Қазақстан Респбликасының Білім және Ғылым
Министрлігі.
М.Сапарбаев атындағы Оңтүстік Қазақстан
Гуманитарлық Институты.
Тақырыбы: Құқық құрылымы және құқық
жүйесі туралы түсінік.
Орындаған:
Қабылдаған:
Тобы:
Шымкент 2009 ж.
Тақырыбы: Құқық құрылымы және құқық жүйесі туралы
түсінік.
Жоспары:
Құқық құрылымы және оның түрлері.
Құқық жүйесі және даму бағыттары.
Құқық жүйесінің қатынасы.
Қорытынды:
1. Құқықтық құрылым.
Құқық құрылымы және оның түрлері.
Құқық - бұл қоғамдық қатынастарды реттеуге бағытталған, мемлекетпен
Құқықтың белгілері:
1). еріктілік сипаты;
2). жалпыға міндеттілігі;
3). нормативтілігі;
4). мемлекетпен байланысы;
5). формальды анықталғандығы;
6). жүйелілігі.
Құқықтың қоғамдық жоғарғы мақсаты қоғамдағы бостандықты нормативтік тәртіпте
Құқықтың құндылығы - бұл кұкықтың азаматтардың және
жалпы қоғамның әлеуметтік әділетті қажеттіктері мен мүдделерін
қамтамасыз ету құралы мен мақсаты ретінде қызмет ете
1) құқық адамдардың әрекеттеріне ұйымдастырушылықты,
тұрақтылықты, үйлесімділікті дарыта отырып, олардың бақы-
лануын қамтамасыз етеді, осы арқылы ол қоғамдық қатынастарга
реттеушілік элементін енгізе отырып, оларды еркениетті құбылысқа айналдырады;
2) құқық тұлғалардың ерекше мүдделерін үйлестіру арқылы
олардың жүріс-тұрысы мен қызметіне әсерін тигізеді, яғни, құқық
жеке мүдделерді басып-жаншымайды, керісінше, оны қоғамдық
мүддемен үйлестіреді;
3) кұқық тұлғаның қоғамдағы
4) құкық әділеттілік идеясын көрсету қабілетіне ие,
5) құқық қоғамдық дамудың тарихи кезектілігіне
6) құқықтық тәсілдер халықаралық және ұлтаралық сипаттағы
Құқықтың мәні өркениеттілік жағдайында қоғамдық қатынастарды реттеуден,нормативтік негізде
Құқықтың мәнін қарастыруда екі аспектіні ескерудің маңызы зор:
1) формальдық - кез-келген құқықтың ең алдымен реттеуші
2) мазмұндық - осы реттеушінің кімнің, мүдделеріне қызмет
Құқықтың мәнін түсінуде келесі тәсілдерді бөліп атауға болады:
- таптық, бұның шегінде құқық экономикалық үстемдік
- жалпыэлеуметтік, бұның шегінде құқық қоғамдағы әртүрлі
Объективтік құқық - бұл қоғамдық қатынастарды реттеуге бағытталған,
Субъективтік құқық - бұл тұлғаның жеке мүдделерін қанағаттандыруға
Занды мағынадағы құқықпен (объективтік және субъективтік құқықтар) қатар
Табиғи құқыққа қарағанда занды мағынадағы құқық (объективтік және
Позитивтік құқықтың негізгі сипаттары:
а) оны адамдар немесе қоғамдық құрылымдар-заңшығарушылар, соттар, құқық
ә) ол заңдар немесе басқа да қайнар көздер
Құқықтың пайда болу кезінен бері және оның дамуы
Бұқаралық құқық - бұл мемлекеттік істер саласы, яғни,
Жеке құқық - бұл жеке істер саласы, яғни,
Құқықтың түсінігіне кірген аса маңызды белгілерінің бірі болып
1) мемлекет құқықты ресми түрде орнықтырып,
2) құқық мемлекеттік еріктің
3) құқық жалпыға міндетті сипатқа ие, бұл оның
4) басқа әлеуметтік нормаларға қарағанда құқықтың реттеушілік рөлінің
Адам қоғамы дамып, қалыптасып, өмірге келген күннен бастап
Саяси жүйе қоғамның объективтік даму процесінде қалыптасып, өмірге
Адамдар тарихтың объективті заңдарын жасап немесе бұза алмайды,
Міне, осы қоғамдық зандылыққа сүйене отырып, саясат қоғаммен
Қоғамда бір мүдде-мақсат болады. Соған сәйкес қоғамдық билік
Саяси жүйеге мемлекет, бірлестіктер, ұйымдар, ұжымдар кіреді. мемлекет
Қоғамдық саясаттың тарихи түрлері: алғашқы қоғамның саясаты-қоғамдық меншік,
Әлеуметтік мазмұнына қарай саяси жүйе бірнеше түрге бөлінеді:
Бірлестіктердің, одақтардың, ұжымдардың, т.б. ұйымдардың атқаратын саяси жұмыстары
Саяси жүйенің даму процесінің бірнеше түрі болды. Социалистік
Саяси жүйенің екінші түрі - дамыған елдерде XX
Саяси жүйенің үшінші түрі — XX ғасырда қалыптасқан
Адам қоғамының тарихында ұлтшылдық, шовинистік, расистік, фашистік саяси
Қазіргі заманда мемлекеттердің саясаты дүниежүзілік бірлікке, одаққа бет
Сонымен, қоғамның саяси жүйесі - мемлекеттік және қоғамдық
Саяси жүйенің төрт бағыты болады:
институционалдық - мемлекет, саяси партиялар, қоғамдық ұйымдар бірігіп
реттеуші - құқық, саяси нормалар, әдет-ғұрып, мораль т.б.;
функционалдық - саяси әрекеттің тәсілдері, саяси жүйе;
идеологиялық - саяси сана, қоғамдағы үстемдік идеология.
Саяси жүйенің негізгі элементтері: саяси және құқықтық нормалар,
I) Саяси іс-әрекет және құқықтық нормалар - қалыптасқан
Саяси құрылыс - қоғамдағы саяси, мемлекеттік ұйымдардың, институттардың,
Саяси іс-әрекет - қоғамдағы саяси билікті дамыту және
Саяси сана - адамдардың сан қырлы рухани сана-сезімін
Саяси мәдениет - қоғамдағы саясатты, саяси қатынастарды реттеп-басқару
Саяси жүйенің ең күрделі, ең маңызды элементі -
тұрақты, жақсы дамуын қамтамасыз ету.
Жоғарыда көрсетілген саяси жүйенің элементтерінің даму процесінен қоғамда
1). Формациялық саяси жүйелері - құл иелену, феодалдық,
2). Авторитарлық саяси жүйелер - тоталитарлық, партократтық, деспотиялық,
3). Демократиялық саяси жүйелер — либерал-демократиялық, халықтық-демократиялық, социал-демократиялық
4). Прогрестік, реформаторлық, консервативтік, реакцияшыл т.б. саяси жүйелер.
Қоғамның саяси жүйесінің даму заңдылықтары. Қоғамның мүдде -
тырушы, реттеуші, шешуші күш — саяси жұйе, одан
үзіліссіз дамып жататын қайшылықтар. Қоғамның даму процесінде бұл
қоғамның мүдде - мақсатын іске асыру стратегиясы бірдей,
жасалып отырады.
Сонымен жүйенің даму зандылыктары дегеніміз - қоғам өмірінің
Саяси жүйедегі мемлекеттің орны.
Қоғамның саяси жүйесіндегі мемлекеттің алатын орны өте зор,
- мемлекет саяси жұмысын қоғам көлемінде занды
- мемлекет барлық қоғамдық жұмыстың негізгі бағыттарын
- мемлекет ішкі-сыртқы істерді атқаруға, егеменді тәуелсіз
1. Мемлекет Конституция арқылы барлық азаматтарға өздерінің бірлестіктерін,
2. Мемлекет
3. Мемлекет
Сөйтіп, мемлекет қоғамдағы барлық ұйымдарды, ұжымдарды біріктіріп, қоғамның
Саяси жүйенік барлық саласы өздерінің жұмысын әлеуметтік нормалар,
Құқық жүйесі және даму бағыттары.
Адам қоғамының даму процесінде бір-бірімен байланысты миллиондаған қарым-қатынастар
Сондықтан құқық қоғамдағы нормативтік актілердің тек жи-
ынтығы емес. Ол қоғамның әр саласына сәйкес объективтік,
алектикалық даму процесі арқылы қалыптасатын әлеуметтік көп
салалы, көп жүйелі құбылыс. Бұл күрделі кұқық процесі
салаға, жүйе-жүйеге бөлінумен шектелмейді. Сонымен бірге қоғам-
ның салалық-жүйелік дамуын, олардың өзара байланысын, қаты-
насын реттеп, басқарып отырады. Нормативтік актілердің
ескіргенін жаңартып, кемшіліктерін толықтырып, құқықтық нор-
маларды қоғамның объективтік процесіне сәйкес дамытып, олар-
дың орындалуын тездетіп, жақсартады. Бұл процестің байлан-
ысында, қатынасында алшақтықка және кайшылыққа құқықтың
құрылымы, жүйелері жол бермеуге тиіс.
Құқық жүйелерінің өзіне тән белгілері.
Бірінші - кұқық қоғамның объективтік -диалектикалық даму процесіне
Екінші - құқық қоғамның көп жүйелі, көп салалы
Құқыктың жүйелері қоғамның әр саласына сәйкес қалыптасып сол
Құқық құрылымы. Қоғамдағы барлық нормативтік актілердің мазмұнына сәйкес
Қоғамдағы демократия, бостандық, әділеттік, теңдік, әлеуметтік-экономикалық жағдай жақсы
Құқықтық жүйе. Құқық теориясында құқық жүйесі және құқықтық
Құқықтық жүйе дегеніміз - әр елдің тарихи, ұлттық
Құқық құрылымы дегеніміз - құқықтық нормалардың ішкі құрылымы
Құқық жүйесі дегеніміз - құқыктың өмірге келуімен оның
Қоғамның даму процесінде көпшілік қарым-қатынастар өмірге келеді. Сол
Ең төменгі деңгейдегі бірінші бөлім - құқықтық норма.
Құқықтық институт — бұл жүйеге бір-бірімен байланысты нор-малардың
Құқықтық бөлім — бұл жүйеге құқық саласының бір
Құқық саласы - қоғамдағы барлық нормативтік актілерді жүйе-жүйеге,
Құқық - салалық құқықтарды біріктіріп зерттеу, қолдану, пай-далану.
Сонымен, құқық жүйесі өзінің құрамына жеке құқықтық институтты,
1. Мемлекеттік (конституциялық) құқық бұл сала әр
2. Әкімшілік құқық - бұл сала қоғамды;
3. Каржы (қаражат) құқығы - бұл сала
4. Жер құқығы — бұл сала жер,
5. Азаматтық құқық - қоғамның ең күрделі
6. Еңбек құқығы — азаматтардың еңбек бағытындағы
7. Жанұялық құқық – осы саладағы ерлі-зайыптылардың,
8. Азаматтық-процессуалдық құқық азаматтардың азаматтық, еңбектік, жанұялық
9. Қылмыстық құқық - қылмыстық істерді жан-жақты
10. Қылмыстық - процессуалдық құқық - милиция, прокуратура,
11. Еңбекпен түзеу құқығы - қылмыскерлерді тәрбиелеп, дұрыс
12 . Халықаралық құқық - мемлекеттердің арасында туындайтын
Құқық жүйесі қоғаммен бірге дамып, жаңарып отырады. Қоғам-ның
Бұл процесте ерекше маңызды рөл атқаратын құқық жүйесінің
Дамыған елдердің тарихында құкық жүйесінің өз ішінде кешенді
Қоғамдағы нормативтік актілердің, жақсы жұмыс жасауын қам-тамасыз ету
Бұл әдіс-тәсілдердің түрлері мемлекет және құқық теориясы-мен бірге
Құқық жүйесінің тәсілдері мен әдістерін дамытуға, нығайтуға материалдық
Материалдық құқық - қоғамдағы қарым-қатынастарды реттеп, жақтап, қорғап
Процессуалдық құқық - материалдық құқықты қалай, қашан, қандай
Қоғамның тарихи даму процесінде құқық жүйелері азаматтар-дың, бірлестіктердің,
Бұқаралық құқық - мемлекет бұқаралық және жеке тұлға
Бұқаралық құқық мемлекеттік билікпен байланысты, оның реттеп, басқаратын
лар жатады. Жеке тұлға құқығы адамдардың және заңды
Құқық жүйесі мен заң жүйесінің катынасы.
Құқық жүйесі объективтік құбылыс. Ол қоғамның диалектика -
Заң шығару жүйесінің өмірге келу жолы басқа. Бұл
Заң жүйесі дегеніміз - құқықты құрасыратын (қалыптастыра-тын) нормативтік
Заң шығару жүйесінің негізгі салалары:
1. Бір салалық қатынастарды реттейтін заң жүйесі. Заң
2. Саланың өз ішіндегі қатынастарды реттейтін заңдар нормативтік
3. Кешенді заңдар жүйесі (бірнеше салаларды қамтитын заңдар).
4. Қорғаныс - әскери заң жүйелері. Бұл жүйе
Әскери заң жүйесі арнаулы, ерекше заң саласы болғанмен,
Заң жүйесі объективтік жолмен қалыптасқан нормативтік актілерді субъективтік
1. Қоғамдағы қарым-қатынастардың өмірге келіп сала-салаға
бөлінуі.
2.Қатынастарды реттеп, басқару үшін құқық жүйелерінің қалып-
тасуы.
З.Объективтік тұрғыдан қалыптасқан құқықтық нормаларды заң жүйесіне айналдыру.
Әр елдің құқық жүйесі халықаралық құқықпен тығыз байланыс
Құқық және заң жүйелерінің даму бағыттары - құқық
Қоғамның диалектикалық даму процесінде адамдар мен құқықтың өзара
Қоғам объективтік даму процесінде көп мәселені реттеп, басқа
Келешекте құқық жүйелері де дамып, сапалы өзгерістерге ұшы-рауы
Жоғарыда көрсетілген құқық жүйесінің келешекте объективтік даму процесі
Құқық жүйесінің қатынасы.
Құқық мемлекетпен бірге қоғамның объективтік даму процесінің нәтижесінде
Қазіргі заманда да бұл мәселе заң ғылымын күн
Табиғи теория - бұл теорияның мазмұны көне дәуірде
тасқан. Теорияның мазмұны — адамдардың табиғи және мемлекеттің
Тарихи теория - бұл теорияның өкілдері құқық адамдардың
Реалистік теория - құқықтың дамуы өзінің эволюциялық ішкі
Әлеуметтік теория - XX ғасырда қалыптасқан теория. Бұл
Нормативтік теория - құқық әлеуметтік өмірдің сыртқы қарым
Психологиялық теория — XX ғасырдың басында жақсы дамыған
Материалистік теория - құқық саяси-экономикалық үстемдік
жүргізетін таптың мүдде-мақсатын қорғайтйн нормативтік актілердің жиынтығы. Құқықтың
Бұл теорияның тарихи даму процесін үш кезеңге бөлуге
Бірінші кезеңде марксизмнің құқықтың мазмұнын түсінуі дұрыс еді
Марксизм жай теория қалпында қалмай, оны социалистік мемлекеттердің
Жоғарыда көрсетілген құқық теорияларының жеке алғанда
дұрысы да, бұрысы да баршылық. Бірақ барлығының мазмұнын
біріктіргенде бірнеше дұрыс қорытынды тұжырымдар шығаруға
болады:
- құқық әлеуметтік құбылыс, онсыз дамыған қоғам болашақ
-
қорғайтын негізгі құрал;
-
- құкық мемлекетті қалыптастырған және
Сонымен құқық жеке тұлғалардың экономикалық, саяси, әлеуметтік т.б.
Құқық әлеуметтік нормалардың ерекше жүйесі болып, мемлекетпен бірге
тасты. Бірақ әр елдің ерекшеліктеріне сәйкес құқық пен
- қоғамның әкімшілік-территориясында тұрақты тәртіп қалып-тастыру
- қоғам бірнеше тапқа, топқа бөлініп,
- ру мен тайпалардың, мемлекеттік
Қоғамның объективтік даму процесінің бұл талаптарын іске асыру
Енді құқыктың түсінігіне және мазмұнына келсек, оның сан
Құқық адамдардың өмірімен тығыз байланыста дамиды: олардың бостандығын
Құқық қоғамды реттеп, басқарудағы негізгі құрал; құқық қоғам-дағы
Құқықтың нормалары қоғам дамуының саяси-экономикалық, мәдени-әлеуметтік мұқтаждарына неғұрлым
Біз жоғарыда құқықтың түсінігін және мазмұнын нормативтік тұрғыдан
Қоғамның тарихи объективтік даму процесіңде құқықтың маңызы туралы
Заңды көзкарас көне дәуірден қалыптасып, құқықтың қоғам даму
Қоғамның объективтік тарихи даму процесі құқықтың маңызы мен
Құқық философиялық категория. Сондықтан оның мазмұнын, өмірге келуін,
Заң ғылымында "құқық" термині бірнеше мағынада қолданылады. Біріншіден,
Екіншіден, "құқық" деген - құқық нормаларының жүйеге келтірілген
табылады.
Үшіншіден, "құқық" термині оқу пәнін білдіретін ұғым ретінде
Төртіншіден, "құқық" термині субъективтік құқық пен объективтік құқықтың
Сонымен, "құқық" терминінің көптеген мәні бар, оны зерттеушілердің
Қазіргі замандағы өркениетті мемлекеттерде құқық барлық аза-маттардың еркін
Қоғамның диалектикалық даму процесінде қарым-қатынастарды дұрыс реттеп, басқарып,
Құқықтың таптық мәні, қоғамдағы рөлі, мазмұны мен нысаны,
Құқық - мемлекет шығарған немесе бекіткен, орындалуы мемлекеттік
Құқықтың мазмұнының негізгі элементтері:
- қоғамның және
- қарым-қатынастарды реттеп,
- қоғамды дағдарысқа ұшыратпай,
- мемлекеттік органдардың, қоғамдық ұйымдардың
- халықаралық қатынастарды
Құқықтың екі түрлі ғылыми түсінігі болады: біріншісі -
Құқықтың негізгі қағидалары:
1. Қоғамдағы әртүрлі мүдде-мақсаттарды нормативтік жүйемен реттеп-басқару;
2. Адамдардың, ұйымдардың бостандығының іс-әрекетінің деңгейін, шеңберін
3. Адамдардың, ұйымдардың ара қатынасындағы келіспеушілікті
шешудің, реттеудің негізгі түрлерін белгілеп отыру;
4. Мемлекеттік органның қабылдаған, бекіткен нормативтік
актілерінің орындалуын бақылап отыру.
Құқықтың мазмұны дегеніміз - қоғамдағы қатынастарды реттеп, басқарып
Құқықтық тендік жалпылама түрде айтылады, іс жүзінде қаты-настардың
Құқық-үстем таптың және қоғамның заңға айналдырылған мүддесі. Бұл
Мемлекеттік құқық арқылы өзінің жоғарғы және жергілікті органдарының
Қорытынды.
Әрине, құқық туралы зерттеушілердің көзқарасы
Құқықтың жалпы әлеуметтік мәнін мойындай отырып, оған мынадай
Құқықтық норманың диспозициясы — құқықтық қатынастарға қатысушылардың мінез-құлқы
Құқықтық норманың санкциясы — құқықтық
Заң (басқа да нормативті-құқықтық актілер)
норма болса, бап пен норма сәйкес келеді, бапта
және заңдарын сақтауға, басқа адамдардың құқықтарын, бостандықтарын, абыройы
Кейде бір құқықтық норма бірнеше баптан тұруы мүмкін.
Құқықтық қатынастар — құқыққа байланысты, құқық негізіндегі қатынастар.
2) Құқықтық қатынас тек қана адамның мінез-құлқына құқықтық
нормада көрсетілген құқықтық қатынас пайда болады.
Заңды міндет — заң белгілеген (әрекетті істеу, істемеу)
Құқықтық қатынастың объектісі (заты) — табиғат құбылыстары, мүліктік,
Заңды айғақтар (фактілер) — нақтылы өмірлік мән-жайлар. Сол
Заң бойынша жауаптылыққа тұлға тек құқық бұзушылықтың төрт
Қаралайтын мемлекеттік мәжбүрлеу шаралары белгіленген болса, кінәсіздік болжамы
Қазіргі заманда өркениеттің басты жетістігі адам кұқығы мен
Қазақстан тәуелсіздікке қолы жетіп, егеменді мемлекет кұру кезінде
Сонымен, құқықтық нормалар қоғамның экономикалық-элеуметтік қажеттіліктері арқылы өмірге
Осы процессе халықтың, ұйымдардың қоғамның дамуы қажеттілігін, тілектерін
Қазақстан мемлекетінің құқығының объективтік және субъективтік қалыптасу жолдары
- құқықтық әдет-ғұрып, салт-дәстүр;
- құқықтық прецедент;
- нормативтік шарттар;
- нормативтік құқықтық актілер.
Қазақстан мемлекетінің нормативтік актілерінің түрлері, жүйелері Конституцияда толығымен
«Құқықтық қатынас» категориясы құқыктың жалпы теориясында негізгі, орталық
Қолданылған әдебиеттер:
1. Сулейменов М.К. Развитие института права собственности в
2. Шершеневич Г.Ф. Учебник русского гражданского права. –
3. Бибиков А.Н. Правовые проблемы реализации государственной собственности.
4. Сулейменов М.К. Коментарий к Закону РК «О
5. Витрянский В.Г., Суханов Е.А. Защита права собственности.
6. З.О.Ашитов, Б.З.Ашитов «Егемен Қазақстанның құқығы» А.1997
7. Әкімшілік құқық бұзушылық туралы Қазақстан Республикасының Кодексі
8. А.Ибраева, Г.Әлібаева, Қ.Айтқожин «Қазақстан Республикасының Үкіметі» А.2006
9. Ғ.Сапарғалиев «Қазақстан Республикасының құқығы» А.2004
10. Н.Р.Күнқожаев «Адам және қоғам» А.1997
11. Н.Дулатбеков және т.б. «Мемлекет және құқық негіздері»
12. Ғ.Маймақов «Қазақстан Республикасының саяси – құқықтық тарихы»
13.Джусупов А.Т. Право собственности и иные вещные права.
Жеті жарғы. 1996
14.Суханов Е.А. Лекции о праве собственности. —Москва: 1991
15.Римское частное право.
16. Жанайдаров И.У. Проблемы реадизации права государственной собственности.
17. Д.А.Булгаков, А.Ж.Истаев «Мемлекет және құқықтық жалпы тарихы»А.2000
18. Ө.Қ.Қопабаев «Шетелдердің Конституциялық құқығы» А.1998
19. Ғ.Сапарғалиева «Қазақстан мемлекеті мен құқығының негіздері».А.1994
20. С.С.Алексеев «Теория права» М.1993
21. А.Қ.Мұхтарова «Шетелдердің мемлекет және құқық тарихы» А.1999
22. Конституции 16 стран мира. Алматы Жеті –
23. Абельдинов А.К, Копабаев О.К. Конституционное право зарубежных
24. Алексеев С.С. Теория права. М: Юридическая литература.1993
25.Арановский К.В. Государственное право зарубежных стран. М. 1998
26. Барнашев А.М. Теория разделения властей: становление применение.
27. Баренбойм И.Д. Три тысячи лет доктрины разделении
28. Башиев Ж.М. Судебная защита конституции. Алматы: Жеті