Мемлекеттiң құрылымдық – инвестициялық саясатын қалыптастыру негiздерi
Жоспар:
Кiрiспе
Мемлекеттiң инвестициялық қызметiн жүзеге асыру және оның маңызды
Құрылыс кешенi және оның дамуын мемлекеттiк реттеу.
Кiрiспе
Ең маңызды аса маңызды екi мәселеге ерекше көңiл
Экономикадағы құрылымдық өзгерiстердi сипаттайтын көрсеткiштер жүйесi мен деңгейi
Макроэкономикалық тұрғыдан алғанда құрылымдық саясатты қалыптастыру негiзiне өзара
Макроэкономикалық салада оңтайландыру iсi халық шаруашылығының салалық құрылымына
Болашақтағы салалық өзгерiстердi негiздеуде ескерiлетiн маңызды фактор –
Дағдырысты жағдайдан шығу және экономиканы дамыту – ұлттық
Мұндай саясатты қалыптастыру қалдықсыз технологияларды кеңiнен ендiре отырып,
Егер әлемдiк шаруашылық байланыстарда өз орнымызды таппасақ, сондай
Бұл жерде бiз халық шаруашылығы салалық құрылымының тиiмдiлiгiн
Алайда, халық шаруашылығының аймақтық құрылымын ғылыми негiздеуде ерекше
Аталған жағдайдан аймақтық құрылымды қалыптастырудың келесi факторы –
Халық шаруашылығы аймақтық құрылымның өзгерiсi көбiнесе республиканың
Жоғарыда, мемлекеттiң құрылымдық саясаты, ең алдымен макроэкономикалық деңгейде
Инвестициялық саясат маңызды үш бағытта жүргiзiледi:
мемлекеттiк бюджеттiк қорларды пайдалану арқылы;
iшкi несие қорлары мен жеке заңды тұлғалардың өзiндiк
шетелдiк инвестициялар тарту мен тиiмдi пайдалану механизмi арқылы.
Осы бағыттар iшiнен басымдысын таңдап алу және халық
Iс жүзiнде, белгiлi мақсатқа қол жеткiзудi қөздейтiн мемлекеттiң
Ал бұл, өз кезегiнде, мүдделер, ресурстық база, механизмдер,
6-сурет. Экономиканы реттеу жөнiндегi мемлекет шараларының өзара байланыстылығы
Жоғарыдағы өзара байланысты матрицалық модель түрiнде көрсетуге болады.
Өндiрiс Тұтыну Күрделi қаржы жұмсау Басқа елдер Ұлттық
Өндiру
Тұтыну
Күрделi қаржы жұмсау
Басқа елдер
Ұлттық санақ жүйесi
Болашаққа әзiрленген, мақсаттары мен әдiстерiн ескере отырып салалық
Ал егер, ел экономикасында құрылымдық дағдарыс орын алып,
Осылайша, қазiргi кезеңде республика экономикасындағы құрылымдық дағдарысты жою
Қазiргi жағдайларда ҚР Үкiметiнiң құрылымдық саясаты бiздiң ойымызша
дайын өнiм шығару арқылы экспорттық әулиеттi арттыратын салалар
iшкi нарық талаптарын қанағаттандыратын және импортты алмастыратын өнiм
негiзiнен отандық өндiрiс есебiнен халық шаруашылығы барлық салаларының
халық қажеттiлiктерiн қанағаттандыруға бағытталған салалар дамуын қамтамасыз ету;
халық қажеттiлiктерiн қанағаттандыруға бағытталған салалар дамуын қамтамасыз ету;
экономиканың аграрлық секторының дамуын тездетуге бағытталған қаржы және
Жоғарыда айтылғандарды қорытындылай келе келесiдей негiзгi тұжырым жасауға
Макроэкономикалық деңгейде оны жүзеге асырудың шешушi механизмi –басымды
Құрылымдық – инвестициялық саясатты жүзеге асырудың маңызды мезханизмдерiнiң
Мұндай қызмет жеңiлдiкпен несие беру механизмi мен салықтық
Егер отандық және шетелдiк инвесторлар басымды салалар объектiлерiне
Егер кәсiпорындар мен инвестициялық жобаларды шикiзатпен, техникамен, құрал-жабдықтармен
Қорыта келе, айтарымыз, жоғарыда аталған механизмдер ұзақ мерзiмге
Мемлекеттiң инвестициялық қызметiн жүзеге асыру және оның маңызды
Экономикалық әдебиетте инвестиция түсiнiгiне анықтама беру жөнiнде көп
Кейбiр әдебиеттерде инвестицияны күрделi қаржы ретiнде қарастырады. Мұндай
Инвестициялардың күрделi қаржыдан тағы бiр айырмашылығы, олар материалдық
Инвестициялар әр түрлi меншiк түрлерiндегi кәсiпорындардың айналым активтерiне
Инвестициялау жөнiнде шешiм қабылдаудағы негiзгi мәселе – инвестициялық
Бұндай есептеулер не үшiн қажет? Өйткенi, ақшаның қазiргi
Бұл есептеудiң дисконттау деп аталатыны белгiлi, және ол
бұл жерде: Sd – дисконттау мөлшерлемесi немесе ақшаның
mt – ақшаның келешектегi құны;
α – пайданың талапты нормасы немесе ақшаның уақытша
n – ақша құнының өсуi байқалатын жылдар саны.
Осындай есептеулердiң нәтижесiнде инвестициялық жобалардың таза қазiргi құнын
Сонымен, мемлекет тарапынан инвестициялық шешiмдердi қабылдау және жүзеге
Бiздiң ойымызша, кәсiпорындардың инвестициялық қызметiнiң жалпы қабылданған моделiнiң
Стратегиялық жоспарлау
Идеяны iздестiру Жобаларды анықтау және алғашқы таңдау Қаржылық
Бақылау
Еңбек ресурстары
7 - сурет. Инвестициялық үрдiс моделi
Кестеде көрсетiлгендей, стратегиялық жоспарлау және еңбек ресурстарымен қамтамасыз
10 - кесте
Күрделi құрылысқа жұмсалған инвестициялар
нақты бағамен, млн теңге
Жылдар
Күрделi құрылысқа жұмсалған инвестиция Одан
Мемлекеттiк кәсiпорындар мен ұйымдарға Мемлекеттiк емес кәсiпорындар
Млн теңге % Млн теңге % Млн
1990*
1995
2000** 13059
148590
404175 100
100
100 12541
66780
53755 95,3
44,9
13,3 383
80029
342188 2,9
53,8
84,6 225
1781
8232 1,7
1,2
2,0
* Млн сом.
** Оперативтiк мәлiметтер.
Кесте мәлiметтерiнен байқайтынымыз, соңғы он жылда күрделi құрылысқа
Ендi қаржыландыру көздерi бойынша күрделi құрылысқа инвестицияларды бөлу
11-кесте
Қаржыландыру көздерi бойынша күрделi құрылысқа инвестицияларды бөлу
пайызбен
1990 1995 2000*
Күрделi құрылысқа инвестициялар,
барлығы
Бюджеттiк қаржылар
Соның iшiнде:
республикалық бюджеттiң
жергiлiктi бюджеттiң
бюджеттен тыс қаржылардың есебiнен
Кәсiпорындар мен ұйымдардың өз қаржылары
Жеке құрылыс салушылар
Шет ел инвестициялары
100,0
38,9
...
...
...
59,4
1,7
-
100,0
5,0
3,5
1,1
0,4
92,3
1,2
1,5
100,0
10,0
3,2
6,8
-
49,4
2,0
38,6
* Оперативтiк мәлiметтер.
Күрделi құрылысқа жұмсалған инвестициялардың көлемiнде бюджеттiк қаржыландың үлесi
Мемлекеттiң инвестициялық қызметiн реттеуде шетел инвестицияларын тарту мен
Шетел инвестицияларында жетекшi орындарды Жапония, АҚШ, Ұлыбритания, Оңтүстiк
Отандық және шетелдiк инвесторлар үшiн инвестициялық қызметтiң, оның
Шетел инвестицияларын тартудың тағы бiр негiзгi қағидасы –
Бiздiң жағдайымызда, шетелдiк инвестициялық қорларды пайдаланудың маңызды қағидасы
Маңызды қағидаларының бiрi – елдердiң инвестициялық келiсiмдерi мен
Егер қағидалар инвестициялық қызметтi дұрыс басқару үшiн қажеттi
Соңғы кездерi, өндiргiш қондырғыларды және экологиялық таза технологияларды
Несиелер мен займдар да шетелдiк инвестициялар тартудың формасы
Шетелдiк инвестицияларды тартудың келесi бiр формасы – концессиялық
Жоғарыда келтiрiлген кестеде көрсетiлгендей, мемлекеттiң инвеатициялық жобаларды бағалауы
Бұл шетел капиталының құйылымының ынталандыру мен тиiмдi пайдалану
Шетелдiк инвесторлардың қызметi мен тартылған инвестициялық қорларды тиiмдi
Сол себептен, бiздiң ойымызша, мемлекеттiң инвестициялық қызметiнiң негiзгi
шетел инвесторларына кепiлдiк беретiн құқықтық, қаржылық, сақтандырушылық т.б.
олардың инвестициялық келiсiмдерде көрсетiлген мiндеттемелерiн толық орындауын бақылау;
басыңқы салалар мен аймақтарды артықшылықпен дамыту үшiн инвестицияларды
отандық және шетелдiк инвесторлардың импортты ауыстыратын өнiмдi дайындаушы
басыңқы салалардың, әлеуметтiк және экономикалық жағынан артта қалған
экономиканың аграрлық және инфрақұрылымдық салаларына қаржы жұмсайтын заңды
Жоғарыда айтылған мемлекеттiң инвестициялық қызметiнiң бағыттары тек негiзгi
Құрылыс кешенi және оның дамуын мемлекеттiк реттеу
Мемлекеттiң құрылымдық саясатын iске асырудың негiзiн инвестициялық –құрылыс
мемлекеттiк күрделi қаржы көлемiнiң, әсiресе, өндiрiстiк сфераға –
инфляцияға және бағаның қарқына жiберiлуiне байланысты, жалпы күрделi
құрылыс өндiрiсiнiң негiзгi қорларын ұдайы өндiрiп отыруға қаржы
экономиканы нарықтық қатынастарға бейiмдеу реформалары зертеусiз, асғыс жүргiзiлуi
халық шаруашылығының материалдық, ғылыми-техникалық және технологиялық негiздерiн жаңарту
Жоғарыда айтылған тенденцияларды жою үшiн, мемлекеттiң қазiргi инвестициялық
Екiншiден, осы саясатты жүзеге асыру механизмi күрделi қаржы
Үшiншiден, халық шаруашылығы салаларының өндiрiстiк қорларын тезiрек жаңартуға
Төртiншiден, басыңқы салалар мен өндiрiстердi қаржыландыру республиканың экспорттық
Жоғарыда көрсетiлген шаралар әлеуметтiк- экономикалық дамудың орта және
Осы бағдарламаларды жүзеге асыру – халық шаруашылығының маңызды
Қазiргi кезде бұл саланы басқаруда, меншiк түрлерiнiң өзгеруiне,
Инвестициялық – құрылыс үрдiсiне мемлекеттiң реттеушiлiк ықпалдары басқару-
құрылыс кешенiн қаржыландыру орталықсыздандыру;
құрылыс ұйымдарының материалдық – техникалық, қаржылық мүмкiндiктерiн барынша
құрылыс жұмыстарына тапсырыс берушiлер мен оны жүргiзушi мердiгерлердiң
мердiгерлiк сауда (тендер) жүйесiн қалыптастыру;
құрылыс өндiрiсiн басқаруды орталықсыздандыру арқылы құрылыс ұйымдарына меншiк
Дегенмен, қазiргi кездегi осы саланың дамуын зерттеулер нәтижесi
Құрылыс кешенiнiң дамуын реформалауда мемлекеттiң атқаратын рөлi –
Сонымен қатар, мемлекет республиканың iшкi құрылыс нарығын қорғау
Құрылыстық сауда- тендерлердi ұйымдастырудың негiзгi қағидалары ретiнде төмендегiлердi
мердiгерлiк конкурс пен сауда –тендердiң таңдап алынған түрi
үмiткер – мердiгерлердiң меншiк түрi мен шаруашылық жүргiзу
конкурс барысында ешбiр үмiткер –мердiгерге өзiнiң монополиялық мүмкiндiктерiн
мердiгерлiк конкурстың мiндеттi шарттарын орындамағаны үшiн үмiткерлердiң жауапкершiлiгiн
Нарық қатынастарының кеңеюi жағдайында инвестициялық – құрылыс кешенiнiң
Дегенмен, мемлекеттiк сараптаудан өтпеген жтендерлiк және мемлекеттiк сараптау
Осы жағдайлар, орталықта және жергiлiктi дерлерде (облыстарда) кәсiпорындарға
Сонымен қатар мемлекет венчурлық бизнестiң нормативтiк – құқықтық
Дегенмен, инвестициялық –құрылыс кешенiнде экономиканы мемлекеттiк реттеудiң негiзгi
Соңғы кездерi күрделi қаржы көлемiнде өтелiмдiк төлемдердiң үлесi
Әрине, бұл iстегi ең негiзгi бағыт- жеке
Күрделi қаржы көлемiн қалыптастыру көздерiнде экономиканың мемлекеттiк және
Күрделi қаржының аймақтық құрылымын талдауда үш нәрсеге көңiл
Ғылыми- технологиялық және индустриалдық жағынан жоғары дамыған аймақтарда
Табиғи байлығымен және экспорттық әлуетiмен ерекшелiнетiн аймақтардың дамуын
ә) өңделген өнiмнiң әлем нарығындағы бәсекелестiгiн жоғарылату. Ауыл
Күрделi қаржыны ұтымды пайдалану тұрғысынан, оның технологиялық құрылымын
құрылыс –монтаж жұмыстары , олар негiзгi қорлардың ынжық
жабдықтарды (техника түрлерi, технологиялық желiлер т.б.) сатып алу
басқа жұмыс түрлерi (жобалау – iзденiс қызметi, қосалқы
Қазақстанда, соңғы 30-35 жыл аралығында, өндiрiстiк қорлардың белсендi
Күрделi қаржының көлемiн, құрылымдық көрсеткiштерiн, тиiмдiлiк деңгейiн нақтылауда
Ал, реттемелi бағаларға келсек, оларды ырқына жiберу үрдiсi
Инвестициялық –құрылыс кешенiнiң дамуын реттеуде мемлекет игiлiгiнде қаржылық
Жоғарыда аталған механизмдердiң барлығын бiр мақсатқа қол жеткiзуге
Нарық жағдайында орталық жалпы экономикалық мемлекеттiк басқару органдарының
ұзақ және қысқа мерзiмдерге инвестициялық – құрылымдық саясатты
кешенi бағдарламаларды дайындау және жүзеге асыру;
күрделi қаржының жалпы көлемi мен құрылымын және мемлекеттiк
мемлекеттiк және муниципалдық маңызы бар объектiлердiң тiзiмiн
инвестициялық қызметтi реттеу;
республика және оның аймақтары бойынша инвестициялық қызметтiң ағымдағы
Жоғарыда жазылған жайттар инвестициялық – құрылыс кешенiнiң дамуын
күрделi қаржы және мердiгерлiк жұмыстар көлемдерi;
өндiрiстiк қуаттар мен негiзгi қорларды iске қосу;
дайын құрылыс өнiмi (құрылыс –монтаж ұйымдары үшiн).
Өндiрiстiк бағдарламаны негiздеу үшiн, жоғарыда аталған көрсеткiштерден басқа,
Күрделi құрылыс жоспарының жобасын әзiрлеуде, алдымен барлық қаржыландыру
негiзгi қорлар, қондырғылар, өндiрiстiк қуаттар және күрделi қаржы
жұмыс iстеп тұрған кәсiпорындарды техникалық қайта жарақтандыру, реконструкциялау
құрылыс материалдарының негiзгi түрлерiнiң баланстары;
күрделi қаржының технологиялық құрылымының есептерi;
сыбағалы күрделi қаржы нормативтерi және басқа да нормативтер;
кәсiпорындар мен ғимараттар құрылысының ұзақтығы мен заделiнiң нормалары
Күрделi қаржы көлемi мен оны пайдалану бағыттарына бөлу
Жоспарда көзделген күрделi қаржы көлемi, материалдық өндiрiс салалары
а) жұмыс iстеп тұрған, жалпымемлекеттiк маңызы бар кәсiпорындарды
ә) жаңа қуаттар мен объектiлердi iске қосу;
б) жоспарлы кезеңнiң аяғында нормативтi құрылыс зедiлiн құру;
в) құрылыс сметасына енгiзiлмеген машиналар мен қондырғыларды сатып
Егер, жұмыс iстеп тұрған кәсiпорындар оларды қайта техникалық
Күрделi қаржыға жалпы қажеттiлiк өндiрiстiк және өндiрiстiк емес
Күрделi қаржының технологиялық құрылымын жоспарлауда есептелетiн құрылыс-монтаж жұмыстарының
Макродеңгейде құрылыс кешенiнiң екiншi маңызды көрсеткiшi ретiнде
Өндiрiстiк және өндiрiстiк емес мақсаттағы негiзгi қорларды iске
Есептеулер негiзiнде негiзгi қорлардың балансы жасалады (4 –
4-үлгi. Толық алғашқы құны бойынша негiзгi қорлардың балансы
Жыл басын-дағы көлем Iске қосу Iстен шыға-рылуы Жыл
дық құны Негiзгi қорлар-дың өсiмi
1 2 3 4 5 6 7
Негiзгi қорлар
Барлығы
Оның iшiнде:
А. Өндiрiстiк қорлар оның iшiнде:
салалар бойынша меншiк түрлерi бойынша
Б. Өндiрiстiк емес қорлар
Оның iшiнде:
салалар бойынша меншiк түрлерi бойынша
Келтiрiлген баланспен қатар, толық қалпына келтiру құны бойынша
Сонымен қатар, күрделә қаржы балансының да маңызы зор
5-үлгi. Күрделi қаржы балансы
Жос-парлы кезеңнiң басында аяқтал- маған құры-лыс Жос-парлы кезең-дегi
Бар-лы-ғы
Оның iшiнде
өндi-рiстiк өндi-рiстiк емес
Күрделi
қаржы
көлемi,
барлығы
Оның iшiнде:
а) салалар
бойынша
ә) меншiк түрлерi бойынша
Қаржыны ыдыратып алмау үшiн, объектiлердiң дайындық деңгейi бойынша
Сондықтан, күрделi қаржы балансын талдау, аяқталмаған құрылыс объектiлерiнiң
Инвестициялық – құрылыс кешенiн ұйымдастыру мен экономикалық басқару
Күрделi қаржының тиiмдiлiгiн есептеу халық шаруашылығы, оның салалары,
Стратегиялық жоспарлау шеңберiнде бұл есептеулер халық шаруашылығының, оның
Iс жүзiнде, төмендегi көрсеткiштер арқылы күрделi қаржының жалпы
халық шаруашылығы бойынша – жоспарлы кезеңдегi ұлттық табыс
;
жеке салалар, министрлiктер, ведомстволар, шаруашылық жүргiзушi бiрлестiктер, кәсiпорындар
;
мақсатты кешендi бағдарламалар, жекелеген жобаланушы (құрылыс жүргiзiлушi) кәсiпорындар,
;
Күрделi қаржының тиiмдiлiгiн сипаттайтын және бiр көрсеткiш ретiнде,
;
Жоғарыда көрсетiлген есептеулерде, күрделi қаржының тиiмдiлiгне төмендегi факторлардың
өнiмнiң еңбек шығындылығы, қор шығындылығы мен материал шығындылығының
күрделi қаржының салалық, ұдайы өндiрiстiк, технологиялық құрылымындағы қозғалыстар;
құрылыстың сметалық құнының өзгеруi;
құрылыс жүргiзу мерзiмi мен жобалық iске қосылатын қуаттарды
өнiмнiң сапасының жоғарылауы.
Кешендi бағдарламаларды жүзеге асыру, құрылысты жүргiзу вариантын және
С+Ен . К
Күрделi қаржының көлемдiк – құрылымдық көрсеткiштерiн анықтау және
Жалпы алғанда, инвестициялық- құрылыс кешенiнiң дамуының тиiмдiлiгi әрқашан
Мемлекет және оның қаржы жүйесi
Басқа елдермен салыстыру үшiн
Жоспарлау
Бюджет саясаты
Бақылау
Статистика
Тексеру
Ұлттық санақ жүйесi
Өндiрiс
Тұтыну
Күрделi қаржы жұмсау
Мемлекет
Басқа елдер