестi дамыту үшiн мынадай шараларды
салық салу базасынт жетiлдiру;
салықтың түрлерiн анықтауға қатысты салық заңдарьша өзгерiстер енгiзу;
қаржы операцияларын жүрғІзуге мұрындық болатын салық ставкаларын азайту
жэне соған сэйкес тиiстi салықты төлеудi жетiлдiру;
несие беру мерзiмдерiн ұзарту жэне аймақтық мэнІ зор шағын
кэсiпорындар үшiн пайыздық
өндiрiстердi ынталандыру және сапасы темен арзан қолды тауарларды тасып
әкелуге тосқауыл қою;
шағын бизнестi несиелендiру
несиелердi, венчурлық қаржыландыру, факторинг, сонымен бiрге, кепiлдiк
қорларды қүру жэне өзара несиелендiрудi қалыптастыру жолдарын ұсынамыз.
Мемлекеттiк қолдаудың бүгІнғi күнге дейiнгi жүйесiз iс-эрекетi шағын бизнес
Шағын кәсiпорындардың өмiр сүру мерзiмiнiң қысқа болуына эсер етушi
Қаржының жетІспеушiлiгi.
Ресурс корының элсiздiгi.
Салық қысымдары.
Қылмыстық құрылымдардың қысымы.
Әкiмшiлiк кедергiлердiң көптiгi.
Заң құжаттарының жетiлдiрiлмеуi, тұрақсыздығы жэне әрекет етпеуi.
Тауар өткiзу нарығының таралуы.
Монополияның қысымы.
Жасыратыны жоқ, шағын фирмалардың денiнiң қаржылық нашарлауына халықтың басым
Шағын кәсiпкерлiктi қолдаудың негiзгi мақсаты - олардың әлеуметтiк-экономикалық қызметiн
БІрiншi шара - шағын кэсiпкерлiк пен бизнестiң мүдделерiн қорғайтын
Мемлекет кэсiпкерлердi қылмыстық қүрылымдардан қорғауы тиiс. Сонымен қатар, кэсiпкерлер
Шағын кэсiпкерлiк пен бизнестi қүқықтық қолдауда қолданыстағы заң қүжаттары
Кэсiпкерлердiң тауар өткiзу нарығын кеңейту үшiн мемлекет мүқтаж өнiмдердi
Екiншi шара - шағын кэсiпкерлiкке қаржылық жәрдем беретiн арнайы
Yшiншi шара - монополияға қарсы күрес, эдiлеттi бэсекелестiк орнату,
Расында, шағын кәсiпкерлiк пен бизнестi экономиканың мықты буынына айналдыру
Егер мемлекет тiкелей қаржы-қаражат бөлiп, шағын кәсiпкерлiк пен бизнеске
Салалық министрлiктер мен комитеттердiң өз қызметтерiн шағын кәсiпкерлiк пен
Шағын кэсiпкерлiктi қолдау мен дамытудың қажеттi инфрақұрылымдарын қүру -
Өкiнiшке орай, бұл Дамыту қоры халықаралық ұйымдардың қаржыларын тартумен
ЖергiлІктi билiк органдарымен қарым-қатынас орнату арқылы жылжымайтын
мүлiктер мен ғимараттар алу. Сол аймақтардан
кэсiпкерлерге нақты ақылы
жэрдемдесу жэне несиелер болу.
Шағын фирмалар басқа қаржы институттарынан несиелер алғанда, оларға
кепiлдiк берудi тэжiрибеге енгiзу.
Дамыту қорынан несие алуға қажеттi құжаттардың тiзiмiн барынша ықшамдау.
Шетелдiк нарық экономикасының тэжiрибелерi шағын кэсiпкерлiк пен бизнестi дамытуды
Шағын кэсiпкерлiк пен бизнестi дамытуда лизингтiк несиелендiру көмегiмен өндiрiстІ
Лизинг 100 пайыз несиелеудi ұсынады, кэсiпорынга қысқа мерзiм iшiнде
Қүрал-жабдықтьщ лизинг берушiнiң меншiгiнде болатындыгына байланысты өнiмнiң құнына лизингтiк
Шағын кэсiпкерлiк пен бизнестiң табысты дамуы елдегi қолайлы элеуметтiк,
Шағын кэсiпкерлiк пен бизнестi дамытуда мемлекеттiк қолдаудың iргетасы қалана
а) ұтымды қүқықтық-нормативтiк база;
э) мемлекеттiң реттеушi
б) қолданыстағы заңдардың қатаң сақталынуы;
в) бұл сала жөнiндегi мемлекеттiк саясаттың жариялылығы;
г) мемлекеттiк реттеу формаларының икемдiлiгi;
г) шағын кэсiпкерлiк пен бизнес
қамтамасыз ету;
д) шағын кэсiпкерлiк пен
органдардың кэсiби деңгейiнiң жоғары болуы;
е) шағын кэсiпкерлiк пен бизнес нысандарының жүйелi мониторингiн жасау;
ж) шағьш кэсiпкерлiк пен бизнес саласындағы
кешендi жүргiзiлуi.
Өтпелi экономикада шағын кэсiпкерлiк пен бизнестiң бiртiндеп қалыптасуы заңды
Шағын кэсІпкерлiк пен бизнестi аймақтық дамыту, ең алдымен, өндiрiстiк
дамытуға, жаңа жұмыс орындарының неғұрлым көп санын кұруға, жерплiктi
қамтамасыз етедi. Мұның өзi тауарлар өндiру жэне сату шығындарын
қолдану қажет деп санаймыз. Осы тұрғыда да шағын кэсiпкерлiк
Шағын кәсiпкерлiктi дамыту мен қолдаудың 2001-2002 жылдарға арналған мемлекеттiк
Бағдарламаның мiндеттерi оның мақсатымен айқындалған және мыналар:
халықтың жұмыспен қамтылуын қамтамасыз ету;
қоғамдық бiрлестiктердiң шағын кәсiпкерлiктi қолдау мен қорғау мәселелерiндегi рөлiн
шағын кәсiпкерлiктiң өндiрістiк саласын басымдықты дамыту;
шағын кәсiпкерлiктi ақпараттық қамтамасыз ету жүйесiн жетiлдiру және дамыту
Бағдарламаның iс-шараларын iске асыру кезiнде жоғарыда аталған мiндеттердi шешу
Шағын кәсiпкерлiктiң табысты дамуын айқындайтын басты шарттардың бiрi шағын
Қазiргi уақытта республикада шағын кәсiпорындардың өмiршеңдiгi мен өркендеуiн арттыратын,
Бiрақ, шағын кәсiпкерлiктi қолдау орталықтарын құру идеясы Қазақстанның көптеген
Бизнес-инкубаторлар, технопарктер, кәсiпкерлер құқықтарын қорғау жөнiндегi қауымдастықтар, мемлекеттiк уәкiлеттi
Шағын кәсiпкерлiктi тиiмдi дамыту жағдайларын жасау, шағын кәсiпкерлiктi мемлекеттiк
мемлекеттiк қолдаудың нақты шараларының мазмұны туралы толық және жариялы
кез келген кәсiпкер ала алатын, заңдар, салықтар, бәсекелестер, клиенттер,
шағын кәсiпкерлiк мәселелерi жөнiнде осы экономика секторының жай-күйiн және
шағын кәсiпкерлiктiң есеп және мемлекеттiк статистика жүйесiн жақсарту;
шағын кәсiпкерлiк секторының қызметiн ынталандыруға, халықты жеке бизнеспен айналысуға
Шағын кәсiпкерлiк саласындағы инвестициялық саясат шағын кәсiпкерлiк субъектiлерiнiң қажеттiлiктерiне
Шағын кәсiпкерлiктi дамыту үшiн мемлекеттiк емес қаржыландырудың мүмкiндiктерiн пайдалану
Қорытынды.
Шағын кэсІпкерлiк пен бизнестiң шынайы мағынасы - әдiлеттi бәсекелестiк
Нарық экономикасына өтуде шағын кәсіпкерлiк пен бизнес басты үш
1. Тауар-ақша қатынастарын пайдалану арқылы шаруашылық механизмiн жедел
дамытуға;
Аз уақыт iшiнде аса қажеттi тауарлар мен қызметтердiң жетiспеушiлiгiн
жоюға;
Халықтың жаппай тұгынатын тауарларына сұранысты
қүрылымдар қүруға.
Республикамыздагы шағын кэсiпорындар қызметiне жасалынған зерттеулердiң нэтижесi олардың өмiршеңдiгiнiң
а) өнiмдi өткiзудегi сэтсiздiктер;
э) шағын фирманы басқарудағы тэжiрибенiң аздығы;
б) шағын кэсiпкерлiк пен бизнестi дамытудағы мемлекеттiк қолдаудың төмен
деңгейi.
Менің дипломдық жұмысымның басты мақсаты да шағын кэсiпкерлiк
Шағын кэсІпкерлiк пен бизнестi дамытуды қолдаудың маңыздылығына -экономиканың ары
Мұндай жағдайды қалыптастыру тауарлар мен сапа түрлерiн жақсартады жэне
Шағын кэсiпкерлiк пен бизнестi дамытудағы мемлекеттiк қолдаудың төмендiгiнiң келесi
Қазiргi билiктiң бюрократтық жэне жемқорлық сипатына тосқауыл қою үшiн
Шағын кэсiпкерлiк пен бизнестi қолдау мемлекеттiк саясаттың басым бағыттарының
а) қүқықтық қамтамасыз ету;
э) қаржылық қолдау;
б) ақпараттық қамтамасыз ету;
в) инфрақұрылымдар орнықтыру;
г) технолоғиялық жэрдем;
ғ) шағын кэсiпкерлiк пен бизнес өкiлдерiнiң кәсiби деңгейiн көтеру;
Сонымен, республикамыздың шағын кәсiпкерлiк пен бизнес саласы белгiлi бiр
шағын кэсiпкерлiк пен бизнес нысандарының
айтарлықтай басымдылыққа ие болды);
шағын кәсiпорындардың көпшiлiгi нарық жағдайында жұмыс iстеудiң белгiлi
бiр тэжiрибесiн жинақтады;
орта жэне iрi қаражат көлемiнде қор жинаған шағын кэсiпорындар
ұлғайды;
бүл саладағы заңдар жетiлдiрiлдi.
Буғiнгi таңда шағын кэсiпкерлiк пен бизнестiң ерекшелiктерi бiрнешеу:
Сауда саласындағы шағын кәсiпкерлiк пен бизнестiң күштiлiгi.
Қызмет көрсету саласындағы шағын кәсiпкерлiк пен бизнестiң элсiздiғi.
Өндiрiстiк жэне ауылшаруашылық кэсiпорындарының жеткiлiксiз дамуы.
Шағын кэсiпкерлiк пен бизнес нысандары мониторингiнiң нашарлығы.
Шағын кэсiпорынды ұйымдастыру мен басқарудағы тэжiрибенiң аздығы.
Бiздiң пайымдауымызша, шағын кәсiпкерлiк пен бизнестiң ел экономикасындағы лайықты
Елiмiздiң экономикасында бүғiнде орын алған:
шағын бизнестi
немкұрайлылығы;
эдiл бэсекелестiк пен iскерлiк қарым-қатынастардың тапшылығы жэне
толып жатқан мэселелер қай-қай елдiң де тэжiрибесiнен табылады.
Сонымен, қорыта айтқанда,
Қазақстан Республикасындағы шағын кәсiпкерлiк пен бизнес кэсiпорындарының жүмысын талдау
Шағын кәсiпкерлiк пен бизнестi мемлкеттiк қолдау жүйесiнiң құрылымы үш
Бiз, мемлекеттiк қолдаудың басты бағыттары бойынша үш нақты шараларды
үшш мiндеттi түрде кuш квота енпзу сияқты Іс-шаралар жатады;
Шағын кэсiпкерлІк пен бизнестi дамытудың аймақтық бағдарламасының iрғетасын аймақтардағы
Жалпы, осы жоғарыда аталған шаралар тезiрек енгiзiлiп, оны ұйымдастыру
Қолданылған әдебиеттер тізімі.
1. Указ Президента Республики Казахстан от 31 декабря 1998
2. Назарбаев НА. Казахстан 2030. Процветание, безопасность и
3.Мамыров Н.К. Менеджмент и рынок: казахская модель / Гл.ред.
Қошанов A.Қ., Мухамеджанов Б.Г., Бектемисова С.Т. Формирование частного предпринимательства
5. Сабденов О., Муханова Е. Малые
6.Разумнова И.И. Мелкий бизнес и эффективность американской экономики. -М,
7.Малый бизнес: перспективы развития. М; 1991, - c.27
Климкин С.И. Правовые формы предпринимательства в Республике Казахстан.-Алматы, 1997,
Малое и индивидуальное предпринимательство / комментарий и нормативно-правовые акты/.
11. Алимбаева Р.Н. Малое предпринимательство и система его поддержки
12 Кенжеғозин М. Iлгерi басу бар, ал керІ кету
13 .Тәтiмов М.Б. Жас мемлекет - Қазақстан Республикасының жеке
14 Райзберг Б.А. Основы экономики и предпринимательства. - М.
15 Лаутеншлегер Ф. Грубые приемы в свободном предпринимательстве. -
16 Друкер П. Рынок: как выйти в лидеры. -
17 Грибов В. Д. Менеджмент в малом бизнесе. -
18 Карпучева С.Н. Аанализ тенденций и современного состояния в
104 - 1 Юс
19 Қазақстан Республикасында Шагни кэсiпкерлiктІ дамыту мен қолдаудың 2001-2002
20 Региональный статистический ежегодник Казахстана. Стат. Сборник. Алматы. 2000,
21 Статистическое обозрение Казахстана. Ежеквартальный журнал, 2001. - №4.
22 Государственная программа
предпринимательства в РК на 2001-2002г.г. / Утверждена указом президента
23 Стратегический план развития Республики Казахстан до 2010 года.
24 Концепция региональной политики РК на 2002-2006 года. Астана
25 Қазақстан Республикасының Индустриялық-инновациялық дамуының 2003-2015 жылдарга арналган стратегиясы.
26 Интернет.
2
74