Кіріспе..................................................................................................................3
І-тарау. Балалар қараусыздығы – қоғамның көкейкесті проблемасы..6
1.1. Балалар қараусыздығы, қаңғыбастық түсінігі....................................6
1.2. Қараусыздықтың пайда болу себептері мен факторлары..................9
1.3. Жетімдік – қараусыздықтың бір түрі ретінде. ...................................12
ІІ-тарау. Қараусыз қалған балалар әлеуметтік жұмыстың объектісі ретінде................................................................................................................19
2.1. Қараусыз қалған балалармен әлеуметтік жұмыс жүргізу.................19
2.2. Бала асырап алу және бала асырап алған
2.3. Асырап алу жөніндегі нормативті-құқықтық құжаттар..................34
Қорытынды............................................................................................................38
Қолданылған әдебиеттер тізімі..........................................................................40
Кіріспе.
Қоғамда әлеуметтік педагогтармен әлеуметтік қызметкерлер көптеген мәселелермен қақтығысуға
Қараусыздардың туу себебінің үлкен бір факторларының бірі
Біз осы курстық жұмысымызда өзектілік, белгілі факторлардан
Осыған байланысты қазіргі қоғамдағы көп тараған таптардың бірі
Біз осы курстық жұмысты жазудағы мақсат қоғамда қазіргі
Қараусыз қалған балалардың қатарына сонымен қатар жетімдер де
Кедейшілік - ақшасы, дүние мүлкі, үй панасы, жалпы
Бомж дегеніміз - тұрақты баспанасы жоқ, өмір сүруін
Осы мәселенің аясында курстық жұмысымыздың міндеттері болып «қараусыздықты
Қазіргі дүние жүзінде панасыздық орын алып отыр. Біріншіден,
Дамыған елдердің 20 пайыз байлары бүкіл планетаның байлығының
Көптеген елдерде кедейлер тұрғындардың жартысын не үштен бірін
Дамушы елдер негізінен кедей елдерге жатады. Бұл елдердің
Біздің қоғам дамуындағы күрделі әлеуметтік экономикалық жағдайға және
І-тарау. Балалар қараусыздығы – қоғамның көкейкесті проблемасы.
1.1. Балалар қараусыздығы, қаңғыбастық түсінігі.
Жастар ортасындағы теріс мінез-құлық қалыптарының кеңінен тараған түрлеріне
Қараусыздық, қараусыз өткен балалық – кең тараған, күрделі
Әлеуметтік құбылыс ретіндегі қаңғыбастық жастардың өкілдерін ғана емес,
Ұзақ уақыт бойы қаңғыбастық қылмыстық тәртіп жүзінде азаматтардың
Жазаны алып тастау, әрине, проблеманы алып тастамайды. ТМД
Бұл құбылыстың таралуын түсіндіру мүмкін емес, ол туралы
РАН тұрғындардың әлеуметтік-экономикалық проблемаларының институтының жүргізген зерттеулері мынадай
Осы зерттеулерден байқағанымыздай, 1996-2000 жылдары пайда болған қараусыз
Бұл мәліметтер Ресей зерттеулерінен алынған, бірақ бұрынғы ортақ
Қараусыздық пен қаңғыбастық – баланың, жасөспірімнің, жас адамның
алғашқы қоғамдық ырғақтан (оқу, еңбек) үлкен адамдар тобы
қылмыс үшін және қосымша криминалдық факторға қолайлы орта
әлеуметтік «түпте жатқан» өкілдердің антисанитариялық жағдайларда өмір сүруінен
1.2. Қараусыздықтың пайда болу себептері мен факторлары.
Қараусыз қалған және «бомждарға» айналған жас адамдарға әлеуметтік
Әлеуметтік-экономикалық себептерге ұзақ уақыт бойы еңбек салтын бұзатын
Әлеуметтік-экономикалық себептердің салдары болып есептелетін әлеуметтік-психологиялық себептер ең
Қаралып отырған құбылыстардың, соның ішінде қараусыздықтың психологиялық себебіне
Қоғамның дамуының өтпелі кезеңінде, әлеуметтік-экономикалық өмірдің тұрақсыздығы жағдайында,
халықтың өмір сүру деңгейінің төмендеуі, отбасындағы балаларды асырау
нарықтық қатынастар мен мемлекеттің бюджеттік арнайы ақша бөлуінің
үлкендердің еңбек ақыларын кешіктіруге, жұмыссыздыққа және т.б. жағдайлар
балалармен отбасында және интернаттық мекемелерде олардың тағдырларына жауапкершіліктің
білім беру мен мәдениет салаларының коммерциялануы.
Барлық осы факторлар қандай да бір дәрежеде ТМД
Қараусыз қалғандардың негізгі психофизикалық қасиеттері үйсіз өмірде қалыптасады,
Үйсіз өмірдің салдарынан психикалық және физикалық денсаулық пен
Үлкен өзгеріске қараусыз қалғандардың жеке басы ұшырайды. Мамандардың
Мұндай орталарда жабайы дене күші, басқалардан үстем болу
Қараусыз қалғандар мен «бомждарға» кез-келген маргинальдық (лат. –
1.3. Жетімдік – қараусыздықтың бір түрі ретінде.
Бүгінгі таңда күнделікті қолданылып жүрген және теориялық зерттеулерде
Жетім балалар – бұл 18 жасқа дейінгі кәмелетке
Әлеуметтік жетімдер - бұл өзінің туған, биологиялық
Демек, ата-ана қамқорлығысыз қалған балаларға мынандай категориядағы балалар
ата-анасы қайтыс болған;
ата-анасы ата-аналық құқығынан айрылған;
ата-аналық құқығы шектелген;
ата-анасы жоғалып кеткен;
ата-анасы жазасын өтеу және түзету колонияларындағы;
мүмкіндігі шектелген;
қылмыстық іс бойынша айыпталып, ата-анасы қатаң қадағалаудағы;
емдеу және әлеуметтік мекемелердегі баласын уақытша орналастырған мекемелерден
Ата-ананың қамқорлығысыз қалған балалар болған, және қазір де
Өткен ғасырларға көз жіберсек, қамқорсыз қалған балаларға көрсетілетін
Ата-анасының аялы алақанынан ерте айырылған балалардың болашақтағы өмірін
Ұлы Қазан революциясынан кейін мемелекет өте ауыр жағдайдағы
XX ғасырдың 20-шы жылдары елімізде қамқорсыз қалған балаларды
80 жылдары қамқорсыз қалған балалармен жұмыс істеу мекемелер
Жетімдік- әлеуметтік құбылыс ретінде адамзат қоғамы пайда болғаннан
Қазіргі кездегі жетімдіктің негізгі себебі болып біріншіден, ата-аналардың
Отандық заңда жетім балаларды екі категорияға бөліп қарастырады:
жетім балалар;
қамқорсыз қалған балалар.
Жетім балалар қатарына бір не екі бірдей ата-анасынан
Қамқорсыз қалған балалар қатарына ата-анасы бар бірақ олармен
Әлеуметтік жетімдік-бұл әлеуметтік құбылыс қоғамдағы балалар санынан көрінеді.
ата-аналарынан айрылған,
ата-аналық құқығынан айрылған, ата-ана қарауынсыз қалған,
ата-аналық парызын орындау мүмкіндігі жоқ,
ата-анасы белгісіз кеткен балалар жатады.
Бұған сонымен қатар заң жүзінде құқығынан айрылмаған, бірақ
Әлеуметтік жетімдік отбасында кризистік жағдайдан болған құбылыс.
Баланы не әкесі, не анасы ғана жалғыз тәрбиелеген
Әлеуметтік жетімдіктің көбеюінің себебі болып:
- ата-аналардың ата-аналық құқықтарынан айырылғандардың санының өсуі
- ер жеткен балалардың ата-аналары сияқты ата-аналық құқығынан
- тұрғындардың кедейленуі,
- нашақорлық пен араққұмарлықтың өсуі,
- ата-аналардың денсаулық жағдайына, физикалық немесе психикалық жағдайына
- қалыпты өмір сүру мүмкіндігі жоқ отбасылардың көбеюі,
- кәмелет жасқа толмаған ата-аналардың балаларды тастап кетуі
Балалық шақтың бал дәмінен ерте айырылатын осындай балалармен
Жетім балаларды және ата-аналарының қамқорлығысыз қалған балаларды
Туғаннан кейін 3 жасқа дейінгі балалар сәбилер үйіне
Интернаттық мекемелік жағдайда тәрбиеленген балалардың дамуы әлі күнге
Әлеуметтік педагогтар мен бала асырап алушы отбасымен жүргізілінетін
Қамқорсыз балалар отбасынан тыс қалған жағдайда мемлекет балаларды
Қамқорсыз балалардың үнемі микроортасының өзгеруі (сәбилер үйі- мектепке
Мекемелердегі балалармен жұмыс жүргізу барысында әлеуметтік қызметкер балалардың
Сонымен қатар осындай категориядағы балаларға арналған «отбасылық балалар
Балаларды қабылдап алған ата-аналар келісім-контракт құрады. Мұнда еңбекақы
Мұнда келетін балалардың көпшілігі дұрыс тамақтанбаудан, қатты жүктемеден,
Баланы тәрбиелеу барысында қабылдап алған ата-аналар әлеуметтік педагогпен
Мұндай отбасылар балалар үйінде қалыпты өмір сүруге арналған
Балаларға арналған уақытша приют формасындағы көмекті де қарастыра
Қазіргі кездегі алғашқы әлеуметтік приют Санкт-Петербург қаласында ашылған
Балалар үйінде тәрбиеленген балаға тәрбиешілер өз баласына қарағандай
Демек, тәрбиешілер мен ата-аналардың балаға деген қарым-қатынас мотивациясы
Тәрбиешілер мен педагогтар балалар үйінген шыққан балалардың әлеуметтік
Ата- ана бауырында тәрбиеленген баланың бейімделуі сатылы түрде
Жетім балалардың әлеуметтік өмірге бейімделуі олардың отбасын құрғанда
Балалар үйінде өскен бала өзі өмір сүрген заманындағы
Балалар үйінің тәрбиеленушілерін әлеуметтік қорғау стержіні болып оларды
ІІ-тарау. Қараусыз қалған балалар әлеуметтік жұмыстың объектісі ретінде.
Қараусыз қалған балалармен әлеуметтік жұмыс жүргізу.
Қараусыз қалу және қаңғыбастық жолына түскен көптеген жастарды
Жастардың осы категорияларымен әлеуметтік жұмыс жүргізуді ұйымдастыру және
Қараусыз қалған және қаңғыбас жастармен жүргізілетін әлеуметтік жұмыстарды
баланы қаңғыбастық жолға итермелейтін отбасындағы әл-ауқатсыздық белгілері байқалған
қараусыз қалғандар мен қаңғыбастармен жұмыс;
бұрынғы қараусыз қалғандармен олардың қайтадан бейімделуімен жұмыс.
Әлеуметтік қызметтердің бірінші кезеңде табысты жұмыс жүргізуі одан
Қоғамдағы жалпы әлеуметтік - экономикалық жағдайдың нашарлауы кейбір
Өткір болмаса да алаңдатушылық туғызып отырған тағы бір
Балалары заңсыз туған отбасылары да ерекше назар аударуды
Көп балалы отбасыларында, тұрғылықты аймақтың ерекшелігіне қарай, баланың
Барлық жағдайларда да отбасындағы балалардың депривациясының ортақ салдары
Баланың қараусыз қалуының алаңдатарлық белгісіне отбасынан қашып кету
Үйден қашып кетуді 10-13 жастағы жасөспірімдер жиі жасайды.
Жасөспірімдердің үйден қашып кетуінің себебі құрдастарының айтуымен де
Үйден қашуға мінез-құлқы аса белсенді балалар бейім болады:
Ұялшақ, тұйық жасөспірімдер үйден қашып кетуге көбіне үлкендердің
Жасөспірімдердің қашып кетулері ол әрекеттерді түсінбеуі мен ойланбай
Баласының қараусыз қалуы көкейкесті мәселе болып тұрған отбасымен
отбасының тұрақтылығын қолдауға бағытталған;
жедел, балаға ата-анасы тарапынан қауіп төніп тұрған жағдайда.
Әлеуметтік қызметтің, әлеуметтік қызметкердің жедел араласуы балаға ата-анасы
Әлеуметтік қызметтің жедел шарасын қолдану балаларға зорлық жасау
Зорлық көрсетуге балалардың денесіне жасалатын зақымдар ғана емес,
Отбасындағы зорлықты жоюдың АҚШ-тық тәжірибесі көңіл аударарлық. Мұнда
Әрине, мұндай жедел, мәжбүр болған әлеуметтік жұмыстардың шараларынан
Ата-аналар мен жастар арасындағы дау-жанжал жағдайларында, баланың үйден
ата-ана ең алдымен қорқыту, күш қолдану сияқты әрекеттерін
үйде бала кез-келген уақытта келгенде қорықпайтындай жағдай туғызу
ата-аналары баланың олардан қорықпай, өмірінде шынымен де қорқынышты
ата-ана баласына эмоционалды байланыс қалыпты болған жағдайда ғана
құрметтеу сезімін қалпына келтіру үшін және баланың өздерін
ата-аналарды баланың мінез-құлқының өзгеруі бір сәтте болатын жағдай
өз баласына көмектесу үшін ата-аналар оларға қазір көмектеспесе
баланың статистикалық, яғни біліміндегі болашақта өзгеруі мүмкін кемшіліктері
Келтірілген осы қағидалар оны ұсынып отырған психологтардың айтуынша
Келесі кезең – қараусыз қалғандар мен қаңғыбастармен жүргізілетін
Қараусыз қалғандарды анықтаумен әдетте полиция айналысады, олар жүйелі
Қараусыз қалғандарды ұстап алғаннан кейін, оларды ЖУББРО әкеледі
Келесі мәселе баланы қайда орналастыру: үйіне қайтару, басқа
АҚШ-та мысалы, әрбір жас адам қараусыздығы үшін және
баланы өз отбасына қайтару;
оған қамқор болатын отбасын табу;
сол мекемеде отбасылық жағдай жасау.
Жоғарыда көрсетілген бағыттардың біріншісін тәжірибе жүзінде шешуде ата-аналармен
Әрине, мұндай жұмыс барлық отбасыларында жүзеге аса бермейді.
Егер отбасының бірлігін сақтай алмаған жағдай болса, екінші
Асырап алған отбасы – баланы өз аттарына шығарып
Осы жерде негізгі себеп материалдық мүдде ғана ма
Егер бұл отбасы бала үшін туған үйіндей болмай
Асыранды отбасында өсіп жатқан бала, отбасы оған қамқоршылыққа
Сонымен қатар, балалардың көпшілігі қамқор болатын, асыранды отбасыларына
балалар мен жасөспірімдерге отбасы бере алатын өмірге маңызды
балалар өмірін отбасы стилінде ұйымдастыру, ол сабақтардың, дәстүрлердің
балалардың әртүрлі еңбек, бос уақытты өткізудегі балалар мен
балада бұрынғы отбасында және қараусыз сүрген өмірінде жоғалтып
баланың бұрынғы өмірлік кезеңінде танымдық әрекетінің (жалпы білім
әлеуметтік-реабилитациялық жұмыстың табыстылығы ретінде тартымды, дамытушы еңбекке балаларды
Сонымен, әлеуметтік жағынан қараусыз қалған балалардың қиын кезінде
2.2. Бала асырап алу және бала асырап алған
Балалар үйінде тәрбиеленген балаға тәрбиешілер өз баласына қарағандай
Демек, тәрбиешілер мен ата-аналардың балаға деген қарым-қатынас мотивациясы
Тәрбиешілер мен педагогтар балалар үйінген шыққан балалардың әлеуметтік
Ата- ана бауырында тәрбиеленген баланың бейімделуі сатылы түрде
Жетім балалардың әлеуметтік өмірге бейімделуі олардың отбасын құрғанда
Балалар үйінде өскен бала өзі өмір сүрген заманындағы
Балалар үйінің тәрбиеленушілерін әлеуметтік қорғау стержіні болып оларды
Балалар үйіндегі тәрбиеленушілердің атқаратын іс-әрекеті бойынша оларға отбасы
Жалпы баланың әлеуметтенуі тәрбие және білім беру іс-
Әрбір баланың жеке әлеуметтенуі балар үйінде психологиялық климат
Қамқорсыз қалған баланы асырап алу- бұл бала асырап
Бала асырап алу туралы Отандық Заңда «отбасында өсіп
Ата-ананың қамқорлығысыз қалған баланы уәкілетті мемлекеттік орган мен
Бала асырап алу баланы асырап алушының арнайы өтініші
Бала асырап алушы мен асырап алынатын баланың жас
Практиканың көрсеткеніндей балаларды негізінен 12 жасқа дейін асырап
Баланы асырап алатын отбасыларға беру кезінде әлеуметтік жұмыскерлер
Сонымен қатар, бала асырап алынатын отбасының дайындығына, оның
Бала асырап алушы отбасылар әртүрлі типте болуы мүмкін,
Туыс отбасы бұл –асыранып алынатын баланың қанымен байланысы
Асырапр алушы отбасы- асырап алынатын бала мен ешқандай
Бала асырап алушылар ерлі-зайыпты балалары бар жұбайлар, балалары
Бала асырап алуға көбінесе өз балаларының болмауы, қатты
Әлеуметтік педагогтың іс-әрекеті басқа да іс-әрекеттер сияқты мақсаты
Ал іс-әрекеттің субъектісі ретінде әлеуметтік педагогтар мен
Іс-әрекеттің объектісі болып – отбасы және отбасындағы асыранды
Әлеуметтік педагогтар мен бала асырап алушы отбасымен жүргізілінетін
Қамқорсыз балалар отбасынан тыс қалған жағдайда мемлекет балаларды
2.3. Асырап алу жөніндегі нормативті-құқықтық құжаттар.
Қамқорысыз қалған балалардың құқығын жергілікті басқару орындары жүргізіп,
БҰҰ-ның 1989 жылы қабылданған баланың құқығы туралы Конвенциясы.
ҚР-ның баланың құқығы туралы заңы
Бұл құжаттар мемлекеттік құрылымның координациясын күшейтуге, мемлекеттік емес
1989 жылы қабылданған БҰҰ-ның конвенциясының негізгі мақсаты: баланың
Конвенцияның көрсетуі бойынша әр 18 жасқа дейінгі балалардың
Конвенцияның көрсетуінше баланың интеллектуалдылық, моралдік және рухани даму
Балалар нәсіліне, жынысына, тіліне, денсаулығына қарамастан яғни, ешқандай
БҰҰ Конвенциясында баланың құқықтары былайша көрсетіледі:
мемлекеттік, административтік, арнайы және сот орындары баланың қызығушылықтарын
баланың шығу тегіне, табына, ұлтына, тәуелсіз теңдігі қамтамасыздандырылады,
ұлттық құндылығына деген, басқа да мәдениет пен елдің
баланы кез-келген зорлық-зомбылықтан, жұмыссыздықтан, даттаудан, эксплуатациядан қорғауға кепілдік
білім алуға деген қоғамдық құқық пен медициналық қызметпен,
баланың жеке өміріне араласпауға, оның өзіндік «Менін» сыйлауға,құпия
ҚР-ның 2002 жылғы тамыздың 8 күні қабылдаған «балалардың
Сонымен қатар қамқорлыққа алынған баланың аға-іні, және апа-сіңлілері
Балалардың құқығын қорғау жөнінде функцияны жүзеге асыратын
Баланың құқығын қорғау жөніндегі функцияларды жүзеге
Заңда көрсетілген баланың құқығын қорғау жөніндегі
Жалпы қамқорсыз қалған балалар, оның ішінде ата-анасынан туа
Өз еліміздегі өткен ғасырларда жүргізілген қамқорсыз қалған
Интернаттық типтегі балаларды зерттеу ісімен айналысатын әлеуметтік педагогтар
Әлеуметтік жетімдік проблемасы бүгінгі көптеген дамыған және дамушы
Баланың дамуы мен тәрбиесіне байланысты мәселені шешуде әлеуметтік-альтернативтік
балаларды өзі туған отбасында сақтау,
отбасына оралу,
мемлекеттің ішіне орналастыру,
басқа мемлекетке орналастыру,
қайтадан отбасына тәрбиелеуге беру,
арнайы тәрбие мекемелеріне беру.
Қорытынды.
Жастар ортасындағы теріс мінез-құлық қалыптарының кеңінен тараған түрлеріне
Қараусыздық, қараусыз өткен балалық – кең тараған, күрделі
Қараусыздық пен қаңғыбастық – баланың, жасөспірімнің, жас адамның
алғашқы қоғамдық ырғақтан (оқу, еңбек) үлкен адамдар тобы
қылмыс үшін және қосымша криминалдық факторға қолайлы орта
әлеуметтік «түпте жатқан» өкілдердің антисанитариялық жағдайларда өмір сүруінен
Қараусыз қалу және қаңғыбастық жолына түскен көптеген жастарды
Жастардың осы категорияларымен әлеуметтік жұмыс жүргізуді ұйымдастыру және
Қолданылған әдебиеттер тізімі.
Негізгі әдебиеттер:
А.Н.Агафонов, К.Н.Меңлібаев Жастармен жүргізілетін әлеуметтік жұмыстар :
Дольто Франсуаза. На стороне подростка. – М., 1997.
А.Н.Елизаров Родительско-юнешеский конфликт в работе молодежного телефона
М.Н.Мирсагатова, Г.М.Иващенко, Г.И.Камаева Организация социальной реабилитации несовершеннолетних
қосымша әдебиеттер:
Е.Б.Бреева Дети в современном обществе. – М., 1999
С.В.Дармодехин Безнадзорность детей в Росии // Педагогика.
М.С.Нарикбаев Правовая охрана детства в Республике Казахстан.
Д.Снайдер Курс выживания для подростков. – М.,
Технологии социальной работы: Оқулық / Е.И.Холостова басш.ред. –
Труд. – 2001. 17 наурыз.
А.Н.Агафонов,К.Н.Меңлібаев Жастармен жүргізілетін әлеуметтік жұмыстар : Оқу
Дольто Франсуаза. На стороне подростка. – М., 1997.
А.Н.Елизаров Родительско-юнешеский конфликт в работе молодежного телефона
Социальная работа: теория и практика. / Отв. ред.
41