ЖОСПАР
Кіріспе 1
Дүние жүзіндегі және Қазақстандағы қазіргі экологиялық
Қала экологиясы 7
Сорбұлақ апаты әкелетін зардаптар қандай болмақ?
Өндіріс және тұтыну қалдықтары 10
Табиғаттағы адамның іс-әрекеттері 12
Әлемдік экологиялық проблемалар 12
Табиғи ортаның сапасы және ластануы 15
Табиғи ортаны ластаушы заттар 17
Әлемдік экологиялық проблемалар 20
Қазақстанның табиғат қорлары және оларды тиімді
Қазақстанның табиғатын қорғау жолдары және «Қызыл
Қолданған әдебиеттер 29
Кіріспе
Химия саласында ғылым мен техниканың қарыштап
Иә, химияның көмегімен, бір жағынан,
Экология ғылымы және оның құрылымы. Экология
Э. Геккельдің экология ғылымына берген анықтамасы
Экология ғылымы ХХ ғасырда өміршең екенін
Экология ғылымы, негізінен, биологиялық және географиялық
Экология ғылымының негізгі зерттейтін мәселелері:
орғанизмдердің бір-бірімен қарым-қатынастары мен қоршаған табиғи
биоценоз, экожүйелердегі уақыт пен кеңістікке байланысты
табиғат ресурстары, оларды тиімді пайдаланудың және
адам – қоғам – табиғат арасындағы
биосфера шегіндегі географиялық заңдылықтардың тұрақтылығын сақтаудан
биосферадағы тіршілікті қалыпты жағдайда сақтаудың әлемдік
Экология биология ғылымының негізінде ХІХ ғасырдың
Экология ғылымының қалыптасуын негізгі 3 кезеңге
І кезең. ХV ғасырдың басы
ІІ кезең. ХІХ ғасырдың басы
ІІІ кезең. Экология ғылымының өрлеуі.
Экология ғылымының қазіргі кездегі құрылымы өте
Биоэкология
Әлемдік экология
Адам экологиясы, әлеуметтік экология
Қолданбалы экология
Дүние жүзіндегі және Қазақстандағы қазіргі экологиялық
Соңғы жылдары дүние жүзінде экологиялық жағдайлар
Әлемдік экологиялық мәселелердің ішіндегі ең қауіптілерінің
Табиғат шектен тыс еркіндік пен кездейсоқтықты
Бұл мәселелер Арал теңізіне де тән.
Қазақстанда соңғы жылдары Каспий теңізі деңгейінің
Арал теңізі қайталнбас географиялық нысан болып
балық өндіріст орны;
жері мал, жайылымы және әр түрлі
өте арзан құрылыс материалдарының базасы;
осы өңірдегі құнды эрозиясына басты тосқауыл;
мұхиттардан бірнеше мыңдаған км алшақ жатқанына
Бүгінгі таңдағы Арал теңізінің алабында, әсіресе
Қазақстандық бөлігінде аса бір ауыр экологиялық
1970ж. орта шеңінен бастап-ақ бір қатар
Балқаш өңірі де күрделі өзгерістерге ұшырады.
Қазақстандағы басқа да өзен-көлдердің экологиялық
Елімізде су айдындары мәселелерімен қатар топырақтың
Қазақстанның экологиялық жағдайы табиғатты тиімді пайдалану,
Қала экологиясы
Ірі қалаларда халық санының артуы тұрмыстық-коммуналдық
Алматы қаласының халқы жыл сайын артып,
Қалыпты экологиялық жағдай 1986 жылы бұзылды.
Жасанды көлдің жиегін бұзып кету күн
Сорбұлақ апаты әкелетін зардаптар қандай болмақ?
Сорбұлақ жасанды көлінің су сапасы өте
Тағы бір қаіпті мәселе – көлдегі
Сорбұлақ мәселесін шешуге бола ма? Бүгінгі
Екінші жоба – Сорбұлақ суын канал
Үшінші бір топ ғалымдардың пікірі бойынша
Келесі бір болашағы зор бағыт –
Қорыта айтқанда, Сорбұлақ мәселесі барлық ірі
Өндіріс және тұтыну қалдықтары
Ірі өнеркәсіп пен қалалар, т.б. құрылыстар
Нағыз тұрмыстық қалдықтарға: қағаз, тамақ, шыны,
Ал өнеркәсіп қалдықтары көлемі мен зияндылығы
Көбіне металл қалдықтары балқытылып, қайтадан пайдаланылса,
Қалдықтардың көбін құрылыс материалдарын шығаруға, шикізат
Өндіріс және тұрмыс қалдықтарын залалсыздандыру –
Қазір Ұлыбритания, АҚШ, Жапония, Швеция, т.б.
Қазақстанда қалдықтарды өңдеу проблемасы әлі шешілмей
1994 жылғы мәлімет бойынша, Қазақстанда жинақталған
Қалдықтарды өңдеу Қазақстан бойынша Алматы қаласында
Республика жерінде әскери полигондар болған аумақтар
Шағын қалалар, кенттер, ауылдар маңында шоғырланған
Біз зат алмасу заңдылығын білеміз.
Өндірістік және тұрмыстық қалдықтарды жоюға бола
Табиғаттағы адамның іс-әрекеттері
Қазіргі заманда жер шарындағы халық санының
Әлемдік экологиялық проблемалар
Уытты заттармен ластану
Жылу эффектісі
Қышқыл жуындары
Топырақтың тозуы
Орманның кесілуі
Мұхиттардың ластануы
Климаттың өзгеруі
Адам экологиясы
Биокөптүрліліктің азаюы
Озон қабатының жұқаруы
Фотохимиялық у түтін
Қоқыс, қалдықтар
Шөлге айналу
Биосфера құрылымының
өзгеруі
Қоршаған ортаға қауіпті заттарға: уытты заттар,
Мұндай улы заттар көбіне тыныс мүшелерінің
Қоршаған орта өндірістік шығарындылар мен автокөлік
Соңғы жылдары азық-түлік құрамында химиялық бояғыш
Адамдардың ауыр металдардан зардап шегуі дүниежүзілік
Жапонияның Минамата өзені бойындағы тұрғындардың 1956
Этилендірілген бензинді пайдалану кезінде адам организміне
Қазақстан жағдайында ластағыш заттармен қатар радиациялық
Аталған фактілердің барлығы Қазақстандағы экологиялық жағдайдың
Экологиялық жағдайы нашар аумақтардағы халық
денсаулығы туралы деректер
Аймақтар Ауру түрлері
1. Арал өңірі (Қызылорда, Оңтүстік Қазақстан
Жұқпалы аурулар, жүрек, қан қысымы, жүйке
2. Семей ядролық полигоны аймағы (Шығыс
Қатерлі ісік, қаназдық, сәулелік ауру,жүйке, сезім
3. Солтүстік Қазақстан
Жұқпалы аурулар, жүйке аурулары, қан қысымы,
4. Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан облыстары)
Жұқпалы аурулар, жүйке, сүйек, бұлшық ет
5. Атырау, Маңғыстау облыстары
Жұқпалы аурулар, өкпе-тыныс жолдары аурулары, тері
Арал теңізінің экологиялық жағдайы мен Каспий
Республикамызда адам денсаулығын жақсарту мақсатымен қоршаған
Табиғи ортаның сапасы және ластануы
Қазіргі кезеңдегі шиеленісіп отырған экологиялық мәселелерге
Өнеркәсіптің қарқынды дамуы мен адамның іс-әрекетінің
Қоршаған орта сапасы, негізінен, адам дансаулығымен
Табиғи ортаны ластаушы заттар, негізінен, 3
Қоршаған ортаны ластайтын химиялық заттар тіршілікке
Өнеркәсіп, зауыт, жылу қазандықтары, автокөліктер, ұшақтар
Улы заттардың қатарына темекі мен есірткі
Табиғи ортаны ластаушы заттар
Табиғи ортаның радиациялық ластануы да қазіргі
Ірі өнеркәсіп, атом реакторларының қалдықтары, ғарыш
Сәулелік ауру, аққан ауруы, қатерлі ісік
Жер шары бойынша адам бірнеше тарихи
Біздің республикамызда 40жылдан астам уақыт бойы
Табиғи ортаның биологиялық ластануы да ерекше
Аурудың енді бір тобы қан арқылы
Соңғы жылдары жұқпалы аурулардың бір тобы
В.И.Вернадский биосфера туралы ілімін тұжырымдай келіп,
Сонымен қатар В.И.Вернадский соңғы жалдардағы ғылыми
Шын мәнінде, адам ғылымды, алып техниканы,
Қазіргі кезде биосфера және газ құрамының
Жер шарының гидросфера бөлігінде де шешілмеген
Топырақ экожүйесі де күрделі өзгерістерге ұшырады.
Биосфера шегіндегі тепе-теңдіктің бұзылуы бүкіл ғаламшардың
Қазақстанда экожүйелердің бұзылуы, сапасының төмендеуі, жер
Қазақстанда су айдындарының ластануы, ауыз су
Аталған экологиялық мәселелер экожүйе тұрақтылығын сақтауды,
Әлемдік экологиялық проблемалар
Биосфера – тіршілікке қолайлы Жер шарының
Жер шарындағы халық санының өсуіне байланысты
Зиянды заттардың мөлшері шектен тыс көбейіп,
Қазіргі кезде Жер шарындағы экологиялық проблемаларды
Аймақтық экологиялық проблемалар көлемі бірнеше аудан
Озон қабатының жұқаруы. ХХ ғасырдың 80-жылдарында
БҰҰ жанынан ғылыми кеңес құрылып, озон
Бүкіл дүниежүзілік денсаулық сақтау ұйымының (БДҰ)
Қышқыл жауындар. Қышқыл түзуші өнеркәсіп шығарындылары
Жылу алу үшін көмір мен мазутты
Азот оксидтері. Азот қосылыстары атмосфераға, көбінесе,
Улы тамшылар (у түтін). Улы түтін
Лондондық у түтін – көмір мен
Фотохимиялық у түтін атмосфералық азот, көмірсутек,
Атмочфераның химиялық ластануы – бүкіл адамзат
Қазақстанның табиғат қорлары және оларды тиімді
Табиғат қорлары – адам баласының материалдық
Табиғат қорларын: сарқылмайтын және сарқылатындар екі
Сарқылмайтын қорларға Күн энергиясы, атмосфера ауасы,
Сарқылатын қорларға таза ауа, таза су,
Табиғат қорларының кейбіреулеріне сипаттама берейік. Мысалы,
Өзен мен көлдердің қуаңшылық есебінен үнемі
Еліміздің топырақ қорлары да жылдан –
Батыс Қазақстан аймағының мұнай-газ кешендерінің қарқындап
Сол сияқты табиғи жайылым қоры да
Орталық, Солтүстік, Оңтүстік, Шығыс аймақтардағы жер
Соңғы жылдары республикамыздың ауыл шаруашылығына пайдаланылатын
Қазақстанның қазба байлықтары өте мол болғанымен,
Қазақстанда орман қоры 21,8 млн га
Орман қоры жыл сайын азая түсуде.
Орманның адам үшін пайдалы жақтары өте
Орман бүкіл жер шарының «өкпесі» деп
Қазақстанда орман шаруашылығын жақсарту бағытын көптеген
Елімізде жануарлар қоры да көп. Қазақ
Десек те, Қазақстан жағдайында көптеген түз
Мысалы, кезінде далада еркін жүрген ақбөкендер,
Осының бәрі адам баласының табиғат қорларын
Табиғатты тиімді пайдалану – оны зерттеу,
Қазақстанның табиғатын қорғау жолдары және «Қызыл
Қазақстанда табиғат қорғау мәселелері мемлекеттік деңгейде
«Қызыл кітап» ұйымдастырудың өзіндік даму тарихы
Қазақстанның «Қызыл кітабы» жеке-жеке том болып
Қазақстанның «Қызыл кітаптары» туралы мәліметтер
Шыққан жылдары
Қорғауға алынған организмдер
Балық-
тар
Қосме-кенділер Бауыры-мен жор
ғалау- шылар Құстар Сүтқо-ректілер Өсім-
1978
1981
1991
1996
4
-
16
16
1
-
3
3
8
-
10
10
48
-
58
56
31
-
42
40
-
306
-
506
«Қызыл кітаптың» маңызы өте зор. Кітапқа
Табиғатты қорғаудың ең жоғары формасы –
Қазіргі кезде жер шарында қорықтарға қарағанда
ТМД елдері бойынша 141 мемлекеттік қорық,
Біздің республикамызда 9 мемлекеттік қорық, 66
Ландшафтыларды қорғаудың 10 санатына қорықтар, қорықшалар,
Қандай да табиғат байлықтары, мейлі, ол
Қазақстан жері жасыл өсімдіктер әлемі мен
Осы бағытта біздің республикамызда да ерекше
Қолданған әдебиеттер
Ж. Шілдебаев
Ж.Қожантаева
Л.Аманжолова
ЭКОЛОГИЯ
Биоэкология
Жалпы экология, микроорганизмдер экологиясы, өсімдіктер эколо-гиясы,
Әлемдік
экология
Құрлық экология-сы, мұхиттар экологиясы, тұщы сулар
Адам экологиясы,
әлеуметтік эколоия
Қала экологиясы, ауыл экологиясы, адам экологиясы,т.б.
Қолданбалы
экология
Өндіріс экологиясы, ауыл шаруашылығы экологиясы, медицина
Табиғи ортаны
ластағыштар
Радиоактивтік
Химиялық
Биологиялық
Радиоактивті
нуклидтер
Радиоактивті
қалдықтар
Электромагниттік
сәулелену, т.б.
Аэрозольдер
Химиялық заттар
Ауыр металдар.
Бактериялар
Микробтар
Паразиттер
Пестицидтер, т.б.
Құттар, т.б.
Табиғат қорлары
Сарқылмайтын
Сарқылатын
Күн энергиясы, жел, таза ауа, ағын
Қалпына келетін-дер: таза су, құнарлы топырақ,
Қалпына келмей-тіндер: көмір, казба байлықтар, минералдар,