МАЗМҰНЫ
Кіріспе
1 Діни мәдениеттің теориялық аспектілері
1.1 Діни және мәдениет түсінігі
1.2 Дін – тәлім – тәрбие бастауы
2 Тәрбие барысында діни мәдениетті
2.1 Имандылық діни мәдениеттің негізі
2.2 Болашақ ұрпақта діни мәдениет негіздерін
қалыптастыру ерекшеліктері
2.3 Оқушыларда дінтану пәні арқылы
толерантты қабілеттерін қалыптастыру жолдары
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер тізімі
Қосымшалар
Кіріспе
Ұрпағын «тек» деп өсірген ата-бабамыздың тәрбиеге өте үлкен
Дін негізінен адамды рухани жағынан, яғни әдеп, иба,
«Ислам діні-біздің ұлт болып қалыптасуымызға, халық болып, тәртіпті,
Ал Елбасы Нұрсұлтан Назарбаев: «... халық Алласына, Тәңіріне
ХХІ ғасырға аяқ басқан мына аласапыран заманда әлемдік
Болашақтан үміт көріп отырған әрбір адам міндетті түрде
Дін – тәрбие құралы, көркем мінез қалыптастырудың ғажайып
Мен өз жұмысымда осы олқылықтың орнын толтыруға, дін
Зерттеу обьектісі: дін мәдениетін зерттеп түсінігін ашу
Зерттеу пәні: балаларды тәрбиелеудегі діни мәдениеттің маңыздылығы
Зерттеу әдістері: талдау, жүйелеу, эксперимент, тәжірибе жүргізу, сараптама
Зерттеу жұмысының мақсаты: діни мәдениетті зерттеу
Зерттеу жұмысының мақсатына сай міндеттер анықталды:
Діни мәдениеттің теориялық аспектілерін зерттеу;
Діни және мәдениет түсінігін ашу;
Дін – тәлім – тәрбие бастауы ретінде зерттеу,
Тәрбие барысында діни мәдениетті қалыптастырудың негіздерін зерттеу;
Имандылық діни мәдениеттің негізі ретінде талдау;
Болашақ ұрпақта діни мәдениет негіздерін қалыптастыру ерекшеліктерін көрсету;
Оқушыларда дінтану пәні арқылы толерантты қабілеттерін қалыптастыру жолдарын
Зерттеу болжамы: кез келген қоғамдадіни мәдениеттің не екенін
1 Діни мәдениеттің теориялық аспектілері
1.1 Дін және мәдениет түсінігі
Дін және мәдениеттің арақатынасы жөнінде қыруар пікірлер айтылуда.
Бүгінгі мәдениеттану, антропология және социология саласының теоретиктері дінді
Заманауи ғылымдарынан социология, психология, антропология, мәдениеттану, философия, филология,
Маркс еңбектерінде идеология мәселесіне өзін жетектеген күштің дін
Мәдениет дегенде кейбіреулердің есіне тек Пабло Пикассо (Pablo
Ислам дінінің көшпелі һәм руларға бөлінген араб қоғамында
Әлеуметтік тұрғыдан алғанда ислам діні:
1) Қоғамға бағыт-бағдар береді,
2) Қоғамды біріктіреді,
3) Идеологиялық және мәдени ұғымдарды күллі қоғамға телиді,
4) Жеке тұлғаның және қоғамның мүдделерін қорғайды,
5) Этникалық негізден гөрі адами, рухани құндылықтарға мән
Діннің мәдениеттің құрамдас бөлігі екені туралы тәжірибелік (эмпирикалық)
1) Діннің жеке тұлға және қоғам өміріндегі нақты
2) Дін әр адамға сол адам бағынышты болуға
3) Дін адамға өзінің төңірегіндегі әлемді түсіну тұрғысынан
4) Дін қоғам қатынастарының қалыптасуында басты міндет атқарады.
Мәдениеттің күштілігі соншалық, мәдениеттер арасындағы қақтығыста жеңіске жеткен
Адамзат тарихында дінсіз мәдениет болмаған. Алғашқы қоғамдық құрылымнан
Дін адамдардың іс-әрекеттеріне бірінші дәрежеде ықпал жасайтын құдірет.
Кейбір әдебиеттерде, мәселен Жоржи Зейданның (Джирджи Зейдан, Jurji
Мәдениеттің негізгі қасиеттері мыналар:
1.Ұлттық сипатқа ие
2.Табиғилық және тірілік
3.Жалғастылық және тарихилық
4.Ұлттың ортақ мұрасы болып табылады
5.Өзегі өзгермейді
6.Үйлесімді тұтастық болып табылады
7.Ұрпақтан ұрпаққа жалғасады.
Міне, осы қасиеттердің барлығын зер сала зерттегенімізде ислам
Мәдениеттің негізгі факторлары мыналар:
1. Дін: Әр ұлттың өзіне тән иман және
2. Тіл: Әр ұлттың өзіне тән сөйлеу және
3. Өнер: Әр ұлттың өзіне тән сән, зауық
4. Тарих: Әр ұлттың өзіне тән өмір сүру
5. Әдет-ғұрыптар: Құқықтық-қалыптық құжат еместігіне қарамастан, қоғам тарапынан
Қорыта айтар болсақ, қазақ халқының мәдениетінің жоғарыда көрсетілген
1.2 Дін – тәлім – тәрбие бастауы
Дін адамдарды имандылыққа тәрбиелейді адалдық пен тазалық сақтау,
Адамзат жаратылысы, қоғамдық топта өмір сүруге міндетті. Топталып
Әрбір адамның өмір сүруге хақы бар.
Әр адам еркін.
Әр адам ерік – жігер еркіндігіне ие.
Азаматтар ғылыми талғамдарында еркін.
Адамға тіл тигізіп, қасиеті мен мәртебесіне көлеңке түсіруге
Адамзаттардың мал – мүлік хақына құрмет көрсету қажет.
Дін адамзаттың мәдени, әдепті, пайдалы болуын насихаттаған, адамдар
Әрбір адам денсаулық шарттарына сай өмір сүруге және
Денсаулықты қорғайтын шаралар жасап, қажет болса емделу керек.
Тазалық пен әдептілікке көңіл бөліп, денсаулыққа зиянды нәрселерден
Ақылы мен рухы ғылым мен мәдениетпен қуаттандырылуы керек.
Қандай қоғамды алсақ та, оның негізі жанұядан басталады.
Ал қазір айналамыздан не байқаймыз? Ер кісілердің кейбірі
Дінімізде Баланы дүниеге келтіріп, бағып – қағып, тәрбие,
Құран Кәрімде ата-анаға жақсылық етуді міндеттеген. Ата –
Оларға жақсылық жасау керек.
Жақсы мінезді болып, оларға құрмет, ізет көрсету керек.
Ол кісілерді асырау, киіндіру, тамақтандыру, жалпы материалдық жағдайын
Ата – ананы тыңдау міндет, оларға жұмсақ болып,
Жалпы адам бірге өмір сүрген жақындарынан бастап туыстарына,
«Жүрегіңнің жұмсап, қажетінің қамдалуын қаласаң, жетімдерге қамқорлық ет,
Бұл жайында «Ниса» сүресінде егжей – тегжейлі баян
Адамдар әрдайым өздерін жоғары санамай, басқадан артық көріп,
Адамгершілік істерде білімнің келтірер пайдасы орасан. Білім жақсылық
Білімдер мен білімнің артықшылығын әрқилы жақтарын санамалай келе
Білім қажеттілігі ішіп-жеуден артық. Адамдар әрдайым білімге ұмтылуға
Тағы бірде «Білім белгілі бір амалға шақырады. Егер
Ғасырымыз мамандану ғасыры екені белгілі. Адамдардың сөзі өз
Құрандағы білім туралы аяттардың саны бірнеше жүзге жетеді.
«Аллаһ білім жолына түскен адамның жәннатқа барар жолын
Дүниені қорғау біздің тағы бір міндетіміз болып табылады.
Күн мен ай бір есепке сай әрекет жасауда,
Пайғамбарымыздың /с.ғ.с./ хадистеріне көз жүгіртейік:
Жеміс ағашын еккен бір адамға ағаш жемісін берген
Егер кімде-кім бос құрғақ, қуаң жерді жандырар болса
Сондай-ақ, орынсыз көңіл ашу үшін аң аулауға болмайды.
Әйгілі француз жазушысы Монтайгне: Мұсылман Түріктердің жануарға арнап
Пайғамбарымыз /с.ғ.с./: «Кімде-кім хақылы себепсіз бір торғайды, одан
Дүниедегі бар байлықтардың шекті екендігін бүкіл барлығымыз анық
Адамдар табиғатпен және бір – бірімен гармониялық келісімде
Ендеше табиғи апаттар мен қоғамдағы зобалаңдардың болуының басты
Дінімізде зияны үлкен, азапқа душар ететін күналар да
Шариат талаптары қатаң сақталатын елде мұндаай дерт мүлдем
Денсаулығы құриды, иммунитеті әлсіреп, түрлі ауруларға бейім болады.
Ерте қартаяды.
Абыройдан, ағайын алдындағы қадір – қасиеттен айырылады. Үнемі
Құран Кәрімнің он жетінші сүресінің отыз бірінші аятында
Тағы бір заманымыздың дерттері – арақ, құмар ойын,
Адам баласының көркем мінезді болуы, бірінші кезекте білім
Демек білім мен тәрбие Адам баласын ұлы дәрежеге
Елімізде ар-ұждан бостандығы сөз жүзінде емес, іс жүзінде
Жалпы адамзаттың асыл қазынасының ішінде ерекше мән беріп,
Менің ұсыныстарым:
Діни сауат ашу мектептерін ашу, өйткені қазіргі күні
Ендігі жерде қазақ жастары ата дінінен ажырамас үшін
2 Тәрбие барысында діни мәдениетті қалыптастырудың негіздері
2.1 Имандылық діни мәдениеттің негізі
Имандылық – адамның қоғамдағы, күнделікті өмірдегі іс-әрекеттерін белгілі
Жастардың үлкендерге құрмет көрсетуі, үлкендердің кішілерге ізет білдіруі
Бойына адамгершілік асыл қасиеттерді жинап өскен жасты «көргенді»
Шәкәрім Құдайбердіұлының Иманым атты жинағында жаратылыс жұмбағы, Алла
«Қырықтан соңғы қырымды,
Сынамақ болсаң түрімді,
Көрейін десең нұрымды,
Жи-дағы оқы жырымды»,
немесе
Қырықтан соңғы иманым,
Отыз жылдай жиғаным,
Көп ғалымның сөзінің
Ақылға алдым сыйғанын,-
деген екен.
Г.Сандыбаеваның «Иманды қыз, сүйікті жар, аяулы ана»
кітапшасында мұсылман қыздары үшін ғибраты мол хадис
«Ислам шариғатын ұстанумен молда болармын» деген қате көзқарастан
Имандылыққа қарама-қарсы жағымсыз сипат – имансыздық.
Қоғамның қуат тірегі – отбасы. Сол отбасының бекем
Үнділерде әйелдер мүлік қатарында қаралып, ерлерінің жеке меншігі
Басқа елдерде, мысалы, Жапонияда әйелдерге көпшілік табынатын орындарда
Ислам діні ерлер мен әйелдерді теңестіріп, бірдей құқық
Ислам діні отбасының бұзылмауына ерекше мән береді, шаңырақ
Исламның қағида-ережелері, қазақ халқының қағида-ережелерімен астарласып, қабысып кеткен,
Жас ұрпаққа мұсылмандық қағидаларын таныстырып түсіндіру әрі парыз,
Ал, «Құран хикаялары» атты кітапта пайғамбарлар өмірбаянына, дін
Ислам дінінің негізгі мәліметтеріне қоса, бұл кітаптың танымдық,
2.2 Болашақ ұрпақта діни мәдениет негіздерін қалыптастыру ерекшеліктері
Қазіргі кезде ел болашағы – жастар, Қазақстанның келешегін
Адам баласының тура жолдан адаспай, толық, кемел, ақыл-есі
Бабаларымыздың қастер тұтып, атадан балаға аманаттап, жүрекке дарытып
Иман – қазақ халқының рухани дүниетанымындағы парасат пайымымен
Кімде болса шын мінез,
Болмас онда екі сөз.
Өлтірсе де көзбе – көз
Иманын сатып алмас бөз, - дегендегі иман. Имандылық
Махаббатпен жаратқан адамзатты,
Сен де сүй ол Алланы жаннан тәтті.
Адамзаттың бәрін сүй бауырым деп
Және хақ жол осы деп әділетті.
Дәстүрлі қазақ руханиятынан тамыр тартып, нәр алған данышпан
Имандылық қасиеттің сырына тереңірек үңілетін болсақ, қазақ халқы
Міне, осындай басты – басты үш қасиетті берік
2.3 Оқушыларда дінтану пәні арқылы толерантты қабілеттерін қалыптастыру
Бүгінгі Қазақстан халқы рухани бірлік пен келісім аясында
Дін білім арқылы келеді. Қазақстан Республикасы – түрлі
Қоғамымыздың бүгінгі басты мәселелерінің бірі – еліміздегі түрлі
Азаматтардың рухани білім алуын діндер де, мемлекет те,
Қоғам мүшелерінің мемлекеттік бағдарламасынсыз шетелде діни білім алу
Осылайша қалыптасқан білім беру жүйесі “дінтану” пәні аталып,
“Дінтану” пәнін оқыған азамат діни идеялар мұхитында өз
Бірақ, сол әділдік пен махаббатқа білімсіз жету мүмкін
2006 жылғы әлеуметтік зерттеулер нәтижесінде Қазақстан имамдарының Ислам
Дегенмен, Қазақ елінің толеранттылығы тұрғысынан қарайтын болсақ, тура
Ислам дінімен терезесі тең түрде қарастыруы ел Конституциясының
Оған мысал ретінде Оңтүстік Қазақстан облысында 2005 жылы
Бүгінгі таңда Қазақстанның әлемдегі ерекше орнын жоғалтып алмау
Қорытынды
Қазақстан Республикасының тұңғыш президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаев 2003
Зерттеу жұмысы барысында келесі ой қорытындылар жасауға тура
Әлеуметтік тұрғыдан алғанда ислам діні:
1) Қоғамға бағыт-бағдар береді,
2) Қоғамды біріктіреді,
3) Идеологиялық және мәдени ұғымдарды күллі қоғамға телиді,
4) Жеке тұлғаның және қоғамның мүдделерін қорғайды,
5) Этникалық негізден гөрі адами, рухани құндылықтарға мән
Діннің мәдениеттің құрамдас бөлігі екені туралы тәжірибелік (эмпирикалық)
1) Діннің жеке тұлға және қоғам өміріндегі нақты
2) Дін әр адамға сол адам бағынышты болуға
3) Дін адамға өзінің төңірегіндегі әлемді түсіну тұрғысынан
4) Дін қоғам қатынастарының қалыптасуында басты міндет атқарады.
құрылымнан бері қарайғы уақытта пайда болған мәдениеттердің барлығы
Дін адамдардың іс-әрекеттеріне бірінші дәрежеде ықпал жасайтын құдірет.
Мәдениеттің негізгі факторлары мыналар:
1. Дін: Әр ұлттың өзіне тән иман және
2. Тіл: Әр ұлттың өзіне тән сөйлеу және
3. Өнер: Әр ұлттың өзіне тән сән, зауық
4. Тарих: Әр ұлттың өзіне тән өмір сүру
5. Әдет-ғұрыптар: Құқықтық-қалыптық құжат еместігіне қарамастан, қоғам тарапынан
Дін негізінен адамды рухани жағынан, яғни әдеп, иба,
«Ислам діні-біздің ұлт болып қалыптасуымызға, халық болып, тәртіпті,
Дін – тәрбие құралы, көркем мінез қалыптастырудың ғажайып
Қолданылған әдебиеттер тізімі
М.Арын, Бес анық. «Арыс», 1996 ж.
С.Е. Қодаров «Алланың ақ жолы». «Ақтөбе» газеті №
«Шапағат Нұр» Ислам тану журналы 2003-2004 ж.
«Ислам өркениеті» діни – танымдық газеті.
Сахих хадистері. Алматы, 2003 ж.
Исламская акида. Баку, 1997 ж.
Сафвет Синих «Ғибадат ғажайыптары» Алматы, 2001 ж.
Бердібайқызы Қ. Өнеге әуелі - отбасынан //Қазақ батырлары.
Ермұханова З. Қазақстан – біздің үлкен отбасымыз //Қазақ
Жәнібекова С. Абай отбасылық өмірі туралы //Қазақстан мектебі.
Қабылова Қ. Халықтық педагогиканың бала тәрбиесіндегі рөлі
Қожахметова К. Этнос субъектісін қалыптастыруда отбасының рөлі
Қосақова Г. Баланың бас ұстазы – ата-анасы //Бала
Миркенова Г. Отбасы тәрбиесінің маңызы //Бастауыш мектеп. –
Мұқашева Ғ. Тәрбиенің бастауы - отбасынан //Бала тәрбиесі.
Неке және отбасы туралы: Қазақстан Республикасының Заңы //Заң
Нұғыспанова Ш. Отбасындаға бала тәрбиесі //Бастауыш мектеп. –
Оразбекұлы Қ. Отбасы тәрбиесі қанша кезеңге бөлінеді: (Этнопедагогика)
Отбасы және неке //Ақиқат. – 2001. - №12
Сәденов Ж. Балаларды отаншылдыққа тәрбиелеу отбасынан басталады //
Тастанова Р. Ата- аналардың әдептілігі // Тәрбие құралы.-
Түйетаев Б. Бұл - ұлттық проблема: (
Қосымша А
Қосымша Б
3
ИСЛАМ ДІНІНІҢ ҚЫЗМЕТІ
Қоғамға бағыт-бағдар береді
Қоғамды біріктіреді
Идеологиялық және мәдени ұғымдарды күллі қоғамға телиді
Жеке тұлғаның және қоғамның мүдделерін қорғайды
Этникалық негізден гөрі адами, рухани құндылықтарға мән береді
МӘДЕНИЕТТІҢ НЕГІЗГІ ФАКТОРЛАРЫ
. ДІН
ТІЛ
ӨНЕР
Әр ұлттың өзіне тән сән, зауық және сезімдердің
Әр ұлттың өзіне тән сөйлеу және түсінісу құралы
Әр ұлттың өзіне тән иман және сенім жүйесі
ТАРИХ
ӘДЕТ-ҒҰРЫПТАР
Әр ұлттың өзіне тән өмір сүру салтының, мәдени
Құқықтық-қалыптық құжат еместігіне қарамастан, қоғам тарапынан есепке алынатын,