Жоспар
Кіріспе 1
I. Сыртқы экономикалық қатынастар және валюта-қаржылық жүйесінің мазмұны
1.1 Сыртқы экономикалық қатынастар қызметі түсінігі мен оны
1.2. Валюта-қаржылық жүйе: түсінігі, мазмұны, эволюциясы 7
1.3. Валюталық қатынастарды реттеу. Валюталық саясат.
II. ҚР-да валюта – қаржы механизмі. 18
2.1. ҚР-да валюта-қаржы жүйесінің даму кезеңдері 18
2.2. Валюта-қаржы жүйесіндегі төлем балансының орны 20
2.3. Валюта ресурстарын қалыптастыру және пайдалану 23
Қорытынды 27
Қолданылған әдебиеттер 28
Кіріспе
Менің курстық жұмысымның тақырыбы «Банктердегі валюталық операцияларды ұйымдастыру
Менің курстық жұмысым үш бөлімнен тұрады.
I бөлім. Халықаралық валюта қатынастарының қалыптасуы және дамуы
Валюта дегеніміз – 1- ден сол елдің ақша
Валюта жүйесі дегеніміз ұлттық заңдылықтармен н/е мемлекетаралық келісімшарттармен
Дүниежүзілік валюталық жүйелердің дағдарысы тұсында оның құрылымдық қағидаларының
Валюта бағамы – басқа валюталық ақша бірлігімен
IIбөлім.Валюта-қаржы механизмі туралы тарау. Бұл тарауды валюта қатынастарының
Нарықтық экономика жағдайында халықаралық валюталық қатынастарды реттеу екі
нарықтық реттеу
мемлекет тарапынан реттеу
Валюталық нарықта валюталарға деген сұраныс пен ұсыныс, сондай
Валюталық саясат – бұл елдің ағымдық және
Дисконттық валюталық саясат
Девиздік валюталық саясат.
Қорытынды бөлімде мен валюта жүйесінің қазіргі жағдайын, валюта
I. Сыртқы экономикалық қатынастар және валюта-қаржылық жүйесінің мазмұны
1.1 Сыртқы экономикалық қатынастар қызметі түсінігі мен оны
Нарыққа көшу өзара байланыста және дүниежүзілік экономикамен бәсекелестікте
-аралық экономикалық байланысты кеңейтуді қажет етеді.
Қызметтің сыртқы экономикалық сферасы мемлекеттің, оның жеке және
(1.1 сызбаны қараңыз)
Сыртқы сауда Шетелдік инвестициялау Дамуға ресми көмек Халықаралық
ынтымақтастық Елшіліктерді, консульдық-
тарды, өкіл-
діктерді ұстау жөніндегі есеп-қисаптар
Тауарлар мен қызмет-
тердің
экспор- ты Тауар
мен қызмет- тердің импор- ты Тура инвес-
Т
Ү
Р
Л
Е
Р
І
Кредиттер, қарыздар, тауарлардың жеткізілімі және қызметтер көрсету, гранттар,
Ны-сан да- ры
Жанама
Ақша капита лына
пайыз-
дық мөл- шерле мелер Дүние- жүзілік бағалар Бағалы
Икемді Тіркеоін- ген Ішкі Халықара- лық сауда-
Сыртқы саудаға Валюта опера-цияларына
ә
д
і
с
т
е
р
і
Елдің төлем балансының жай-күйі
Мемлекеттің қаржы-экономикалық тұрақтылығы
әсе-рі
Іс-әрекет етудің айрықша нысаны ретіндегі сыртқы экономикалық қызметтің
1.Қаржы көздерін іздестіру және халықаралық ынтымақтастықтың әртүрлі бағыт-
тарын қаржыландыру үшін қажетті қаржы ресурстарын жұмылдыру;
2.Халықаралық ықпалдастық процестерді реттеу;
3.Халықаралық қатынастардың әрбір түрін және бұл қатынастардың тікелей
Дамудың қазіргі кезеңінде сыртқы экономикалық қатынастарға мыналар жатады:
1.сыртқы сауда;
2.шетелдік инвестициялау: бірлескен кәсіпкерлік, соның ішінде заңды тұлғалардың
3.концессиялар- елдің аумағында шаруашылық және өзге қызметті жүзеге
4.Қазақстан Республикасының халықаралық қаржы-кредит ұйымдарына қатысуы: сыртқы экономикалық
ды беру байланысты және халықаралық қаржы және басқа
5.ғылым, техника, мәдениет, туризм салаларындағы ынтымақтастық;
6.шет елдерде еншіліктерді, консулдықтарды және қызметкерлерді ұстау жөніндегі
Сыртқы экономикалық қызметке, сонымен қатар шетелдік активтерге: бағалы
жылық және материалдық-техникалық ресурстардың жетіспеушілігінен нашар дам-ыған. Еркін
Сыртқы экономикалық қызметті мемлекеттік реттеу әртүрлі нысандар мен
1.Сыртқы экономикалық қызметті қаржыландыру;
2.Салық салу;
3.Инвестициялау;
4.Сыртқы қарыз алу;
5.Сыртқы берешек;
6.Экспортты қаражаттандыру.
Реттеу әдістері көрсетілген нысандарға сай келеді және тура,
Тура әдістерге реттеудің әкімшілік нысандары: лицензиялар мен квоталар
Реттеменің жанама немесе экономикалық әдістері неғұрлым пәрменді және
Валюта бағамы немесе басқа елдің валютасының ақша бірлігінде
Валюта бағамы экспорт пен импорттың көлеміне әсер етеді,
Салықтар сыртқы экономикалық қатынастарының маңызды реттегіші болып табылады.
Кеден тарифі ішкі рыноктағы шетелдік бәсекені реттейді.Кеден тарифі
-каның кеден аумағына әкелетін және бұл аумақ шағынан
меттерге салынады.
Валюта қатынастарының жекелеген элементтері ерте Грецияда және ежелгі
1.2. Валюта-қаржылық жүйе: түсінігі, мазмұны, эволюциясы
Валюта (итальян сөзі, сөзбе-сөз – құн) – елдің
Шаруашылық жағдайларын интернационалдандыру және әлемдік еңбек бөліні-сін
сібі салаларының өнімдерін сатудың ұлғаюына байланысты болды.
Халықаралық экономикалық қатынастарда өндіріс пен капиталды интернациона-лдандыру ішкі
Әлемдік шаруашылық байланыстағы өнеркәсібі дамыған мемлекеттердің өзара қарым-қатынастарының
Елдердің әлемдік шаруашылыққа интеграциялануы (экономикалық одаққа кіруі) ақша
Валюта қатынастары - әлемдік шаруашылықта валюта айналымынан қалыптасатын
Сыртқы экономикалық байланыстарының дамуына қарай валюта жүйесі пайда
Тарихи үш түрлі: ұлттық, дүниежүзілік және мемлекетаралық немесе
Ұлттық валюта жүйесі деген қоғамдық ұдайыөндірісті қалыптастыруға және
ұлттық валюта;
ұлттық валютаның шетел валютасына айырбасталу жағдайлары, яғни айырбасталудың
валюталық паритеттің бірдейлік ережесі – валюталардың алтын құрамына
валюта бағамының тәртібі (белгіленген, белгілі бір аралықта өзгермелі).Көптеген
валюталық шектеудің болуы немесе болмауы;
төрт қосындыдан тұратын (елдің ресми алтын және валюта
халықаралық несиелік айналым құралдары мен халықаралық есепайрысу формаларын
валюта нарығы мен алтын нарығы ережесі;
валюта қатынастарын реттейтін ұлттық органдардың статусы.
Әлемдік шаруашылық қатынастарының дамуына байланысты әр елдің ұлттық
Дүниежүзілік валюта жүйесі деген халықаралық валюта қатынастарының ұйымдастыру
Валюта жүйесі әлемдік шаруашылық байланыстарда дербес роль атқарады.
Алғашқыда әлемдік ақшаның бірден-бір түрі болып алтын, кейін
Ұзақ тарихи дамудың нәтижесінде дүние жүзілік валюта жүйесінің
әлемдік ақшаның міндетті формасы (алтын, резервтік валюта, халықаралық
валюталардың айырбасталу шарттарын белгілеу;
валюталық паритет пен валюта бағамы тәртібін үйлестіру;
валюталық шектеу көлемін тәртіптеу;
халықаралық валюта өтімділігінің құрамдас бөліктерін белгілеу;
халықаралық несиелік айналым құралдарын қолдану тәртібін үйлестіру;
әлемдік валюта нарығы мен алтын нарығының ережесі;
мемлекетаралық реттеу институтының статусы – 1944 жылдан Халықаралық
Аймақтық валюта жүйесі (ЕВЖ)-дүниежүзілік валюта жүйесінің шеңберінде батыс
Дүниежүзілік валюта жүйесінің ерекшеліктері мен тұрақтылығы оның құрылымдық
Дүниежүзілік валюта жүйесінің даму кезеңдері.
Бірінші дүниежүзілік валюта жүйесі алтын монеталы стандарт негізінде
Бірінші дүниежүзілік соғыс кезінде және одан кейін де
Үшінші дүниежүзілік валюта жүйесі. 1944 жылы 22 маусымда
Бреттон-Вудс жүйесінің құрылымдық принциптері төмендегідей:
доллар мен фунт стерлингтің резервтік валюта ретіндегі статусы
ХВҚ-ға мүше елдердің барлығы өз валютасын басқа валюталарға
шетел орталық банктерінің долларлық резервтері алтынға американдық қазынашылық
алтынның төмендетілген ресми бағасы бекітілді;
мемлекетаралық валюта қатынастарын реттейтін орган – Халықаралық валюта
ХВҚ-ның негізгі қызметі – осы мемлекетаралық қорға мүше
Дегенмен бұл жүйе оған мүше елдердің барлығына бірдей
Төртінші (қазіргі) дүниежүзілік валюта жүйесі 1976 жылдың қаңтарында
Ямайка валюта жүйесінің бұрынғы жүйеден айырмашылығы:
алтын өзінің монетарлық қызмет атқаруын тоқтатты, яғни енді
алтын девизді стандарттың орнына жаңа халықаралық есеп айырысу
ХВҚ-ның мүшелері валюталық паритетті қолданбай кез келген валюта
Бреттон-Вудс жүйесінен ауысқан ХВҚ-ның міндеті – мемлекетаралық валюталық
Қорыта айтқанда, Ямайка валюта жүйесі бұрынғы жүйемен салыстырғанда
1979 ж. Еуропалық экономикалық одақтың (ЕО) шеңберінде Батыс
Екі валюта жүйесін салыстырғанда ЕВЖ-ге валюта бағамы сиректеу
Дегнмен, ЕВЖ-ге мүше-елдердің өзара қарама-қайшылығын біраз қиыншылық- тарды
ЕВЖ-нің дамуындағы маңызды кезең – саяси, экономикалық және
Екінші кезеңде Еуропа валюталық институты (ЕВЫҚ-ның орнына) құрылып,
Үшінші кезең ЕО-ның бірнеше мемлекеті несие-ақша жүйесінің бірыңғай
1.3. Валюталық қатынастарды реттеу. Валюталық саясат.
Әлемдiк тәжiрибе көрсеткендей, нарықтық экономика жағдайында
нарықтық реттеу.
Мемлекет тарапынан реттеу.
Валюталық нарықта валюталарға деген сұраныс
Бiрақ та мемлекет ертеден берi
Нарықтық және мемлекеттiк валюталық
Нарық экономикасын реттеу жүйесiнде валюталық саясат
Валюталық саясат - бұл елдiң ағымдық және стратегиялық
Валюталық саясат экономикалық саясаттың ең басты мақсаттары-
Тұрақты экономикалық өсудi қамтамасыз етуге,жұмыссыздық пен инфляцияның
Валюталық саясаттың басты бағыттары мен формалары
Заңды түрде валюталық саясат валюталық заңдылықтар, яғни елдегi
Валюталық саясатты iске асырудың басты бiр құралы валюталық
Тiкелей валюталық реттеу- заңды актiлер және атқарушы өкiметтiң
Мемлекетаралық валюталық реттеу ұйымы – Халықаралық
Валюталық саясатөзiнiң мақсаттарына және формаларына байланысты
құрылымдық валюталық саясат
ағымдық валюталық саясат
Құрылымдық валюталық саясат – дүниежүзiлiк валюталық жүйедегi
Ол валюталық саясат реформа формасында
Ағымдық валюталық саясат – валюталық бағамды,валюталық операцияларды,
Валюталық саясаттың мынадай формалары қолданылады(
А. валюталық интервенция
Ә. валюталық резервтердi диверсификациялау
Б. валюталық шектеу
В. валюталық бағам режимi
Г. девальвация
Д. ревальвация
Дисконттық (есепке алу) саясаты – бір жағынан,
Мысалға: пассивтік төлем балансы кезінде
Қазіргі жағдайда дисконттық саясаттың тиімділігі төмендеген.Себебі,егер
Девиздік саясат - мемлекеттік ұйымдардың немесе
Ұлттық валюталық бағамын көтеру мақсатында орталық банк шетел
Девиздік саясат көбіне валюталық интервенция формасында жүзеге
Екінші дүниежүзілік соғыстан кейін,жаңа құбылыс ретінде
Валюталық резервтерді диверсификациялау -
Бұл саясат қарапайым түрде тұрақсыз валюталарды сату
Валюталық паритет және валюталық бағам режимі Ұлттық және
Девальвация мен ревальвация -
Девальвация - ұлттық валютаның бағамын
Ревальвация -ұлттық валюта бағамын шетел валюталарына қатынасы
Девальвация пайызын есептеу формуласы
Д = Бе - Бж / Бе
мұндағы : Б е – ескі
Бж - жаңа бағам.
Ревальвация пайызын есептеу формуласы:
Р = Бж – Бе /
Мысалға: фунт стерлинг бағамы арнайы
Д = 2,8 -
Сол сияқты, фунт стерлингтегі 1 доллардың
1 фунт ст. =
Х = 1 доллар
Демек, девальвациялауға дейін фунт стерлингі бағамы
Р = 0,41 – 0,35 / 0,35 х
Валюталық саясаттың келесі бір формасы ретінде валюталық шектеу
Валюталық шектеу - резиденттер мен бейрезиденттердің
Валюталық шектеу валюталық бақылаудың құрамдас бөлігі болып
Валюталық шектеудің мақсаттары мынадай :
төлем балансын теңестіру.
валюталық бағамды қолдау
ағымдағы және стратегиялық міндеттерді
Валюталық шектеу мынадай қағидаларға
валюталық операциялардың орталық және өкілетті банктерде орталықтандырылуы.
валюталық операция жасау үшін рұқсат қағазының (
валюталық шоттарды толық немесе
валюталардың қайтарымдылығын шектеу.
II. ҚР-да валюта – қаржы механизмі.
2.1. ҚР-да валюта-қаржы жүйесінің даму кезеңдері
Нарыққа өту кезінде Қазақстан Республикасы егеменді ел ретінде
Қазақстанның 1992 жылдың шілдесінде ХВҚ-ға мүше болып кіргеннен
Қазақстан Республикасының шетелдермен жүргізілетін валюталық қатынастарының негізгі элементтері
Қазақстан заңдары бойынша валюталық реттеудің объектісі болып шетел
Қазақстан Республикасында тұратын жеке кәсіпкерлер, оның ішінде уақытша
Қазақстан республикасының заңдары бойынша құрылған заңды тұлғалар, сондай-ақ
Қазақстан Республикасынан тыс жерлердегі дипломатиялық, сауда және басқа
Қазақстан Республикасындағы «резидент еместерге» жоғарыда республика «резиденттері» түсінігінде
Қазақстан республикасында негізгі валюталық реттеу органы болып Ұлттық
шетел валютасының және шетел валютасындағы бағалы қағаздар айналымының
резиденттер мен резидент еместердің республикада шетел валютасымен және
резиденттердің шетел банктерінде шот ашу шарттарын анықтайды; беру,
ұлттық валютаның – теңгенің шетел валютасына шаққандағы бағамын,
алтын валюта активтерін құрап, солармен операциялар жүргізеді;
халықаралық есепайырысуды ұйымдастырып, шетелдермен қаржы-валюталық несие-есепайырысу қатынастарын жетілдіреді;
қабылданған мемлекеттік шарттарға сәйкес шетелдік және халықаралық ұйымдармен
Қазақстанда валюталық бақылауды валюталық бақылау органдары және олардың
Валюталық бақылау негізінен мына бағытта жүргізіледі:
жүргізілетін валюталық операцияның заңға сәйкестігін анықтау және оған
резиденттердің мемлекет алдындағы шетел валютасымен міндеттемелерін орындауын тексеру;
Сөйтіп, валюта қатынастары халықаралық экономикалық, саяси және мәдени
2.2. Валюта-қаржы жүйесіндегі төлем балансының орны
Кез-келген елдің дүниежүзінің басқа елдерімен экономикалық байланыстары оның
Төлем балансы дегеніміз уақыттың белгілі бір межелдемесінде бір
ағымдағы шот (сауда балансы);
капитал мен және қаржылармен болатын операциялар шоты (күрделі
резервтік активтер;
таза қателер мен рұқсатнамалар.
кесте: Қазақстан Республикасының жиынтық төлем балансы.
Көрсеткіштер Кредит Дебет Нетто
1 2 3 4
А.Ағымдағы шот
Сауда балансы
Экспорт
Импорт
Қызметтер көрсету балансы
Экспорт
Импорт
Табыстар балансы
Тартылған қарыздар мен кредиттер бойынша
сыйақы төлеу
Тура инвесторлардың табыстары
Резервтер бойынша сыйақы
Ұлттық қордың активтері бойынша сыйақы
Басқадайы (нетто)
Ағымдағы трансферттер
В.Капиталмен және қаржымен жасалатын операциялардың шоты
Капиталмен жасалатын операциялардың шоты
соның ішінде мигранттардың трансферттері
Қаржы шоты
Тура инвестициялар
Қаржыландыру (нетто-игерілгені)
Өтелгені
Портфелді инвестициялар
Оның ішінде Үкіметтің еуробондары
Туынды қаржы қорлары(нетто)
Басқа орта және ұзақ мерзімді инвестициялар
Сауда кредиттері
Үкімет кепілдендірген кредиттер
қаржыландыру (игеру)
борышты өтеу (есептеу)
басқалары (нетто)
Қарыздар
ҚР-сы Үкіметінің тартқан қарыздары
қаржыландыру (игеру)
борышты өтеу (есептеу)
Басқалары (нетто)
Басқадайы (нетто)
Басқадай қысқа мерзімді капитал
С.Қателер мен рұқсатнамалар
D.Жалпы баланс
Е.Қаржыландыру
Ұлттық банктің резервтік активтері
ХВҚ кредиті
Ағымдағы шот мыналарды қамтып көрсетеді: тауарлармен жасалынатын операцияларды
Капиталмен және қаражаттармен жасалатын операциялардың шоттары тура шетелдік
Ағымдағы операциялар шоты және капиталмен жасалатын шот өзара
Резервтік актывтердің жайғасымы монетарлық алтынды, қарыз алудың арнаулы
Қателер мен рұқсатнамалар «көлеңкелі бизнесті» қоса алғанда, резидент
Төлем балансының ерекшелігі сол, онда босалқы қорлар мен
Операциялар қосарлы жазба жүйесі бойынша дебет және кредит
Төлем балансының жай күйі ең алдымен сауда балансының
2.3. Валюта ресурстарын қалыптастыру және пайдалану
ҚР – ның халықаралық экономикалық қатынастарын
Мемлекеттің, мемлекеттік емес сектордың
Валюталық операциялар ағымдағы және капитал
Ағымдағы операцияларға мыналар жатады:
тауарлар мен қызметтерге төлем мерзімі ұзартылмаған есеп
экспорт – импорт мәмілелері бойынша 180 күннен аспайтын
180 күннен аспайтын мерзімге кредиттер беру
депозиттер, инвестициялар, қарыз және өзге де операциялар
сауда түрінде жатпайтын ақша аударымдары, оған қоса гранттар,
алименттер және өзге де операциялар.
Капитал қозғалысына байланысты операциялар мыналарды қамтиды:
инвестициялар.
жылжымайтын мүліктің мүліктік және басқа да құқықтарына төленетін
180 күннен астам мерзімге экспорттық – импорттық мәмілелер
Валюталық операциялар: экспорт, импорт, қызметтер көрсету, капиталды
Елдегі пайдаланатын барлық валюталық ресурстардың түсу көздері болуы
Валюталық ресурстар қаржы ресурстарының құрамды бөлігі болып
Мемлекеттік валюта ресурстары мыналардың есебінен қалыптасады:
тауарлар мен жүктердің кеден шекарасы арқылы қозғалысы жөніндегі
келісім –шарттарды, мәмілердің, контрактардың шетелдік қатысушылары төлейтін салықтардың,
валюталық заңды бұзғаны үшін шетелдік валютада төленген айып
Шетел банктерінде және басқа қаржы ұйымдарына депозиттерді орналастырудан
шетел мемлекеттерінің, банктерінің, халықаралық және мемлекетаралық қаржы ұйымдарының
валютадағы гранттар мен тегін көмек түріндегі түсімдерден.
Валюталық ресурстар көбінесе мемлекеттің қарамағына шоғырланады. Басым мәселерді
Мемлекеттің валюта ресурстары былайша пайдаланылады:
1.Ұлттық банк « валюталық басқыншылықтарды » - елдегі
айналысын қамтамасыз ету жөніндегі мемлекеттің стратегиялық жоспарларымен анықталатын,
2.Қаржы министрлігі қарыздар туралы келісімшарттарпен белгілеген уақытта сыртқы
3.Үкімет органдары мемлекеттік қажеттерді–тауарлар мен көпшілік қолды бұйымдарды
4.Басқарудың жергілікті органдары-коммуналдық шаруашылықтың, өндірістік емес сфераның қажеттіліктерін,аймақтардың
Меншіктің барлық нысандары компанияларының,фирмаларының және ұйымдарының валюта ресурстарының
Экспорттық өнім өндірмейтін шаруашылық жүргізуші субьектілер және валютаға
Шаруашылық жүргізуші субьектілердің валюта русурстарын қалыптастырудың келесі көзі
Үлестік негіздерде әрекет ететін шаруашылық жүргізуші субьектілер үшін
валютадағы қосымша салымдары есебінен жетуге болады.
Валюта қаражаттары түсімдерінің мүмкін болатын көзі келісім- шарттарды,
Қайта бөлу ретіндегі валюта қаражаттары басқарудың жоғарғы буыны
Валюта ресурстарының аталған көздерінің қаражаттары жиынтығында шаруашылық жүргізуші
1. дүниежүзілік рыноктерде жұмыс істейтін компаниялардың, фирмалардың экспорттық
2. импортты алмастыратын өнім өндіруді ұйымдастыру немесе мұндай
3. валюталық кредиттерді және оларды пайдаланғаны үшін пайыздар
4. мамандандырылған сыртқы экономикалық ұйымдарға сыртқы рыноктерде операциялар
5.капиталға қатысу ретінде шетелдік компаниялардың, фирмалардың қаржы және
6. сыртқы экономикалық міндеттемелер бойынша келісімдердің шарттарын бұзғаны
7. ішкі қажеттіліктерді қамтамасыз еті үшін ұлттық валютаны
8. ұйым ұжымдарының қажеттіліктерін қанағаттандыру үшін тұтыну және
Иегерлердің немесе құрылтайшылардың қарап шешуі бойынша қаржы ресурстарын
Қорытынды
Қорыта келгенде, валюта дегеніміз елдің ақша бірлігі. Валюта
Өзіміздің төл ақшамыз теңге 1993 жылы қараша
1993 ж. Президенттің жарлығымен Ұлттық валютаны енгізу жөніндегі
Ұлттық валютаны енгізілгеннен кейінгі алғашқы екі жыл біздің
Ұлттық валютаның тұрақтылығы белгілі бір мерзімдегі оның
Қазіргі кезде валютаның еркін айырбасқа жіберу туралы мемлекеттік
Қолданылған әдебиеттер
1. Мақыш С.Б.”Ақша айналысы және несие” Алматы
2. Мақыш С.Б.“Коммерциялық банктер операциялары” Алматы 2004
3. Сейітқасымов Ғ.С.“Ақша, несие және банктер”Алматы, Экономика
2001
4.Cаниев М.С.“Ақша, несие, банктер”Алматы, 2001
5.Көшенова Б.“Ақша, несие, банктер және валюталық қатынастар”
6.Мамыров Н.Қ.,Мадиярова Д.М.”Халықаралық экономикалық қатынас-тар” Алматы,1998
7.ИльясовҚ.Қ.,Құлыпбаев С. “Қаржы” Алматы 2005
8.Байгісиев М.Ә.”Халықаралық экономикалық қатынастар” Алматы 1998
Банки в Казахстане // 8/2004
9.Егемен Қазақстан// 11қараша, 2005ж
10.Егемен Қазақстан // 15 қараша, 2005ж
11.Егемен Қазақстан// 16 қараша, 2006ж
2