ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
Экономика кафедрасы
Қорғауға жіберілді
“___” ______ 20__ жыл
э.ғ.к.,
________
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Несие қызметі
Ғылыми жетекші:
Студент:
МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ
1 НАРЫҚТЫҚ ЭКОНОМИКАДАҒЫ НЕСИЕНІҢ МӘНІ МЕН ҚАЖЕТТІЛІГІ
1.1 Несиенің мәні мен қажеттілігі және несие механизмі
1.2 Қазақстан Республикасындағы несие жүйесі
1.3 Несиенің формалары, түрлері және атқаратын қызметтері
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ НЕСИЕ ҚЫЗМЕТіН ТАЛДАУ МЕН БАҒАЛАУ
2.1 Қазақстан Республикасында берілетін жеке және заңды тұлғалардың несиелердің
2.2 Кіші және орта бизнесті дамытуға берілетін несиелерді бағалау
3 ШЕТ ЕЛДЕРДІҢ НЕСИЕЛЕНДІРУ ТӘРТІБІ
ҚОРЫТЫНДЫ
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ
ҚОСЫМШАЛАР
КІРІСПЕ
Нарықтық экономикада несие – банк жүйесінде маңызды рөл атқарады.
Несиенің маңызы, сонымен бірге оны қолдау аясы елдің экономикалық
Сонымен қатар несие қатынастарының нақты көрінісін несиенің формалары мен
Қазақстан Республикасының қазіргі уақыттағы экономикалық жағдайы, оның ішінде несиелі-
Біз білеміз несиелендіру процесі арқылы ауыл шаруашылығы және өнеркәсіп
Осы дипломдық жұмысымда несиенің мәні мен қажеттілігін, формалары мен
Бұл дипломдық жұмысты жазу барысы әдістемелік нұсқауға сай орындалған
дар қолданылған.
1 НАРЫҚТЫҢ ЭКОНОМИКАДАҒЫ НЕСИЕНІҢ МӘНІ МЕН ҚАЖЕТТІЛІГІ
Несиенің мәні мен қажеттілігі және несиенің құрылымы
Өндіріс, ұдайы өндіріс процесінің бастапқы пункті, шешуші жағдайы бола
Ұдайы өндіріс фазаларының бірлігі мен өзара әсері тауар-ақша қатынастарының,
Ұдайы өндіріс процесі фазаларының өзара әсері тауарлық шаруашылықтағы несиенің
Несие құнының белгіленіп үлгерген қызметіне байланысты болатын қатынастарды білдіреді.
Несие тек өндірісте ғана пайда бола алмайды, өйткені мұндай
Осылайша, өндіріс сферасының айқындаушы мағынасы ойы несиелік қатынастардың түпкі
Өндірілген өнім мен оның бөліктері индивидуумдардың қолдарына тиместен бұрын
Сондықтан айырбас өндіріске кіретін акт, өндірісте тікелей бар болады
Өз кезегінде, үлестіру және айырбас біртұтас алғанда өндіріспен және
Айырбастың үлестіруден айырмашылығы, біріншіден, ол индивидуумға үлестіру кезінде алған
Үлестіру фазалары және айырбас арасындағы айтылған айырмашылықтар ұдайы өндіріс
Несиенің ұдайы өндіріс процесінде бұлай әсер етуі өнім өндіріліп
Несие айырбас сатысында пайда бола отырып қарыз мәмілесінің формасы
Олардың арасындағы негізгі айырмашылық мынада: сатып алу-сату кезінде тауарларды
Айырбастың екі контрагентінің бірегей келісімі ретінде алынған сатып алу
Сатып алу–сату мәмілесі кезінде тұтыну құнының қозғалысы жүреді, ал
Сатып алу-сату мәмілесі кезінде меншік қозғалысы жүреді: (А( тауарды
Несие эконмикалық категория ретінде қарыз мәмілесі негізінде көрінетін және
Әр түрлі шаруашылық жүйелерінде кездесетін мәміле типтерінің формалды ұқсастығы
Несие шарушылық жүйелерінің ауысуына жағдай жасай отырып өзі де
Несие түсінігі келесі түрде белгіленеді. Бақыланатын халық шаруашылығы құбылыстарының
Қарыз мәмілесі ретінде несиені екі көзқараста қарастыруға болады: біріншіден,
Бұл жағдайды былайша түсінідіруге болады. Мысалы, машина өндірісінің макроэкономикалық
Несиеге қатысты осыны айтуға болады. Несиені оның техникалық заңдылық
Осылайша, несие–өндірістік қатынастарды білдіретін экономикалық категория. Несие экономикалық категория
Тауардың бір тауар иесінен басқаға ауысуы нарықта айырбас арқылы
Қолдан-қолға тауарлырдың қозғалысы ретінде тауарлар айырбасы, қызметтер айырбасы несие
Несие қарыз мәмілесі ретінде ежелгі әлемде де, орта ғасырлық
Несие бәрінен бұрын тауар өндірісі процесінде пайда болатын оның
Қоғамның негізгі өндірістік байланыстарына сүйенген несиелік қатынастар жекелеген тұлғалар
Тауар айналысының ішкі мазмұны ретіндегі құн қозғалысы несиенің қажеттілігі
Несие ұдай өндірніс прцесінің үзіліссіздігін қамтамасыз ету қажеттілігінен келіп
Өндіріс процесінің екінші сатынсында ақшалай қаражаттардың тауарға айналуы жүреді,
Несиенің мәнін ашу – бұл несиені экономикалық қатынастардың біртұтас
Несиенің құрылымы белгілі бір мәнге айналған және несиелік қатынастар
Несиелік мәміледе қатынас субъектілері қарыз беруші және қарыз алушы
Сатып алу-сату процесінде тауарларды өткізу сатушының олардың ақшалай эквивалентін
Кредитор – несиелік мәмленің қарызды ұсынушы жағы. Қарыз беру
Банктердің құрылуымен кредиторлардың шоғырлануы жүреді. Банкирлер басқа барлық кредиторлар
Кредитор ретінде шаруашылық иесіне белгілі бір мерзімге ресурс беруші
Қарыз алушы – несиелік қатынастың, несиені алушы және алған
Үшіншіден қарыз алушы өзінің шаруашылығында шеңбер айналымын аяқтаған қарызға
Кредитор қарыз алушы несиелік қатынас жасай отырып, өз мақстатары
Несиелік қатынас ішіндегі құн ерекше қосымша тұтыну құнына ие.
Несиелік механизм 70-ші жылдардың ортасында
Қазіргі несиелік механизмнің қазіргі тұжырымын теориялық тұрғыдан қарастырудан бұрын,
Келтірілген пікірлерді негізге ала отырып, қазіргі несиелеу талаптарына сай
Біздің ойымызша:" қазіргі несиелік механизм - нарықтық қатынастарға сай
Кез- келген экономикалық механизм өзара байланысқан, яғни оның бір
Қазіргі банктік тәжірибеде несиенің келесідей түрі болады: коммерциялық,
Несиелік механизмнің үшінші элементіне -несиелеу шарты жата
ды. Несиелеу шарты - деп несиелеудің базалық элементтері, несиелеу
Несиелік механизмнің төртінші элементіне несиелеуді экономикалық - ұйымдастыру тәсілдері
Несиелік механизмнің бесінші элементіне - несиелік тәуекелді басқаруды жатқызуға
Несиелік механизмнің алтыншы элементіне банктің несиелік саясатын жатқызуға болады.
Несиелік механизмнің соңғы элементіне несиелік қатынастың бір жағы және
Қайта құру кезеңіне дейінгі сияқты несиелік механизмнің кейбір элементтерінің
Қазіргі несиелік механизмнің қызмет етуінің мынадай `өзіндік ерекшеліктері бар:
Жұмыс жасап отырған несиелік механизм коммерциялық сипатқа ие.
Қазіргі несиелік механизмнің маңызды бір белгісі оның келісім шартқа
Қазіргі несиелік механизмдегі басты ерекшелігі несиенің жаңа түрлерінің дамуымен
Қалыптасып отырған, қазіргі несиелік механизмнің ең маңызды ерекшелігі бұл
Қазіргі несиелік механизм дәстүрлі және ерекше бір принциптерге негізделеді,
Қазіргі несиелік механизмнің соңғы бір ерекшелігіне, банк несиелерін жоғары
Несиелеу механизмін кеңес экономистері жалпы несиелік механизмнің "техникалық қабаты"
Қазақстан Республикасындағы несие жүйесі
Өркениетті мемлекеттердің тәжірибелерінде несие жүйесі туралы екі түрлі ұғым
Несие жүйесінің қызметінен несие қатынастары туындайды. Несие қатынастарының мазмұнын
Несие жүйесінің маңызы мен ел экономикасындағы ролі біраз көрсеткіштермен:
Несие қатынастарының даму дәрежесі несие мекемелерінің көбеюі, өндіріс пен
Қазіргі кезде – экономикасы дамыған мемлекеттердің несие жүйесінде көптеген
Біріншіден, банк капиталынның шоғырлануы мен орталықтануы нәтижесінде банк монополиясының
Капиаталды шоғырландыру мен орталықтандырудың ашық және жасырын түрлері кездеседі.
Корреспонденттік шоттар: (лоро( – олардікі, (ностро( – біздің қаржы
Ірі коммерциялық банктерден азғана алып бактер – (Бэпк оф
Екіншіден, әр түрлі несие мекемелері арасында бәсекенің күштері. Банк
Сондай-ақ клиенттерге, банк қызметінің қосымша түрлері көрсетіледі (мысалы, тәулік
Бәсекенің келесі түрі – әр түрлі несие – қаржы
70-80жылдары несие мекемелерінің бәсекесі өрши түсті, оған себеп болған
Қазіргі кезде банктер арасындағы бәсеке халықаралық дәрежеге көтерілуде. Өндірістің
Халықаралық банктер – ұлтаралық және көп ұлттық банктер болып
Ұлтаралық банктердің шетелдерде көптеген филиалдары, бөлімшелері қызмет жасайды. Мысалы,
Көп ұлттық банктер – ол бірсыпыра елдердің ірі банктерінің
Үшіншіден, банк капиталы мен өнеркәсіп капиталының бірігіп қаржы капиталын
Төртіншіден, несие жүйесіндегі құрылымдық өзгерістер. Арнаулы несие – қаржы
Капиталын иемденуіне қарарй банктер және несие – қаржы мекемелері
Несие жүйесінде мемлекеттік сектордың көбеюі ел экономикасын мемлекеттік реттеудің
Дегенмен, экономикаға несие-қаржылық, ақша есеп және т.б қызмет түрлерін
Шаруашылық буындарына көрсететін қаржы-несиелік қызметтеріннің санына, мөлшеріне және олардың
Орталық банк – мемлекеттің банк жүйесінің бірінші деңгейіндегі басты
Коммерциялық банктер – банк жүйесінің екінші деңгейдегі банк, олар
Тарихи маманданған несие-қаржы институттарының алғашқы мекемелері қарыз капиталы нарығындағы
Маманданған несие-қаржы институттары не белгілі бір клиенттерге қызмет көрсетеді
Маманданған несие-қаржы институттары кейбір шаруашылық аясында кең түрде қызмет
- халықтың ұсақ жинақтарын тартуда;
- ипотекалық несие беруде;
- тұтыну несиесін беруде;
- ауыл шаруашылық несиесін беруде;
-1сыртқы сауда операцияларын қаржыландыру мен есеп айырысуда;
- өнеркәсіп компанияларынның бағалы қағаздарын орналастыру мен капитал инвестициялауда.
Айта кететін жәйт, революцияға дейінгі Ресейде, одан соң КСРО-да
Бірсыпыра мемлекеттерде маманданған несие-қаржы институттарына: жинақ мекемелері, сақтандыру компаниялары,
Жинақ мекемелері несие жүйесінің көмегінсіз өз алдына капитал ретінде
Өзара-жинақтау банктері – ұсақ салымдарды белгілі бір мерзімге қабылдайды.
Несие – жинақтау ассациоциялары – осы ұйым мүшелерінің төлеген
Несиелік одақтар – кооперативтер түріндегі ашық мекемесі, оны кәсіподақтар
Сақтандыру компаниялары сақтандыру полистерін сату арқылы қаражат жинайды. Олардың
Несие операцияларын сақтандару тәжірибесі де кең қолданылады. Сақтандыру компаниясы
Сақтандыру компанияларына жылма-жыл түсетін сақтандару сыйлық ақысы және активті
Зейнетақы қорлары жұмысшылар мен қызметкерлерге белгіленген жасқа толғанда зейнетақы
Қазақстан Республикасында жүргізілген зейнетақы реформасының нәтижесінде мемлекеттік зейнетақы қоры
Қаржы компаниялары – олар тұтыну тауарларын қарызға сатуды несиелуге
Қорыта айтқанда, маманданған несие-қаржы институттары кез-келген мемлекеттің несие жүйесінің
1.3 Несиенің формалары, түрлері және атқаратын қызметтері
Несие экономикалық категория ретінде формаларға ие. Форма әруақатта қандай
Экономикалық әдебиетте, әдетте, несиенің негізгі екі формасы қарастырылады: коммерциялық
Коммерциялық несие – бұл жеткізушінің сатып алушыға ұсынған тауары
Әр түрлі тауарларды өндіру және өткізу бірдей емес уақыт
Монополияға дейінгі капитализм кезеңінде коммерциялық несие өндіріс пайызының және
Қазіргі уақытта фирмалар өз өнімдерін өткізудің бұл формасын –
Коммерциялық несие Жапонияда және Францияда кең таралған. Жапондық
Коммерциялық несиенің сақталуының негізгі себептерінің бірі – тауарлардың ұдайы
Басқа да несие формаларының жедел өсуіне байланысты коммерциялық несиенің
Батыстың экономикалық әдебиеттерінде (коммерциялық несие( терминімен банктің коммерциялық мақсаттарға
Коммерциялық несиенің ерекшелігі мынада: қарыз келісімі – аясы тар
Несиенің бұл формасын таңдаудың басқа факторы бәсекелестік кезінде мәнді
Соңғы он жылдықта несиенің екі формасының арасындағы өзара байланыс
Коммерциялық несиенің артықшылықтарымен қатар, кемшіліктері де бар. Уақыт шектеулігі,
Банктік несие – бұл банктердің, арнайы несие-қаржылық мекемелерінің қарыз
Банктік несие сферасы коммерциялық несие сферасына қарағанда несиені қолдану
Банктік несие әмбебап болып келеді, өйткені банк арқылы қайта
Банктік несие өзінің маңызды ерекшеліктерін сақтай отырып, едәуір сандық
Несиелік мүмкіндіктер ғана емес, сонымен қатар берілген қарыздардың көлемдері
Банктік белгілі бір шетке капитал шығару және оны қарыз
Банктік несиенің шамасына ақшалай-чектік эмиссиямен толтырылған нақтылы ресурстардың көлемі
Банктер өз саясатын қайта қарастыра отырып және несиенің берілуі
Кредитор ретінде банктердің ролі біршама төмендегеніне қарамастан, ол едәуір
Тұтыну несиесі – бұл тұрғындарға тұтыну тауарларын сатып алу
Несиенің бұл түрін әр түрлі елдерде салыстыру оның дамуының
70-жылдардан бастап бірқатар елдерде жеке тұлғаларға тұрақты несиелер ашу
Сондай-ақ, банктік мекемелер тұтыну несиесі жүйесіне қосылған. АҚШ-пен және
Біріншіден, дербес несиелер – бұл жеке тұлғаларға ақшалай формада
Дербес несиелер тұтыну тауарларын сатып алу мен белгілі бір
Қазіргі уақытта дербес несиені пайдалану ережелері анағұрлым біркелкі бағытталынған.
Тұтыну несиесі көптеген елдердің экономикасында үлкен роль атқарады, сондықтан
Экономикалық құлдырау және әлсіз сұраныс жағдайында мемлекеттің саясаты елде
КСРО-да тұтыну несиесі 60-70 жылдары дамыды. Несие ұзақ қолданыстағы
Тұтыну несиесі жеке тұлғаларға ұзақ мерзімді банктік қарыз формасында
Жаңа тұрғын үй саясатының Мемлекеттік бағдарламасына сәйкес азаматтарға қызмет
Ипотекалық несие – жылжымайтын мүліктерді: жерді, тұрғын үй және
Мемлкеттік несие – азаматтарға және заңды тұлғаларға қатысты қарыз
Халықаралық несие – валюталық және тауарлық ресурстарды қайырымдылық және
Халықаралық валюта қорымен 185,6 млн СДР (арнайы қарыз құқығы)
Келісімнің әрекет етуінің барлық кезеңі бойынша ХВҚ миссиясымен (Стенд-бай(
1993 жылы Халықаралық қайта құру және даму банкімен 1993
Еуропалық қайта құру және даму банкі (Қазақстанда шағын және
Жапонияның экспорт-импорт банкі ХҚДБ-мен қатар қоса қаржыландыруға заем бөлді.
Азиялық даму банкі мен Қазақстан Республикасы арасында 1994 жылы
Халықаралық қарыздарды пайдалануды екінші деңгейдегі банктер де белсенді қолдануда.
Қазақстанның экономикалық мәселесінің артықшылығы- ол кең жер
Несиенің келесі түрі бұл- ауыл шаруашылығы несиесі.
Енді қазіргі жағдайда ауыл шаруашылығын дамытудың бір жолы- ол
Капитал көлемінің жетіспеуіне байланысты, ауылшаруашылық кәсіпорындарды өнім өндіруді өздігінен
Нарықтық экономикада өнім сапасын жоғрлату;
Жыл мезгіліне егіншілік, мал шаруашылығының табиғи климаттық факторлаға тәуелді
Сондықтан ауыл шаруашылығының осындай бағытына қарай банктер ипотекалық
Тұрақты өндірісі бар, төлем қабілеттілігі бар, қаржы- шаруашылық қызметінің
Бюджет және бюджеттік емес қорлардан ұзақ уақытқа созылып алынған
өз өндірген өнімін сатудағы түскен пайдадан несиелік қарызы
Осындай несие алушылар тобына несие беруде несие- кепілі
Сондықтан бұл несиені ұйымдастыру барысындағы бір проблема, ал келесі
несиені алған мерзіміне байланысты;
жоспарланған пайда табу көздерінің шықпай қалу нәтижесінің, яғни климаттық
салық салымының, бюджеттік мекемелер алдында өсіп кетуі;
тұрақты шығындардың түсетін пайдадан асып кетуі, диспропоцияның күшейуі;
нарық инфрақұрылымының тұрақсыздығы, демек ауыл шаруашылығы өнімінің нарықтық бәсекелестікке
жанар - жағар майдың және басқа қажет құрал
ауа- райы климатының күрт өзгеруінің салдарынан егістік
жер құнарлығының, жер сапасының төмен болуынан.
Осы жоғарыдағы жағдайды қарастыра отырып ауыл шаруаларының
Ойымды тұжырымдай келе, мынаны айтпақпыз: ауыл шаруашылығын жақсы деңгейде
Несиенің түрлері бұл белгілі бір түрдегі экономикалық қатынас ретінде
Түрдің формадан айырмашылығы – диалектика категориясы болып табылмайды, ол
Осыған байланысты несие түрлері төмендегідей жіктеледі:
мерзімдері бойынша:
қысқа мерзімді (1 жылға дейін);
орта мерзімді (1 жылдан 3-5 жылға дейін);
ұзақ мерзімді (3-5 жылдан жоғары);
несиелеу объектілері бойынша:
1. негізгі қорларға берілетін несие;
2. айналым қорларына берілетін несие;
несиелеу әдістері бойынша:
қалдық бойынша несиелеу;
айналым бойынша несиелеу.
Айналым бойынша сауда және жабдықтаушы-өткізуші ұйымдар несиеленеді, ал қалғандарына
Мысалы, тұтыну несиесінің түрлері тауарлы және ақшалай болуы мүмкін,
несиелеу объектісі бойынша: тауарлы және қаржылық несиелер;
экономикалық мазмұны бойынша:
сыртқы сауда операцияларымен байланысты коммерциялық және қаржылық – кез
несие субъектілері бойынша:
қысқа мерзімді, орта мерзімді, ұзақ мерзімді.
Шетелдік әдебиеттерде несиелердің келесі жіктеулері кездеседі .
Несиелердің категориялары:
а) Қарыз алушының типі бойынша: тұтыну, бөлшек / көтерме,
үкімет (жергілікті үкімет, штаттар, ұлттық) федералдық.
ә) Мақсаты бойынша: тұтыну (мысалы, тұтыну тауарлары, көліктер), айналым
б) Әрекет ету мерзімі бойынша: қысқы мерзімді (бір жылдан
в) Өтелу кестесі бойынша:
бірдей төлемдермен (мысалы, тұтыну несиесі үшін ай сайын).
кезеңді төлемдермен (тоқсан сайын, жарты жыл сайын,
жеңілдікті кезеңді немесе жеңілдіксіз кезеңді, модификациялан
ған несие – (шар(, яғни өтелуі кезінде бұрын жүргізілген
бір рет төлемді (қысқа, орта және ұзақ мерзімді несие
г) Қамтамасыз етілуі бойынша: қамтамасыз етілмеген, кепілмен қамтамасыз етілген
Қазақстанда несиелердің келесі түрлері дамыған.
1. Ұлттық банктің несиелері:
аукциондық – Ұлттық банктің ақша несие саясатының уақытша құралы
ломбардтық – Ұлттық банктің мемлекеттік бағалы қағаздарды кепілге ала
бюджеттік – Ұлттық банк Қазақстан Республикасы Қаржы министрлігіне қайтарымдылық
Ұлттық банктің республикалық бюджетті несиелеуі қысқарып және бұл 1998
2.Екінші деңгейдегі банктердің несиелері:
өз айналым қаражаттарының жеткіліксіздігін уақытша толық
тыруға;
күрделі жұмсалымдарды қаржыландыруға;
импорттық бойынша контрактілерді төлеу үшін берілетін импорт;
ипотекалық;
несиелік желі негізінде – қарыз алушының бірінші талап етуі
консорциялдық – несиелік, кепілдік немесе басқа да қандай да
тұтыну мақсаттарын;
банкаралық.
Банкаралық несиелердің негізгі көлемі ұйымдастырылған банкаралық нарықта аукциондық сату
3.Қарыз портфелін жіктеу және екінші деңгейдегі банктердің несиелік қызметінен
стандартты – қайтарылу мерзімі әлі жетпеген және сапасы күм
ән туғызбайтын несие;
стандартты емес – несиенің қайтарылуы 30 күнге кешіктірілу
мен байланысты тәуекелі аз және бір реттен артық емес
қанағаттанарлықсыз – ұзартылу мерзімі ұзартылған қарыз шо
тына жатқызылған күннен бастап 30 бен 60 күн аралығында
күдікті – қарыздың ұзартылған қарыздар шотына жатқызыл
ған күннен бастап ұзартылу мерзімі 60-күннен 90 күнге дейінгі
шығынды, күмәнсіз, сенімсіз – ұзартылу мерзімі 90 күннен
Пайыздар есептеу қарыздың ұзартылған қарыздар шотына жазылған күннен бастап
Банктердің қарыз портфелінің жіктелуі, оның сапасының жоғарлауы және несиелік
Алдын ала сұрақтың терминологиялық жағына тоқталамыз. (Функция( түсінігі ғылымда
Экономикалық теорияда функция деп құндық категориялар мәнінің көрінісі түсіндіріледі.
Несиенің функцияларын қарастыру үшін келесідей ғылыми амалдар орынды. Біріншіден,
Бұл функцияның жеке кредиторға немесе қарыз алушыға емес, жалпы
Мұнан басқа, функция несиенің барлық формалары мен түрлерінің ерекше
Несиенің теориясында оның келесі функциялары бөлініп шығарылады: қайта бөлу,
Кредитор мен қарыз алушы арасында несиелік қатынас айырбас процесінде
Қайта бөлу қандай белгілері бойынша жүретініне байланысты мынандай түрлерге
Егер несиелік қатынасқа кредитор мен қарыз алушы ретінде олардың
Егер кредитор бір шаруашылық субъектісін уақытша бос ақшалай қаражаттарын
Несие арқылы ресурстардың қайта бөлінуін әр түрлі деңгейде қарастыруға
Несиенің қайта бөлу функциясының төменде берілгендей ерекшеліктері бар:
Біріншіден, несиенің көмегімен тек материалдық игіліктердің, өндіріс құрал-жабдықтарының және
Екіншіден, несиенің қайта бөлу функциясы құнның жалпы қайта бөлінуін
Үшіншіден, қайта бөлу функциясының мәнділігі уақытша босаған құнды уақытша
Төртіншіден, несиенің көмегімен уақытша босаған құнның берілуі нарықтық экономикаға
Несиенің тағы бір функциясы ретінде нақты ақшалардың орнын несиелік
Нақты ақшаның орнын несиелік операциялар басуының келесідей алғы шарттары
Біріншіден, банктік жүйенің дамуын және төлем айналымын ұйымдастыруда оның
Екіншіден, экономикада төлем міндеттемесі немесе талабы бар төлем құжаттарының
Үшіншіден, орталық банктың несиелік ақшалардың эмиссиялауы.
2 ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНДАҒЫ НЕСИЕ ҚЫЗМЕТІН БАҒАЛАУ МЕН ТАЛДАУ
2.1 Қазақстан Республикасында берілетін жеке және заңды тұлғалардың несиелердің
Осы қызметтердің басты ерекшелігі ол назар аударылатын даму процесінде
Несиеге берілген төлемді өтеу бұл ең кең тараған тұтыну
Клиенттерге осы несиенің артықшылығы қарыз алудың қарапайымдылығы мен жылдамдығы
Қарыз алушының өтінішімен тұтыну несиесіне рәсімдеу басталады. Тұтыну несиесіне
қарыз алушының несиені өтеу қабілеттілігі мен төлем қабілеттілігін
несиелік келісім-шарт жасау;
қарызды қамтамасыз етуге келісім-шарт жасау.
Жеке қарыз алушының несиені өтеу қабілеттілігін талдау дегеніміз жеке
Төлем қабілеттілігін талдаған кезде банк керекті деректерді сұрауы мүмкін,
Потенциалды қарыз алушының несиелік өтеу қабілеттілігін талдағанда оны екі
Эксперттік талдау негізінде әдістерді пайдалана отырып, банктер жалпы экономикалық
Балдық жүйені қолдану эксперттік бағалауды қолдануға қарағанда бұл объективтік
Қарыз алушының несиені өтеу қабілеттілігінің балдық жүйесінің жеткілікті дәрежесін
жасы: 20 жылдан жоғары жыл сайын 0,01 балл (максимум
белгілі бір тұру тәртібі: жыл сайын тұрған сайын 0,042
мамандығы: мамандығына тәуекелдің төмен болуы 0,55 балл, жоғары болуы
жұмыспен қамтылу: берліген кәсіпорында жыл сайын жұмыс істеу 0,059
қаржылық көрсеткіштер: 0,45 балл банктік шоттардың қолда барына, 0,35
Төлем қабілеттілігін талдау деп, қарыздық міндеттемелерді қарыз алушының тұтыну
Қарзы алушы банкке тұтыныу судасын өтінген өтінішімен бірге банк
Қарыз алушының тұтыну ссудасын өтеудің басты көзі оның айлық
А. айлық табыс: жұмыс ақысынан салықты ұстап қалу, балалар
Б. Айлық шығын: ағымдағы шығындар, сақтандыру салымдары, бұрын берілген
Жайғастырылған табыс = А – Б. Қарыз алушының айлық
Арнайы коэффициенттерді банк тұтыну ссудасының барабар несие тәуекелділігінің мөлшерін
к1 = қарызды өтеудің төлемінің минималды мөлшері / қарыз
к2 = берешектің максималды жіберілген мөлшері / қарыз
Осы коэффициентерді пайдалана отырып банк мына жағдайды бағалайды: анкета
Жақсы көрсеткіштер шыққанда, банк тұтыну қарызының келісім-шарты негізінде өңдеуге
сомасы;
мерзімі;
өтеу реті;
сыйақы ставкасы;
басқа шарттар.
Тұтыну несиесін рәсімдегенде оның құнына назар аударылады, оған сыйақы
D = (S + M) x K + R
D – қарыз бойынша кіріс
S – банк ресурстарымен тартылған нақты құн
M – банк маржасы
K – тұтыну несиесінің сомасы
R – қарызды өтеудегі және берудегі тікелей және жанама
Мысал ретінде: банк ресурстарының валюталық тартуының нақты құны жылына
D = (8,5% + 6%) x 5000$ + 100$
Ссуда бойынша базалық сыйақы ставкасын былай анықтауға болады:
С= (D*365)*100/(k**n)=(825*365)/(500*365)*100=16,5%
n –тұтыну ссудасының күн бойынша мерзімі.
Базалық ставка операциялық мағынада есептелмейді, ол таза кезінде тұтыну
Қазақстан халық банкінің жеке тұлғаларға пластикалық карточка бойынша қарыз
Үй заттарын алуға (жеке тұлғаларға);
Емделуге (медициналық қызмет);
Оқу орындарында бала оқыту үшін және т.б.
Несие негізінен 23 жастан жоғары азаматтарға келісім-шарт бойын
ша тағайындалған қайтару мерзіміне беріледі. Несиені беру кезінде белгілі
Несиені тұтыну мақсатына бергенде максималды мерзімі мысалы
18 айдан жоғары болмауы керек, ал минималды мерзімі 3
Объектіні және субъектіні позитивтік бағалау, несиемен қамтамасыз етудің сапасы,
Барлық жағдайда қарыздық шот дебеттеліп белгілі клиенттің есеп айырысу
Көлемі бойынша несие беру де үш вариантқа бөлінеді:
Қарыз толық сомасында оның біртіндеп шығындалуы іске асырылатын есеп
Несиенің толық көлемін алу құқығын клиент қосымша ақшалай ресурстардың
Клиент несиелік келісімде бұрын белгіленген несие көлемін алудан бас
Экономикалық тұрғыдан несие бағытының бірінші варианты клиент үшін екіншісімен
Басқа тең шарттарында клиенттің несие алудан бас тартуы банктің
Несиенің толық мөлшері клиенттің билігіне түсуі әртүрлі жағдайларға байланысты.
Әрекет мерзіміне қарай: шығарылатын және ішкі жылдық лимиттер. Шығарылатын
Несиенің көлемінің өзгеруі деңгейіне байланысты, қарыз алушы көбеюші және
Қатты лимит қарыз алудағы максимал құқығын жазады, банктің бұйрығынсыз
Еркін лимит болып саналады, егер клиент белгілі бір сома
Әртүрлі лимиттік несиелеу клиенттің банктік ссуда алу құқығының несиелік
Клиентке берілген несие шамасы, өтінішіне бір жағынан клиенттің өзіне
қарыз алушының айналым төлеміндегіі мөлшердің үзілісі;
тауарлы-материалдық құндылықтардың нақты жинағының несие айналысына түсуі және олардың
маржа деңгейі;
тәуекелдің деңгейі және банктің клиентке сенуі;
банкте белгілі бір көлемде бар болуы және т.б.
Несиенің берілу және өтелуінің белгіленген моделі болмайды. Тәжірибе ссудаларды
Несиелік келісім негізінде эпизодтық өтеу;
Жеке қаражаттар фактілі жиналу мөлшерінде өтеу және қарыз алушының
Алдын-ала белгіленген сомалар негізінде жүйелі өтеу (жоспарлы төлемде);
Қарыздық берешекті азайтуға есеп айырысуды қолданбай түсімді есепке
Несиені өтеудің мерзімін өзгерту;
Мерзімі өткен берешекті (мерзімі өткен несие( шотына аудару.
Мерзімі өткен берешектердің банктің резерв шотына т.б. есептен шығаруы.
Несиенің эпизодтық өтеуі көбінесе несиенің шарты негізінде өтімділік қалдық
Банктің қорының шотына берешектерді мерзім қысқартуды есептен шығару мына
Несиені толығымен өтеу;
Несиені бөлшектеп өтеу.
Жиірек өтеу:
Бір реттік несиелік өтеу;
Бірнеше реттік несие өтеу.
Уақыт бойынша өтеуді жүзеге асыру:
Жүйелік несие өтеу;
Эпизодтық несие өтеу.
Мерзімдік өтеу бойынша:
Жедел несие өтеу;
Мерзімді ұзарту несиесін өтеу;
Мерзімді қысқарту несиесін өтеу;
Ұзақ мерзімді несиені өтеу.
Несиені өтеуді рәсімдеу құжат түрінде және құжатсыз жүргізіледі.
Соңғы жылдары макроэкономикалық шарттардың жақсаруы және қаржы нарығының тұрақты
Сонымен қатар, Қазақстанда несие берудің қарқынды дамуынайқындайтын факторларға мыналарды
несиеге өмір сүруден қорықпайтын тұрғындар саны артып келеді;
банктердің сыйақы ставкаларының төмендеу үрдісі байқалады;
банктер несие берудің жаңа түрлерін көбейту жөнінде өздерінің қызметін
экономикалық өсудің жоғары қарқыны үнемі ақша қаражаттарының жетіспеуінен байқатады.
Осы жағдайларда банктер берілетін жаңа несиелердің спектрін әжептәуір кеңейтті
Соңғы 3 жылда банктердің экономикаға беретін несиелердің көлемі 4.4
Қазіргі кезде банктердің барлық активтерінің 60%-ға жуы5ы эеономиканы несиелеуге
Бүгінгі таңда Қазақстандағы несие нарығы мынадай үрдістермен сипатталады. Несие
Сонымен қатар қысқа мерзімді несиелермен салыстырғанда орта және ұзақ
Қарызшылардың сипаты бойынша несие құрылымына келсек, несиелік қызмет көрстеу
Сөйтіп, мысалы, азаматтардың тұтыну мақсаттарына берілген несие үлесін атай
Тұтыну несиесі де маңызды әлеуметтік роль атқарады,
Кесте 1.
Азаматтардың тұтыну мақсаттарына берілетін несиелердің өсу динамикасы
Көрсеткіштер 2000 жыл 2001 жыл 2002 жыл 2003 жыл
Барлық несиелер:
оның ішінде 271403 481475 656913 721087
Азаматтардың тұтыну мақсаттарына 6598 15251 31475 37690
Тұтыну мақсатына берілген несие үлесінің жалпы көлемі, % 2,4
Банктердің экономика салаларын несиелендірудің қалыптасқан артықшылықты жақтарына қатысты өнеркәсіпке,
Дегенмен, қазір банктер беретін несиенің басым көпшілігін сауда операцияларын
Кесте 2 Банк несиелерінің экономика салалары бойынша үлес салмағы,
Экономика салалары 2000
жыл 2001
жыл 2002
жыл 2003
жыл
Өнеркәсіп 30.5 33.9 34.3 33.2
Ауыл шаруашылығы 9.4 10.3 11.4 11.3
Құрылыс 4.3 4.7 6.4 6.6
Көлік 5.4 4.3 3.0 2.4
Байланыс 2.1 2.4 1.9 1.5
Сауда 33.9 31.1 29.4 29.4
Басқалары 14.4 13.3 13.6 15.6
Барлығы 100 100 100 100
Нарықтық экононмикаға өту жағдайында бүкіл әлемдегі сияқты шағын бизнесті
Кесте 3. Банктердің шағын кәсіпкерлікке берген несиелері, млрд. Теңге
Көрсеткіштер 2000
жыл 2001
жыл 2002
жыл 2003
жыл
Барлық несиелер: 74.2 122.0 146.5 156.4
Ұлттық валютада 40.7 46.7 55.5 71.8
Шетел валютасында 33.5 75.3 91.1 84.6
Қысқа мерзімді 40.2 60.2 63.1 63.3
Орта және ұзақ мерзімді 34.1 61.8 83.5 93.1
Кестеде көрініп тұрғандай, шағын кәсіпкерлікке берілген несиелерді валюталар бойынша
Бүгінгі күні банк қарыз алушыларының негізгі бөлігі- сыннан өткен
Кесте 4.
Банктердің несие портфелінің жиынтық сапасын сипаттайтын көрсеткіштердің өзгерісі, %
Жіктелетін несие портфелінің
Үлесі 2000
жыл 2001
жыл 2002
жыл 2003
жыл 2004ж
қаңтар
Стандартты 55.3 76.8 69.1 71.3 68.9
Күмәнді 39.2 21.2 28.6 26.7 29.4
Үмітсіз 5.5 2.0 2.3 2.0 1.7
Барлығы 100 100 100 100 100
Экономиканың тұрақты дамуы, қаржы нарығының тұрақтана өсуі, инфляция қарқының
Сонымен, соңғы жылдардағы үрдіс Қазақстанның несие нарығы тұрақты даму
Бірінші деңгейде негізінен ірі және орташа клиенттерге қызмет
Екінші деңгейде шамалы клиенттерге қызмет көрсететін банк операцияларының
Үшінші деңгейде негізінен шағын, ұсақ клиенттермен жұмыс істейтін,
Сондай- ақ ипотекалық несие және тұрғын үй құрылысына арналған
2.2 Кіші және орта бизнесті дамытуға берілетін несиелерді бағалау
Кіші кәсіпорындардың өз жұмыстарын кеңейту және де айналым қаражаттарын
Несие алудағы қиыншылықтар
Несие ресурстарын берудегі шарттар Құрылымның артта қалуы
-кепілдікке қамтамасыз ету мәселесі;
-жоғары қарыз пайызы;
-несие ресурстарын игерудегі қысқа мерзім;
-несиелендірудегі жеңілдік кезеңінің жоқтығы.
- банк жүйесіне құжат дайындаудағы кәсіпкерлердің білімі мен тәжірибе
сінің жетіспеушілігі;
-ақпараттық-консалтингтік қызмет көрсетудегі жетіспеушіліктер;
-кіші кәсіпкерлікпен айналысатын жеке тұлға
лардың Қазақстанда кәсіпкерлікті дамытуға бағытталған шетелдік және отандық несие
лендіру бағдарламалары туралы ақпарат
тың жоқтығы.
Үлгіде көріп отырғандай, жоғарыда көрсетілген мәселелер екі негізгі топқа
Несие рәсімдеу кезінде болып тұратын мәселелер – макромәселелер тобына
Жоғарыда көрсетілген көрсеткіштерде, қазіргі деңгейге қарағанда өте төмен болған,
Қазіргі кезде берілген экономикалық сектор нақты траекториялық дамуға шықпағаны
Екінші топтағы мәселелер микродеңгейде көрсетілгендей мінез танытады, сонымен қатар
2002 жылғы кіші және орташа іскерлік Орталығының зерттеулерінің көрсеткіші
Банк қызметкерлерінің айтуынша, кәсіпкерлер несие рәсімдеу кезінде қызмет көрсетуіменен
Кіші және орташа базистің арнайы тексеруі 2000 жылдың ІІІ-тоқсан
ында Алматы қаласындағы кіші кәсіпкерлік субъектісінің кейбір формасын айқындады.
Негізгі зерттеулердің мақсаты кәсіпкерлердің іске асқан рәсімдеріндегі несиелік ресустарының
Аз көлемдегі респонденттермен салыстырғанда зерттелген мониторингтегі несие беру рәсімі
Несие дайындау рәсімінде мынандай құжаттар дайындайтын топтама ұсынады: жалпы
Кәсіпкерлер несие алудағы қиыншылықтарды шешуде түрлі субъектілерге көмекке жүгінеді.
Болмыс құбылыстың жалпы қасиетінің көп үлесі (38%) (басқа субъектілерге(
Көрсетілген категорияға кіретін тұлғалармен осы істермен айналысатындардың құжаттарды жасаумен
Кәсіпкерлердің басқа субъектілерге қарағанда, несие алу кезінде құжат дайындау
Банктер несие беруде, көп мөлшерде қарызға ақша беруде кәсіпкерлерге
Енді кәсіпкерлердің құжатты құраудағы қиыншылықтарын бөлек түрде көрсетеміз. Оның
Бұл 2001 жылдың орта кезеңінен бастап, банктер несие беру
Несие беру рәсімі былай көрсетіледі:
кәсіпорындар 12 айдың ішінде банкке қаржылай есеп берулері керек;
компания қызметкерлерінің соңғы 6 айда алған тұрақты пайдасы.
Егер кәсіпкер салық инспекциясына (көрсеткен) өткізген құжаттарын банкке де
Сондықтан, кәсіпкер банкке арнайы, қағаз ақшалай құжаттар топтамасын дайындайды,
Мысалы: Тігін тігу, киім тігетін жөндеу компаниясының басшысы коммерциялық
Мемлекеттік органдардың шешімі мен қорытындысы келесідей. Болған тексерістен кейінгі,
экологиялық немесе табиғи ресурс Министрлігінің жергілікті басшылары;
санитарлық- эпидемиялық қызметі;
мемлекеттік архитектуралық-құрылыстың бақылау қызмет басшылары;
стандарттық-сертификат беру органдары;
өрт сөндіру қызметі;
кеден қызметтері және т.б.
Негізгі экспертизадан өту рәсімі, төрешілдікті санамағанда 6 ай мерзімде
Респонденттердің көбісі (72,9% жауабы) іске асыру жобаға мемле
кеттік органдардан рұқсат алудың толық түрінің бірі – басқа
дың заңсыз түрде алады. Олардың ойынша бақылау инстанцияларымен банктер
Енді бизнес-жоспарға келетін болсақ осы уақытқа дейін кәсіпкерлер несие
Қазіргі кезде бизнес-жоспарды құрудағы көрсетілетін қызмет ұйымдары да жоқ
Кепілдік беру құжаттары ол кәсіпкерлердің біреуінің өзі өте қиын
Жалпы түрде алынған талаптарға сүйене отырып, кепілдікке кәсіпорынға арналған
Банктер несие беруде кепілдікке берілген мүліктің бағасын талап етеді
Сұранған респонденттердің 27,3% банкке әкелінген құқықты ұстанушы құжатты кепілдікке
Құжаттарды дайындаудағы кәсіпкерлердің қызметін қажет етуі ол мониторингтік тексерістерде,
Казкоммецбанк КҒМ жүйесі.
Несие беру мақсаты: Несие шағын және орта кәсіпорындарға бастапқы
пайыздың ұтыс мөлшері –12% (1 жылда);
ең төмен несие сомасы – 10000 ДМ;
ең жоғарғы несие сомасы – 1,5 млн.ДМ;
жеңілдік несие беру мүмкіншілігі – 6 айдан 1 жылға
кепілдік ретінде қозғалмайтын мүлік пен көлік түрлері жатады. Бағаланған
Несие алу үшін төмендегі құжаттар берілуі тиіс:
мекемелік құжаттар;
несиеге заңды ұстану құжаттары;
бизнес – жоспар;
қызметкерлері жайлы ақпарат;
қаржы құжаттары;
қолданыстағы келісім-шарт.
Бірінші кезеңде жоба Казкоммерцбанктің несие комитетінде бағаланады, дұрыс шешілген
Казкоммерцбанк ЕҚҚДБ жүйесі.
Несие беру мақсаты: Несие шағын және орта кәсіпорындарға бастапқы
пайыздың ұтыс мөлшері –16-20% жобаның нақты тәуелділігіне байланысты;
ең төмен несие сомасы – 500 USD;
ең жоғарғы несие сомасы – 200 мың USD;
жеңілдік несие беру мүмкіншілігі – 3 айға дейін;
кепілдік ретінде қозғалмайтын мүлік пен көлік түрлері жатады. Бағаланған
Несие алу үшін төмендегі құжаттар берілуі тиіс:
мекемелік құжаттар;
несиеге заңды ұстану құжаттары;
бизнес – жоспар;
қызметкерлері жайлы ақпарат;
қаржы құжаттары;
қолданыстағы келісім-шарт.
Несие рәсімдеу уақыты шамамен 1 айды құрайды. Несие беру
Темірбанк ЕҚҚДБ
Несие беру мақсаты: Несие шағын және орта кәсіпорындарға бастапқы
пайыздың ұтыс мөлшері – 18-25% жобаның нақты тәуелділігіне байланысты;
ең төмен несие сомасы – 1 мың USD;
ең жоғарғы несие сомасы – 200 мың USD;
несие беру мерзмі – 3 жылға дейін;
жеңілдік несие беру мүмкіншілігі – 3 айға дейін
кепілдік ретінде қозғалмайтын мүлік пен көлік түрлері жатады. Бағаланған
Несие алу үшін төмендегі құжаттар берілуі тиіс:
мекемелік құжаттар;
несиеге заңды ұстану құжаттары;
қаржы құжаттары;
Несие беру шешімін банктің несие комитетінің отырысында қарастырады.
MERCY CORPC (жанашырлық корпусы бөлігі)
Несие беру мақсаты: Несие шағын және орта кәсіпорындарға бастапқы
пайыздың ұтыс мөлшері – 1,017-23% айына. Жобаның нақты тәуелділігіне
ең төмен несие сомасы – 1 мың USD;
ең жоғарғы несиенің бірінші сомасы – 30 мың USD;
несие беру мерзмі – 1 жыл;
Кәсіпкерлердің жұмысы одан әрі жағдайы жақсара бастаса, ол жаңа
Несие рәсімдеу уақыты шамамен 1 айды құрайды. Несие беру
– кепілдік ретінде қозғалмайтын мүлік жатады. Бағаланған кепілдік құны
Несие алу үшін төмендегі құжаттар берілуі тиіс:
мекемелік құжаттар;
несиеге заңды ұстану құжаттары;
қаржы құжаттары;
Несие беру шешімін несие комитеті отырысында қарастырылады.
2.2 Шағын және орта бизнесті дамытуға берілетін несиелер
Бүгінгі таңда бизнестің жасалуында және дамуында үлкен қиындықтар көбінесе
барлық тіркелген шағын өнеркәсіптің ішінде 50% жұмыс істемейді;
республика көлеміндегі шағын өнеркәсіп орынды әрқилы дамыған – көбі
экономика тарау бөлімдерінде үлкен үйлеспеушілік бар: шағын кәсіпорын көбіне
Сондықтан шағын кәсіпорынның дамуына көмектесу жүйесінде (консалтинг, оқыту және
А.Үмбетовтың жұмысына сүйенсек, ол кезінде кіші бизнесті қолдаған. Бұл
Оның ішінде, Үмбетовтың ойынша, несиелендіру жүйесін қосымша қаржыландыру мен
Сірә, бұл осы проблемаларды шешуге ұсынылатын жалғыз тиімді жұмыс
Қарағанды облысының шағын кәсіпорындарын қолдау басқармасының жетекшісі А.Тоқсанованың зерттеулерін
Соның ішінде, автор басқарудың эффективтік нәтижесіне жету үшін шағын
өндірісті мемлекеттік басқару деңгейі, басшысы ретінде шағын өндірісті қолдау
аймақтық өндірісті басқару деңгейі (Солтүстік Қазақстан, Шығыс Қазақстан; Батыс
Жергілікті басқару деңгейі, облыстық (қалалық) шағын бизнесінің даму орталықтары
Жеке фирма деңгейі, жеке кәсіпкер және оның командасы түрінде.
Қарызгердің сыйақы элементі арқылы несиелендіруде серіктестіктің бабын табу
Қарызгер несиелендіру жағдайын анықтауға қатысады – баға, көлем, несиенің
Бөлшек несиелендіру
Жағымды (дамытылған) несиелендіру
Несиені қайтарудағы несиенің жауаптылығының бірдейлігі
Бастапқыдағы базалық став
каныңтым жоғ
арылығы мен екінші деңгейлі несиенің төменділігі
Алғашқыда қыс
қа мерзімді және кіші мөлшерлі не
сие қарыз алушы
да жақсы атақ пайда болуына қарай несиелен
діру шарттары жақсы жаққа өзгереді.
Барлық топпен байланысты, жауапкершілігі де ортақ қарыз алу
шылар тобына несие
Кесте 6. Шығынның төмендеуін қамтамасыз етуінің және шығын кәсіпорындарда
Біздің алға жетілдіріп отырған несие заңында шағын бизнеске прогрестік
Әдетте, егер несие тәуекелділігінен құтылу мүмкін болмаса, оларды бөледі
Өкінішке орай, Қазақстанның банктік бөлімдерінде 34.1 млрд. теңгемен төленетін
құрамы жағынан біркелкі емес және орналасуы біртекті емес
қаржылық мүмкіндіктері мен несиелендіруде шағын және ірі банктердің қызмет
шағын және әсіресе келесі банктердің қаржы тарту жинау көздеріне
Бірақ ескерте кететініміз, көрсетіліп отырған банктік секторлардың ерекшеліктерінде, шағын
банкте (көп( ақшаның жоқтығынан несиелердің қысқа мерзімді болуы, шағын
шағын кәсіпорын үлкен қалаларда дамыған, өйткені коммерциялық банктер жинақталған.
Шағын бизнесті қаржылай қолдау перспективалары және несиелендіру жүйесіндегі альтернативалар
Қазіргі несиелендіру жүйесінің шегінде тақау арада шағын бизнеске банктар
кәсіпорындар мен ұйымдар, негізгі массасы – банкроттар былтырғы жылдың
ақшаның негізгі төлем төлеу, айналым және қаржы сақтау қызметтері
Банктердің ресурстық базалары қатты тарылған (қолдағы аййналымдағы ақшаның үлес
Негізінде қысқа ақшаларға ие болып отырып, олар ұзақ уақыттың
Негізінде, несиелендіру үлгісін тәуекелді бөліп қолдануға болатын еді –
Сонымен қатар тәуекелді бөлудегі пропорцияны айқындап алу өте маңызды:
Тәуекелді дұрыс бағалау өте қиын, сондықтан статистикалық есеп мәліметтерін
комиссия мөлшері провизия және бюджеттің шамаланған 9 % шығынын
несиелендіру шарттары банктерді қызықтыра білу керек, өйткені олардың бірігіп
Шағын кәсіпорын субъектыларының ұзақ мерзімді қаржыландыру жобаларының кестелері. Мемлекеттік
Айта кетейік, жаңа бастап келе жатқан кәсіпкерлерге артық көрінетін
Шағын кәсіпкерге лизингтік несиелендіру пайдалы, өйткені өзінің шектелген капиталында
қосымша құн салығын салудан, лизингтік табыс қызметінен және кеден
лизингтік төлемдерді шығынға жатқызу және табысқа салынатын салық көлемінің
лизингтік операцияларды несиелендіруде проценттік табыс салық салудан босату.
Ипотекалық несиелендіру – негізгі және айналымдағы қаражаттарды қаржыландырудың ыңғайлы
Франчайзинг – бизнесті ұйымдастыру тәсілі ретінде, ол кәсіпорындық тәуекелді
ЕҚҚДБ шағын кәсіпорынға арналған несиелері
ЕҚҚДБ шағын кәсіпорынға несиелік саласында жұмыс істегеніне жарты жыл
Өздеріңізге белгілі, бұл ЕҚҚДБ-ның программасында қор және Қазақстан Республикасының
Бағдарлама Алматы мен Астанада басталды, онан кейін Қарағанды, Шымкент;
Казкоммерцбанк программаның басшысы болып табылады. Барлық 5 облыста өзінің
Центркредитбанк та белсене несиелендіруде, ЕҚҚДБ-ның несиелендіру портфелінде оның үлесі
Республика облыстарында несиелердің таратылуы шағын бизнестің дамуын жанама қамтып
Астанада басқа қалаларға қарағанда несие беру төмен көрсеткіш көрсеткен,
Шағын өнеркәсіп негізгі капиталға үлкен қаражат салуды керек етпейді
Сомаларды, несие мерзімдерін және олардың тағайындалуын салыстыра отырып, Қарағандыдағы
Барлығы программа бойынша 1,77 млн. АҚШ долары сомасында 39
Қарыз жинаушылардың заңдық статусы көрнекті, әсіресе Алматыда және Шымкентте.
Қарағанды облысында шағын және орта бизнестің 11 зерттелген субъектілерінен
Кестеде берілген мәліметтерге сәйкес ЖШС (Восход( несиелері максималды дәрежеде
Несиенің ұзақ мерзімді сипатымен түсіндірілетін өндірілген өнімнің өзіндік құнында
Кесте 7.
Қарағанды облысындағы шағын және орташа бизнестің жекелеген субъектілерін несиелендіру
Көрсет-кіштер қысқа мер-зімді несие (кезеңнің со-ңына мың.тг) ұзақ мер-зімді
ЖШС (В о с х о д(
2001 – 8702 63,0 1300 –
2000 – 8702 64,9 1320 4,4
1999 – 5331 85,7 94 0,7
ЖШС (А й з а(
2001 5574 19741 22,0 5863 8,4
2000 – 35293 35,2 5875 13,3
ЖШС (Т а р( компаниясы
2001 12454 – 35,2 – –
2000 15911 – 57,7 2261 6,3
1999 2117 – 16,1 1321 0,2
1998 6500 – 27,3 – –
Шағын кәсіпкерлік субъектілерінің жылдық есеп беру белгілері бойынша құрастырылған.
Банктердің шағын кәсіпорындарға несиелердің басым бөлігінің, яғни кәсіпкер қызметін
Банктердің шағын кәсіпорындарға несиелердің төмен көлемі (ШОБ)–ны несиелеудің жоғары
Талқыланып отырған кезең ішінде мерзімі өтелген қарыздың көлемі нақты
Біздің ойымызша жоғары тәуекел мәселесін шешпесе де, ең болмаса
Банктердің шағын кәсіпкерліктің субъектілерін несиелеу операциялары белгілі спецификамен сипатталады.
Біріншіден, Қазақстандық шағын бизнес қайта бөлу қатынасының ұшында өскенін
Біздің болжамымыз бойынша шағын бизнестің негізгі капиталға деген меншікті
Банктердің экономиканы несиелендірілуі
Банктердің ресурстық базасының өсе түсуіне байланысты олардың дәстүрлі қызмет
Орташа және ұзақ мерзімді кредиттердің өсу қарқыны қысқа мерзімді
Макроэкономикалық жағдайдың жақсаруы инфляция қарқынының төмендеуі теңгенің айырбас бағамының
Тоқсан ішінде банктер шағын кәсіпкерлік субъектілеріне 70,4 млрд теңге
2002 жылы банктердің экономикадағы несиелердің жалпы көлемі 34.6%-ға 659.3млрд.
2.3. Шет елдердегі несиелендіру тәртібі
Ресей Федерациясының коммерциялық банктерінде несиелендіру процесіне (несие процесі) банк
Несиелік-есеп айырысу және кассалық операциялар жүргізу құқы, Ресей Орталық
Клиенттерге несие шоттарын ашу төмендегі құжаттар тапсырылғанда жүзеге асырылады:
өтініш (негізгі);
коммерциялық қызметтің жарғысы (көшірме);
құрылтай шарты (көшірме);
коммерциялық қызметке берілген лицензия немесе рұқсат (көшірме);
салық комитетінде тіркелген жөнінде белгі соғылған бухалтерлік баланс (көшірме);
ақша операциялары жүргізетін лауазымды тұлғалардың қолдарының түрі көрсетілген карточка
екінші тұлғаға, коммерциялық ниет жөнінде келісім жүргізуге және қол
Барлық негізгі құжаттарды лауазымды тұлғалар, ал көшірмелерді нотариалдық органдар
Клиенттің үлкен көлемде қарыз алу қажеттілігі туған жағдайда басқа
Бағдарламаны несиелендіруді, қабылданған стандарттық құжаттар негізінде, бас қарыз алушы
Болжанатын мерзімге қажетті несиенің көлемі мен мерзімін анықтау үшін
Несиенің сипаттамасынан басқа өтініште коммерциялық қызмет туралы және банк
Несиелік өтініш негізінде банктер өзінің қызметінің аумағындағы бағдарламалардың жиыны
Тәжірибе көрсеткендей, көптеген банктер басты мақсаты несие счеттарын ашып,
Қазіргі коммерциялық банктерде қолданылатын несиелік өтініштер келесі бөлімдерден тұрады.
1 бөлім. Толық аты, заңды мекен-жайы мен банктегі шоттарының
2 бөлім. Несиелендіру объектісі, сомасы, мерзімі, мақсаты қамтамасыз етілуі
3 бөлім. Бас құрылтайшысы, ақша қаражатының жеке иелері, сақтандыру
4 бөлім. Қарыздар бойынша берешектің мерзімінен асқан күндері және
Қазіргі жағдайда көптеген кәсіпорындар тауар нарығында тұрақты жағдайда иеленбейді
Несиелік өтініш бергенде коммерциялық банктер нарықтық шаруашылық механизмін несиелік
Банк қарызын беру тәжірибесі. Ресей еліндегі коммерциялық банктердің көптеген
Қалыптасқан тәжірибеге сәйкес әр ссуданы беру, несиенің мақсатын, көлемі
Құжаттар пакетіне мыналар кіреді: өтініш, несиелік шарт, қарыздырды қайтару
Кәсіпорын капиталы айналымында банк қарыздырын тиімді пайдалану-несие беру (несиелендіру)
Өндірісте ссудалардың тиімділігі технологиялық процестердің материалдық-техникалық базасына, шикізаттардың сапасы
Қарыздарда тауар айналымының тиімді мөлшері ұлттық шаруашылық құрылымы есебінен
Капитал айналымының жақсы аяқталуы және қажетті ақша түсімі мен
Қант өндіру кәсіпорындарын несиелеу кезінде құм шекер және рафинад
Қызылша қорларын несиелеу дайындау мөлшеріне байданысты құрылады. Қызылшаға несие
Сонымен қатар, банктік несиелер көмекші материалдардың қалдықтарына, жанар майға,
Ауыл шаруашылық өнідірістер мен фермерлік шаруашылықты несиелеу.
Бұл саладағы кәсіпорындар көп салалы шаруашылық болғандықтан көкөніс, картоп,
Өсімдік шаруашылығында өндіріс шығындары өседі, бірақ ол дайын өнім
Мал шаруашылығында үлкен капиталдың салымдар мал сатып алумен, оны
Сонымен бірге өсімдік өсіруде стандарттық норма рентабелділігін ескеру керек.
ҚОРЫТЫНДЫ
Несиенің нарықтық экономикадағы мәні мен мазмұнын, оның формалары мен
Несиенің қажеттілігі ұдайы өндіріс процесі фазаларының бірлігі мен өзара
Құнының тауарлай және ақшалай формасына сәйкес несиенің екі негізгі
Несиенің түрлері бұл белгілі бір түрдегі экономикалық қатынас ретіндегі
Төлем қабілеттілігін талдау деп қарыздық міндеттемелерді қарыз алушының тұтыну
Несие жүйесі кең мағынада – бұл несиелік қатынастар, несие
Банктік ұйымды қызықтыру үшін және бизнестік құрылымға деген өндіріс
банктің негізгі несиелік қызметі болып несиелік саясат саналады;
несие жоспарланған салада ғана беріледі;
несие беру банк ресурстарына ғана тәуелді емес, сонымен бірге
кленттің мүмкіндіктеріне тәуелді;
несиелеу жүйесі несиелеу қағидаларына негізделеді (қайтару,
төлеу және қамтамасыз ету);
несие қабілеттілігі нақты дұрыс нәтиже береді;
бүгінгі таңда клиенттердің мүмкіншілігі ол несиені кепілдікке алу
Осы дипломдық жұмыс қарастыра келе менің ұсынысым келесідей:
1.жеке заңды тұлғаларға несие берген кезде банктер пайыздық мөлшерін
2.заңды және жеке тұлғаларға берілетін ипотекалық несиені дамытуға көңіл,
3.еліміздің несиенің даму заңдылықтарын халықаралық стандарттарға сәйкестердіру
4.кәсіби коммерциялық банктерге мемлекет тарапынан ауыл шаруашылығына белгілі бір
5.мемлекет тарапынан өз қаржылық деңгейімен нық тұра алмайтын ауыл
Қазіргі жағдай несиенің маңызы қай сала үшін болмасын өте
Осы дипломдық жұмыстың несиенің тиімділігі, қажеттілігі, төлем қабілеттілігі мен
ҚОЛДАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ:
(ҚР Ұлттық банк туралы( Заңы 1995 ж. 30 наурызынан
ҚР (Қазақстанның даму банкі туралы( Заңы 2001 ж. 25
ҚР-ның (Ашық акционерлік қоғам халықтық банктің борыштық қарыз есебінің
Алимбаев А.А. Банктік және өнеркәсіптік капиталдың шоғырлануы: Қазақстанда қазіргі
Давлетова М.Т. Кредитная деятельность банков в Казахстане: учебное пособие.
Жуков Е.Ф., Максимова Л.М., Печникова А.В. и др. Деньги.
Көшенова Б.А. Ақша. Несие. Банктер. Валюта қатынастары: Оқу құралы.
Лаврушин О.И., Мамонов И.Д., Валенцева Н.И. и др. Банковское
Мақыш С.Б. Қазіргі неиселік механизм және оларды жетілдіру жолдары:
Орманбаев А.Х., Өмірбаев С.М., КЕсенгелдин С.М. Ақша. Қаржы және
Поляка Г.Б. Финансы. Денежное обращение. Кредит: учебник для вузов.
Сейтқасымов Ғ.С. Ақша. Несие. Банк. –Алматы. Экономика. 2001ж.
Самсонова Н.Ф. Финансы, денежноре обращение и кредит: учебник. –М:
Бекболатұлы Ж. Қаржы-несие мекемелерінің тиімділігін арттыру факторлары // Қаржы-қаражат
Дауранов И., Шмикина А., Рудецких А. Малый бизнес: проблемы
Голом М., Гурко А., Смиренко Е. Развивать новые виды
Зиябеков Б. Кредитное бюро–инструмент выявления рисков // Банки Казахстана
Коробейников М. Роль кредитования АПК в период становления рыночных
Лисак Б. Анализ кредитоспособности и платежеспособности заемщика банка при
Смагулова Ш.А., Буханцева О.В. Малый бизнес и практика его
Смагулова Ш.А. Макроэкономика. –Алматы 1997.
Умбетов А. Кредитование малого бизнесам банки // Альпари 1999.
Утеулин Е, Кенжеханов М. Система кредитования в банках //
Шишаева А.В. Зачем нужен кредит и банки в рыночной
Экономикалық шолу. Қазақстан Ұлттық Банкі. 2001 N1.,21-25.
Статический бюллетень. Н.Б. 2000-2002 г.
Банки Казахстана №5, бет 23-29
Банки Казахстана №9, бет13-17
Қазақстанның Ұлттық банкінің хабаршысы №2003, №6
Қазақстанның Ұлттық банкінің хабаршысы №2003, №8
К.Маркс., Ф.Энгельс. Шығ.жинағы., том 13, 121 бет.
Васильев А.А. Биржевая спекуляция . Теория и практика –С//б,
К.Маркс, Ф.Энгельс, Соч. Т 23, Стр146.
Волынский В.С. Кредит в условиях современного капитализма. -М.: Финансы
Валравен К. Управление рисками коммерческого банка. - Вашингтон; Ин-т
Кредиттік операциялардың дамуын шектеу жағдайында берілген терминдер көп қолданылмайды.
4
101