ЖОСПАР
КІРІСПЕ 2
І. МЕНШІКТІ КАПИТАЛДЫҢ ЖАЛПЫ ТҮСІНІГІ 4
1.1 Меншікті капиталдың мәні мен мазмұны 4
1.2 Меншікті капиталдың негігі түрлері мен құрамы 5
1.3 Меншікті капитал айналымы 9
ІІ. МЕНШІКТІ КАПИТАЛ ЕСЕБІ 11
2.1 Жарғылық капиталдың есебі 11
2.2 Резервтік капиталдың есебі 13
2.2 Бөлінбеген пайда (жабылмаған зиян) есебі 14
ІІІ. ҚАЗАҚСТАНДА КӘСІПОРЫННЫҢ МЕНШІКТІ КАПИТАЛЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖӘНЕ ДАМУ
3.1 Кәсіпорынның меншікті капиталды талдау 16
3.2 Кәсіпорынның меншікті капиталын басқарудағы қаржылық шешімдерді
3.3 Кәсіпорынның менікті капиталын басқару тенденциялары 21
ҚОРЫТЫНДЫ 24
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР 27
КІРІСПЕ
Тақырыптың өзектілігі. Қазақстан Республикасының Президенті Н. Назарбаевтың
Нарық жағдайында бухгалтерлік есептің басқару жүйесінде алатын орны
Қазақстан Республикасындағы бухгалтерлік есеп, бухгалтерлік есеп стандарты, кәсіпорын
Қазақстан Республикасының заңына сәйкес кәсіпорындар өзінің құрылуы барысында,
Жалпы кәсіпорынның есебін жүргізу барысында жұмыс істеп тұрған,
Ұйымның барлық мүлкі (қызмет атқарушы капиталы) айналыстан тыс
Негізгі (айналымнан тыс) активтер негізгі құралдардан, материалдық емес
Ал айналымдағы активтер кәсіпорынның қызмет атқаруы барысында пайда
Курс жұмысының мақсаты мен міндеті. Берілген тақырып –
Кәсіпорын мүлкі оның негізгі құралдары мен айналымдағы қаржыларының
- жарғылық капитал;
- резервтік капитал;
- бөлінбеген пайда.
Кәсіпорындар оздерінің қызмет атқаруы барысында меншікті қаржыларынан басқа
Жарғылық қор меншік иесінің (кәсіпорынның) жарғысында
Меншік иесінің тиісті құқығымен жауапкершілігіне қарай ұйымның жарғылық
Кәсіпорындардың (толық серіктестік, сенім серіктестігі, жауапкершілігі шектеулі серіктестік,
Өндірістік кооператив мүшелерінің мүлік жарналары (үлестері).
Жарғылық қор мөлшері ұйымның жарғысында және басқа да
Қосымша төленген капитал — қоғамның өзінің акцияларын олардың
Қосымша төленбеген капитал — кәсіпорынның өзінің меншігіндегі негізгі
Резервтік (сацтық, сақтаулы) капитал — келешекте (алдағы уақыттарда)
Бөлінбеген пайда (табыс) - кәсіпорынның жалпы кірісінен (пайдасынан)
І. МЕНШІКТІ КАПИТАЛДЫҢ ЖАЛПЫ ТҮСІНІГІ
1.1 Меншікті капиталдың мәні мен мазмұны
Латын тілінен аударғанда "капитал" сөзі "басты" деген мағынаны
Қоғамдық өңдірістегі капитал мен оның рөлі туралы одан
Капиталға ауыл шаруашылығында қолданылатын өндіріс құралдары жатады. Барша
"Капитал" ұғымы жеке тұлғаның қолындағы қорды тұтыну қарекеттерінен
Капитал әлеуметтік-экономикалық санат ретінде қаралады. К.Маркс бір-неше анықтама
1) Капитал — жұмысшылардың жалданбалы еңбектеріне негізделген таптық
2) Капитал дегеніміз тып-тыныш жататын зат емес, ол
3) Капитал — еткен еңбекті қанағанда ғана
Капитал өндірістің екінші факторына жатады, ондайда бастапқы факторлар
Микро және макроэкономика деңгейінде капиталды тану тәсілі әртүрлі.
"Капитал - ақша мен төлемдік міндеттемеден тұратын "сатып
Қазіргі экономикалық теория капиталды өндірістік тұтынуға арналған, адам
1.2 Меншікті капиталдың негігі түрлері мен құрамы
Нарықтық қатынастың кез келген субъектісінде, қандай да болмасын
Ресурс-тауарларды сатып алудан капитал қозғалысының бірінші сатысы басталады.
Ақша дегеніміз не? Ақша — ол баршаға бірдей
Ақша өзінің бірқатар функциялары арқылы капитал қозғалысының процесіне:
1) құндылық өлшемдері;
2) айналым құралдары;
3) қазына мен жинақтауды құру құралдары;
4) төлем құралдары;
5) әлемдік ақша ретінде қызмет көрсетеді.
Қазақстан Республикасының Азаматтық кодексінің 127 бабына сәйкес:
1. Қазақстан Республикасының ақша бөлінісі теңге болып табылады.
2. Теңге Қазақстан Республикасының бүкіл аумағында өз құны
3. Қазақстан Республикасының аумағындағы төлемдер қолма-қол төлеп
4. Қазақстан Республикасының аумағында шетел валютасымен есеп айырысудың
Ақша құн өлшемі ретінде. Барлық тауарлар өздерінің құндарын
Ақша айналым құралы ретінде. Ақша тауарлар алмасуында делдалдық
Қазына түрінде ақша жинау нарықтық құбылмалылықтан өзін қорғау
Елдің орталық банкінде сақталатын мемлекеттік (ұлттық) алтын қорлар
Қазына нарықтық экономика жагдайында байлық жинау формасы ретінде
Ақша төлем құралы ретінде. Тауарларды қолма-қол қаражатқа сату
Тауарларды несиеге сатқанда айналым құралы болып ақшаның өзі
Төлем құралы функциясындағы қағаз ақша қозғалысы (тауарлар мен
Ақша айналымы мемлекеттік ақша жүйесінің занды бекітілген формасында
Ақша — бұл, бәрінен бұрын, нарықтық игіліктердің экономикалық
Мәселе мынада — "өтімділік" (ликвидность) дегеннің не екенін
Тікелей тәжірибенің бізге көрсетіп отырғанындай, өтімділік — нарықтық
Өтімділік кез келген әлеуметтік айыру активінің үш ерекшелігін
- активті төлем құралы ретінде пайдалану мүмкіндігі;
- "сенімді" активті төлем құралына айналдырудың жылдамдығы
- өзінің "уақыт пен кеңістіктегі" алғашқы атаулы құнын
Үшінші сатыда (тауар-ақша) тауардың таратылуы жүзеге асырылады.
Капитал тауар формасын бірінші сатыдағы оның мөлшерінен гөрі
Капиталдың ауыспалы айналымы — бір функциональдық формадан (ақша,
Бірақ капитал қозғалысы бір қозғалыспен шектелмейді, қайта, қайта,
Капиталдың жеке акт ретінде емес, ұдайы қайталанып отыратын
А — Т...Ө...Т'- А'- Т' (өндіріс факторлары).... —
Капиталды мынадай белгілері бойынша топтастыруға болады:
• бар болу формасы бойынша;
• құнын ауыстыру тәсілі бойынша;
• меншіктік капитал формасы бойынша;
• қаржыландыру кездері бойынша;
• пайдалану бағыттары бойынша.
Кәсіпорын қызметінің жөне елдің толайым барлық экономикасының тиімділігін
1. Кәсіпорын капиталы бір мезгілде үш түрлі: ақша,
2. Егер капитал формасының ауысуы үзіліссіз жүріп тұрса,
Егер капитал бірінші фазасында кідіріп қалса (А —
Кәсіпорындар мен ұйымдардың қаржылық жағдайлары республика экономикасындағы өзара
1998 жылғы желтоқсан айының соңындағы жағдай бойынша көсіпорындардың
Көсіпорындар мен ұйымдардың міндеттемелері бойынша мерзімі өткен қарызға
Кәсіпорындар мен ұйымдардың міндеттемелері бойынша мерзімі асып кеткен
Атап айту керек, көсіпорындардың қаржы жағдайларының нашарлаулары, олардың
ҚР Ұлттық банкісі бойынша табыс 4227,6 млн. теңге
Егер үшінші фазада үзіліс болса, онда тауарлар таратылмайды,
Өндірілген капитал оның құнын ауыстыру тәсілі және сол
Негізгі капиталға (негізгі шаруашылық құралдарына): ғимарат, салынып жатқан
Күшіндегі есепке алу төртібіне сәйкес негізгі капиталға жатпайтын
1.3 Меншікті капитал айналымы
Айналым капиталы дегеніміз — өндірістің айналым қорлары мен
Айналым капиталы, өдетте, өңдіріс процесі кезінде өзінің натуралды-заттық
Меншіктік формасы женінен капитал: жекеменшік (дара, отбасылық), ұжымдық
Қалыптасу бастау көздері бойынша: өзінікі және қарызға алған
Өз капиталы дегеніміз - кәсіпорынның меншік иесі (немесе
Қарыздық капитал дегеніміз - кәсіпорын белгілі уақытқа дейін
Қарыздық капиталдың құрамына банктен алынған капиталдан басқа құнды
Пайдалану бағытына қарап капитал мына бағыттар бойынша жіктелінеді:
• негізгі қорларды күрделі жөндеу,
• жаңа кәсіпорындарды салу, істеп тұрғандарын кеңейту. Өндірісті
• салық салу. Салық мөлшері бөлінбейтін пайданың
• амортизациялық аударым мөлшеріне;
• банк қарызы рыногіндегі кәсіпорын қарекетіне;
• құнды қағаз рыногіндегі кәсіпорын қарекетіне.
ІІ. МЕНШІКТІ КАПИТАЛ ЕСЕБІ
2.1 Жарғылық капиталдың есебі
Кәсіпорынның жарғылық капиталының мөлшері, сол ұйымның шығарған акцияларының
Кәсіпорындарда жарғылық капиталдың есебі "Жарғылық қор" бөлімінің:
- "Жай акциялар ",
- "Артықшылығы бар акциялар ",
- "Салымдар мен жарналар "
— деп аталатын бөлімше шоттарында есептеледі.
Акционерлердің акцияға жазылған сомасына жарғылық қорды құрғанда, сондай-ақ
Д-т: "Төленбеген капитал" шоты,
К-т: "Жай акциялар" немесе "Артықшылығы
Егер үлес қосушылар мен акционерлер қоғамға өз үлесін
Д-т: "Ақшалар" шоты,
К-т: "Төленбеген капитал" шоты түріндегі екі жақты
Бүл жағдайда еліміздегі бас шоттар кестесіне сөйкес:
- "Ел ішіндегі валюталық шоттардағы
- "Шетелдердегі валюталық шоттардағы
- "Есеп айырысу шотындағы ақшалар",
- "Кассадағы ұлттық валюта түріндегі
- "Кассадағы шетелдік валюта түріндегі
Ал егер үлес қосушылар мен акционерлер қоғамға өз
"Материалдық құндылықтар" және тағы да басқа шоттардың тиістілері,
Сондай-ақ серіктестіктердің (акционерлік қоғамнан басқадай) қоғамдық жарғылық қорға
Д-т: "Материаддық емес активтер"; "Негізгі
"Қайтарылып алынған капитал" деп аталатын шот акционерлік қоғамның
Д-т: "Қайтарылып алынған капитал" шоты,
Д-т: "Қарапайым акциялар" немесе "Артықшылығы
К-т: "Қайтарылып алынған капитал"
Осы айтылғандармен қатар кәсіпорындарда "Қосымша төленген капитал" деп
Д-т: "Ақшалар" шоты,
К-т: "Қосымша төленген капитал" шоты түрінде бухгалтерлік жазу
Кәсіпорынның акционерлерден акцияларды олардың атаулы (номиналдық) бағасынан төмен
Д-т: "Қайтарылып алынған капитал" шоты,
К-т: "Қосымша төленген капитал" шоты түрінде бухгалтерлік жазу
Кәсіпорынның негізгі құраддарды, инвестицияларды және басқа да активтерді
Д-т: "Негізгі құралдар";
"Материалды құндылықтар"; "Инвестициялар" және тағы да басқа шоттардың
К-т: "Негізгі құралдарды қайта бағалағаннан алынған қосымша төленбеген
Сонымен қатар:
- негізгі құралдарды қайта бағалау
Д-т: "Негізгі құралдарды қайта бағалағаннан алынған
- негізгі құралдардың пайдаланылуына қарай
Д-т: "Негізгі құралдарды қайта бағалағаннан алынған қосымша төленбеген
К-т: "Есепті жылдың бөлінбеген табысы (жабылмаған зияны)" шоты
- негізгі құралдардың бұрынғы қайта
Д-т: "Негізгі құралдарды қайта бағалағаннан алынған
"Инвестицияларды қайта бағалағаннан алынған қосымша төленбеген капитал" шоты
- қаржылық инвестицияларды
Д-т: "Инвестицияларды қайта бағалағаннан –алынған қосымша төленбеген
- қабылданған есеп саясатына қарай
Д-т: "Инвестицияларды қайта бағалағаннан алынған қосымша төленбеген капитал"
К-т: "Бөлінбеген табыс
2.2 Резервтік капиталдың есебі
Акционерлік қоғамдар мен басқа да ұйымдар өздерінің таза
Резервтік капитал ұйымның таза
Д-т: "Ағымдағы жылдың бөлінбеген табысы" шоты, К-т:
Ал кәсіпорынның резервтік
Д-т: "Заңмен белгіленген резервтік капитал"
К-т: "Есепті жылдың бөлінбеген табысы (жабылмаған
"Өткен жылдардағы бөлінбеген табыс (жабылмаған зиян)";
"Артықшылығы бар акциялар бойынша есеп айырысу" немесе тағы
Акционерлік қоғамдар немесе басқа да ұйымдар өздерінің тапқан
2.2 Бөлінбеген пайда (жабылмаған зиян) есебі
Кәсіпорынның қорытынды табысынан бюджетке төленетін салықтарын және табыстың
- "Есепті жылдың
"Өткен жылдардағы бөлінбеген
- деп аталатын шоттарда жүргізіледі. Бөлінбеген пайда көбейгенде
- есеп беретін
Д-т: "Есепті жылдың бөлінбеген
- ұйым өзінің кірісі есебінен
Д-т: "Есепті жылдың бөлінбеген кірісі
К-т: "Заңмен белгіленген резервтік капитал" немесе "Басқадай
- Акционерлік қоғамның (кәсіпорынның) акционерлерге (серіктестіктерге) дивиденд ретінде
Д-т: "Есепті жылдың бөлінбеген кірісі
К-т: "Артықшылығы бар
"Орындалатын жұмыстар мен көрсетілетін қызметтер үшін алынған аванс"
- Акционерлерге (серіктестіктерге, қатысушыларға) дивиденттерді төлегеннен қалған есеп
Д-т: "Есепті жылдың бөлінбеген кірісі
К-т: "Өткен жылдың бөлінбеген кірісі (жабылмаған
Жалпы акционерлік қоғамның немесе қандайда бір кәсіпорынның құрылғаннан
Есепті жылдың соңында барлық кәсіпорындардың бухгалтериясында жетінші "кірістер"
Егер кәсіпорын зиян шексе жылдың аяғында
"Есепті жылдың болінбеген кірісі (жабылмаған зияны)" деп аталатын
"Жиынтық кіріс (зиян)" — деп аталатын шот дебиттелініп,
"Есепті жылдың бөлінбеген
ІІІ. ҚАЗАҚСТАНДА КӘСІПОРЫННЫҢ МЕНШІКТІ КАПИТАЛЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ ЖӘНЕ ДАМУ
3.1 Кәсіпорынның меншікті капиталды талдау
Біздің отандық тәжірибеде кәсіпорынның меншікті капиталының құрй көздері
Меншікті капиталды зерттегенде өзіндік айналым қаражаттарындағы болған өзгерістерге
Жыл басына меншікті аиналым қаражаттарының көлемі 9138
Тәжірибе жүзінде күрделі салымдарды қаржыландыру және негізгі құралдарды
Біздің кәсіпорынымызда бұл көрсеткіштің мөлшері меншікті айналым қаражаттарының
Талдау кезінде меншікті айналым капиталының абсолюттік мөлшерін анықтаумен
Ол кәсіпорынның меншікті қаражаттарының қандай бөлігі, осы қаражаттарды
Кж= Мак/Мк
Мұндағы: Кж - жұмсау коэффициенті;
Мак - меншікті айналым капиталы; Мк - меншікті
Бұл коэффициентгі А.Д. Шеремет, Р.С. Сайфуллин,
Қаржылық көзқараспен айтсақ оның өсуі жоғары деңгейі кәсіпорынның
Оптимальді мөлшері ретінде жұмсау коэффициеті > 0,5 деп
Жұмсау коэффициентінің мәні, кәсіпорынның қызметінің сипатына байланысты; оның
Кәсіпорынның тауарлы-материалдық қорлары мен шығындарының қалыптасу көздерімен
Кк/к –Мак---Ктм
Мұндағы:
К- тауарлы-материалдық қорлардың қамтамасыз етілу коэффициенті; Мак
Қ™ - тауарлы-материалдық қорлар.
В.В. Ковалев, Э.А. Маркарьян және Г.П. Герасименко оны
Материалды айналым қаражаттарын жабу коэффициенті қандай дәрежеде тауарлы-материалды
Шаруашылық тәжірибенің статистикалық орташаланғаң мәліметтерінің негізіне алынған
К^ > 0,6-0,8.
Қорлар мен шығындардың меншікті айналым қаражаттарымен қамтамасыз етілудің
3.2 Кәсіпорынның меншікті капиталын басқарудағы қаржылық шешімдерді
Кәсіпкерлік капиталдар экспорты негізінде басқа елдерде өздерінің өңдірістік
Қазіргі уақытта дамушы және өнеркәсібі дамыған елдер арасындағы
Бірақ соған қарамастан, көптеген дамушы мемлекеттер өз экономикасы
Халықаралық монополиялар үш топқа бөлінеді. Олар трансұлттық көпұлттық
Көп ұлтты корпорациялар (КҰК) қызмет көрсету түрлері, көлемі
Халықаралық монополиялық одақтар (картелдер, консорциумдар, пулдер) өңдірістік, ғылыми-техникалық
Халықаралық монополиялар дамуының ерекшеліктеріне олардың ішкі фирмалық қатынастарының
3.3 Кәсіпорынның менікті капиталын басқару тенденциялары
Кәсіпорындардың өндірістік және коммерциялық қызметі негізгі өнтрістік капиталдарды
Кәсіпорындарда өндірістік құрал-жабдықтар өндіріс процесінің материалдық-техникалық негізі болып
Негізгі құрал-жабдықтар — қызмет көрсету мерзімі бір жылдан
ұзақ мерзімді инвестициялар жолымен негізгі капиталдарды сатып алу;
жарғылық (акционерлік) капиталға салым есебіне акционерлік қоғамдардың құрылтайшыларының
мемлекеттік органдардан, заңды және жеке тұлғалардан алынған негізгі
Қазіргі жағдайда ұзақ пайдалану айналымынан тыс активтердің жаңа
Кәсіпкерлік қызметте ұзақ уақыт мерзім пайдаланылатын заңды тұлғалар
Кәсіпорынның меншікті және ұзақ мерзімді қарыз қаражаттары материалдық
Салық төлеушінің бухгалтерлік балансында есепке алынатын және кәсіпкерлік
Өндірістік айналым капиталдары деп заттық мазмұны жағынан еңбек
Айналыс капиталдары өндіріс процесіне тікелей қатыспасада өңдіріс пен
Өндірістік айналым капиталдары мен айналыс капиталдары үнемі қозғалыста
Өндірістік айналым капиталдары мен айналыс капиталдары қозғалысының біркелкі
Айналым қаражаттары — бұл өндірістік және өнімді өткізудің
Инфляциялық процестер, қысқа мерзімді кредиттерді пайдаланғаны үшін төленетін
Коммерциялық кредит вексель жүзінде жасалады. Вексель — бұл
Негізгі өндірістік капиталдар мен материалдық емес активтердің ауыспалы
негізгі капиталдар мен материалдық емес активтердің тозығы;
амортизацияны есептеу;
толық қалпына келтірудің қаражаттарын қордалау;
нақтылы (тура) инвестициялар мен материалдық емес активтерге жұмсалынатын
Айналым қаражаттарына авансыланған ақшалай шығындардың орнын толтыру (өтеу)
Өндірістік капиталдардың ауыспалы айналымының жоғарыда баяндалған процестері жұмыс
Негізгі капиталдар мен материалдық емес активтердің жән және
Ұлғаймалы ұдайы өндіріс негізі капиталдар мен материалдық емес
Ұзақ мерзімді инвестициялардың мүмкін болатын көздеріне мыналарды жатқызуға
шаруашылық жүргізуші субъектінің меншікті қаражаттары;
республикалық және жергілікті бюджеттердің қаражаттары;
шетелдік инвесторлардың қаражаттары;
банктердің кредиттері.
Шаруашылық жүргізуші субъектілердің меншікті қаражаттарына құрылтайшылардың алғашқы жарналары,
Алғашқыда шаруашылық жүргізуші субъектілерді құрған кезде өндірістік капиталдарды,
Кейінгі негізгі капиталдарды сатып алуға шаруашылық қызмет нәтижесінде
Мемлекеттік кәсіпорындарда өндіріске жұмсалған инвестициялардың бастапқы көзі қызметін
Тартылған қаржылық қаражаттар акцияларды орналастырудан, еңбек ұжымы мүшелерінің,
Қарыз қаражаттарына коммерциялық банктердің ұзақ мерзімді несиелерді, негізгі
Сөйтіп, өндірістік капиталдарды жасау мен оның өсімін қаржыландырудың
Өндірістік капиталдардың қалыптасуы кәсіпкерлік қызмет бастауының объективті алғышарты
ҚОРЫТЫНДЫ
Қазіргі уақытта жекелеген елдер арасындағы капитал қозғалысы кеңінен
Қазіргі уақытта дамушы және өнеркәсібі дамыған елдер арасындағы
Бірақ соған қарамастан, көптеген дамушы мемлекеттер өз экономикасы
Өндірістік капиталды пайдаланудың нәтижесі арнайы қаржылық көрсеткіштермен сипатталады
Бөліністің классикалық (дәстүрлі) сызбасында түсім-ақша — бұл өнім
Түсім-ақшаны одан әрі бөлу негізгі капиталдар мен материалдық
Түсім-ақшаның ауқымы кәсіпорынның (ұйымның), фирманың өнім өндіру мен
кәсіпорынның негізгі капиталын қалыптастыруға, кеңейіуге және қалпына келтіруге
айналым капиталының айналымында қатысатын тауар-материалдық құндылықтарын сатып алуға
көсіпорынның ішкі және сыртқы берешектерін төлеуге байланысты ақша
күрделі және күрделі емес сипаттағы бір жолғы шығындар;
кәсіпорынның бос ақшасын инвестициялауға байланысты шығындар;
өндірістік емес сипаттағы шараларға жұмсалатын шығындар.
Жалпы кәсіпорынның шығындары — материалдық құрал-жабдықтардың (шикізаттың, материалдардың,
материалдық шығындар (қайтарылған қалдықтардың құны шегерілгеннен кейін);
еңбекақыға жұмсалатын шығындар;
әлеуметтік қажеттіліктерге аударылатын шығындар;
негізгі капитаддар бойынша амортизациялық аударымдар;
басқа шығындар,
Өнім, жұмыс және қызметтер өлшемінің өзіндік құнын жоспарлау,
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Қазақстан Республикасының Конституциясы
Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына 2007 жылғы
Бердалиева К.Б. «Қазақстан экономикасын басқару негіздері».
Алматы -2001 ж., 126 бет
Ермаков В.А. «Қазақстан қазіргі дүние әлемінде», Алматы –
Ілиясов Қ.Қ., Құлпыбаев С. «Қаржы». Алматы 2003 ж.,
Мейірбеков А.Қ. «Кәсіпорын экономикасы», Алматы - 2003
«Экономикалық саясат», Экономика –Алматы, 2002 ж, 168 бет
Дүйсенбаев К.Ш. Кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдау//Алматы, 2001
9. Радостовец В.К. Кәсіпорындағы бухгалтерлік есеп, Алматы-
10. Назарова В.Л. Шаруашылық жүргізуші субъектілердегі бухгалтерлік есеп,
11. ҚР-ң қаржы министрлігінің ақпараттық хабаршысы, 2004-7
12. Бтймұханова С.Б. Бухгалтерлік есеп//Алматы – 2005
13. Кеулімжаев Қ.К., Әжібаева З.Н. Бухгалтерлік есеп принциптері//Алматы,
14. Қазақстан Республикасының Парламент Жаршысы, N 4,
15. Қазақстан Республикасының бухгалтерлік есеп туралы Заңы, ҚР
Қосымша 1. Кәсіпорындармен ұйымдардағы жарғылық капитал шоты бойынша
№ Операциялардың мазмұны
Дебиттелетін шот Кредиттелетін шот
1 2 3 4
1. Үлес қосушылар мен салымшылардың акционерлік қоғамның жарғылық
5020
5010
2. Серіктестердің (акционерлік қоғамдардан басқа) жарғылық қорының қосқан
3. Серіктестердің (акционерлік коғамдардан басқа) жарғылық қорының
5010 2730, 2411-2417, 1310 – 1317, 1330, 1060,
3 Кәсіпорынның өзінің акцияларының айналымнан шығарылғандарының құнына
5000, 5001 5020
4 Серіктестердің (акционерлерден басқа) қоғамның жарғылық қорына қосқан
5010 1050, 1060, 1010, 1020
5 Үлес қосушылар мен құрылтайшылардың және басқа да
5020
5000, 5001
6 Жарғылық қорға шетелдік валюта түрінде қосуға тиісті
5020 6250
7 Жарғылық қорға шетелдік валюта түрінде қосуға тиісті
7430 5020
8 Үлес қосушылар мен құрылтайшылардың және салымшылардың ақшалай
1050, 1060, 1010, 1020 5020
9 Үлес қосушылар мен құрылтайшылардың және салымшылардың акционерлік
2730, 2411-2417, 1310 – 1317, 1330,
5020
10 Акционерлік қоғамның акционерлерден сатып алған өзінің акциларының
5310 1050, 1040, 1010, 1020
11 Сатылып алынған акцилардың сатып алу және атаулы
егер акциялар өзінің атаулы құнынан төмен бағаға сатылып
егер акциялар өзінің атаулы құнынан жоғары бағаға сатылып
5310
5410
5410
5310
12 Өзінің атаулы құнынан жоғары бағаға сатылған акциялардың
1254, 1040, 1010, 1020
5220
13 Негізгі құралдарды қайта бағалауға байланысты бастапқы құнының
2412-2417 5320
14 Негізгі құралдарды қайта бағалауға байланысты оларға бұрын
5320
2421-2428
15 Негізгі құралдардың пайдалануына қарай қайта бағалау сомасының
5320
5410
16 Инвесторлардың, серіктестердің активтерін қайта бағалаудың салдарынан еншілес
5320
5310
17 Қайта бағалаудың нәтижесінде алынған ұзақ мерзімді қаржы
1150
5320
18 Бұрын жүргізілген қайта бағаладың нәтижесінде ұзақ мерзімді
5320
1150, 1130, 1110
19 Ұзақ мерзімді қаржылық инвестицияларды есептен шығарған уақыттағы,
5320
5410, 6210
Қосымша 2. Кәсіпорындар мен ұйымдардағы резервтік капитал шоты
№ Операциялардың мазмұны Дебиттелетін шот Кредиттелетін шот
1 2 3 4
1 Акционерлік қоғамның жарғысында белгіленген мөлшерде резервтік капитал
5410
5320
2 Акционерлік қоғамның жарғысында белгіленген мөлшерден артық резервтік
5410
5020
3 Кәсіпорынның ағымдағы жылда пайда таппауына немесе тапқан
5010, 5010
5410,5430
4 Кәсіпорынның есепті кезеңдегі немесе алдыңғы (өткен) жылдардағы
5010,5020
3110
5 Ағымдағы жылғы зиянды өтеуге бағытталған резервтік капитал
5310, 5320
3110
6 Өткен жылдың жабылмаған зиянын өтеуге бағытталған резервтік
5310,5320
5430
7 Акционерлердің қабылдаған қаулысына сәйкес резервтік капиталдың сомасы
5320
5010
32-ХБЕС Халықаралық бухгалтерлік есеп стандарты
Қаржы құралдары: ақпаратты ашу және беру
Осы стандарт 1996 жылғы 1 қаңтардан немесе осы
1998 жылғы желтоқсанда 39-“Қаржы құралдары: тану және өлшеу”
2000 жылғы қазанда 91-93-параграфтар алып тасталды, ал 94-параграф
ТТК-нің мынадай түсіндірулерінің 32-ХБЕС-на қатысы бар:
5-ТТК “Қаржы құралдарын сыныптау - шартты өтем бойынша
16-ТТК “Акционерлік капитал - жаңадан сатып алынған меншікті
17-ТТК “Меншікті капитал - меншікті капиталға қатысы бар
Мазмұны
32-ХБЕС Халықаралық бухгалтерлік есеп стандарты
Қаржы құралдары: ақпаратты ашу және беру
МАҚСАТЫ
ҚОЛДАНЫЛУ САЛАСЫ Параграфтар 1 - 4
АНЫҚТАМАЛАР 5 - 17
АҚПАРАТТЫ ҰСЫНУ 18 - 41
Міндеттемелер және меншікті капитал 18 - 22
Эмитенттің құрама құралдарды сыныптауы 23 - 29
Пайыздар, дивидендтер, залалдар және басқа да пайдалар 30
Қаржы активтері мен қаржы міндеттемелерін өзара есепке жатқызу
АҚПАРАТТЫ АШУ 42 - 94
Тәуекелдерді басқару саясатын ашып көрсету 43А
Мерзімдер, талаптар және есеп саясаты 47 - 55
Пайыздық тәуекел 56 - 65
Несиелік тәуекел 66 - 76
Әділ құн 77 - 87
Әділ құннан асатын құн бойынша ескерілген қаржы активтері
Ақпаратты басқа да ашып көрсету 94
ӨТПЕЛІ КЕЗЕҢ ШАРТТАРЫ 95
КҮШІНЕ ЕНУ КҮНІ 96
А ҚОСЫМШАСЫ
Стандартты қолдану мысалдары А1 - А27
Анықтамалар А3 - А17
Міндеттемелер және меншікті капитал А18 - А24
Қаржы активтері мен қаржы міндеттемелерін өзара есепке алу
Ақпаратты ашу А26 - А27
32-ХБЕС Халықаралық бухгалтерлік есеп стандарты
Қаржы құралдары: ақпаратты ашу және беру
32-“Қаржы құралдары: ақпаратты ашу және беру” Халықаралық бухгалтерлік
Мақсаты
Халықаралық қаржы рыноктарының үдемелі табиғаты облигациялар сияқты дәстүрлі
Осы стандарт баланстық қаржы құралдары туралы ақпарат ұсыну
Қолданылу саласы
Осы стандарт баланста танылған да, танылмаған да қаржы
(а) 27-“Шоғырландырылған қаржы есептілігі және еншілес кәсіпорындарға инвестицияларды
28-“Қауымдастырылған кәсіпорындарға салынған инвестицияларды есепке алу” ХБЕС-нда берілген
(с) 31-“Бірлескен қызметке қатысу туралы қаржы есептілігі”
жұмыс берушілердің міндеттемелері және 19-“Қызметкерлерге берілетін сыйақылар” ХБЕС
(е) қызметкерлердің акцияларына опциондар және 19-“Қызметкерлерге берілетін сыйақылар”
(f) сақтандыру шарттары бойынша туындайтын міндеттемелер.
Осы стандарт кәсіпорынның еншілес кәсіпорындарға қатысу үлесіне қолданылмаса
Осы стандарттың мақсатындағы сақтандыру шарты - бұл жасалған
Қаржы құралдарының белгілі бір тұрпаттары үшін арнайы арналған
Анықтамалар
Осы стандартта мынадай терминдер төменде келтірілген мәнінде пайдаланылады:
Қаржы құралы - бұл нәтижесінде бір кәсіпорында -
Тауар базистік активі болып табылатын және кез келген
Қаржы активі - бұл:
(а) қаржы құралдары;
(b) басқа кәсіпорыннан ақшалай қаражаттар немесе басқа да
(с) басқа кәсіпорынмен әлуетті пайдалы талаптар бойынша қаржы
басқа кәсіпорынның үлестік құралы болып табылатын актив.
Қаржы міндеттемесі - бұл шартпен келісілген мынадай міндеттеме:
(а) басқа кәсіпорынға ақшалай қаражаттар немесе өзге де
басқа кәсіпорынмен әлуетті пайдасыз талаптар бойынша қаржы құралдарымен
Кәсіпорында шартпен келісілген, ол қаржы активтерін немесе өздерінің
кейін қалатын оның активтеріндегі қалдық үлеске құқықты растайтын
Үлестік құрал - кәсіпорынның барлық міндеттемелерін шегергеннен.
Монетарлық қаржы активтері және қаржы міндеттемелері (сондай-ақ монетарлық
Әділ құн - бұл актив соған айырбасталуы немесе
Рыноктық құн - белсенді рынокта қаржы құралын сатқан
Осы стандартта “шарт” және “шарттық” деген терминдер тараптар,
5-параграфта келтірілген анықтамалардың мақсаты үшін, “кәсіпорын” термині жеке
Қаржы активі және қаржы міндеттемесі анықтамалары “қаржы активі”
Қаржы құралдары дебиторлық және кредиторлық берешек және үлестік
Туынды қаржы құралдары құқықтар мен міндеттер туғызады, солардың
Босалқылар, жылжымайтын мүлік, үйлер мен жабдықтар, жалданған активтер
Болашақ экономикалық пайдасы ақшалай қаражаттар немесе басқа да
Үкімет енгізген, заңмен ұйғарылған талаптардың нәтижесінде туындайтын пайдаға
Қаржы активін беруді қамтымайтын шарттық құқықтар мен міндеттемелер
Шартта көзделген құқықты пайдалану қабілеті немесе шарттық міндетті
Кәсіпорынның акцияға опцион немесе варрант сияқты меншікті үлестік
Кәсіпорынның балансында еншілес кәсіпорынды шоғырландыру нәтижесінде пайда болуы
Ақпаратты ұсыну
Міндеттемелер және меншікті капитал
Қаржы құралының элементі бұл құралды не оның құрамдас
Эмитенттің балансында қаржы құралын сыныптау заңдық нысанмен емес,
Қаржы құралы бойынша бір тараптың (эмитенттің) басқа тарапқа
Егер қаржы құралы эмитенттің ақшалай қаражаттарды немесе басқа
Егер артықшылықты акция оны эмитенттің болашақта тіркелген немесе
Эмитенттің құрамдастырылған құралдарды сыныптауы
Міндеттеме элементі де, меншікті капитал элементі де бар
Осы стандарт эмитенттің балансында бір қаржы құралы жасаған
Эмитент баланс ұсыну мақсатында эмитенттің бастапқы қаржы жағдайын
Айырбасталатын құралды құрайтын міндеттеме мен меншікті капиталдың компоненттерін
Қаржы құралы эмитенттің қаржы міндеттемелері де, үлестік құралдары
Осы стандарт қаржы активтерін, қаржы міндеттемелерін және үлестік
(а) компонент үшін жеке анықталған, жеңіл өлшенетін барлық
міндеттеме мен меншікті капиталдың компоненттерін жеке өлшеу және
Бастапқы тану кезіндегі міндеттеме мен меншікті капиталға жатқызылған
28-параграфта сипатталғандардың біріншісін пайдалана отырып, қарапайым акцияларға айырбасталатын
Пайыздар, дивидендтер, залалдар және басқа да кірістер
Қаржы құралына немесе қаржы міндеттемесі ретінде сыныпталған оның
Қаржы құралдарын баланста сыныптау осы құралмен байланысты пайыздар,
Шығыстар ретінде сыныпталған дивидендтер пайдалар мен залалдар туралы
Қаржы активтері мен қаржы міндеттемелерін өзара есепке алу
Қаржы активі мен қаржы міндеттемесі өзара есепке алынуға
(а) танылған сомаларды есепке алуды жүзеге асырудың заңдық
есеп айырысуды нетто-негізде жүргізуді және бір мезгілде активті
Осы стандарт қаржы активтері мен қаржы міндеттемелерін, бұл
Танылған қаржы активі мен қаржы міндеттемесін өзара есепке
Өзара есеп айырысу құқығы - бұл борышқордың шартта
Қаржы активі мен қаржы міндеттемесін өзара есепке алуға
Белгілі бір активтерді және міндеттемелерді реттеуге қатысты кәсіпорынның
Екі қаржы құралы бойынша бір мезгілде есеп айырысу,
33-параграфта келтірілген талаптар тұтас алғанда қанағаттандырылмайды және өзара
бір қаржы құралының (яғни синтетикалық құралдың) қасиетін ұдайы
қаржы активтері мен қаржы міндеттемелері әуел бастан бірдей
қаржы немесе басқа да активтер кері талап құқығынсыз
қаржы активтерін борышқор міндеттемені өтеу есебінен (мысалы, өтем
сақтандыру полисі бойынша талап қою көмегімен үшінші тараптың
41. Бір серіктеспен қаржы құралдарымен бірнеше операция
Ақпаратты ашу
Осы стандартта талап етілетін ақпаратты ашып көрсетудің мақсаты
Қаржы құралдарымен операциялар төменде сипатталған бір немесе бірнеше
(а) Баға тәуекелі - баға тәуекелінің үш тұрпаты
(і) Валюталық тәуекел - бұл валюталардың айырбастау бағамының
(іі) Пайыздық тәуекел - бұл пайыздың рыноктық ставкасының
(ііі) Рыноктық тәуекел - бұл өзгерістер осы тәуекелдердің
“Баға тәуекелі” термині залалдың әлуетті мүмкіндігін ғана емес,
Несиелік тәуекел - бұл бір тараптың қаржы құралы
Өтімділік тәуекелі (қаржыландыру тәуекелі деп те аталады) -
Ақшалай қаражаттар тасқынымен байланысты тәуекел - бұл монетарлық
Тәуекелдерді басқару саясаты туралы ақпаратты ашып көрсету
43А. Кәсіпорын хеджирлеу есебі пайдаланылатын болжамды операциялардың әрбір
Осы стандарттар ашып көрсетілуге жататын ақпараттың пішіміне де,
Нақты қаржы құралдары туралы ақпаратты ашып көрсету кезінде
Кәсіпорынның басшылығы құралдардың сипаттамасын, олардың танылуын немесе танылмауын
Мерзімдер, талаптар және есеп саясаты
Танылған да, танылмаған да қаржы активтерінің, қаржы міндеттемелерінің
(а) сомаға ықпал етуі мүмкін олардың елеулі мерзімдері
қабылданған әдістер мен есеп саясатын, оның ішінде қолданылатын
Қаржы құралының шарттық мерзімдері мен талаптары құрал талаптары
Кәсіпорын иеленетін немесе шығаратын қаржы құралдары жеке өзі
(а) пайыздық айырбас сияқты кейбір туынды құралдар үшін
(b) төлем мерзімі басталған, қолданылу немесе орындалу мерзімі
(с) осы құқық пайдаланылуы мүмкін болатын кезеңді немесе
(d) қаржы құралы бойынша кез келген тараптың
(е) біртіндеп төлеуді және өтеу қорын немесе сол
(f) жарияланған пайыздық ставкаларды немесе пайыздар, дивидендтер немесе
қаржы активі жағдайында ұсталатын немесе қаржы міндеттемесі жағдайында
егер құрал бойынша ақшалай тасқындар кәсіпорынның есепті валютасынан
егер құрал айырбасты көздеген жағдайда, - айырбас барысында
құралдың немесе онымен байланысты уағдаластықтың бұзылуы басқа талапты
Баланста қаржы құралын ұсыну оның заңдық нысанынан өзгеше
Қаржы құралының көлемі мен сипаты туралы ақпараттың пайдалылығы,
1-“Қаржы есептілігін ұсыну” ХБЕС-на сәйкес кәсіпорын, жалпы пайдаланылатын
(а) баланста қаржы активін немесе қаржы міндеттемесін тану
бастапқы тану кезінде де, одан кейін де қаржы
қаржы активтеріне және қаржы міндеттемелеріне байланысты туындайтын кірістер
Есеп саясатының тиісті аспектілерін ашып көрсету талап етілуі
(а) қаржы активтерін оларда қатысу үлесі сақталған кезде
активті иеліктен шығаратын адам “in-substance defeasfnce” трасты сияқты
бір құралды сатып алу немесе шығару әсерін синтездеуге
қаржы құралдарын тәуекелге бейімділікті хеджирлеу құралы ретінде сатып
шығарған кезде рыноктық басым пайыздық ставкадан айрықша белгіленген
Қаржы есептілігін пайдаланушыларды қаржы активтері мен қаржы міндеттемелерін
(а) құралды сатып алуға немесе шығаруға шыққан шығындар;
монетарлық қаржы активтері мен қаржы міндеттемелерінің сыйлықақылары мен
есептік бағалауда, мысалы, тауардың бағасына индекстелген облигациялар сияқты
монетарлық қаржы активтерінен алынуға жататын, шартта белгіленген барлық
қаржы активтері әділ құнының олардың баланстық құнынан төмендеуі;
қайта құрылымдалған қаржы міндеттемелері.
Әділ құн бойынша ескерілген қаржы активтері мен қаржы
Кәсіпорын пайдалар мен залалдар туралы есепте іске асырылған
Пайыздық тәуекел
Танылған да, танылмаған да қаржы активтері мен қаржы
(а) қай күннің неғұрлым ертерек екендігіне қарай, шартта
егер олар қолданылса, тиімді пайыздық ставкалар.
Кәсіпорын басым рыноктық пайыздық ставканың болашақта өзгерістерге ықпалына
Төлем мерзімдерінің басталу немесе олар ертерек басталған жайдайда
Шартта көзделген пайыздық ставкаларды қайта қарау және төлем
Кәсіпорын оның қаржы активтері мен қаржы міндеттемелерінің қайсысы:
(а) бағалық пайыздық тәуекелге, мысалы, тіркелген пайыздық ставкасы
(b) рыноктық ставка өзгерген кезде жаңартылатын құбылмалы пайыздық
(с) үлестік бағалы қағаздарға инвестициялар сияқты пайыздық тәуекелге
Монетарлық қаржы құралының тиімді пайыздық ставкасы (тиімді табыстылық)
56(b)-параграфтағы талап ақшаның уақытша құнын көрсете отырып, ол
Кәсіпорын секьюритизация сияқты операцияның нәтижесінде оның балансынан алып
Кәсіпорын қызметінің сипаты және оның қаржы құралдарына қатысу
(а) Бағалық пайыздық тәуекелге бейімделген қаржы құралдарының баланстық
(і) баланс күнінен бастап бір жылдың ішінде;
(іі) баланс күнінен бастап бір жылдан астам және
(ііі) баланс күнінен бастап бес жыл немесе одан
Кәсіпорын қызметінің нәтижелеріне оның бағалық пайыздық тәуекелі бейімділігінің
(і) баланс күнінен бастап бір айдың ішінде;
(іі) баланс күнінен бастап бір айдан астам және
(ііі) баланс күнінен бастап үш айдан астам және
(с) Тап сол сияқты кәсіпорын болашақта әр түрлі
(d) Пайыздық ставкалар туралы ақпарат нақты қаржы
Кейбір жағдайларда кәсіпорын рыноктық пайыздық ставканың басым деңгейінің
Несиелік тәуекел
Танылған да, танылмаған да қаржы активтерінің әрбір сыныбы
(а) баланс күні, егер басқа тараптар қаржы құралдары
несиелік тәуекелдің елеулі шоғырлануын.
Кәсіпорын өзінің қаржы есептілігін пайдаланушыларға оның контрагенттерінің өз
Кепілзатты өткізу есебінен әлуетті өтемді есепке алмай, несиелік
(а) қаржы есептілігін пайдаланушыларға танылған да, танылмаған да
барынша мүмкін болатын залал танылған қаржы активінің баланстық
Несиелік тәуекелге бейімделген қаржы активтерін тану үшін, активтің
Өзіне қаржы міндеттемесі бар өзара есепке алудың заңдық
Кәсіпорын оның несиелік залалдарға бейімділігін төмендетуге арналған, бірақ
(а) өзіне қатысты өзара есепке алу туралы бас
кәсіпорынның несиелік тәуекелге жалпы бейімділігінің деңгейі өзара есепке
Кәсіпорын несие тәуекелінің кему деңгейін анықтайтын өзара есепке
Егер танылмаған қаржы активіне жатпайтын несиелік тәуекел жоқ
Басқа тараптың міндеттемеге кепілдік беруі кепілгерді 66-параграфта талап
Несиелік тәуекелдің шоғырланымдары, егер олар бизнестің сипаты мен
Несиелік тәуекелдің шоғырланымы өзіне тән ортақ белгілері бар,
Несиелік тәуекелдің шоғырланымдары туралы ақпаратты ашып көрсету әрбір
Әділ құн
Танылған да, танылмаған да қаржы активтері мен қаржы
Әділ құн туралы ақпарат кәсіпорынның жалпы қаржы жағдайын
Қаржы активінің немесе қаржы міндеттемесінің әділ құны жалпыға
Әділ құнды анықтаудың негізінде кәсіпорын үздіксіз жұмыс істейді
Қаржы құралы белсенді және өтімді рынокта сатылған кезде,
Рынок белсенді болмаған немесе жеткілікті түрде жақсы ұйымдастырылмаған
Кәсіпорынның рыноктық құнның немесе қандай да болсын басқа
Егер құрал ұйымдасқан қаржы рыногында айналымда болмаған ретте,
Егер есептілікте құнды жеткілікті сенімділік деңгейінде анықтау мүмкін
Тарихи құн бойынша ескерілген дебиторлық және кредиторлық берешектің
Әділ құннан өзгеше құн бойынша баланста ескерілген қаржы
Әділ құннан асатын құн бойынша ескерілген қаржы активтері
Егер кәсіпорын олардың әділ құнынан асатын құн бойынша
(а) жекелеген активтердің немесе жекелеген активтердің тиісті топтарының
басшылықты баланстық құнды төмендетпеуге итермелеу себептері, оның ішінде
Басшылық қаржы активінен алуды болжап отырған соманы бағалайды,
47-параграфқа сәйкес ашып көрсетілетін қаржы активтерінің құнын төмендетуді
91-93. (Алып тасталған(
Ақпаратты басқа да ашып көрсету
Қосымша ақпаратты ашып көрсету, ол қаржы есептілігін пайдаланушылардың
(а) кезең ішінде кіріс немесе шығыс ретінде танылған
жыл ішіндегі орташа жиынтық баланстық құн - танылған
Өтпелі кезең шарттары
Алдыңғы кезеңдердің салыстырмалы ақпараты осы Халықаралық бухгалтерлік есеп
Күшіне ену күні
Осы Халықаралық бухгалтерлік есеп стандарты 1996 жылғы 1
А Қосымшасы
Стандартты қолдану мысалдары
Осы Қосымшаның тек қана бейнелеуші сипаты бар және
А1. Осы қосымша осы стандарттың белгілі бір ережелерін
А2. Стандарттың қаржы құралдарын баланста тану немесе өлшеу
Анықтамалар
Қаржы құралдарының, қаржы активтері мен қаржы міндеттемелерінің жалпы
А3. Валюта (ақшалай қаражаттар) - бұл қаржы активі,
А4. Шарт бойынша болашақта ақшалай қаражаттарды талап
(а) сауда операциялары бойынша дебиторлық және кредиторлық берешек;
алуға және төлеуге вексельдер;
қарыздар бойынша алуға және төлеуге берешек; және
облигациялар бойынша алуға және беруге қарыз сомасы.
Әрбір жағдайда шартта көзделген бір тараптың талап қою
А5. Шарт бойынша экономикалық пайда алу немесе беру
А6. 17-“Жалдау” ХБЕС-на сәйкес қаржылық жалгерлік мерзімін ұзартып
Үлестік құралдар
А7. Қарапайым акциялар, артықшылықты акциялардың белгілі бір тұрпаттары,
А8. Кәсіпорын сатып алған, оның меншікті үлестік құралдарын
Туынды қаржы құралдары
А9. Шарт жасасқан кезде туынды қаржы құралдары бір
А10. Қаржы құралдарын айырбастауға арналған сатуға немесе сатып
А11. Туынды қаржы құралының басқа мысалы форвардтық келісім-шарт
А12. Туынды құралдардың көптеген басқа тұрпаттарында болашақ айырбас
Тауарлық шарттар және тауармен байланысты қаржы құралдары
А13. Осы стандарттың 14-параграфында көрсетілгеніндей, тек қана табиғи
А14. Табиғи активтер алуды немесе беруді көздейтін шарт,
А15. Кейбір шарттар тауарлармен байланысты болады, бірақ тауарды
А16. Қаржы активіне немесе міндеттемесіне қосымша қаржылық емес
А17. Осы стандарт қаржы құралы анықтамасына сәйкес келмейтін
Міндеттемелер және меншікті капитал
А18. Эмитенттер үшін міндеттемелер немесе меншікті капитал сияқты
“Мәңгі” борыштық құралдар
А19. “Мәңгі” облигациялар, қамтамасыз етілмеген облигациялар және бағынышты
Артықшылықты акциялар
А20. Артықшылықты (немесе пұрсаттылықты) акциялар әр түрлі құқықтармен
А21. Артықшылықты акциялар өтелмейтін болса, тиісті сыныптама оларға
Құрамдастырылған қаржы құралдары
А22. Стандарттың 23-параграфы құралды құрайтын міндеттеме мен меншікті
А23. Конверсиялауға кіріктірме опционы бар борыштық бағалы қағаз,
(а) Эмитенттің пайыздар мен негізгі соманы жоспарлы төлеуі
Құрамдастырылған құралдың құрамдас бөлігі ретіндегі үлестік құрал эмитенттің
А24. Осы стандарттың 28-параграфы құрамдастырылған қаржы құралының элементтері
Кәсіпорын бірінші жылдың басында конверсияланатын 2 000 облигация
Облигацияларды шығарған кезде осындай борыштық міндеттемелерге арналған опционсыз
Қалдық принципі бойынша капиталдың компонентін бағалау
Осы тәсілдемеге сәйкес алдымен міндеттеменің компоненті бағаланады, ал
Негізгі соманың келтірілген құна - 2 000 000
үш жылдық кезеңнің соңында төленетін 1 544 367
Пайыздардың келтірілген құны - 120 000,
үш жыл бойы әр жылдың соңында төленетін
Міндеттеме компонентінің құны 1 848 122
Капитал компонентінің құны (шегеріліп) 151 878
Облигация шығарудан түсетін түсімдер 2 000 000
Опционның бағасын анықтау үлгісінің көмегімен капиталдың компонентін бағалау
Опционның бағасын анықтау үлгілері жоғарыда келтірілген шегерім әдісінің
Алдымен опционды бағалау кестелерінде пайдаланылатын екі мәнді анықтау
(і) Базистік активтің әділ құнындағы тепе-теңдік өзгерістердің стандартты
Бұл мән опционның базистік активінің бағасындағы қолайлы (және
0,3 х (3 = 0,5196
(іі) Опционның базистік активінің әділ құнының опционды орындау
Бұл мән опционның базистік активінің келтірілген құнының опционның
3 - 0,3813 = 2,6187 акция үшін
Опционды орындау бағасының облигациялар өтеу мерзімі басталған кезде
2,6187 ÷ 3,4554 = 0,7579
Облигацияны конверсиялауға опцион сатып алуға арналған опцион нысандарының
Сөйтіп, конверсиялауға опциондардың бағалау құны былайша есептелуі мүмкін:
0,1105 х 2,6187 акция үшін х 250 облигация
үшін акциялар х 2 000 облигация = 144
Жоғарыда келтірілген құн әдісінің көмегімен есептелген құрамдастырылған құралдың
Қаржы активтері мен қаржы міндеттемелерін өзара есепке алу
А25. Осы стандарт, басқа құралдың сипаттамаларын ұдайы өсіру
Ақпаратты ашу
А26. Осы стандарттың 53-параграфында мәнді болған жағдайда кәсіпорын
(а) Кәсіпорын ол бойынша міндеттемені тараптардың әрқайсысы ішінара
(b) Кәсіпорын нысаны бойынша қаржы құралын тікелей сатып
(с) Кәсіпорын қаржы активін ішінара немесе толық емес
(d) Кәсіпорын белгілі бір міндеттемелерді қанағаттандыруға қажетті арнайы
(е) Кәсіпорын қаржы тәуекелін төмендету мақсатымен тәуекелді басқарудың
(f) Кәсіпорын екі немесе одан да көп қаржы
(g) Кәсіпорын құралдың орнына берілетін белгісіз өтеу
(ћ) Кәсіпорын осы сияқты құралға тән басым рыноктық
А27. Осы стандарттың 54-параграфында кәсіпорын бұл мәселелер өзіндік
(а) активтің баланстық құнын төмендету қажет болатын кез;
ол баланстық құнды соған дейін төмендететін шамалар;
активтен кез келген кірісті тану тәсілдері; және
мән-жайлар өзгерген ретте болашақта баланстық құнның осы төмендеуін
Сондай-аќ ќарањыз: 11-1-ЌНК
Сондай-аќ ќарањыз: 16-ТТК “Акционерлік капитал – жањадан сатып
Сондай-аќ ќарањыз: 5-ТТК “Ќаржы ќўралдарын сыныптау – шартты
Сондай-аќ ќарањыз: 17-ТТК “Капитал – меншікті капиталды ќозѓайтын
- 1 -
7