Мазмұны
КІРІСПЕ ..............................................................................................................
I. Ақшаның мәні, қызметтері, түрлері және Қазақстан Республикасының
1.1 Ақшаның мәні, пайда
атқаратын қызметтері.............................................................................
1.2 Қазақстан Республикасының ақша
жүйесінің ерекшеліктері..........................................................................
1.3 Ақшаның түрлері және
II. Ақша айналысы және Қазақстан Республикасындағы ақша айналысының
2.1. Қазақстан Республикасындағы ақша айналысының тәртібі және
2.2. Қолма-қолсыз ақшалармен есеп-айырысу формалары және ерекшеліктері......................................................................................................
III. Қазіргі кезде ақша жүйесіндегі жаңартулар және
3.1. Электронды төлем жүйесi және қызметтерi мен түрлерi..............
ҚОРЫТЫНДЫ...................................................................................................
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР..................................................................
Кіріспе
Ақшаның объективті қажеттігі тауар өндірісі және айналысының болуына
Ақша тауардан бөлініп шыққанымен де ол, ерекше тауар
Ақша экономикадағы рөлін өзінің атқаратын негізгі қызметтері арқылы
Ақша - тауар өндірісінің тарихи категориясы, немесе айырбастың
Ақша жалпыға ортақ балама ретіндегі тауар өндірісі мен
Байқап отырғанымыздай, ақша өндірістік қатынастардың барлық жиынтығының маңызды
Тауар мен ақшаның шығуында ортақ негіз бар, бірақ
Ақша - қоғамдық еңбек бөлінісі арқылы жекелеген тауар
Ақшаның шығу себебі тауар өндірісі қайшылықтарының етек жайып,
1. Ақшаның пайда болуы, мәні және қызметі. Ақша
1.1 Ақшаның пайда болуы, мәні және атқаратын
Ақшаның пайда болуы мен мәні жайлы біркелкі шешімін
Ақшаның пайда болуын түсіндіру үшін, «тауар құны қатысындағы
Тауардың айырбасталу кезеңінде құнның көрінісі төмендегідей түрге ие
Т
(1 қойға = 1 қап астық)
Бұл мысалымызда бірінші тауар (қой) өзінің құнын басқа
Тауар өндірісінің ары қарай дамуы тауар айырбасын реттіліпен
Т → Т1 (1 қап астыққа) экв.
→ Т2 (1 балтаға) экв.
→ Т3 (5 кұмыраға) экв.
→ Т4 (2 гр. алтынға) экв.
Осы қатардағы тауарлар эквивалент болып табылады, қойға қайта
Құмның кеңейтілген түрінін пайда болуымен қатар, сондай-ақ айырбаста
Мысалы, қойдың иесіне астық қажет, бірақ астық иесіне
Т1 (1 қап астыққа)
Т2 (1 балтаға)
Т3 (5 құмыраға)
Т4 (2 гр. алтынға)
Кейініректе жалпылама зквиваленттік ролді игілікті металдар (алтын, күміс)
Сурет 1
''Ақша экономикадағы рөлін өзінің атқаратын негізгі қызметтері арқылы
Ақшаның қазіргі экономикадағы атқаратын қызметтеріне мыналар жатады:
құн өлшемі және баға масштабы;
айналыс (айырбас) құралы;
төлем құралы;
қорлану және қор жинау құралы;
5) дүниежүзілік ақша.
Ақшаның құн өлшемі қызметі. Ақша жалпыға бірдей балама
Тауар құнының ақшамен бейнеленуі оның бағасы деп аталады.
Бағалардың негізінде және олардың қозғалысында құн заңы жатыр.
Бүгінгі таңда тауарлар алтынға тікелей айырбасталмайды және олардың
Ақшаның айналыс құралы қызметі. Айналыс құралы қызметінде ақша
Ақша айналысының тауар айналысынан айырмашылығы ақша тауарларды біртіндеп
Сонымен ақша, айналыс құралы қызметін атқаратындықтан да олардың
Ақшаның төлем құралы қызметі. Әр түрлі жағдайлардың болуына
Ақшаның төлем құралы қызметі мен айналыс құралы қызметтері
Ақша төлем құралы ретінде тек қана тауар айналысына
Жалпы барлық ақшалай төлемдерді мынадай түрде топтастыруға болады:
тауарлар және көрсетілетін қызметтер бойынша төлем
міндеттемелері;
мемлекетке қатысты қаржылық міндеттемелер;
банктік несиелер, мемлекеттік және тұтыну несиелері бойынша қарыздық
сақтандыру міндеттемелері;
әкімшілік, сот алдындағы және өзге міндеттемелер.
Ақшаның төлем құралы қызметін толық бағалы емес, яғни
Ақшаның қор жинау және қорлану қызметі. Ақша жалпыға
Ақшаның қор жинау қызметін толық бағалы емес ақшалар
Ал ақшаның қорлану қызметін толық бағалы емес ақшалар
1)Кәсіпорындар мен ұйымдардың ағымдық және жинақ (депозиттік) шоттардағы,
2) Банктердегі халық салымдарында, облигацияларда жинақталған жеке қорлану
Дүниежүзілік ақша. Сыртқы сауда байланыстары, халықаралың заемдар, сыртқы
Сурет 2
Сурет 3
1.2 Ақшаның түрлері және
Ақша өте ертеректе пайда болды, сондықтан да ақша
Қағаз ақшалар (қазыналық билеттер) – бюджет тапшылығы жабу
Қағаз ақшалар тек қана айналыс құралы және төлем
Несиелік ақшалар – тауар өндірісінің дамуымен, яғни тауарларды
Сонымен, нағыз ақшалар – бұл номиналдық құны оны
Алғашқы монеталар VII ғ. б.э.б Ертедегі Қытайда және
Ал, алтын айналысы тұсында құнның қағаздай белгілерінің пайда
Жоғары құнды алтын ақшалар ұсақ құнды айналымға қызмет
Металл ақшалардың қағаз ақшаға ауысуының мынадай өзіндік себептері
- металл ақшалардың тасымалдап алып жүру
- металл ақшалардың мемлекеттік билік органдарының жасаған әрекетінің
- бағалы металдарды өндірудің қағаз ақшаларды шығаруға қарағанда
- эмиссиондық табыс (шығарылған ақшалардың номиналдық құны
Металл ақша айналысы екіге бөлінеді:
1. Биметаллизм — жалпыға балама рөлі екі бағалы
Биметаллизмнің үш түрі болған:
- қос валюталы жүйе, яғни мұнда алтын мен
- қатар жүретін валюталар жүйесі, яғни мұнда бұл
- ақсақ валюта жүйесі, яғни мұнда алтын және
Биметаллизм XVI—XVII ғғ. кеңінен тарап, ал Еуропа елдерінде
2. Монометаллизм — бұл барлығына бірдей балама
1.3 Қазақстан Республикасының ақша жүйесі
Әр елдің өзінің қалыптасқан ақша жүйесі болады. Ақша
Экономикадағы ақшаның атқаратын мынадай бес қызметі бар:
құн өлшемі және басқа масштабы;
айналыс құралы;
төлем құралы;
қорлану және қор жинау құралы;
дүниежүзілік ақша.
Ақшаның төлем құралы қызметі мен айналыс құралы қызметтері
Ақша төлем құралы ретінде тек қана тауар айналысына
Жалпы барлық ақшалай төлемдерді төмендегідей түрде топтастыруға болады:
Ақшаның құн өлшемі қызметі. Ақша жалпыға бірдей балама
Тауар құнының ақшамен бейнеленуі оның бағасы деп аталады.
Бүгінгі таңда тауарлар алтынға тікелей айырбасталмайды және олардың
Ақшаның айналыс құралы қызметі. Айналыс құралы қызметінде ақша
Бағалардың негізінде және олардың қозғалысында құн заңы жатыр.
Сонымен ақша, айналыс құралы қызметін атқаратындықтан да олардың
тауарлар және көрсетілетін қызметтер бойынша төлем міндеттемелері;
мемлекетке қатысты қаржылық міндеттемелер;
банктік ссудалар, мемлекеттік және тұтыну несиелері бойынша қарыздық
сақтандыру міндеттемелері;
әкімшілік және сот алдындағы және басқадай міндеттемелер.
Ақшаның төлем құралы қызметін толық бағалы емес, яғни
Ақшаның қор жинау және қорлану қызметі. Ақша жалпыға
Ақшаның қор жинау қызметін толық бағалы емес ақшалар
Ал ақшаның қорлану қызметін толық бағалы емес ақшалар
Кәсіпорындар мен ұйымдардың есеп айырысу және депозиттік шоттардағы,
Банктердегі халық салымдарында, облигацияларда жинақталған жеке қорлану формасында.
Дүниежүзілік ақша. Сыртқы сауда байланыстары, халықаралық заемдар, сыртқы
Егер де еліміздің ішіндегі ақша мемлекетпен заңдастырылған ұлттық
Алтын монета стандарты тұсында дүниежүзілік ақша қызметін алтын
Қазіргі кезде дүниежүзілік ақша қызметін көбіне АҚШ –
II. Ақша айналысы және Қазақстан Республикасындағы ақша айналысының
Қазақстан Республикасындағы ақша айналысының тәртібі және қолма-қолсыз ақшалармен
Ақша айналысы – бұл шаруашылықтағы тауарларды өткізуге сондай-ақ
Әртүрлі төлем талап-тапсырмасы бойынша есеп айырысудағы құжат айналымы
1
2
6
5
1 – тауарды жабдықтау (қызмет көрсету); 2 –
Жалпы ақша айналысы: қолма-қол ақшалар айналысы мен қолма-қолсыз
Қолма-қол ақшалар айналысы - бұл нақты ақшалар
Қолма-қолсыз ақшалар айналысы – бұл қолма-қолсыз ақшалар айналымының
Қолма-қолсыз ақшалар деп – чектер, несиелік карточкалар электрондық
Ақша айналымында сондай-ақ вексельдер, сертификаттар, кейбір елдерде –
Нақты ақша мен қолма-қолсыз ақшалар арасында тығыз байланыс
Сондықтан да болар, қолма-қолсыз ақшалар айналысы жалпы ақша
өнімді, қызметтерді және жұмыстарды сатуда;
ұлттық табысты бөлу және қайта бөлуде;
банк несиелерін алу және қайтаруда;
бюджетке тиісті төлемдерді аударуда;
халықтың ақшалай табыстарын төлеу және пайдалануда;
басқа да банкаралық есеп айырысуларда.
Қолма-қолсыз есеп айырысулар толығымен банк мекемелері арқылы ұйымдастырылатындықтан
Қолма-қолсыз ақшалармен есеп айырысу – бұл ақшалай қаражаттарды
Шаруашылықтағы қолма-қолсыз есеп айырысулар белгілі-бір жүйеге байланысты ұйымдастырылады.
Қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысулар жүйесі – бұл қолма-қолсыз
Қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысуды ұйымдастыру мынадай талаптарға сәйкес
Біріншіден, өнімді сатудың үздіксіздігін қамтамасыз ету үшін бірқалыпты
Екіншіден, белгіленген мерзімде төлемді жүзеге асыруға деген төлеушілердің
Үшіншіден, қолма-қолсыз ақшалармен есеп айырысулардың өз уақыттылығы, яғни
Біздің елімізде қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысу жүйесін ұйымдастыру
Бұл қағидалар, әсіресе мыналарға қатаң қарайды:
төлеу орыны – банк, яғни ол қолма-қолсыз ақшамен
төлеу уақыты - өнімді тиеген соң немесе қызметті
төлеушінің келісімі (акцепт) – төлеудің негізіне жатты;
төлеу көзі – сатып алушының меншікті қаражаты немесе
қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысу формасы, яғни олардың пайдалану
Қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысулардың барлығы бірдей банк ішіндегі
Бірақ та аталып өткен қағидалар, сатып алушының төлем
Кейіннен экономикамыздың нарықтық қатынастарға өтуі барысында қолма-қолсыз ақшамен
Бірінші қағидасы – барлық шаруашылық субъектілердің ақшалай қаражаттары
Нарықтың шаруашылық жағдайында банк арқылы есеп айыррысуды жүргізу,
Нарық жағдайындағы қолма-қолсыз ақшамен есеп айрысудың бірінші қағидасының
Қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысуды ұйымдастырудың екінші қағидасы бойынша
Өндірістің құлдырауы мен инфляциялық прроцестер жағдайында шаруашылықтағы төлем
Бұл қағидасы бойынша клиенттердің шарттарында қаражаттарының төлемдер бойынша
Бұл жерде банктің нарық субъектісіне, яғни клиентке қоятын
Қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысудың үшінші қағидасы нарық субъектілерінің
Бұл қағидасы меншік формаларына байланыссыз кез келген нарық
«Қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысулар туралы» уақытша ережесінде төлеушінің
Жоғарыда айтылған қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысулардың үш қағидасы
Сонымен қатар, қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысуды ұйымдастырудың мынадай
төлемнің мерзімділігі;
төлемнің қамтамасыз етілуі.
Төлемнің мерзімдік қағидасы – шаруашылық несиелік сақтандыру шарттарында,
Бұл қағиданы бекітудің экономикалық мағынасы қаражат алушының төленетін
Төлеу мерзімділігінің қағидасын енгізудің тәжірибелік маңызы бар десе
Мерзімді төлем төмендегідей жағдайларда жүзеге асырылуы мүмкін:
сауда-саттық операцияларының басталуына дейін, яғни жабдықтаушының тауарын жібергенге
сауда-саттық операциясы аяқталғаннан кейін, яғни төлеушінің төлем тапсырмасы
сауда-саттық операциясы аяқталғаннан кейін, біршама уақыттан кейін –
Іс-жүзінде мерзімінен бұрын, мерзімі кешіктірілген және мерзімі өткен
Мерзімінен бұрынғы төлемдер – бұл келісілген мерзімінен бұрын
Мерзімі кешіктірілген төлемдер – бұл көзделген уақытта қарыздық
Мерзімі өткен төлемдер – бұл төлеушіде төлейтін қаржы
Төлемнің қамтамасыз етілу қағидасы – бұл алдындағы мерзімділік
Төлемнің жедел түрде қамтамасыз етілуі, төлеушіде бірінші класстық
Төлемдердің жедел түрде қамтамасыз етілуінің әр түрлі формалары
Төлемдердің алдағы уақыттарда қамтамасыз етілуі төлемді кепілдендіреді, шаруашылықтағы
Қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысуға байланысты барлық аталған қағидалар
Демек, қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысу қағидалары – бұл
Қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысулар бойынша операциялар клиенттердің банктердегі
Кез келген кәсіпорын мен ұйымның банкте басты бір
Ағымдық шоттар, қазіргі кезде коммерциялық қызметпен айналыспайтын және
Коммерциялық банктің мекемелерінде есеп айырысу шотын ашу үшін
белгілі бір формадағы есеп айырысу шотын ашуға байланысты
кәсіпорынды немесе ұйымды, мемлекеттік тіркеуге алғандығы туралы құжат
кәсіпорынды құру туралы құрылтайшылық шарт көшірмесі (нотариалды түрде
жарғысының көшірмесі (нотариалды түрде куәландырылған);
кәсіпорын директорының өкілеттілігін бекіту туралы құжат (құрылтайшылар жиналысының
кәсіпорынның бас бухгалтерінің өкілеттілігін бекіту туралы құжат (жұмысқа
кәсіпорынның бірінші лауазымды қызметтегілерінің қолы және мөрінің үлгісі
кәсіпорынды салық алу үшін есепке алынғандығы туралы салық
кәсіпорынды зейнетақы қорда есепке алынғаны туралы анықтама қағаз;
статистикалық ұйымдардың тіркеу карточкасы.
Жоғарыда айтылған барлық құжаттар заңгер кеңесшіге немесе банктің
Аталған келісім шартқа сәйкес, банк кәсіпорынға тиісті нормативтік
Қаншалықты есеп айырысу және кассалық қызмет көрсету арқылы
Есеп айырысу және кассалық қызмет көрсетуде жасалған келісім
2.2. Қолма-қолсыз ақшалармен есеп-айырысу формалары және ерекшеліктері
Қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысулар тиісті құжат айналымын сақтау
төлем тапсырмаларымен есеп айырысу;
төлем талап-тапсырмаларымен есеп айырысу;
аккредитив арқылы есеп айырысу формасы;
чек арқылы есеп айырысу;
вексель арқылы есеп айырысу.
Есеп айырысу формалары мен тәртібі төлеуші мен қаражатты
Есеп айырысу формасын таңдау мынадай жағдайларда анықталады:
контрагенттердің арасындағы шаруашылық байланыстар сипатымен;
жабдықтайтын өнімнің ерекшелігіне және оны қабылдау шартымен;
мәмілеге қатынасушылардың мекен-жайымен;
жүкті тасымалдау тәсілімен;
заңды тұлғалардың қаржылық жағдайымен.
Формаларды таңдауды есеп айырысуды жүргізудің бекітілген ережелеріне сәйкес
Төлем тапсырмасымен есеп айырысу. Бұл қазіргі кезде кеңінен
Төлем тапсырмасы – клиенттің өз шотынан белгілі бір
Төлем тапсырмасымен есеп айырысу кең көлемді төлемдерді жүзеге
Төлем тапсырмасы оны толтырған күннен бастап (оны толтырған
Төлем тапсырмасымен есеп айырысу сызбасы 1 суретте берілген.
1
4
3
1 – сурет. Төлем тапсырмасы бойынша тауарлар (қызметтер)
1 - тауарды (қызметті) жабдықтау; 2 – төлем
Екі жақтың келісуі бойынша төлем тапсырмасы мерзімді, мерзімінен
1
5
4
3
2 – сурет. Төлем тапсырмасы бойынша тауарлар (қызметтер)
1 – алдын ала төлеу барысында тауарды (қызметті)
Төлеуге кепіл болуы мақсатында төлеуші мәміленің шартында төлем
Төлем тапсырмасымен есеп айырысудың артықшылығы, оның әмбебап есеп
Төлем талап-тапсырмасы. Бұл қолма-қолсыз ақшамен есеп айырысудың жаңа
Төлем талап-тапсырмасы – жабдықтаушының төлеушіге оған қызмет көрсетуі
Төлем талап-тапсырмасын жабдықтаушы толтырады да, оны коммерциялық құжаттармен
Төлем талап-тапсырмасы бойынша төлеуден бас тартатын болса, оны
Егер де, төлеуші толық немесе жартылай төлеуге келісім
Төлем талап-тапсырмасымен есеп айырысудың мынадай артықшылықтары бар: келісім-шарт
Аккредитивтік есеп айырысу формасы. Аккредитивпен есеп айырысу жиі
Аккредитив - бұл сатып алушының тапсырмасы бойынша сатып
Егер де аккредитивті ашатын банк, клиенттің тапсырмасы бойынша
Аккредитивтің келесідей түрлері бар:
өтелген және өтелмеген;
қайтарылатын және қайтарылмайтын.
Өтелген (қаражат аударылған) - бұл эмитент-банктің міндеттемесінің
Өтелмеген (кепілденген) – бұл банктердің өзара корреспонденттік қатынастар
1
5
4
3
7
3 – сурет. Алдын ала қаражатты аудару арқылы
1 – алдын ала қаражатты аудару арқылы аккредитив
Кепілденген аккредитивті эмитент-банк сатып алушымен келісім-шарт негізінде, сондай-ақ
1
5
4
3
7
4 – сурет. Банктік кепілдемені пайдалану арқылы аккредитив
1 – банк кепілдемесін беру арқылы аккредитив формасын
3. Валюталық биржалар және оның қалыптасуы
Бірінші дүниіжүзілік валюта жүйесі алтын монеталы стандарт негізінде
Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде және одан кейін де
Үшінші дүниежүзілік валюта жүйесі
Өткен ғасырдың ортасына таяу, атап айтсақ, 1944-жылы 22
а) доллар мен фунт стерлингтің резервтік валюта ретіндегі
б) ХВҚ-на мүше елдердің барлығы өз валютасын басқа
в) шетел орталық банктерінің долларлық резервтері, алтынға
ғасырдан астам уақыт аралығында халықаралық еңбек бөлінісінің тереңдеуіне
әлемде - өз үстемдік позициясын күшейтуге пайдаланды. Бреттон-Вудс
дағдарысы Бреттон-Вудс жүйесінің іс жүзінде күйреуін жеделдетті.
Төртінші (қазіргі) дүниежүзілік валюта жүйесі
Осы замандағы әлемдік валюта жүйесі 1976 жылдың қаңтарында
Валюталық қатынас дегеніміз ақшаның Халықаралық айналымда жұмыс істеуі.
Шаруашылық тұрмысты интернационалдандырудың өрісіне қарай ұлттық және Халықаралық
Қазіргі ұлттық валюта жүйесі мынандай элементтерді қосады:
— Валютаның аты (теңге, рубль, доллар,
— Шетелдердің валютасына айырбастау жағдайлары. Бұл машинада мынандай
а) еркін айырбасталымды валюта. Мұндай валюталар кез келген
б) жартылай айырбасталымды валюталар (ел ішінде ғана айырбасталымды
в) айырбастауға жатпайтын валюталар (жабық валюталар).
— валютаның тепе-теңдігінің тәртіптемесі - екі валютаның ара
Ақша бірлігіндегі алтынның мөлшеріне негізделген алтын тепе-тендігі Батыс
Өткен ғасырдың 70 жылдарынан бастап, валюталық қоржын негізіндегі,
— Валюталық бағамның тәртіптемесі. Бұл мағынада валютаның "тіркелген",
Осындай тәртіптеме, Қазақстанда 1999 ж. 5 көкегіне дейін
Екінші тәртіптемеде (еркін құбылмалы) ұлттық валютаның бағамын сұраным
- Валюттік шектеудід барлығы немесе жоқтығы. Дәстур бойынша
- Елдің Халықаралық валюталық өтімділігі. Бұл
валюта резерві, СДР-шоты, ЭКЮ және Халықаралық валюталық қордағы
- Халықаралық несиелік айналым
Халықаралық қолма-қол ақшамен
айырысуды реттемелеу;
Халықаралық валюталық және несиелік қатынастарға қызмет көрсетіп,
оларды жөнге келтіріп отыратын ұлттық органдардың Орталық (Ұлттық)
Ұлттық валюта жүйесін ұйымдастыру тәртібін занды түрде мемлекет
Дүние жүзілік шаруашылық байланыстарының көбеюіне байланысты, дүние жүзілік
Ұлттық валюталық жүйе, дүние жүзілік валюталық жүйемен тығыз
Сурет 4
Ұзақ жылдар бойы өсіп, өркендеудің нәтижесінде, дүние жүзілік
жүйесінің мынандай негізгі элементтері құралды:
Дүние жүзілік ақшаның атқарымды нысандары (алтын, резервтік валюталар,
Өзара валюта айырбастаудың жағдайларын реттемелеу;
Валютаның тепе-теңдігі мен валютаның бағамдарын бірегейлендіру;
- Валюталық шектеудің көлемін реттемелеу (Халықаралық валюта қорының
Халықаралық валюта өтімділігінің құрамының құрамдас
реттемелеу. (Мысалы, 1970 жылдан айналымға жаңа Халықаралық валюта
СДР енгізілді; 1979 жылдан Европалық валюталық бірлігі -
Халықаралық несиелік айналым құралын пайдалану тәртіптерін, (векселдер, шектер
Дүние жүзілік алтын және валюта нарықтарының тәртіптемесі;
- Халықаралық валюта қорының мәртебесі.
Дүние жүзілік валюта жүйесінің ерекшеліктері мен тұрақтылығы, оның
Бірінші дүние жүзілік валюта жүйесі, алтын-валюталық үлгіде, 1867
Бірінші дүние жүзілік Соғыс кезіңде және одан кейінгі
Өткен ғасырлардың 20 жылдарынан бастап ұлттық несиелік ақша,
Үшінші дүние жүзілік валюталық жүйе 1944 жылдың 22
Бреттевудтық валюталық жүйесінің құралымды қағидалары: .
- доллар мен фунт-стерлингтің резервтік валютаның
тіркелген алтын тепе-тендігі мен валюталардың
1%-ке дейін ауытқуға болады, ал Батыс Европада ±0,75%-ке
Шетелдік Орталық банктердің долларлық резервтерін,
қазынасы арқылы, ресми бағамен алтынға ауыстырып алуға құқықтылығы;
Алтынның ресми бағасының төмендетілгені (31,1 гр. таза алтындық
АҚШ осы қағидаларды тиімді пайдаланды. Соның нәтижесінде, басқа
Броттенвудтық валюталық жүйенің қарама-қарсылығы, әсіресе Халықаралық төлем құралы
- алтын девиздік үлгінің орнына СДР үлгісі енгізілді.
Доллардың жетекшілік жайғасымы АҚШ-тың айтарлықтай экономикалық, ғылыми-техиикалық және
Ямайкалық валюта жүйесінің шегінде, алтын ақшалық атқарымын жоғалтты.
- Ямайкалық валюта жүйесі (барлық Халықаралық валюта қорына
- Халықаралық валюталық қор (МВФ) мемлекетаралық валюталық реттемелеуді
Бруттенвудтық валюталық жүйемен салыстырғанда Ямайкалық жүйе төлем балансаларының
1979 жылдың наурыз айында Батыс Европада Халықаралық (аймақтық)
Европалық валюталық жүйенің, Ямайкалық жүйеден
СДР - үлгісінің орнына ЭКЮ - европалық валюталық
Оның валюталық қоржыны 12 - батысевропалық валюталардан құралады.
Алтынды ақша міндетін атқарудан қалдырған Ямайкалық ресми шешімге
Мүше елдердің валюталарының құбылмалы бағамының тәртіптемесі
- Европалық валюталық жүйеге мүше
Европалық Одаққа мүше елдердің жайғасымын әрі қарай нығайту
Қорытынды
Ақша айналысы -бұл елдегі тауарлық және тауарлық емес
Ақша айналысы «ҚР Ұлттық банкі туралы» ҚР заңына
Қазақстан Республикасының Ұлттық банкі Қазақстан Республикасының орталық банкі
Ұлттық банк - оның жоғары үкімет органы тұлғасындағы
ҚР Ұлттық банктің негізгі қызметтері мыналар: айналыстағы ақша
Эмиссия - мемлекеттік банкнота, монета, бағалы қағаздарды шығаруы.
Міндетті резерв нормасының мағынасы міндетті резерв сомасы мен
Айналыстағы ақша массасын реттеудің біршама ыңғайлы әдісі –
Қолданылған әдебиеттер
Райымқұлұлы С. «Экономика негіздері» Шымкент 2006.
Сейітқасымов Ғ.С. «Ақша, несие, банктер» Алматы, «Экономика» 2005.
Мақыш Серік Биханұлы «Ақша айналысы және несие» Алматы,
Шеденов Ө.Қ. «Жалпы экономикалық теория» Ақтөбе, 2004.
Сейітқасымов Ғ.С. «Ақша, несие, банктер» Алматы, «Экономика» 2000
Көшенова Б.А. «Ақша, несие, банктер, валюта қатынастары» Алматы
Сәниев М.С. «Ақша, несие, банктер» Алматы, 2001.
Сахариев С.С. «Жаңа кезең экономикалық теориясы» Алматы, «Дәнекер»
ҚР Ұлттық валютасының сипаты //Халық кеңесі// 1993.
Есентүгелов А. «Теңге тәуелсіздік тірегі» //Егемен Қазақстан// 1996.
Әжиев Е. «Ұлттық валюта теңге күні туралы» Алматы
Жандосов О. «Ұлттық банктің ақша және несие-валюта саясаты.
Домитов Қ. «Теңгенің тегеуріні». //Егемен Қазақстан//.
«Валюталық реттеу туралы» ҚР заңы 24.12.1996.
Экономикалық теория негіздері, Алматы «Санат», 1998.
«Қазақстанның ұлттық валютасына – 10 жыл», //Оңтүстік
//Егемен Қазақстан// 2006.14 маусым.
Мақыш С. //Хабаршы// 2004.№4
1
Сатып алушы
Жабдықтаушы
Сатып алушының банкі
Жабдықтаушының банкі
Сатып алушы
Жабдықтаушы
Сатып алушының банкі
Жабдықтаушының банкі
Сатып алушы
Жабдықтаушы
Сатып алушының банкі
Жабдықтаушының банкі
Сатып алушы
Жабдықтаушы
Сатып алушының банкі
Жабдықтаушының банкі
Сатып алушы
Жабдықтаушы
Сатып алушының банкі
Жабдықтаушының банкі
Формула түрінде:
Ақша өлшемінің айналым саны (АС)
Өзара төленетін төлемдер сомасы (ОТ)
Төлеу мерзімі жеткен төлемдер (Т)
Несиеге сатылған тауарлар бағасының сомасы (КР)
Сатылуға тиісті тауарлар бағасының сомасы (ТБ)
Айналыста болатын ақша мөлшері (М)
Формула түрінде:
Ақшаның айналыс шапшаңдығы (АШ)
Тауар бағасының деңгейі (Б)
Тауар мөлшері (Т)
Айналысқа қажетті ақша мөлшері (М) үш факторға байланысты
Ревальвация — ақшаның
Девальвация – қағаз ақшаның ресми
Ақша және тауар мөлшері тепе-теңдікте болуы шарт. Егер
Ақшаның қызметтері
Ақшаның дүниежүзілік ақша қызметі - бұл қызметін халықаралық
Ақшаның төлем құралы қызметі — ақшаны сатылған тауарларға
Ақшаның қазына (қор) жинау қызметі - ақша бұл
Ақшаның айналыс құралы қызметі-тауар айырбасының формуласы Т-А-Т бойынша
Құн өлшемі (масштабы) - заңмен ақша бірлігі ретінде
Ақшаның құн мөлшері қызметі — оның өзінен басқа
Ақшаның шығу себебі тауар өндірісі қайшылықтарының етек жайып,
Ақшаның пайда болуы, мәні және атқаратын қызметтері
Т3 (5 құмыра)
Т4 (қой)
Т2 (1 балта)
Т1 (1 қап астық)
А (2 гр.алтын) – (тауар делдал жалпылама
эквивалент)
Брокер (ағылшынша brосеr - комиссионер, мәміледегі делдал) деп
Маклер (ағылшынша mакlеr) деп биржа мүшелері арасындағы
Диллер (ағылшынша сdіаlеr) деп өз қаражаттары есебінен және
"Өгіз" деп тауар бағасын көтеріге қызмет ететін
"Аю" деп тауарлар бараларын төмендетуге қызмет ететін саудаға
Биржадағы қызмет ететін негізгі тұлғалар
Биржалар мемлекеттік және жекеше түрде болуы мүмкін, көпшілік
Тауыр биржасы - бұл материаддар мен заттай объектілердің,
Қор биржалары деп бағалы қағаздар нарығын айтады, онда
Бағалы қағаздарды саудалау, аукциондағы сату
Валюта биржасында көп мөлшерде валюталарды саудалау іске
Еңбек биржалары ерекше тауар -жұмыс күшін
БИРЖА ТҮРЛЕРІ