Транспирация қарқындылығы


Кіріспе
1 Аналитакалық шолу
1.1 Кентау қаласының табиғи және экологиялық
1.2 Техногендік ластанудың өсімдіктерге әсерін
бүгінгі жайы. Өсімдіктердің экологиялық бейімделгіштігі
1.2.1 Техногендік ластанудың өсімдіктердің су тапшылығына әсері
1.2.2 Техногендік ластанудың өсімдіктердің транспирация қарқындылығына әсері
1.2.3 Техногендік ластанудың өсімдіктердің осмостық қысымына әсері
2
2.1 Зерттеу объектiлерiне сипаттама
2.2 Зерттеу әдiстерi
3
3.1 Кентау қаласындағы ағаш-бұталарының түр құрамына қысқаша шолу
3.2 Техногендік ластанудың өсімдіктердің су
3.2.1 Ластанбаған аймақтағы өсімдіктердің су тапшылығы
3.2.2 Ластанған аймақтағы өсімдіктердің су тапшылығы
3.2.3 Екі аймақтағы өсімдіктердің су тапшылығына
сипаттама
3.3 Транспирация қарқындылығы
3.3.1 Ластанбаған аймақтағы өсімдіктердің транспирация қарқындылығы
3.3.2 Ластанған аймақтағы өсімдіктердің транспирация
3.3.3 Екі аймақтағы өсімдіктердің транспирация
салыстырмалы сипаттама
3.4 Осмостық қысым
3.4.1 Ластанбаған аймақтағы өсімдіктердің осмостық қысымы
3.4.2 Ластанған аймақтағы өсімдіктердің осмостық
3.4.3 Екі аймақтағы өсімдіктердің
Жұмыстың нәтижелерін тұжырымдау
Қорытынды
Қолданылған әдебиеттер
Қосымша А Кентау қаласы ағаш-бұталарының түр құрамына қысқаша
шолу
Қосымша Ә Анықталған тұқымдастардағы түрлердің пайыздық
мөлшері
Белгілеулер мен қысқартулар
ЖЭС-жылу электр станциясы
ЖЭО-жылу электр орталығы
ШМК- шектеулі мөлшер концентрациясы
ШМ- шектеулі мөлшер
СТ-су тапшылығы
ТҚ-транспирация қарқындылығы
ОҚ-осмостық қысым
МҚО – метеорологиялық қадағалау орталығы
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. 20-ғасырдағы ғылым мен техниканың дамуы ірі өнеркәсіп
Өсімдіктің сыртқы орта жағдайына бейімделуі-экологияның басты мәселелерінің бірі. Бейімделу
Жұмыстың мақсаты. Шығу тегі әр түрлі жеті ағаш өсімдікті
-Кентау қаласындағы ағаш-тал өсімдіктерінің түрлерін анықтап, сипаттама беру;
-Өсімдіктердегі техногенді лас заттардың әсерінен болатын су режиміндегі өзгерістерді
-Екі түрлі ауданда өсірілген жеті түрдің: канадалық терек, ақ
-Осы түрлердің транспирация қарқындылығы бойынша салыстырмалы түрде нәтиже алу;
-Зерттеуге алынған түрлердің осмостық қысым көрсеткіштері бойынша салыстырмалы түрде
Қорғауға ұсынылған негізгі мәселелер:
-Экологиялық екі түрлі ортада өсірілген жеті түрдің су тапшылығының
жағдайы;
- Екі аймақтағы транспирация қарқындылығының жағдайы;
- Экологиялық факторлардың осмостық қысым жағдайына әсері.
Қорғауға жіберілген қағидалар:
Кентау қаласындағы ағаштардың түрлік құрамын сипаттау;
Техногендік ластанудың өсімдіктердің физиологиялық жағдайына әсері;
Техногендік ластанған аймақтағы өсімдіктердің су тапшылығына төзімділігі;
Ластанған және ластанбаған аймақтағы өсімдіктердің транспирация қарқындылығының салыстырмалы нәтижелері;
Зерттелінген түрлердің осмостық түрлерін салыстырмалы түрде сипаттау;
Ғылыми жаңалығы. Әр аймақтан әкелінген ағаш-бұта өсімдіктердің түр құрамына
- Алғаш рет ластанған ауданда кездесетін жеті түрдің су
Алғаш рет транспирация қарқындылығы бойынша әр түрлі экологиялық
Алғаш рет осмостық қысым бойынша мына түрлерде Populus
Жұмыстың практикалық маңызы. Әр түрлі зиянды заттар бөліп
Зерттеу нәтижелерінің сыннан өтуі. Диссертацияның негізгі Қ.А.Ясауи атындағы Халықаралық
Диссертация тақырыбы бойынша басылымдар. Диссертация материалдары бойынша 4 ғылыми
Диссертацияның көлемі және құрылымы. Диссертациялық жұмыс кіріспе, әдебиеттерге шолу,
1 Әдебиетке шолу
1.1 Кентау қаласының табиғи және экологиялық жағдайы
Қаратау өңiрiне жақын орналасқан Кентау қаласы 1960-1980 жылдары өте
1952 жылы Кентау қаласы деп аталанып, iрi өндiрiс орындары
1956 жылы «Ачполиметалл» комбинатының көмегiмен жер аумағы 40 га
Көгалдандыру шаралары бойынша Кентау қаласын мынадай аймақтарға бөлуге
1.Орталық бөлiгi: Ясауи, Қонаев даңғылы және көлемi 13 га-ға
2. Оңтүстiк аймағы: бұл аймаққа кеншiлер саябағы (ауданы 7
3. 52—шi, 67-шi мөлтек ауданы: бұл аймақта негiзiнен тұрғын
4. Бұл аймақ қаланың солтүстiк жағы, жаңа аудан. Питомниктен
Сондықтан шаңды қоспаларды, шуды сіңіретін қасиеттері өте жоғары, әрі
Белгілі географиялық аймақтың микроклиматтық, эдафикалық жағдайларына қарай экологиялық фонның
Ортаны экологиялық жағдайларына қарай жіктеу тіршілік ортасы деген ұғымды
Қала Қаратау тауының етегінде орналасқандықтан желдетуі өте нашар болатын
Кентау қаласының эколог мамандардың деректеріне қарағанда ластаушы заттардың 31,2%
Бұл жерлердегi өсiмдiктерге қонатын шаңның құрамында улы газдар, металдардың
Қалалардың экологиялық жағдайы қаншалықты шиеленiсе түссе, онда көгалдандыруды соншалықты
Кентау қаласының экологиялық мәселелерi де сын көтермейтiн жағдайда,
Судың құрамын тексеру үшiн 18 сынама алынып зерттеген кезде
1996 жылы алынған көрсеткiшке келетiн болсақ, май айында Хантағы
Ал ендi, жасыл желектiң жағдайына келер болсақ, бұл аудандарда
Дегенмен, орта жағдайын жақсартуда жасыл желектiң маңызды роль атқаратынын
Қаратау тауы Тянь-Шань тау жотасының қатпарлы бөлiгiнiң бiрi болып
Сырдария Қаратауы Сырдария өзенiнiң оң жақ жағалауынан бастап 400
Жер бедері. Жалпы қаланың жер бедері тегіс, кейбір жерлері
Кентау қаласының климаты өте континентальды. Негізінен шөл климаттарының белгілері
1 кесте- Жауын шашынның орташа айлық мөлшері
айлар I II III IV V VI VII VIII
мм 55 59 81 72 49 13 10 7,5
Ал, қыс айларындағы ылғалдылық 70-80%-дай болады. Жаздың аяғы күзге
Кесте 2- Орташа айлық температура
айлар I II III IV V VI VII VIII
0C -7 -5 6.8 10.9 19.8 28,3 29.4 21.3
А.Карбышеваның анықтамасы бойынша жер топырағы негiзiнен сұр топырақты
Бұл өңірдің топырағы негізінен (әсіресе, ластанған аймақта) сортаң болып
Зерттеулер тұздардың өсімдік сөліне сіңуі өте күрделі физикалық процесс
Топырақтың сортаңдануы өсімдікке екі жақты зиян әкеледі:
а) сумен қамтамасыз етілуін нашарлатады;
б) өсімдік ағзаларын уландырады.
Қаланың оңтүстік шығыс бөлігіндегі топырақ сары-саздақты болып келеді. Кей
Топырақ құрамын зерттеген материалдарға сүйене отырып Кентау қаласының аумағындағы
Бұл жердің топырағының жалпы сортаң немесе сор болуы ылғалдың
Кесте 3 - Кентау қаласындағы топырақтың химиялық құрамы
Үлгілердің кезекті нөмірлері В% Судың PH Негіздік ортасы мг/экв
Шірінді Азот мөлшері Фосфор мөлшері
Ca Mg Na Азот гидролизі Фосфор оксиді
1 2 3 4 5 6 7 8 9
18 0-161 1,15 0,085 0,086 7,6 9,2 1,2 0,0
20-30 1,03 0,066 0,078 7,4 9,6 1,2 0,0 -
41-51 0,54 0,053 0,076 7,4 8,4 0,8 0,0 2,24
29 0-20 1,20 0,091 0,087 7,4 11,2 1,6 0,0
23-33 0,73 0,083 0,076 7,4 9,6 1,2 0,0 4,48
41-51 0,58 0,049 0,070 7,4 10,4 1,2 0,0 0,56
27 0-30 1,30 0,087 0,076 7,4 10,4 0,8 0,0
31 0-30 1,23 0,095 0,091 7,4 9,6 1,2 0,0
33 0-30 1,06 0,067 0,096 7,4 9,2 0,8 0,0
39 0-30 1,05 0,069 0,080 7,4 9,6 1,2 0,0
42 0-30 1,10 0,076 0,087 7,4 10,4 0,8 0,0
Кесте 4 - Топырақтың механикалық анализi ( Грабаров
Үлгілердің нөмері Алынған үлгілердің тереңдігі (см) Фракциялардың мөлшері (мм)
Кұм Шаң Ұйық 0,01
3 3-1 1-0,25 0,25-0,01 0,05-0,01 0,001-0,005 0,005-0,001 0,001
18 0-16 8,36
0,73 23,25 35,19 9,94 18,49 11,40 39,83
20-30 7,12
0,12 23,17 30,0 13,80 19,63 13,28 46,71
41-51 5,67
0,07 23,87 30,12 15,30 15,83 14,81 45,94
70-80 12,87
0,15 19,93 28,98 14,51 20,81 15,77 51,09
29 112-122 32,69 14,42 0,26 18,28 26,86 11,43 15,15
0-20 6,79
2,57 28,76 30,26 10,15 17,81 10,45 38,41
23-33 5,14
0,0 25,36 30,06 10,54 19,03 15,01 44,58
41-51 5,53
0,0 24,98 25,67 9,85 21,37 18,13 49,35
110-120 10,0
0,07 20,10 21,95 10,32 26,95 20,61 57,88
138-148 50,0 11,11 2,17 15,11 20,44 8,70 25,73 16,74
1.2 Техногендік ластанудың өсімдіктерге әсерін зерттеудің Қазақстандағы бүгінгі жайы.
20-ғасырдағы ғылым мен техниканың дамуы ірі өнеркәсіп орындары-ның жедел
Мұндай заттармен судың, топырақтың, ауаның ластануы Қазақстанның ірі өндіріс
Қазақстан Республикасының мемлекеттік қоршаған ортаны қорғау және республиканың табиғи
Кесте 5- Атмосфера ауасын ластайтын арнаулы заттар, (т есебімен)
Ластаушы заттар 1990 ж. 1991ж. 1992ж.
Мыс оксиді 1944,1 1595,3 1500,3
Қорғасын оның қосындылары 1770,1 1676,7 1859,7
Цианды сутегі 650,6 2,1 1,8
Күкірт қышқылы 1759,7 1223,2 1602,6
Күл шаңы 9847,8 11177,9 16311,2
Күкірт сутегі 1154,2 1516,6 1428,2
Фтор қосындысы (газ түрі) 2098,8 1666,0 964,8
Бензол 1123,1 1284,2 1314,1
Ксилол 1662,3 1949,4 1619,4
Дихлорэтан 843,9 628,6 386,6
Фенол 270,5 262,9 242,6
Ацетон 741,6 810,5 1164,9
Бензин (көміртегіне шаққанда) 2504,3 3503,6 2028,4
Сондықтан қоршаған ортаны ауыр металдардан техногенді қалдықтардан тазарту және
Ауыр металдар өсiмдiктiң жапырақтарына, қабығы мен тамыр жүйелерiне жинақталады.
Қаланың өнеркәсiп мекемелерi көп болған сайын, оның қоршаған ортаға
Өнеркәсiптi қалалардың үстiнде қалыңдығы 1500-2000 миллиметрлiк шаң мен түтiн
Ыстық, әрi құрғақ климатты Оңтүстiк Казақстан жағдайында ауаны, суды,
Ал В.П.Тарабриннiң зерттеуi бойынша металлургиялық зауыттардың төңiрегiнде газ жұтуға
Зерттеулер ашық жерге қарағанда, ағаштардың астындағы жер бетiне шаң-тозаңның
Қазақстан Республикасының Бас ботаника бағында жүргiзiлген зерттеулер қала жағдайында
Қазіргі біздің металлургия өнеркәсіптерінде технологиялық процестер жетік меңгерілген. Дегенмен
Экологиялық орталықтардың мәліметтері бойынша (1996-1997ж.) күл-қоқыстың орташа жылдық концентрациясы
Кесте 6 - Кентау қаласының өнеркәсіп-өндіріс орындарынан
Өндіріс орындары Ластаушы заттардың мөлшері, т, % (жылдық есеп)
ЖЭС
13604 29,4
ЖЭО «Ачполиметалл»
11212,1 24,2
Мырғалымсай кен орны
13200 28,5
Кен байыту фабрикасы
7531,6 16,3
трансформатор зауыты
654,2 1,6
Ластаушы заттардың ішіндегі ең қауіпті деп саналатын кен орындарынан
Табиғатта көмірқышқыл газының қоры жиналуы да жоғарғы қарқынмен жүруде.
Әдетте жердің беті және онда өсіп-өнетін өсімдіктер олардың тіршілігне
Кентау қаласында кәсiпорындар салына бастағанда ағаштардың осындай қасиеттерiн дұрыс
Қаланың климат жағдайы антропогендiк факторлардың табиғатқа керi әсерiнiң жылдан-жылға
Жер бетінде тіршілік ететін тірі ағзалар сияқты, оның ішінде
Тіршілік дегеніміз материяның қозғалысы, өзгерісі қайта құрылуы болып табылады.
Әр түрлі организмдер ортадағы белгілі бір фактордың өзгерісін түрліше
Түр ортаның белгілі бір факторының айтарлықтай өзгеруіне шыдамдылық көрсеткенмен,
Сыртқы ортаның өзгерісіне, қолайсыз жағдайларға ағза өзінің күйін белсенді
Орта факторлардың көпшілігі өзгеріп отыратындықтан және организмдерге әр кезде
Өсімдіктер үшін сулардың ластануы өте зиянды. Халық санының өсуі,
Жасыл өсімдіктер табиғаттағы оттегінің, көміртегі тотықтарының және судың айналымын
Қазақстанның жазық далаларында тұзды топырақты өңірлер мен техногенді құбылыстардың
1.2.1 Техногендiк ластанудың өсiмдiктердiң су тапшылығына әсері
Өсімдіктердің барлығы құрғақшылықты бірдей көтермейді. Кейбір түрлер құрғақшылыққа мүлдем
1. Гигрофиттер
2. Ксерофиттер
3. Мезофиттер
Гигрофиттер ылғалды жердің өсімдіктері. Бұл түрлер су тапшылығына шыдамсыз
Мезофитті өсімдіктерде мезоморфты да, ксероморфты да қасиет кездеседі. Құрғақшылыққа
Су бір өсімдіктің әр түрлі органдарында түрліше болумен қатар
Әр түрлі өсімдіктер суды түрліше қабылдайды. Ғалымдар қаншама жыл
Өсімдіктің тамыр системасының суды активті түрде қабылдап, одан сосудтарға
Қабылдаған судан жұмсалған судың артық болуы өсімдік су тапшылығына
Өсімдік солған кезде оның денесіндегі заттардың алмасуы су тапшылығына
Өсiмдiктерге сiңген және жұмсалған судың ара қатынасы су теңдестiгi
Су тапшылығы дегенiмiз өсiмдiк клеткасын толық қанықтыруға жетпейтiн су
Т.А.Красносельская-Максимова, Н.А.Максимов, Т.А.Красносельская-Максимова таңғы уақытта өсiмдiктер сумен максимальды қаныққан
О.Stocker су тапшылығын зерттей отырып, оның шамасын қалыпты жағдайда
J.Catsky әдiсi бойынша су тапшылығын ликвидациялауға 3-4 сағат кетедi
Қазақстандық ғалымдар да су режимiне зерттеулер жүргiздi. C.Г.Нестерова альпi,
С.В.Чекалин өсiмдiктердегi су тапшылығын экологиялық факторларға байланыстыра отырып зерттеген.
1. Судың өсiмдiкке келуi оның шығындалуынан асады, яғни, өсімдік
2. Судың келуi оның жұмсалуына тең, яғни су тапшылығынсыз
3. Суды өсiмдiктiң шығындауы оның кемуiнен көп, бұл жағдай
Су тапшылығы өсiмдiктердiң сыртқы көрiнiстерiне әсер етедi, бiрақ барлығына
Күндiзгi тапшылықтан басқа кейбiр өсiмдiктерде қалдық су тапшылығының пайда
Өсімдіктердің сыртқы ортаның жағдайына бейімделуі-экологияның ең маңызды мәселелерінің бірі.
Екі түрлі ортадан алынған түрлердің су режимін зерттеу (әсіресе
Өсімдіктің су режимінің экологиялық жұмыстарында негізгі мән берілетін элементтердің
Су мөлшері жапырақ ұлпасындағы судың келуін, оның шығындалуын, жетіспеушілігін
Таулы аймақтағы өсімдіктердің эколого-физиологиялық ерекшеліктерін зерттеуге көп жұмыстар арналған.
Памир таулы аймағының су режимін зерттеген ғалымдар өсімдіктерге негізгі
1.Қалыптылық
3.Орташа лабильді 4. Қалыпты лабильді
Су режимінің анализінен әр түрлі экологиялық топтағы өсімдіктердің су
Өсімдіктердің өсу ортасы теңіз деңгейінен неғұрлым биіктеген сайын алынған
Бұл ауданда топырақ ылғалдылығының шамасы үлкен әсер етпейді. Алтай
Оңтүстік–шығыс Алтай таулы аймағындағы өсімдіктердің эколого-физиологиялық ерекшеліктерін зерттей келе
Хангай мен Шығыс Памир таулы аймағындағы өсімдіктердің су режиміне
1.2.2 Техногендік ластанудың транспирация қарқындылығына әсері
Өсімдіктің жер бетіндегі ағзаларынан судың булануын- транспирация деп атайды.
Өсімдік суды өте көп жұмсайды. К.А.Тимирязевтің дәлелдеуі бойынша астық
Өсімдік денесіндегі құрғақ зат түзуге кететін судың грамм мөлшерін
Транспирация қарқындылығы өсімдіктердің вегетациялық мерзімі және күн тәулігінің ішінде
Күндіз өсімдік толық сумен қамтамасыз етіліп тұрғанда күн қатты
Транспирацияның өсімдік тіршілігіндегі маңызы мынадай қызметтермен сипатталады:
1. Судың транспирациялануы нәтижесінде өсімдік жапырақтарының су сору күші
2. Транспирация лепестік арқылы өтеді де, ол әрқашанда ашық
3. Су жапырақ тақталары арқылы булану барысында жоғары температура
4. Транспирация нәтижесінде жапырақ клеткаларындағы барлық тіршілік процестерінің қарқынды
И.Н.Бейдеман транспирация қарқындылығына топырақтың ылғалдылығы, өсімдік тамырының қаншалықты
Күн радиациясын өсімдіктің пайдалануы әр түрлі. Осыған орай өсімдіктің
Ауа ылғалдылығын өлшеуге психрометрді пайдаландық. Зерттелінген өсімдіктердің жапырақтары бір
Ластанған аймақтағы орта факторлардың әсері туралы су тапшылығында айтып
Климат факторлары басқа да факторларға тікелей әсер ететіндіктен организмдердің
В.С.Шардаков зерттеулері жапырақтың суды өз бойына ұстағыш күші ондағы
Топырақтың тұздануы өсімдіктін тек өсіп дамуына, органдардың функционалдық әрекеттеріне
Генкельдің зерттеулерінде топырақтағы тұздардың шамадан тыс мөлшері клетка сөлін
Ластанған аймақтың өсімдік физиологиясына тек топырақтың ғана емес, сонымен
қабылдауын нашарлатады. Тамыр системасының тыныс алуына оттегі жетіспей, ондағы
Ауаның құрамындағы шаң-тозаң жапырақ тақтасының бетіне қонып, транспирация қарқындылығын
Құмды аймақ Сарысу мен Алматы ботаника бағында өсетін Elaeagnus
Әр жылдарда зерттелінген өсімдіктердің транспирация қарқындылығы ортаның экологиялық факторларына,
Транспирацияның екі рет үлкен көрсеткіш көрсететінін зерттеген Бірінші жоғары
1.2.3 Техногендік ластанудың өсімдіктердің осмостық қысымына әсері
Өсімдіктердің тіршілігінде осмостық қысымның қызметі алуан түрлі және аса
Өсімдік бойымен судың жылжуын, кейбір органдар арасында судың таралуын
Осмос қысымы жер бетінде өсетін өсімдік клеткаларында 5-6 атмосфера
Н.А.Максимовтың зерттеуі бойынша еритін көмірсулар, азотты заттар жиналуы салдарынан,
Басқа зерттеулерге көз жүгіртсек осмостық қысым таулы аймақта өсетін
С.Г.Нестерованың Іле Алатауында жүргізген зерттеулерінде Альпі поясында 13-27 атмосфера,
2 Зерттеу объектiсi мен әдiстерi
2.1 Зерттеу объектiсі. 1994-1995 жылдары Кентау қаласында интродукцияланған ағаш
1) Канадалық терек – Populus deltoides Marsh.
2) Семенов үйеңкiсi – Acer Semenovii Rgl.et Herd.
3) Жіңішке жапырақты жиде - Elaeagnus angustifolia L.
4) Ақ тал- Salix alba L.
5) Қарағаш- Ulmus pumila L
6) Үш инелi қармала- Gleditschia triacanthos L.
7) Кәдiмгi өрiк- Armeniaca vulgaris L.
Бұл зерттелген өсiмдiктер әр түрлi экологиялық топтарға және тұқымдастарға
1 Канадалық терек -Populus deltoides Marsh
Ағаштың биiктiгi 40-45 метрдей, дiңгегi тiк, сұр түстi. Бұтақтары
Жапырақтарының бүршiктен жарылуы мамыр айында басталады да, түсуi қазан
Бұл терек құрғақшылыққа өте төзiмдi, құмды жерде өсе беретiн
Канадалық терек өте жарық сүйгiш. Егер жарық аз түсетiн
2 Семенов үйеңкiсi- Acer Semenovii Rgl.et Herd
Қазақстанда үйеңкiнiң түрлерi өте көп. Дала үйеңкісі, өзен үйеңкі,
Тiршiлiк кезеңi сәуiрден қазанның аяғына дейiн созылады. Көктемде түскен
3 Жіңішке жапырақты жиде- Elaeagnus angustifolia L.
Ағаштың ұзындығы 6-7 метрге дейiн жетедi. Дiнiнiң қабығы қоңыр-қызғылт,
Жиденiң жас көшетiнде алдымен негiзгi тамыр (7-90см) одан бiрнеше
Топыраққа байланысты зерттеулерге көз жүгiртсек, жиде сазды топыраққа өте
Жиденiң әр түрлi техногендiк ластануға бейiмдiлiк көрсеткiшi жоғары. Жиде
Жиденiң гүлдерi қос, кейде дара жынысты, дұрыс гүлдi, 4-мүшелi,
4 Ақ тал- Salix alba L.
Бұл үлкен ағаш, биiктiгi 20 метрге дейiн жетедi. Дiңi
Вегетативтi жолмен және тұқым арқылы көбейедi [42].
Ақ тал ыстыққа, құрғақшылыққа төзiмдi, жарық сүйгiш өсiмдiк. Өте
5 Қарағаш- Ulmus pumila L
Бұл ағаштың ұзындығы 15 метрге дейiн өседi. Тұқымнан өне
Су режимi өте төмен, топырақ құрамындағы тұз иондары көбейген
Егер топырақ тұздылығы 3% дейiн көтерiлсе де оған тез
6 Үш инелi қармала - Gleditschia triacanthos L.
Өте биiк тез өсетiн ағаш. Биiктiгi 40 метрге дейiн
Әдебиеттерде [47-49] қармаланың шығу тегi Солтүстiк Америка делiнген. Ерте
Тамыр системасының функциясына келетiн болсақ, алғашқы болып негiзгi тамыр
Ағаштың діңi сұрғылт, қоңырқай, өркенi жiңiшке, жапырағы мен гүл
7 Кәдімгі өрiк - Armeniaca vulgaris L.
Ағаш төбесi дөңгеленген, ұзындығы 8 метрге дейiн жететiн жемiстi
Құрғақшылыққа төзiмдi, дегенмен өте құрғақшылық пен сыртқы ортаның қолайсыз
2.2 Зерттеу әдiстерi. Өсiмдiк тiршiлiгi үшiн судың маңызы өте
Экологиядық жағдайы екі түрлi аудандағы өсiмдiктер жапырағындағы су мөлшерi
Вегетациялық периодтың барлық кезеңiнде жапырақтағы су мөлшерiнiң өзгеруi мүмкiн
Су тапшылығын анықтау. Су тапшылығын Л.С.Литвинов әдiсi бойынша
Тәжiрибе сумен қамтамасыздығы әрқалай және әр түрлі экологиялық аймақта
Бос шыны бюкстердi (әр анықтауға екiден) кептiргiш шкафта кептiрiп,
Транспирация қарқындылығын анықтау. Өте жеңiл және дәлдiлiгi жеткiлiктi транспирацияны
Торсионды таразыны вертикальды қалыпқа келтiрiп, нольдiк нүктесiне қойып, сосын
Осмос қысымын анықтау. Өсiмдiктiң осмос қысымын рефрактометрлiк әдiспен анықтайды
Зерттелетiн өсiмдiктiң 2-3 жапырағын силеге орап алып, қолтығыздағыштың көмегiмен
Тәжiрибенiң әр түрi 2-3 рет қайталанып анықталуы керек. Тәжiрибенiң
Алынған қорытындылардың статистикалық өңделуі орта арифметикалық мағына мен стандартты
3 Зерттеу нәтижелері мен талдаулары
3.1 Кентау қаласындағы ағаш-бұталарының түр құрамына қысқаша шолу
Қала жағдайында ағаш текті өсімдіктерге ғылыми негізде жасалған аптропогендік
Бұл ғылыми тұрғыда интродукция және жерсіндіру жұмыстарын перспективті іске
Қаланың көшелерінде, саябақтарда әсемдік үшін шегіршіндер, зәйтүн ағаштары, жиделер
Кәдімгі өрік - Armeniaca vulgaris; Түркістан
turcestanika Pojark; Үш инелі қармала - Gleditschia triacanthos L;
Бұл түрлерді қаладан тыс орналасқан Шоқтас поселкесінен, питомниктен де
1- Salicaceae Mirb -Талдар тұқымдасы;
2 - Moraseae Link- Тұттар тұқымдасы;
3 - Rosaceae Juss - Раушан гүлдер тұқымдасы;
4 - Leguminosae juss-Бұршақтар тұқымдасы
5 Celastraceae R.Br.-Бересклет тұқымдасы
6 Aceraceae juss-Үйеңкілер тұқымдасы
7 Hippocastaneae DC-Ат талшындар тұқымдасы
8 Cornaceae Dum-Қызылдар тұқымдасы
9 Ulmaceae-Шегіршіндер тұқымдасы
10 Caprifoliaceae Juss-Ұшқаттар тұқымдасы
12 Vitaceae Juss-Жүзімдер тұқымдасы
11 Juglandaceae-Жаңғақтар тұқымдасы
13 Platanaceae Lindl-Платандар тұқымдасы
14 Elalagnaceae-Жиделер тұқымдасы
15Buxuceae Dum-Шамшаттар тұқымдасы
Сурет 2 - Кентау қаласындағы көп таралған тұқымдастардың диаграммасы
Осы түрлерге қысқаша сипаттама:
Қара терек - Populus nigra
Ағаштың биіктігі 7-9 метр, дінінің жуандығы 20-30 см. Жол
Сабау тал -Salix viminalis
Қала шетіндегі өзен, көлшіктердің маңайында көп тараған. Биіктігі 15-20
Ақ тұт- Morus alba
Бұл ағаш, әсіресе, саябақтарда көп отырғызылған. Биіктігі 8-10 метр.
Шах тұты- Morus nigra
Қаланың Иасауи даңғылында отырғызылған. Сары, ақ қызыл түсті гүлдері
Кәдімгі шие- Cerasus vulgaris Mill
Бұл жемісті ағаш Кентау қаласына жақсы жерсіндірілген. Биіктігі 10-15метр,
Құс шиесі- Cerasus avium L. Moench
Шоқтас саяжайында, үй аулаларында өсірілген. Күтімді көп қажет ететін,
Бұтақты аморфа- Amorpha fruticosa
Биіктігі 2-2,5 метрдей болатын бұта тектес өсімдік. Діні ашық
Ұсақ жапырақты қарағаш- Ulmus parviflora Mill
Қаладағы барлық ағаш өсімдіктерінің 30% осы қарағаш. Қала жағдайына
Канадалық ирга - Amelanchiercanadensis Med
Биіктігі 7-8 метрлік, дінінің диаметрі 12-15 см. Күтімді көп
Қалың шегіршін - Ulmus densa Lit
Өте көп тараған ағаш. Биіктігі 8-10 метр, дінінің
Кәдімгі таңқурай - Rubus idaeus
Биіктігі 1 метрдей болатын, жемісті-жидек бұта. Саяжайларда, үй бақтарында
Көп гүлді раушан - Rosa multiflorathun
Биіктігі 30-40 см болатын бұта. Қала ішінде әдемілік үшін
Кәдімгі ат талшын - Aesculus hippocastanum
Биіктігі 5-8 метр, диаметрі 20 см болатын, өте әдемі
Манчжур жаңғағы - Juglans manshurica Maxim
Питомникте бірнеше түрі кездеседі. Биіктігі 5-6 метр, диаметрі
Аконит жапырақты жүзімше -Ampelopsis acanitifolia Bge
Сирек кездесетін, тобырымен ағашқа өрмелеп өсетін өсімдік. Питомник ішіндегі
Итмұрындар - Rosa canina
Әдемі гүлдейтін, биіктігі 1-2 метр болатын тікенекті бұта. Ерекше
Бұл материалдарды жинақтағанда, жалпы Кентау қаласындағы жасыл желектiң жағдайы
3.2 Ластанбаған аймақтағы өсімдіктердің су тапшылығы.
Қаратау өңiрiнiң жазығында орналасқан Кентау қаласындағы мұндай физиологиалық зерттеулер
Кесте 7 - Су тапшылығының 1996 жылғы питомниктегі
Өсімдіктер 15. 05 7 .06 25 .06 26. 07
17 .09
1 Populus deltoides Mersh- 17,50 53 44 32,30 22
2 Aсer semenovii
62 59 62 57 18 11 57
3 Elaeagnus angustifolia 32 43 40 48,2 29 28
4 Salix alba
46,3 58 52 61 32 13,20 51
5 Ulmus pumila 29 43,50 37,5 42 13,5
6 Gleditschia triacanthos 27 34 43 39,
7 Armeniaca vulgaris 58 51 57 43
Осы жылғы вегетациалық кезеңдегi 7 түрдiң су тапшылығы мәнi
Кесте 8 - Ауа-райының өзгерiсi мен ауа ылғалдылығының
13.05 24.05 7.06 15.06 16.07 14.08 27.08 6.09
Ауа тем-сы 210С 190С 240С 340С 380С 270С 240С
Ауа ылғалдылығы 41% 39 % 44% 48% 51% 47%
Ауа ылғалдылығы психрометр құралымен өлшенді, сонымен қатар күннің ашық,
Тамыз айының көрсеткіштерінде барлық зерттелінген өсімдіктердің су тапшылығы 8-19%
1997 жылғы зерттеу нәтижесіне талдау жасайтын болсақ, су
Кесте 9 - Су тапшылығының 1997 жылғы ластанбаған
Өсімдіктер 17.05 22.
05 30.
05 3.06 9.07 4.
08 15 .09 25 .09 17.
10
1 Populus deltoides Marsh 46 86 27 5 56,8
2 Aсer semenovii 55 50 22 12 62
3 Elaeagnus angustifolia
4 Salix alba
5 Ulmus pumila 44 21 28 36
6 Gleditschia triacanthos 30 25 33 57
7 Armeniaca vulgaris
Су тапшылығының аз шамасы ауа ылғалдылығы және ауа температурасы
Су тапшылығының 1998 жылғы көрсеткіштері бойынша, бұл жылдағы зерттеулерімізде
Сурет 3 - Cу тапшылығының 1998ж. ластанбаған аймақтағы
Жалпы су тапшылығының ластанбаған аймақтан алынған үш жылдық нәтижесіне
Су тапшылық мөлшері 1996 жылы 29-64% деңгейінде болған. Aсer
есе артық болса , Salix albа 1,0 ; Ulmus
Кесте 10 - Cу тапшылығының үш жылдық
өсімдіктер 1996 1997 1998
көктем жаз күз көктем жаз Күз көктем жаз күз
Populus canadensis Marsh 34
±1,2 39
±0,8 30
±1,1 60
±2,1 33
±0,8 35
±0,7 17
±0,2 38
±1,1 23
±0,7
Aсer semenovii 68
±2,4 51
±1,8 40
±1,0 55
±3,2 46
±0,4 32
±0,7 31
±1,3 36
±1,2 26
±0,4
Salix alba 49
±0,5 37
±0,3 29
±0,7 50
±0,4 34
±0,9 29
±0,8 44
±1,3 60
±2,1 35
±0,16
Gleditschia triacanthos 46
±0,19 41
±2,2 33
±0,9 46
±1,7 38
±1,5 40
±2,0 30
±0,9 40
±1,1 21
±0,3
Elaeagnus angustifolia 32
±2,2 41
±2,0 39
±1,0 30
±2,0 42
±2,0 44
±2,0 33
±2,2 42
±2,6 22
±1,0
Ulmus pumila
29
±0,9 38
±2,0 31
±1,20 35
±2,0 41
±2,0 40
±2,3 28
±1,2 33
±1,2 29
±1,5
Armeniaca vulgaris 38
±1,8 50
±2,7 34
±2,0 40
±2,3 36
±1,2 48
±2,9 39
±0,9 51
±3,9 33
±2,9
3.2 Ластанған аймақтағы өсімдіктердің су тапшылығы
Ауаның, судың, топырақтың ластануы өндіріс орындарынан шығатын аэрозоль, әр
Эволюция барысында организмнің сыртқы ортаға бейімделушілігі өзгеріп отырады. Сондықтан
Ластанған аймақтан алынған өсімдіктердің су тапшылық мәндеріне сипаттама берер
Сурет 4 - Ластанған аймақтағы су тапшылығының қисық сызығы,%
1997 жылғы көрсеткіштерге анализ жасайтын болсақ су тапшылық
Сурет 5 - 1997 жылғы су тапшылықтың салыстырмалы диаграммасы,%
Су тапшылығының (СТ) ең жоғары көрсеткіші жаз, күз айларында
Өсімдіктер 12 мамыр 30 мамыр 7
маусым 18 маусым 24 маусым 6
шілде 22
шілде 20
тамыз 12 қыркүйек
1 Populus deltoides Mersh 19 23 39 21 42
2 Aсer
semenovii 38 43 36 38 34 40 39
3 Elaeagnus angustifolia 37 38 19 36 49
4
Salix alba 48 54 52 37 45 37 45
5 Ulmus pumila
32 33 23 29 33 32 33 25 39
6 Gleditschia triacanthos 36 39 26 43 42
7 Armeniaca vulgaris
11-кесте- Су тапшылығының 1998 жылғы ластанған аймақтағы көрсеткіштері,%
1998-жығы көрсеткіштерге салыстырмалы сипаттама берер болсақ, көп түрлерде су
3.2.1 Екі аймақтағы өсімдіктердің су тапшылығына салыстырмалысипаттама
Экологиялық ортасы екі түрлі аймақтан алынған өсімдіктердің су тапшылығындағы
Жалпы орта факторларының көпшілігі өзгеріп отыратындықтан және организмдерге әр
Біздің зерттеулерімізде өсімдік физиологиясына тек қана шешуші факторлар ғана
Өсімдіктің даму кезеңінде жауын- шашын біркелкі түсетін болса, онда
Сурет 6 - Ластанбаған аймақтың су тапшылық мәндерінің салыстырмалы
7 сурет -Ластанған аймақтың су тапшылық мәндерінің салыстырмалы диаграммасы,
3.3 Ластанбаған аймақтағы транспирация қарқындылығы
Транспирация қарқындылығы вегетацияның барлық кезеңінде әр түрлі жағдайда болды.
Сурет 8 - 19 мамырдағы транспирация қарқындылығының қисығы
(г/м2с)
Маусым айындағы нәтижелерде (9-сурет) көп жағдайда транспирация қарқындылығы 12
Сурет 9 - Маусым айындағы питомниктен алынған көрсеткіштің
Шілде айындағы Т.Қ. таңертеңгі уақытта Populus deltoides Mersh
Тамыз, қыркүйек айындағы транспирация қарқындылығының көрсеткіштері жайында қисық сызықтан
Сурет 10 - Тамыздағы транспирация қарқындылығының қисық сызығы, г/м2
Сурет 11 - Қыркүйектегі транспирация қарқындылығының қисық
г/м2 с
Екі айдағы нәтижелерді салыстырар болсақ, Populus deltoides Mersh, Gleditschia
1997 жылғы мамыр айындағы зеттеулеріміздің нәтижелеріне анализ жасайтын болсақ,
Мамырдан қыркүйекке дейін транспирация қарқындылығы бірде төмен, бірде жоғары
Сурет 12 - 1997 жылғы мамырдағы транспирацияның қисық сызығы,
Дегенмен біздің зерттеулеріміздегі нәтижелермен салыстырсақ транспирация қарқындылығы жоғары. Gleditschia
Armeniaca vulgaris питомниктің ішіндегі арнайы бақта өсірілген. Бұл жерде
Жалпы зерттеген жеті түрдің транспирация қарқындылығын салыстырар болсақ, нәтижелер
1997 жылғы көрсеткіштердің нәтижесіндегі транспирация қарқындылығы вегетацияның басынан аяғына
Salix alba
Сурет 13 - 1997 ж маусым айындағы транспирация қарқындылығының
Маусым айындағы нәтижелер бойынша мынадай қорытынды жасауға болады (14-сурет).
Сурет 14 - 1997 ж. тамыз айындағы транспирация қарқындылығының
нәтижелері, (г/м2с)
1998 жылғы зерттеулер (12-кесте) нәтижесіне талдау жасайтын болсақ, бұл
Salix alba таңертеңгі мезгілде транспирация 36 г/м2.с болса, түс
Кесте-12 – Мамыр айындағы транспирация қарқындылығының көрсеткіші, г/м2.с
12.05.98 ж. питомниктегі көрсеткіш
Өсімдіктер 9:00 13:00 18:00 Орта көрсеткіші
1 Populus deltoides Mersh 36,2 58 43,4 45,8
2 Aсer semenovii 54,1 72,2 63,2 63,1
3 Elaeagnus angustifolia 58 72,3 72 67,4
4 Salix alba 36 72 72,4 60,1
5 Ulmus pumila 29 43,4 72,3 48,2
6 Gleditschia triacanthos 57,8 36,7 43 45,8
Ауа температурасы 180 270 240
Сурет 15 - Транспирация қарқындылығының 1998 жылғы маусым айындағы
Шілде айында ауа температурасы өте жоғары болғандықтан, өсімдік денесін
Сурет 16 - Транспирация қарқындылығының шілде айындағы қисық сызығы
Тамыз айындағы зерттеулер алдындағы нәтижелерге қарағанда төмендеу.
қисық сызық та бір төбелі. Ең үлкен депрессия 48-57
Сурет 17 - Транспирация қарқындылығының тамыз айындағы қисық сызығы
3.2.2 Ластанған аймақтағы транспирация қарқындылығы .
Зерттеу жүргізген аймақтағы өсімдіктердің транспирация қарқындылығына осы факторлардың
Мамыр айындағы транспирация қарқындылығы Aсer semenovii таңертеңгі уақыттан
Мамырдағы жауын-шашынның болуы, ауа, топырақ ылғалдылығының өзгеруіне байланысты. транспирация
Бұл айда су буландырудың депрессиясы сағат 13.00 сәйкес келеді.
Сурет 18 - Транспирация қарқындылығының мамырдағы ластанған аймақтағы
Маусым айындағы нәтижелер мамырға қарағанда біршама төмен (19-сурет). Бұл
Сурет 19 - Транспирация қарқындылығының маусымдағы ластанған аймақтағы қисық
Сурет 20 - Транспирация қарқындылығының шілдедегі ластанған аймақтағы қисық
6-шілде айындағы зерттеулер маусым айымен шамалас, тек кейбір түрлерде
Автор транспирация көктем айларында жоғары болып, вегетация соңында төмендеп
Осы кестеден байқағанымыздай транспирация нәтижелерінің мәні кейбір өсімдіктерде
(20-сурет)
Осы екі аймақтан алынған үш жылдық зерттеулерді сараптайтын болсақ,
Біздің зерттеулерімізде транспирация екі аймақтан алынған өсімдіктерде әр түрлі
Өнеркәсіп аймағында өсірілген түрлердің транспирация қарқындылығының төмен болуы ылғалдылық
3-ші вегетациялық кезеңде транспирация қарқындылығы айтарлықтай көтерілген. Екі аймақтың
Кесте 13 - Транспирация қарқындылығының екі аймақтағы салыстырмалы 1996-1998
өсімдіктер 1996 ж. 1997 ж. 1998 ж.
питомник
өнеркәсіп
питомник
өнеркәсіп
питомник
өнеркәсіп Питом орта көрсет. өнеркәсіп
орта көрсет.
1 Populus
deltoides Marsh 19,94
+-0,9 12,7
+-0,4 15,7
+-0,2 16,1
+-1,3 +-25,6
+-1,4 21
+-1,4 20,4
+-1,1 16,6
+-0,9
2 Aсer
semenovii
+-1,1 19,2
+-0,5 20,8
+-0,4 16,9
+-2,3 34
+-2,4 24,1
+-2,4 27,6
+-1,4 20
+-1,0
3 Elaeagnus
angustifolia 21,9
+-0,9 17,7
+-0,3 23
+-0,8 16,8
+-3,1 54,3
+-2,3 34,8
+-2,3 26,4
+-1,3 23,1
+-1,3
4 Salix alba 26,3
+-1,3 20
+-0,7 25,5
+-0,9 19,4
+-3,0 33
+-2,7 30
+-2,7 28,2
+-1,5 23
+-1,4
5 Ulmus pumila 30,4
+-2,0 16,4
+-0,4 17,4
+-0,6 14,9
+-2,9 31
+-2,8 32,5
+-2,8 26,2
+-1,6 21,2
+-0,9
6 Gleditschia
triacanthos 30,1
+-1,9 15,5
+-0,3 28,9
+-1,3 20,5
+-3,3 40,5
+-2,4 32,3
+-2,4 30
+-2,2 31
+-1,3
7 Armeniaca
vulgaris 17,94
+-0,8 10,6
+-0,6 12,7
+-2,1 22,6
+-2,7 22,2
+-2,7 12,3
+-1,8 20
+-1,8 14
+-1,1
3.3 Ластанбаған аймақтағы өсімдіктердің осмостық қысымы
1996 жылғы көрсеткішткер бойынша осмостық қысым әр өсімдікте әр
Ең төменгі көрсеткіш Salix alba мен Gleditschia triacanthos.
Сурет 21 - 1996 жылғы ластанбаған аймақтағы осмостық қысымның
диаграммасы, %
1997 жылғы зерттеулерде вегетациялық кезеңде алдағы жылмен салыстырғанда
Кесте 14 - 1997 жылғы ластанбаған аймақтағы осмостық
Мамыр Маусым Шілде Тамыз Қыркүйек
1 Populus deltoides Marsh 19,3 38 49 56 51
2 Aсer Semenovii 13 30 31,3 37,8 41
3 Elaeagnus angustifolia 11,1 21 23,6 21,5 27
4 Salix alba 12,6 13,6 19,6 30,3 25
5 Ulmus pumila 8,5 13,2 41,6 23,5 29
6 Gleditschia triacanthos 9 15 34,3 18,8 18
7 Armeniaca vulgaris 11,2 18 47,8 21 29
1998 жылғы зерттеулердің нәтижесінде аса үлкен айырмашылық байқалмайды (28
Сурет 22 - 1998 жылғы ластанбаған аймақтағы осмостық
3.3.2 Ластанған аймақтағы өсімдіктердің осмостық қысымы
Өнеркәсіп маңайынан алынған өсімдіктердің осмостық қысымында біраз ауытқушылық
Питомниктен алынған түрлермен салыстырғанда осмостық қысым жоғары. Дегенмен ыстық,
Сурет 23 - 1996 жылғы ластанған аймақтағы осмостық
1997 жылғы нәтижелерге сипаттама берсек, осмостық қысымның ауытқу диапазоны
Сурет 24 - 1997 жылғы ластанған аймақтағы осмостық қысымның
1998 жылғы нәтижелерде аса үлкен айырмашылық жоқ (15-кесте). Осмостық
Кесте 15 - 1998 жылғы ластанған аймақтағы осмостық қысымның
Өсімдіктер мамыр маусым шілде
тамыз
1
Populus deltoides Marsh 28
+-1,2 30
+-1,3 42,3
+-3,2 33
+-2,1
2
Aсer Semenovii 21
+-0,9 16
+-0,9 18,5
+-11 18,5
+-1,3
3
Elaeagnus angustifolia 27
+-1,3 32,4
+-1,6 28,6
+-2,1 29,3
+-1,9
4
Salix alba 16
+-0,7 16,5
+-0,8 18,1
+-0,9 16,8
+-0,9
5
Ulmus pumila 6,8
+-0,3 7
+-0,2 9,3
+-0,3 30,8
+-2,7
6
Gleditschia triacanthos 13,4
+-0,6 21,4
+-1,1 22,3
+-1,2 7,6
+-0,2
7 Armeniaca vulgaris 13,6
+-0,7 13,4
+-0,6 21,2
+-1,3 17
+-0,8
3.3.3 Екі аймақтағы өсімдіктердіктердің осмостық қысымына салыстырмалы сипаттама
Зерттелінген жылдардағы көрсеткіштерге салыстырмалы сипаттама берер болсақ осмостық қысымда
Біздің зерттеулерімізде питомниктен өсірілген өсімдіктердің осмостық қысымында мәліметтер төмен
Вегетациялық кезеңнің екі аймақтан алынған динамикасында вегетацияның басынан соңына
Сурет 25 - Екі аймақтың осмостық қысымының салыстырмалы диаграммасы,%
Алғашқы жылдағы зерттеулерде мына түрлерде осмостық қысым жоғары болған
Тұжырым
Табиғи ортаның экологиялық тұрақсыздануы ең алдымен қоршаған ортаға өнеркәсіптердің
Экологиялық екі аймақтан алынған өсімдіктердің су тапшылығы бойынша зерттелінген
Транспирация қарқындылығы алғашқы жылы питомникпен салыстырғанда Ulmus pumila, Gleditschia
Екі аймақтағы өсімдіктердің осмостық қысымындағы өзгерістер жоғарыда айтылғандай өсу
Бірнеше жылдық вегетациялық кезеңдегі су режимі көрсеткіштерінің анықталу деңгейін
Қорытынды
1 Аталған жеті түрдің физиологиялық жағдайларын салыстырғанда, Кентау қаласының
2 Су тапшылық көрсеткіші бойынша қаланың таза аймағынан алынған
3 Біздің зерттеулеріміз көрсеткендей, ластанған аймақтағы өсімдіктердің су буландыру
4 Кентау қаласының осындай экологиялық контрастылығы, әсіресе, осмостық қысым
5 Техногендік ластанудың өсімдіктің су режиміне айтарлықтай кері әсері
.
Қолданылған әдебиеттер
1 Қазақстан Республикасының статистикалық агенттігінің көрсеткіштері 1996-1998 жылдары атмосфера
2 Байтулин И.О.Основные направление исследований природрой флоры в
3 Ванин А.И. Дендрология .- М.-Л.: Гослесбумизд, 1960. -
4 Головач А.Г. Деревья, кустарники и лианы Ботанического сада.-
5 Байсейітова Н.М. Өндірістік қалдықтардың қоршаған ортаға негативтік
әсерін биологиялық тұрғыдан бақылау: Шымкент қорғасын зауытының
негізінде: автореф. б.ғ.к.: 03.00.16. –Алматы, 2001.-с.30
6 Губанов В.Г. Интродукция голосеменных в Казахстане.-Алма-Ата:
Наука.1974.-с. 270
7 Растения природной флоры Казахстана в интродукции. Справочник.-Алма-Ата: Ғылым,
8 Дарибаев Ж. Е. «Өндірістік экологияның әлеуметтік маңызы». Ғылыми
теориялық конференция материалдары мен тезистері. Түркістан, 2001
9 Байтулин И.О, Абиев С «Қазақстан ауылдары мен қалаларын
10 Қалыбеков Т. Экология және ашық кен / Т.
11 Нұрмұханбет Д. «Кентаудың мұқтажы көп; қаланың әлеуметтік
экономикалық жағдайы». Заң газеті-2003, 18 шілде , 2 бет.
12 Культиасов И.М.«Тау-сагыз и введение его в культуру»,М, Л.
13 Гончаров.А Кентау: древние окрестности молодого города //
14 Карбышева А. «Агрогидрологические свойства почв Казахской ССР». 1964,
16 Почвенно – агрохимический очерк участка подсобного сельского
17 Оценка воздействия намечаемой хозяйственной деятельности на
18 Северцев Н.А. Путешествия по Туркестанскому краю и исследование
горной страны Тянь-шаня.-СП., 1957с.57
19 Неуструев С.С. Почвенно- географический очерк Чимкентского уезда
20 Минквиц З.А., Кнориннг О.Э. Растительность Чимкентского уезда
21 Китапбаева А.А., Абишева Ж.К. Первоначальная характеристика видового
22 Овчаренко М.И. Тяжелые металлы в системе почва- растение-
23 Қазақстан Республикасындағы табиғи қоршаған ортаның экологиялық жағдайы.-
24 Қазақстан Республикасының статистикалық агенттігінің көрсеткіштері
25 Гетко Н.В «Газопоглотительная способность деревьев и кустарников»,
26 Фурсов В.И Экологические проблемы окружающей среды». Алма –
27 Байтулин И.О. Интродукция растений природной флоры Казахстана.-
28 Тарабрин В.П. Газоустойчивость древесных растений. 1971.- №5 с.
29 Бигалиев А.А. Уровень загрязнения окружающей среды тяжелыми
металлами / А.А. Бигалиев Н.М. Байсейтова // Вестник КазГУ.
1998.-№4.-с. 86-89.
30 Войткевич Г.В. Основы учения о биосферы: Кн. для
31 Сытник К.М. Биосфера: экология, охрана природы / К.М.
32 Арский Ю.М. Экологические проблемы, что происходит, кто виноват
33 Дрейер О.К. Экология и устойчивое развитие: Учеб. пособие
34 Олдак П. Актуальные вопросы экологии и охрана приподы.
35 Китапбаева А.А., Саданов А.К., Аралбай Н.К. Физиологические аспекты
36 Катц К.В «Декоративные кустарники» М., 1959 г.- с.
37 Керн Э.Э. «Важнейшие иноземные деревья и кустарники» М.,
38 Байтулин И.О «Корневая система растений аридной зоны Казахстана»,
39 Сыбанбеков Қ. «Жасыл әлем сырлары». Алматы, 1990.- с.
40 Левчук А.И. «Лох узколистный, его биология и культура
41 Байтулин И.О.,Проскуряков М.А., Чекалин С.В «Системно – экологический
42 «Интродукция растений природной флоры Казахстана». Изд. «Наука»
43 Артаманов В.И. «Влияние основных загрязнителей природной среды на
44 Никитин. Н.А «Древесная и кустарниковая растительность пустынь СССР»
45 Лархер В. «Экология растений». М.: Россия, 1978.- с.282.
46 Ногтев В.П «Скорость осмотического поступления воды и водных
47 Романович П.Л., Авиационные шумы и вибрации, их влияния
48 Ахматов К.А «Адаптация древесных растений к засухе». Фрунзе.
49 Рахманина К.П., Насыров Ю.С. «Некоторые аспекты физиологической адаптации
50 Байтулин И.О., Аметов А.А «Корневая система древесных интродуцентов
51 Алексенко Л.Н. Водный режим луговых растений в связи
52 «О водном балансе древесных и кустарниковых растений песчанной
53 Бобровская Н.И «Водный режим деревьев и кустарников пустынь».
54 Гусев Н.А «Влияние температуры на водный режим растений».
журнал серия биологический.- №1, 1959.-, с.79-86.
55 Литвинов Л.С «О почвенной засухе и устойчивости к
Львов. 1951.- с.15-16.
56 Stocker O. Der Wasserhaushalt agyptrischer Wusten und Salzpflanzen
57 Иванов Л.А., Силина А.А., Цельникер Ю.Л «О методе
взвешивания для определения транспирации в естественных условиях».
58 Алексеев А.М Водный режим растений
1950.-.Т.35.-№2.- с.171-185 Казань, 1948.- с.335.
59.Судницын И.И; Цельникер Ю.А «О соотношении давления почвенной
влаги и сосущей силы листьев древесных пород» Д.7 АНССР.-
60 Горшкова А.А., Зверева Г.К. Экология степных растений Тувы.-
Новосибирск: Россия, 1998., с. 117.
61 Бобровская Н.И. Об эффективности использования воды доминантами
сухих и пустынных степей // Бот. журн.1996. Вып. 81,
62 Генкель П.А «Физиология растений» М.,1975. с. 26-36.
63 Кенесарина Н.А «Особенности водного режима к засухоустойчивости
древесно–кустарниковых пород центрального Казахстана».Алматы, 1959.-
№10.- с. 82-85.
64 Максимов Н.А «Избранные работы по засухоустойчивости и
зимостойкости растений» // Водный режим и засухоустойчивость растений
М.,1952.- Т.1.- с. 576.
65 Livingston B.E., The relation of desert plants to
66 Красносельская- Максимова Т.А. «Суточные колебания содержания воды в
67 Максимова – Красносельская, Водный режим и засухоустойчивость.
68 Catsky J. Determination of water deficit in disks
Biologia Plantaruv (Praha). 1962.N 4. P.306-314.
69 Нестерева С.Г. «Экология высокогорных растений Заилийского Алатау».
70 Чекалин С.В. «Водный баланс и состояние растений» Алма
71 Генкель П.А Физиология растения // Москва, «Просвещение»
72 Свешникова В.М. Водный режим растений и почв высокогорных
пустынь Памира.-Душанбе: Таджикистан, 1962.- с.247.
73 Жатканбаев Ж.Ж. Влагооборот растений и почв Центрального
Казахстана.- Алма – Ата: Казахстан, 1965.-,с.256.
74 Жолкеевич В.Н., Гусев Н.А. Водный обмен растений //
с.255.
75 Келлер Б.А. Осмотическое давление и содержание воды в
ассимилирующих органах как средство для выяснения и оценки эколого-
физиологических и эколого-морфологических особенности // Растение и среда.
Москва., 1952.- т.3. с. 192-202.
76 Blum G. Untersichungen ber die Saugkraft einiger Alpenpflanzen
zum Bot. Centrb.1926, Bd.43.S.420-425.
77 Hirsch G. – Beitr. Biol. Pflanzen, Bd. 33,
78 Ахмедов Н. Водный режим растений в условиях южного
Гиссарского хребта. Автореф. дис. к.б.н. 1977 стр.27
79 Измаилова Н.Н. К регулиции водного режима горных растений
Всесоюзное совещание по вопросам изучения и освоения флоры и
растительности выскогорий. Новосибирск, 1977.- с.187-88.
80 Благовещенский А.В. Исследования по сравнительной физиологии по
горной растительности // Тр. Туркестан. Научн. Об-ва. Ташкент, 1923,
163
81 Аспандиярова М.Б. Эколого-физиологические исследования горных
растений, Алма-Ата, 1971.- с.97-98
82 Косарева Н.М. Сравнительное изучение интенсивности транспирации
растении в Тянь-Шане на различных высотных уровнях // Научный
1955.- Саратов,1958.- с. 56-57.
83 Жатканбаев Ж.Ж Эколого– физиологическое изучение некоторых видов
растений в условиях полупустынного климата Казахстана //. Бот.журнал.
1960.,Т.45, №12.с.1677-1678.
84 Кисилева Л.И. Водный режим // Эколого – физиологические
исследования горных растений. Алма – Ата, 1971.- с.21-25.
85 Турдукулов Э.О. О некоторых особенностях водного режима растений
86 Свешникова В.М «Осмотическое давление у высокогорных растений».
Сталинабад. 1956г, страница 50-56.
87 Нахуцришвили Г.Ш. Экология высокогорных травянистых растений и
фитоценозов Центрального Кавказа:Автореф. дисс.. д.б.н. Тбилиси, 1971.- с.55
88 Днепровский Ю.М Экологическая физиология горных растений Юго
89 Банникова И.А., Измаилова Н.Н., Максимович С.В. Водный баланс
90 Walter H. Die vegetation der Erde in oko-physiologischer
91 Цельникер Ю.Л Скорость потери воды изолированными листьями
древесных пород и устойчивость их к обезвоживанию //
Т.27.- с. 6-28.
92 Бобровская Н.И. Об эффективности использования воды доминантами
сухих и пустынных степей // Бот. журн. 1996. Вып.
93 Гудерман Ф. Загрязнение воздушной среды / Ф. Гудерман.,
1979.- с. 200.
94.Ильин В.Б. некоторые аспекты загрязнения среды тяжелыми металлами
в системе почва-растение / В.Б.Ильин //Изв. АНСССР. С.Б.Н. -1980.-
№15.-с.87-91.
95 Ковда В.А. О биологической реакции растений на тяжелые
среде / В.А.Ковда., Б.Н.Золотарева., И.И Скрипниченко // Докл. АНСССР.-
1979.- Т.247. -№37-с.766-767
96 Тимирязев К.А. Земледелие и физиология растений./ Сб. избр.
М., Селхозгиз, 1957.- с. 265-267
97 Бейдеман И.Н. Ритм сезонного хода интенсивности транпирации
растений при разных типах водного режима почв в
условиях /. Ботанический журнал. 1960.- №8.- с.1108-1123.
98 Алексеев А.М. Водный режим растений и
Казань, 1948.- с. 334-346.
99 Цельникер Ю.Л Влияние влажности почвы на транспирацию древесных
пород./ Бот. журн. №1 с. 56-57
100 Бедарев С.А Транспирация и расход воды растительностью
101 Бейдеман И.Н Ритм сезонного хода интенсивности транспирации
растений при разных типах водного режима почв в различных
условиях. / Бот. журн. №8 с.185-188
102 Жатканбаев Ж.Ж. Транспирация некоторых видов растений в условиях
полупустынного климата Казахстана. /Изв. АН КазССР, серия ботаника и
почвоведения, 1959.- №3.- с. 89-100.
103 Алпатьев А.М. Значение транспирации для растения. / Бот.
1964 - с.24-26
104 Алексеев А.М., Гусев А.А Влияние состояния воды
процесс транспирации. Казань, 1950, с.757-760.
105 Паутова В.Н. Транспирация растений в основных сообществах
некоторых районов Восточной Сибири // Водный обмен в
растительности СССР. Новосибирск,1975.- с,62-65
106 Раскатов П.Б. Опыт учета транспирационных потерь насаждения //
Науч. зап. ВЛХИ, 1940.-т.6 -.-с.62-66
107 Жулавская Г.Н. Изучение устойчивости древесных пород и
Загрязнению среды промышленными предприятиями по физиологическим
принципам / Таллин, 1990.- с.147-149
108 Бейдемен И.Н. Сезонный ход интенсивности транспирация некоторых
растений в условиях полупустынного климата Северной Мугани // ДАН
АзССР. 1947.-т.3.№7.- с.304-305
109 ЖатканбаевЖ.Ж. Влагооборот растений и Почв Центрального
Казахстана.- Алма-Ата: Казахстан, 1965.- с.256
110 Троицкая О.В. Водный режим древесно–кустарниковых пород
Карагандинской области./. Труды Карагандинского бот.сада №1. 1960.-с.69
111 Матюшенко А.Н « Некоторые вопросы жизнедеятельности растений
песчанной пустыне». Интродукция растений и зеленое строительство.
Издательство Академии наук. 1961г, с. 95-105.
112 Бессонов В.П. Загрязнеие природной среды тяжелыми металлами и
элементный состав растений / В.П.Бессонов // Днепроистгос. Ун-т
ВНИИТИ 23.07. 1991 №3/21-В 91-Днепропетровск, 1991.-с, 226
113 Трешоу М. Загрязнеие воздуха и жизнь растений /
Д.Г.Жиллт -Гидрометеоиздат, 1988.-с.534
114 Генкель П.А. Физиология адаптации растений к засолению./«Проблемы
ботаники» вып.,1, 1950 с.405.
115 Zimdahl R.L. Entru and movement in vegetation jf
soil sources. L.Dir Dole. Control otssos, 26: 655-60
116 Махонина Г.И. Химический состав растений на промышленных отвалах
117 Шереметьев С.Н., Жаргалсайхан Л. Экология водного режима
118 Измаилова Н.Н. Водный вежим расиений горной лесостепи Восточного
Хангая // География и динамика растительного и животного мира
1978.С. 118
119 Максимов Н.А. Избранные работы по зосухоустойчивости и
зимостойкости растений.// Водный режим и засухоустойчивость М.,
с.571
120 Петинов Н.С., Дубровицкая А.И Изменения сосущей
ростовых процессов у яблони и вишни при различном водном
биология. 1945.-. С. 95.
121 Алексеенко Л.Н. Водный режим луговых растений в связи
среды. Л., 1976.- С. 198
122 Бейдеман И.Н. К методике изучения водного режима растений.
123 Рахманина К.П. Некоторые аспекты физиологической адаптации растений
124 Благовещенский А.В. Осмотическое давление у горных растений
125 Свешникова В.М «Осмотическое давление у высокогорных растений».
Сталинабад. 1956г, с. 42
126 Насыров Ю.С., Рахманина Н.П. Фотосинтез и водный режим
127 Генкель П.А «Физиология растений» М.,1975. с. 42-48.
128 Максимов Н.А «Избранные работы по засухоустойчивости и
зимостойкости растений» // Водный режим и засухоустойчивость растений
М.,1953.- Т.3.-с 341.
129 Измаилова Н.Н Водный режим // Степи Восточного Хангая.
С. 99-121
130 Нестерова С.Г. Экология высокогорных растений Заилийского Алатау.-Алматы: Казахстан,
Қосымша А
Кентау қаласы ағаш-бұталарының түр құрамына қысқаша шолу
Қаланың көшелерінде, саябақтарда, өндіріс орындарында ағаш бұталардың көптеген түрлері
Кесте А- 1
Тұқымдас Түр
Қарағайлар - Pinaceae Lindl
2.Сауыр ағаштар - Кupressaceae
Neger..
3. Талдар-Salicaceae Mirb.
4. Қайыңдар - Betulaceae S. Gray
5. Емендер - Fagaceae Dum
6.Шегiршiндер- Ulmaceae Mirb.
7. Тұттар-Moraseae Link
8. Бөрi қарақат-Berberidaceae Juss
9.Тас жарғандар-Saxifragaceae Juss-
10. Раушан гүлдiлер-Rosaceae Juss -
11. Бұршақтар тұқымдасы-
Leguminosae juss
12.Сүттіген-euphorbiaceae
13Сірке ағаштар-anacardiaceae
14.Өгейбұта-вcelastraceae R.Br.
15.Үйеңкілер- aceraceae juss
16. Ат талшындар-
Hippocastanaceae DC.
17.Жиделер- elaeagnaceae L.
18.Қызылдар-cornaceae Dum.
19.Зәйтүндер-oleaceae Hoffmgg.
Et Link
20.Бигнониялы -bignoniaceae Juss
21. Ұшқаттар-caprifoliaceae Juss
22. Жаңғақтар-juglandaceae
A.Rich
23. Сарғалдақтар-ranunculaceae Juss.
24. Жүзімдер-vitaceae Juss.
25. Шынар-platanaceae Lindl.
26.Симарубовые-simaroubaceae
27. Шамшаттар-buxuceae Dum.
28.Сапиндовые-sapindaceae
1/1.Көгiлдiр шырша- Picea
engelmannii Engelm.
2/2.Батыс туясы -Thuja occidentalis L.
2/3.Виргин аршасы-Juniperus virginiana L
3/4. Қара терек-Populus nirga L. .
3/5. Канадалық терек-Populus deltoides
Marsh.
3/6. Көк тораңғы терек-Populus
pruinosa Schrenk
3/7. Болле терегi-
Populus Bolleana Lauche
4/8.Ақ тал-Salix alba L. (S. Excelsa Gmel.)
4/9. Сабау тал-Salix viminalis
5/10.Түркістан қайыңы-Betula turcestanica
Litv.
5/11.Жылауық қайың-Betula pendula Roth
6/12.Емен - Quercus robur L
7/13. Қарағаш ( бұтақты шегiршiн)-Ulmus
pinnato-ramosa Diesk.
7/14. Ұсақ жапырақты қарағаш- Ulmus
parviflora Mill-
7/15. Қалың шегiршiн- Ulmus densa Litv
8/16.Таудаған- Celtis caucasica Willd.
9/17. Ақ тұт-Morus alba L
9/18. Шах тұты - Morus nigra L
10/19. Тоқсары мардан-Maclura aurantica Nutt
11/20. Түрпi аяқты бөрi қарақат -Berberis
heteropoda Schrenk.
11/21.Тунберг қарақаты-Berberis Thunbergii
DC.
12/22. Қара қарақат-Ribes nigrum
12/23. Қызыл қарақат -Ribes vulgare Lam
13/24. Қарлыған- Grossularia reclinata L.
Mill.
14/25. Жалпақ жапырақты ақжұпар-
Philadelphus latifolius Schard
16/26. Кәдiмгi айва-Cydonia oblonga Mill
17/27. Жапон айвасы-Chaenomeles japonica
(Thunb) Lindl
18/28. Кәдiмгi алмұрт-Pyrus communis L-
19/29. Сиверс алмасы-Malus sieversii (Ledeb). M. Roem
20/30. Қытай шиесi -Cerasus tomentosa
(Thunb). Wall
20/31. Кәдiмгi шие -Cerasus vulgaris Mill
20/32. Құс шиесi-Cerasus avium L. Moench
21/33 Кәдiмгi мойыл-Padus rasemosa Lam.
Gilib
22/34. Кәдімгі сары өрік - Armeniaca
vulgaris
23/35 Кәдімгі шабдалы-Persica vulgaris
Mill-
24/36. Тікенді қара өрік- Prunus spinosa L
24/37. Сагдиан қара өрігі -Prunus Sogdiana
Vass
24/38. Симон қара өрігі-Prunus simoniiCarr
25/39 Кәдімгі бадан-Amugdalus communis L.
26/40. Алтай доланасы- Crataegus altaica
Lange
26/41. Жоңғар доланасы- Crataegus
songorica C.Koch.
26/42. Түркістан доланасы- Crataegus
turcestanika Pojark.
27/43.Кәдімгі таңқурай-Rubus idaeus L.
28/44.Бүлдірген-fragaria virginiana
29/45.Тянь-шань шетені-sorbus
tianschanica Rupr.
30/46. Көп гүлді раушан- Rosa
thun.
30/47.Қытай раушаны- Rosa Chinensis
Jacq.
30/48.Қатпарлы раушан-Rosa rugosa
Thunb.
30/49.Сирия раушаны - RosaSyriaca Boiss.
30/50.Итмұрын-Rosa Alberti Rgl.
30/51.Қотыр итмұрын- Rosa laxaRetz.
30/52.Кәдімгі итмұрын- Rosa canina L.
31/53.Канадалық ирга-amelanchier
canadensis Med.
32/54. Спирея -Spiraea aguilegifolia Pall.
33/55.Үш инелі қармала-gleditschia
triacanthos L.
34/56. Жапон сафорасы-Sophora japonika L
35/57.Бұтақты аморфа-Amorpha fruticosa L.
36/58.Ақ мамыргүл-robinia pseudoacacia L.
37/59.Орыс гүлбұршағы-cytisus ruthenicus
Fisch.
38/60.Алтын жаңбыр-laburnum anagyroides Medic.
39/61.Собықты қызыл балдыр-cersis
siliguastrum L.
40/62.Бұталы секуринега-
securinega suffruticosa Rehd.
41/63.Жалқын -cotinus coggigria
Scop.
42/64.Сірке ағашы-rhus hirta L.
43/65.Европалық өгейбұта-euonymus
europaea L.
44/66.Семенов үйеңкісі-acer Semenovii
Rgl.et.Herd.
44/67.Татар үйеңкісі-acer Tataricum L.
44/68.Жалған шынар үйеңкі-acer
pseudoplatanus L.
45/69.Кәдімгі ат талшын-aesculus
hippocastanum L.
46/70.Шығыс жидегі-Elaeagnus orientalis L.
46/71.Сүйіржапырақты жиде-Elaeagnus
angustifolia L.
47/72. Свидина -Thelycrania sanguinea (L.)
Fourr
48/73.Кәдімгі қызыл-Cornus mas L
.
49/74.Жасыл шаған-Fraxinus lanceolata
Borkh.
49/75.Согдиан шағаны-F.potamophila
Herd.(Fraxinus sogdiana Bge)
49/76.Кәдімгі шаған-Fraxinus excelsior L.
50/77.Форзиция- Forzythia subspensa
(Thumb) Vahl.
51/78.Кәдімгі жұпаргүл-Syringa vulgaris L.
52/79.Кәдімгі бюричина-Ligustrum vilgare L
53/80.Текома прямостоячая-Тесома satns
54/81.Татар-үшқаты-Lonicera tatarica L.
55/82. Кәдімгі бузина-Sambukus acemosa L.
56/83. Кәдімгі шәңкіш-Viburnum opulus L.
56/84. Қара шәңкіш-Viburnum lantana L.
57/85.Ақ қарлы жидек - Symphoricarpus albus L Blake
58/86.Грек жаңғағы-Juglans regia L.
58/87.Манчжур жаңғағы-Juglans manshurica Maxim
59/88. Шығыс жібілген-Clematis orientalis L.
60/89.Аконит жапырақты жүзімше
Ampelopsis acanitifolia Bge.
61/90Шығыс шынары- Platanus orientalis Dode
63/91 Биік шаған-Ailanthus altissima.
63/92Мәңгі жасыл шамшит-Buxus sempervirens
L.
64/93 Сабынды ағаш--Koelreuteria paniculata
Laxm.
Қосымша Ә
Анықталған тұқымдастардағы түрлердің пайыздық мөлшері
1. Қарағайлар - pinaceae Lindl – 1%
2. Сауыр ағаштар - kupressaceae Neger. – 1,8%
3. Талдар - salicaceae Mirb. – 4,7%
4. Қайыңдар - betulaceae S. Gray – 1,8%
5. Емендер - fagaceae Dum – 1%
6. Шегiршiндер - ulmaceae Mirb. – 3,7%
7. Тұттар - Moraseae Link – 3,7%
8. Бөрi қарақат - berberidaceae Juss – 1,8%
9. Тасжарғандар - saxifragaceae Juss – 3,7%
10. Раушан гүлдiлер - rosaceae Juss – 6,8%
11. Бұршақтар тұқымдасы - leguminosae juss – 6%
12. Сүттіген – euphorbiaceae – 1%
13. Сірке ағаштар – anacardiaceae – 1,8%
14. Өгейбұта - вcelastraceae R.Br. – 1%
15. Үйеңкілер - aceraceae juss – 2,8%
16. Ат талшындар - hippocastanaceae DC. – 1%
17. Жиделер - elaeagnaceae L. – 2,8%
18. Қызылдар - cornaceae Dum. – 1,8%
19. Зәйтүндер - oleaceae Hoffmgg. Et Link -5,6%
20. Бигнониялы -bignoniaceae Juss – 1%
21. Үшқаттар - caprifoliaceae Juss – 4,7%
22. Жаңғақтар - juglandaceae A.Rich – 1,8%
23. Сарғалдақтар - ranunculaceae Juss. – 1%
24. Жүзімдер - vitaceae Juss. – 1%
25. Шынар - platanaceae Lindl. – 1%
26. Симарубовые – simaroubaceae – 1%
27. Шамшаттар - buxuceae Dum. – 1%
28. Сапиндвые – sapindaceae – 1%
14
38
69
102