МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ...................................................................................................5-8
1. Банк жүйесінің ролі мен мәні..................................................................8-17
2. Банктердің нарықтық экономикадағы ролі............................................17-22
3. Банк ісіндегі бәсеке .................................................................................22-28
ҚОРЫТЫНДЫ....................................................................................... 29
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі...................................30
Кіріспе
Банк жүйесінің маңызды элементі банктер болып табылады.
Ежелгі ғасырлар тарихы кейінгі ұрпаққа банктердің қашан пайда
Кейбір ғалымдардың пікірінше, алғашқы банктер капитализмнің мануфактура тұсында
XVI—XVII ғғ. Венецияда, Генуеде, Миланда. Амстердамда, Гамбургте, Нюрнбергте
Ал кейбір мамандар банкті одан да ерте мерзімде
Дегенмен де, деректерге сүйене отырып, банктердің пайда болуының
Өкінішке орай, «банк сөзінің өзі бізге оның мәнін
«Банк» сөзі «banco» деген ағылшын тілінен аударғанда» «айырбас
Біздің түсінігімізде, банк ұғымы айырбастамалардың және олардың айырбас
Тарихшылардың пікірінше, б.э.д. 2300 жыл бұрын холдейлердің сауда
Сонымен, бұл алғашқы банктік операцияларды орындаған кімдер? деген
Алғашқы банктер жинақталған зор ақша байлықтарының қозғалыссыз жатуға
Ежелгі банктер несиелік операциялар жүргізумен қатар салым иелеріне
Банктер қызметтерінің қолайлылығы іскер адамдардың назарынан тыс қалмады.
Әрине мұның бәрі алғашқы банктердің капитализмнің мануфактура жағдайында,
Ендеше осы жерде несие берушінің қандай жағдайларда банкке
Бұл сұраққа жауап беру үшін қазіргі кездегі сөздіктердегі
Ежелгі Римде банк және несие құқығының нормалары болған.
Банктің пайда болуы туралы қарастырғандар оның мәнін ашуға
Банктік мекемелердің қызметі сан алуан. Қазіргі қоғамда банктер
Банктің мәнін ашуға екі жақты тұрғыдан келуге болады:
Қай жағынан алсақ та, банктің мәнін заң тұрғысынан
Банктің мәнін талдағанда оның бастапқы атқарған қызметтерін (валюта
Банктің мәнін басқа институттардан өзара айырмашылығына байланысты қарастырсақ,
Ежелгі Русьте «кәсіпорын» деп қандай да бір іспен
Сонымен бірге ол дұрыс нақтылауды қажет етеді, себебі,
Банктің ерекше кәсіпорын ретінде шығаратын өнімі материалдық өндіріс
Қызмет көрсету аясындағы банктің өнеркәсіптік кәсіпорындардан ерекшелігі оның
1 Банк жүйесінің ролі мен мәні
Екінші деңгейдегі банктер, Қазақстан Ұлттық банк жүйелері өздерінің
1. Ақша–несиелік реттеуді тереңдету. Ол үшін: банк бетін
Республикамыздағы директивті несиелерді беру жөніндегі жинақталған тәжірибе көрсеткендей,
Жалпы ақша нарығының дамуы барысында аукциондық несиелердің ролі
Ломбардтық несиелердің көлемі, оның экономикалық мәніне қарағанда маңызды
Ұлттық банк бюджетті таза несиелеудің біртіндеп төмендеуін анықтайтын
Ұлттық банктің қайта қаржыландыру мөлшерлемесі нақты бейнеленуінде позитивті
Ұлттық банктің ақша массасының көлемін шектеу, банктердің мүмкін
Ұлттық банктің ішкі валюталық нарықтағы интервенциялары ішкі валюталық
Ұлттық банк мемлекеттік бағалы қағаздар нарығының бүкіл әлемдік
Қолма–қол ақша айналымының нарықтандыруын есепке ала отырып, эмиссиондық
Қолма–қол ақша айналымын тиімді басқару тұжырымдамасын қолдану Ұлттық
Қолма–қол ақшаны инкассациялау қызметі екінші деңгейдеегі банктерге ішінара
2. Валюталық реттеуді жүзеге асыру және алтын валюта
Өтімді валюталық нарық құруда жинақталған тәжірибені ескере отырып,
Банкаралық валюталық нарықта (форвард, своп, фьючерс, опцион сияқты)
Орта мерзімді уақыт аралығында алтын валюта резервтерін басқару
Бұл орайда өтімділіктің тактикалық портфелі валюталық баға мен
Стратегиялық портфельдің құрамы Ұлттық банктің орта мерзімді (3
3. Банк қызметін реттеу қағидалары мен банктік қадағалау
Банктерді құру және оларды лицензиялау бойынша Ұлттық банк
Өз капиталының тапшылығын сезетін банктер Ұлттық, банкке қайта
Осы мерзімге нақты тұрғыдан келгенде, Ұлттық банк капитал
Осы айтылған белгілермен сәйкесінше банктерді келесі топтарға бөлінеді:
– жарияланған жарғылық қоры 600 млн теңгеден жоғары
– біршама ірі және орташа;
– ұсақ банктер.
Тек ірі банктермен қарым–қатынаста Ұлттық банк олардың қаржылық
Мұндай көмек көрсетуге қажетті жағдай–банктің менеджмент сапасын нығайту
4. Банк жүйесінің бухгалтерлік есебі мен статистикасын формалауды
Бағдарламаның қызмет ету аралығында ұлттық шоттар салықтық–бюджеттік, төлем
Бұнымен қатар жаңа бухгалтерлік есеп жүйесіне негізінен банктік
Орта мерзімді бағдарламада, сонымен қатар, статистикалық көрсеткіштерді салыстыруды
5. Ұлттық банктің облыстық (аумақтық) басқармаларының мақсаттары. Орта
Облыстық басқармалар қарыз алушы банкке орталықтандырылған несиелік ресурстарды
6. Екінші деңгейдегі банктер жүйесінің одан әрі дамуы
Екінші деңгейдегі банктер капиталдандырудың қажетті деңгейіне жетуі тиіс
Коммерциялық банктер жүйесімен қатар, өздерінің белгіленген өзіндік қызметтері
Қазіргі кезде мемлекеттік мамандандырылған банктерге Экспортты– импорттық банк,
Ондай банктердің қатарында Халықтық жинақ банкі де бар,
Қазақстан Республикасы Экспорт–импорттық банкі (Эксимбанкі) Үкіметтің құрылымдық–инвестициялық саясатына
Эксимбанк шетелдік және отандық тікелей және портфельдік инвестициялар
Үкіметтің құрылымдық–инвестициялық саясатын жүзеге асыру үшін керекті ішкі
Тұрғын–үй құрылыс банкінің атқаратын негізгі қызметтері: коммерциялық құрылысшылар
Банктік жүйенің тұрақты элементінің бірі – депозиттерді –
7. Ұлттық банк еліміздің қаржылық нарықтарының дамуына қатысуы.
Несиелік нарық. Нарықтағы мемлекеттік бағалы қағаздар мен операциялардың
Банкаралық ақша нарығы. Банктерді капиталдандырудың күшеюі, Ұлттық банктің
Валюталық нарық. Алдағы уақытта өз дамуын алады. Биржадан
Валюталық нарық банкаралық нарықтың валюталық тәуекелдіктерді сақтандыру құрамының
Қымбат металдар нарығы. 1995 ж. қымбат металдар мен
1995 ж. 20 шілдеде Қазақстан Республикасы Президентінің №
Ұлттық банк әртүрлі меншік түріндегі тұтынушыларға эффинирленген (тазартылған
Мемлекеттік бағалы қағаздар нарығы. Мемлекеттік қазынашылық міндеттемелер (МҚМ)
Үкіметтің жоспарлап отырған экономиканы тұрақтандыру бағдарламасы және оны
1998ж. соңына қарай мемлекеттік қазыналық міндеттемелермен қатар, мемлекеттік
Уақыт талабына сай сенімді әрі қорғалған төлем жүйесінің
Алғашқы нарықтың кеңеюіне қарай Ұлттық банк ақша–несие саясатына
Мемлекеттік бағалы қағаздар нарығы өтімділігінің жоғарылауына алғашқы делдалдар
8. Төлем жүйесінің жетілдірілуі. Қазақстан Республикасының төлем жүйесінің
Аралық төлем жүйесі (АТЖ) негізгі үш жүйеден тұрады:
– Қазақстан Республикасының барлық аумағында Ұлттық банктің ақша–несие
– төлем құралдарының жиынтығы бойынша облыстық деңгейде, сондай–ақ
– Мемлекеттік бағалы қағаздар нарығы өтімді қайталама нарығының
АТЖ ұзақ мерзімді төлем жүйесін ендіргенге дейін жұмыс
АТЖ екінші деңгейдегі банктер жұмысының жаңа жағдайларына дағдылануларын
АТЖ–ны құрастыруда қазіргі кезде республикаға тән және тиімді
АТЖ құру бағдарламасын жүзеге асыру үшін облыстағы филиалдары
Ұзақ мерзімді төлем жүйесін (ҰТЖ) құрудағы негізгі міндет
ҰТЖ– ның негізінде екінші деңгейдегі банктер мен Ұлттық
ҰТЖ–ға қатысушыларының арасында ақпараттарды беру үшін телекоммуникациялық орта
ҰТЖ–ның операторы КБЕО болуы тиіс. ҰТЖ–ның тікелей және
Ірі төлемдер жүйесі гросс–есеп айырысу қағидасында жұмыс істеуі
Ұсақ төлемдер жүйесі төлемдер құралдарына тәуелді клирингтік цикл
ҰТЖ электрондық түрде өндейтін өндеудің мынандай 3 орталығынан
2 Банктердің нарықтық экономикадағы рөлі
Банктік жүйе–нарықтық экономиканың ең маңызды және біртұтас құрылымдарының
Банктердің және тауарлы–ақшалай қарым–қатынастардың дамуы тарихи тұрғыдан қатарлас
Сызба 1
Қаржылық делдалдар осылай қоғамға ақша капиталын салааралық, ауданаралық
Банктер нарықтық экономикада басты қаржылық делдалдар болып табылады.
Қаржылық–несиелік институттардың қаржылық делдалдар ретіндегі рөлі.
Осы жаңа міндеттемелер мен талаптарды жасау үрдісі қаржылық
Әр түрлі көздерден ақша капиталын жинау арқылы банктер
Нарықтық экономикада банктер монополистерге айналады және барлық қаржылық
Банктік жүйенің мақсаты мен міндеттері негізінен экономиканы жалпы
Экономиканы басқару процесінде банктер негізінен басқарудың экономикалық қатынастарын
Банктер өз қызметтерін орындау кезінде функционалдық (экономикалық), салалық
Банктер экономикалық басқарудың органы болғандықтан, оның өз клиенттерінің
Банктерде басқарудың басқа органдарында жоқ ағымдағы ақпараттар болады.
Ақша айналымы бірлікпен сипатталады. Қолма–қол және қолма–қолсыз ақша
Банктік жүйеде қоғамның барлық ақшалай қорларды шоғырландырған: мемлекеттік
Қоғамда белгілі–бір классқа ие коммерсанттар, кәсіпкерлеп пайда болуда.
Бұл жағдайларда экономикада инфляцияның төмендеуінде және олардың нарықтық
Инфляцияның төмендеуінің нәтижесі қайта қаржыландыру мөлшерлемесінің 300–ден 250%–ға
Ұлттық банк үкіметтің шығындарына несиелер беруді максималды төмендетуде.
Мемлекеттік меншікке реформа жүргізуде банктердін ролі маңызды. Банктердің
Банктік реформа кәсіпорындарды жекешелендіруді қайта құруға және көп
Банктік жүйенің реформасы инвестициялық қорлардың рөлін жоғарылату және
Банктік жүйенің реформасы жеке кәсіпорындардың банктен несие алуларын
Жекешелендіруші кәсіпорындарға республикада банктік реформаны құрудың барысында қажетті
3 Банк ісіндегі бәсеке
Әдетте бәсеке деп белгілі бір нарықтағы заңды тұлғалар
Бірінші белгісі – капиталдар нарығында қаржылай қызмет көрсететін
Екінші белгісі – әрбір нарыққа қатысушыларда толық ақпараттар
Үшінші белгісі – барлық қатысушылардың нарыққа шығарылатын қаржылық
Төртінші белгісі – ешбір қатысушы басқа қатысушылардың қабылдаған
Бәсекелестік кез келген істе керек және ол еркін
Зерттеулердің біреуі банктердің қөп болған сайын пайыз деңгейі
Тәжірбиеде ірі банктер майдаларға қарағанда жинақ салымдары бойынша
Ірі банктердің ірі клиенттерге қарыз беруі кішігірім банктердің
Әлемдік банктік индустрия 60–жылдардың соңынан бастап біршама өзгерістерді
Біріншіден, банктік индустрия интернационалдану тенденциясына ие болды. Бұл
Екіншіден, салымдардың салықтық жүйесін өзгертетін дәстүрлі капиталдардың жаңа
Үшіншіден, банктік индустрия оны банктік заңдылықтар тарапынан тежеуге
Төртіншіден, өткір бәсекелестіктің көрінісінің бірі болып ақша нарығына
Бесіншіден, бәсекелестік банктік қызметтегі жеке тұлғаларға қызмет көрсету
Сонымен, қазіргі кезде банктік индустрия көбірек бәсекелестік қабілетті
Әр түрлі қаржылық институттар арасындағы болған дәстүрлі ерекшеліктер
Біздің елде банктік жүйедегі өткір бәсекелестік туралы айту
Банктік заңдарда, банктердің жарғылық қоры қандай көздерден құралғанына
Банктерді ұйымдастырудың акционерлік формасының ерекшеліктері мен артықшылықтары неде?
Банкті басқаруда акционердің жауапкершілігі тек басқарманы сайлау мен
Банкті ұйымдастырудың акционерлік емес формасы (үлестік жарнама формасы)
Үлес қосушы банк қызметімен байланысты бар тәуекелді өз
Екіншіден, акционер өз акцияларын басқа тұлғаға бере алады.
Үшіншіден, акционерлік банкте оны басқару бойынша қызметтер нақты
Жеке банкте қатысушылар өздері тікелей банкті басқаруға қатысады
Банкті ұйымдастырудың акционерлік формасының кемшіліктеріне мыналар жатады: акционерлік
Осы жоғарыда аталған кемшіліктерге қарамастан банкті ұйымдастырудың акционерлік
Банктер арасында клиеттерді тарту жөнінде бәсекенің күшеюі банктердің
Олар өз қызметінде, өз клиенттеріне қаражаттарды орналастыру, несие
Банктің клиентпен экономикалық жұмысы–банкке қлиентті тартудан бастап, оның
Клиенттерді тарту банктен жарнама жаңа қызмет түрлерін өндіруді
Клиентпен жұмыс: есеп айырысу, кассалық және несиелік қызмет
Клиенттердің ағымдағы және есеп айырысу шоттары ашу, олар
Есеп айырысу «қызметін көрсету туралы келісім–шарттарында есеп айырысу
Есеп айырысу–кассалық қызмет көрсету туралы келісім–шартта бұдан басқа,
Есеп айырысу тәртібі құжаттардың белгіленген мерзімде кепілдемесін қамтамасыз
Банктік операциялардың орындалуына жатпайтын кезіндегі банктің материалдық жауапкершілігі
Банктік операцияларға жатпайтындарды орындаған жағдайында банк пен клиенттер
Банк пен клиенттің бірлескен қызметін жүзеге асырғанда, екі
Клиентті несиелендіру банк пен клиент арасындағы жасалған несиелік
Кейбір банктерде несиелік келісім–шартпен (ол бірнеше жолға жасалады)
Депозиттік шоттарды, ашу және жүргізу туралы келісім–шартта депозиттің
Барлық айтылған келісім–шарттар банктің клиентпен қарым–қатынасының сипатын анықтап,
Жоғарыда айтылған келісім–шарттардың барлығы банк шешімі сияқты, клиенттің
Депозиттермен жүргізілетін ағымды экономикалық өсу мысалы бұл пассивтерді
Депозиттермен жүргізілетін ағымды жұмыстың басқа бағыты болып –клиенттердің
Банк клиентпен келісуі бойынша несиелік бөлімге қарыз алушының
Банк несиенің өз уақытында қайтарылуын қамтамасыз етуі ретінде
"Қазақстан Республикасы банктер және банктік қызмет туралы" заңның
– қарызды мерзімінен бұрын қайтаруды талап ету;
– осы клиенттердің шоттарында бар кез келген қаражаттар
– кепілге алынған мүлікті сату;
Қазақстан Республикасының заңдарына сай, мұндай жағдайда олар төлем
Банктің өз клиенттеріне берген несиелер мен пайыздар бойынша
Банктер өз клиенттері мен корреспонденттердің операциялары, шоттары және
Банктің заңды тұлғаларының шоттары мен салымдары, операциялары бойынша
Жеке тұлғалардың шоты мен салымдары бойынша анықтамалар өз
Салым салушылардың мүдделерін қорғау мақсатында банктер банктік депозиттерді
Салымдарды сақтандыру жүйесі банктің банкротқа ұшыраған немесе төлем
Банктер мен олардың құрылтайшылары, басқадай клиенттері арасындағы барлық
Қорытынды
Коммерциялық банктердің керемет мүмкіндігі мен оларды басқа қаржылық
Банктің орындайтын операцияларының экономикалық мазмұны мен көлемі банкті
Банктің негізгі қызметтері: уақытша бос ақша қаражаттарын шоғырландыру,
Банктердің ақша қаражаттарын оларды табысты орналастыру мақсатында салымдарға
Экономика мен тұрғындарды несиелендіру – банктік қызметтің ерекше
Несиелік операциялар – бұл несие беруші мен несие
Несиенің екі нысаны: ақшалай және тауарлық, тисінше, несиелендірудің
Несиенің негізгі принциптері: мерзімділік, төлемділік және қамтамасыз ету
Қарыздар мерзімі бойынша: қысқа, орта және ұзақ мерзімді
Қарызды беру қарыз алушының есеп айырысу шотында қаражат
Қарызды пайдаланғандығы үшін төленетін төлем көлемі (пайыз) оны
Қолма–қолсыз есеп айырысу–бұл банктік айналым ақшаларының қозғалысын, яғни
Есеп айырысу кезінде келесідей төлем құраладары қолданылады: төлем
Есеп айырысу операцияларының арасында негізгі үш тобын бөліп
Инвестиция түсінігінде халық шаруашылығына оны кеңейту мен қайта
Бағалы қағаздар сол не басқа қаржылық мәмілесін жасау
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
1. Көшенова Б. «Ақша несие банк» Алматы 2000ж.
2. Сейтқасымов Ғ. «Ақша несие банк» Алматы 1999ж.
3. Мақыш С.Б. «Ақша айналысы және несие»
4. Искакова З.Г. «Банк ісі» Қарағанды 2001ж
5. Лаврушина О.И «Денги кредит банк» Москва 2003г
6. Қаржы қаражат журналы № 10
7. Жукова Е.Ф. « Денги кредит банк»
8. С.Қасымов «Ақша, несие, банк» Алматы 1998ж
9. Мырзақова «Банктегі бухгалтерлік есеп»
10.С.Райымқұлұлы «Экономика теория негіздері» Шымкент 2005ж.
11.Шеденов «Экономика теория» Ақтөбе 2001ж
12.А.Ә.Әубәкіров «Экономикалық теория» оқулық Алматы 1998ж
13.Экономикалық ілімдер тарихы. Ақтөбе 2005ж
14.А.Ә.Әубәкіров «Экономика».Алматы 1995ж
15.Меденов «Экономика негіздері. Алматы 1999ж
28