Жоспары:
І.Кіріспе
ІІ.Негізгі бөлім
1. Байқоңыр космодром – ракетадромы қазақ жерін қашанғы тозаққа
2.Сорым ба едің Байқоңыр, бағым ба едің?
ІІІ.Қорытынды
Кіріспе
Қазіргі кездегі қоғамның дамуы айналадағы қоршаған ортаны пайдаланумен тікелей
Мұндай химиялық қосылыстардың көбінің токсиндік және концерогендік қасиеттері биосфералық
Токсиндік және концерогендік қосылыстар клетка құрамына еніп, ДНК молекуласына
Адамзат баласы қазіргі кезде шамамен 70 мыңға жуық химиялық
Әрине, бұл қосылыстар атмосфералық ауа, топырақ, су, өсімдік арқылы
Табиғи ортаны зиянды заттармен ластайтын орындардың бірі – ғарышқа
Қорғаныс министрлігінің негізгі экологиялық мәселелер жөніндегі тізімі бойынша табиғаттың
Ғарыштық аппараттарды ұшыратын ғарыш айлағының бірі – «Байқоңыр».
«Байқоңыр» ғарыш айлағы Қазақстан Республикасының оңтүстік-батыс бөлігінде, Қызылорда облысының
Аймақтың рельефі – тұздытопырақты, жылжымалы құмды төмпешіктерден тұрады. Өсімдік
Көптеген ғылыми зерттеулер ауа ылғалдылығының төмендеуін, жылдың әр мезгілінде
Алғашқы (1981 – 85 жж.) эксперименттік бақылаулар қуатты ғарыштық
Қуатты ғарыш ұшу аппараттары ұшырылатын «Байқоңыр» ғарыш айлағына жақын
Бұл процесс суы тартылып, табаны кеуіп, тұзға айналған Арал
«Байқоңыр» ғарыш айлағы орналасқан аймақтың басты экологиялық мәселесі –
Ғарыш ұші аппаратының қоршаған ортаға басты зиянды әсері ауа
Соңғы 30 жылдың көлемінде осы салаға қатысты мамандар химиялық
Ғарыш айлағынан ұшырылатын зымыран жеткізгіштердің двигателіне пайдаланылатын жанармайына нақтырақ
1. Азоттетраоксиді (АТ) және азот қышқылы тотықтырғыштарымен симметриясыз диметилгидрозин
2.Сутегі асқын тотығы мен сұйық оттегі тотықтырғыштарымен көміртегі (РТ-1,
Толығырақ тоқталар болсақ, зымыранның сұйық жанармай компонентіне кіретін «гептил»
Симмтриясыз диметилгидрозин және оның алкилгомологтарының тез тотығуы тотықтырғыштардың түріне
Бұл металдарға аймақтың топырағы бай екенін ескеруіміз қажет.
Ғарыш айлағының жұмысы қоршаған ортаға мынадай кері әсерін тигізеді:
- ұшу процесінен кейін, атмосфераның табиғи режимі бұзылады;
- атмосфераны және жер беті қабаттарын токсинді зымыран
- атмосфераның озон қабатын бұзады;
- территорияларды ұшу аппараттарының қалдықтарымен, сынықтарымен зақымдайды;
- қышқылды жаңбырдың жаууына себепші болады;
- ауқымды масштабта температураның жоғарлауына әсерін тигізеді.
Қауіптілігі жағынан бірінші класқа жататын симметриясыз диметилгидрозиннің биологиялық объектілерге
Зымыран жанармай компоненттеріне кіретін токсинді қосылыстардың табиғи жағдайдағы микробтар
Лабораториялық жағдайда жүргізілген зерттеулердің нәтижесі өсімдіктердің бойының қысқа болып,
Мысалы, сандық мәліметтерге тоқталсақ, 50 км биіктікте зымыран «Спейс
Көп сатылы «Протон» зымыран жеткізгішінің алғашқы блогы (алты бакты
Деректер
Біздің облыс аймағында әлемдегі ең ірі экологиялық қауіпті үш
«Байқоңыр» пайдалануға берілген уақыттан бері 1300-ге жуық зымыран
Ақтоғай ауданы жерінің 37 %-ы, Шет ауданы жерінің 93
Гептил – адам және жануарларға концерогендік және мутагендік әсері
«Протон» зымырантасығышының алғашқы сатысына (5 сатылы) 500 тонна гептил
Гептилдің концентрациясы бір текше метр ауада – 0,001 мг.,
Республика аумағындағы 47 аймаққа зымыран қалдықтары түсетін болса, соның
Апаттар
1996 ж. 14 мамыр – «Союз» зымырантасығышы құлады.
1997 ж. 20 мамыр – «Зенит» зымырантасығышы құлады.
1999 ж. 5 шілде – «Протон» зымырантасығышы құлады.
1999 ж. – «Протон» зымырантасығышы құлады.
(Негізінен осындай 37-38 апат болған, бірақ нақты дерек жоқ).
Тарихи анықтамалар
1955 ж. 12 ақпан – «Байқоңыр» ғарыш айлағын салу
1955 ж. 12 мамыр – кешеннің құрылысы басталды.
1957 ж. – «Р-Э» зымыраны ұшырылды.
1961 ж. 12 сәуір – Тарихта тұңғыш рет ғарышқа
1991 ж. 2 қазан – Қазақтың тұңғыш ғарышкері Т.
1957-95 жж. – Айналадағы ортаға және халық денсаулығына кері
1997 ж. 4 қазан – Ресей Федерациясы «Байқоңыр» кешенін
1998 ж. 21 қазан – табиғатты қорғау заңының бұзылуын
1998 ж. қараша – 1999 ж. мамыр ұйғарымды орындау
1999 ж. 29 наурыз – Ресей-Қазақстан комиссиясы кездесіп, бірлескен
1999 ж. 2 шілде – Қызылорда облыстық қоршаған ортаны
1999 ж. 5 шілде – Ақаумен ұшырылған «Протон» зымырантасығышы
1999 ж. 27 қазан – «Протон» зымырантасығышының апаты. Оның
1999 ж. 18 қараша – келісімдерге қол қойылды. Келген
«Байқоңыр» кешенінің инфрақұрылымы
- Байқоңыр қаласы.
- Ғарыш айлағы:
- құрамында 52 ұшыру қондырғысы бар
- көмекші объектілер (заводтар, аэродромдар, жылу-электр
- Зымырантасығышының бөлініп қалатын бөлшектері құлайтын
Жалға беру шарты (1994 ж.)
Жалға беру ақысына (жылына АҚШ-тың 115 млн. доллары) табиғатты
Экология және табиғат қорғау мәселесі 1997 ж. 4 қазанда
Ғарыш айлағы объектілеріне бөгде адамды кіргізу көзделмеген. Бұл мәселе
«Байқоңыр» ғарыш кешенінің мәселесімен айналысып жатқан жоғары оқу орындары
Өткен жылы (1999 ж) «Протон» екі рет құлағанда, біздің
«Байқоңыр» ғарыш айлағының елімізге әкелген пайдасы
«Байқоңыр» ғарыш айлағы өткен ғасырдың еншісіне жазылған адамзат баласының
«Байқоңырдың» қызмет ете бастағанына 40 жылдай уақыт болса, осы
«Байқоңырдан» ғарышқа бірінші адам аттанғаннан бері қаншама жер серіктері,
Негізгі бөлім
Байқоңыр космодром – ракетадромы қазақ жерін қашанғы тозаққа айналдырмақ?
Қазақстан мен Орта Азия экологиясының басты жауы болып отырған
Космодромдардан ұшқан ракеталардың бірінші бөліктері Қарағанды облысындағы №25 зонаға
Радиоактивті улы ракета сынықтары далаларымызда шашылып жатыр. Ракеталарда қолданылатын
Ресей космос әскерлерінің негізгі стратегиялық базасы боп саналатын «Байқоңыр»,
Бүкіл ғаламшарымызды қоршап тұрған атмосферадағы, ауа құрамының 20,95 пайызы
Қазір космосқа ұшатын ракета двигательдерінде гептилден бастап, небір улы
Ауа мен бұлттардың табиғи ағымдары әлдеқашан бұзылған, ғарыш кемелері
Осыншама қолдан жасалып жатқан зардапты апаттардың негізгі себептері Ресейдің
Бұл ракеталарда қоршаған ортаға аса қауіпті гептил отыны қолданылады.
Бұл экологияға аса қауіпті ракета отындарының 50-60% ғана жанып
2001 жылы желтоқсан айында, Ресей Байқоңырдан кетпек ниетпен, ылғалы
Тәжікстан мен Өзбекістанның оңтүстігінде өсірілетін биязыталшықты мақта плантацияларын жазғытұрымда
Ал, Грузияның ылғалды таулы қыраттарындағы шай плантацияларын суғару үшін
1997 жылы Жапон елі қысқы олимпиада өткізерде, күміс иондарын
Және есептен шығарылған бұл ракеталардың бүгінгі күндері 150 ден
Бұрындары жер серіктері Целиноград-Ақмола үстінен ұшып өтіп, бұл аймақтарда
Жоғарыда аталып өткен аяздардан кейін Алматы, Жамбыл, Оңтүстік Қазақстан,
Ұлы Жасаған иеміздің бізге берген жайлы табиғатының арқасында, осы
Байқоңырды үкіметіміз 50 жылға Ресейге жалға берді. Олардан алатын
Америкадан бастап, космостық державалар космодромдарын теңіз жағасына, мұқит ортасындағы
Ресей құрылықтардағы космодромдардың табиғат пен тіршіліктің қас жауы екенін
Кешегі одақ кезінде, космосқа шығып келген космонавтар мен сол
Қорғанысқа келетін болсақ, тәуелсіздіктің алғашқы жылдары ядролық қарудан өз
Соншама зиян келтіріп жатқан космодромды Ресейге 50 жылға жалға
Біздің өкімет басшыларымыз да, бизнесмендер де экологиясы нашар Қазақстанда
Жерімізді тозаққа айналдырып, еліміздің қауіпсіздігіне қатер төндіріп отырған «тажал-космодромның»
Бүгінгі күндері ескі, есептен шығарылған, қолдану мерзімдері әлдеқашан өтіп
Өткен жылдары, яғни 2008 жылдың 6 қыркүйек күні «Протон–М»
Жоғарыдағы жайларды қорыта айтқанда, еліміздің, жеріміздің, мемлекетіміздің экологиялық қауіпсіздігін
1. Елімізде орналасқан «Байқоңыр» космодромынан және Сарышаған, Ембі, Мұғаджар
2. «Байқоңыр» космодромында кезекшілікте тұрған Ресейдің барлық стратегиялық ядролық
3. Қазақстанның кез - келген жерінде орналасқан «Байқоңырдан» ұшатын
4. «Байқоңыр» космодромы әсер етер (Қазақстанның 70 пайыз жерін
5. Ол аймақтардың әрбір тұрғындарының денсаулықтарын қалпына келтіру үшін
6. «Байқоңыр» космодромына төленетін жалақыны, оның экологиялық ахуалдарға әсерін
7. «Байқоңыр» айлағы мен осы әскери кешеннің әсері бар
8. Космодром айлағы мен авто және темір жолдар бойына,
9. Денсаулық сақтау мен профилактиканы күшейту үшін бұқаралық, көпшілік
«Байқоңырда» орналасқан инфраструктуралық әскери кешендерді конверсиялап, ядролық және басқа
Босаған ұшу алаңдарына өзіміздің әскери әуе күштерінің базасын орналастыру,
Өзімізге байланысқа, басқа да қажеттілікке керекті жер серіктерін жоғарыда
Бағым ба едің, Байқоңыр, сорым ба едің?
Байқоңыр ғарыш айлағы Адамзат ғылымының аса үлкен жетістігі екендігі
Бағытынан ауытқыған зымырандардың бірнешерет қауіп төңдірген кездері де болды.Оның
Жаңаарқа зардабы
Байқоңыр зардабының айқын байқалып, оқиғаның ушыққан күні-1999 жылдың
«Протон М» зымыран тасығышының қалдықтары құлаған еді. Қалдықтардың көше
Міне, сол жылдың қазан-қараша айларында ереуілге шыққан жаңарқалықтар өз
Жаңаарқалықтар аудан аумағының 56,5 пайызы, Қазақстаның Қорғаныс министірлігіне қарайтынын,
«Байқоңыр» мақтаншымыз десек, енді ол қайғымыз болып отыр.Гептилдің қоршаған
Аудандық аурухананың бас дәрігері Шәмшитдин Жұмашев ауру адамдардың саны
1963 жылы зымырандар құлаған кезде халықты қауіпті аймақтардан көшіретін
Бірақ халыққа зиян келтіретін зымыран тасығыштардың улы отынын пайдаланбауды
Байқоңыр ғарыш айлағының тигізіп отырған залалдары қандай? Гептил деген
Қарқаралы зардабы
Байқоңырдан ұшып шыққан зымырандар трассаның бойында жатқан ауданның бірі-Қарқаралы.
Халықтың денсаулығы, қалыптасып отырған экологиялық жағдай туралы жан-жақты мәлімет
Қазір ауданда балалар мен аналардың ауруы өсіп барады. Мысалы,1
Тұрғындар арасында тыныс алу органдары, тері, қан қысымы,көз ауру,
Осы мысалдардан зымыран тасығыштардың кеселді зардабы халық пен табиғатқа
Қарқаралықтар өздеріне ерекше жеңілдікті талап етіп отырған жоқ. Олар
Жезқазған зардабы
2007 жылы 6-қыркүйек күні түнде Байқоңырдан ұшырылған «Протон-М» зымыран
Қоршаған ортаны қорғау министрлігінің мәліметінше, соңғы 11 жылда болған
Бертін келе қыркүйектің 12-күні Парламент мәжілісінің депутаттары Қазақстан аумағында
13-қыркүйекте біріккен Қазақстан-Ресей штабы «Протонның» құлауынан келген шығын көлемін
Саясаткер Зәуреш Батталованың пікірінше, бұл ақпарат қаржыны үнемдеу үшін
- Ол суды халық ішпеу керек, сондай жағдай жасаса,
Апат болған аймақта суды ішуге болады ма деген сұраққа
Саясаткер Зәуреш Батталованың айтуынша, жергілікті билік апаттың экономикалық және
- Біздің биліктегілер халықтың, өз жерінің, елінің ойын емес
Ресми мәлімет бойынша «Протон-М» зымыран тасығышы құлаған жерде диаметрі
Қазақстан ұлттық ғарыш агенттігінің төрағасы Талғат Мұсабаев зымыран ұшар
Өткен жазда Маңғыстау облысының Қарақия ауданы Төлеп елдiмекенiнен 35
Ресей үкiметi 2008 жылдың көктемiнде өздерiнiң қорғаныс саласын күшейту
Сөйтiп, 2018 жылға дейiн жылына екi рет үстiмiзден зымыран
Сол уақытта Маңғыстауға төнер қатердiң алдын алу мақсатында «АЗАТ»
Ендi қолда бар мәлiметтерге сүйене отырып, құрлықаралық баллистикалық РС-20
Бұл зымыран Ресейдiң Орынбор облысы Домборовский шептiк ауданынан арнайы
Бұл қару 1973 жылдан бастап пайдаланылып келедi, бiрнеше рет
Ендiгi бiр назар аударарлық мәселе – бұл зымыран сұйытылған
Осындай соғыс мақсатында пайдаланатын, жаппай қырып-жоятын қару бөлшегi өз
Күршім зардабы
Бүгінде Ресей зымырандарынан ұшқан қалдықтар Күршім жерін улап жатыр.
Ұзын сөздің қысқасы, Шығыс Қазақстан облысы Күршім ауданының жері
Ресей тарапынан ұшырылатын зымырандардан шығатын қалдықтар күні бұрын есептеліп
Ресейлік ғарыш мамандарының есебі бойынша, зымыраннан шыққан қалдықтар Күршім
– Таңғы сағат беске таянғанда, жер-дүниені тітіренткен ғаламат жарылыс
Қалжыр ауылдық отбасылық дәрігерлік амбулаториясының меңгерушісі Майдажан Серғазина айтады:
– Соңғы кезде ауыл тұрғындары арасында іш өту, құсу
«Хаттарыңызды алдық, жауап болады». Президент әкімшілігінен осындай жеделхат келген.
Зымыран сынықтарының зардабын тартып, запыранын ішіп отырған жалғыз Күршім
«Еңбек гигиенасы және кәсіби аурулар ұлттық орталығы» РМКҚ-ның директоры,
– Карагужихалықтар зымыран ұшырылатынын ресейлік солдаттардан біліп алған. Ресейліктер
Ақиқат – осы. Сорлы жұрттың сөзіне құлақ түріп жатқан
Алтайдың арда ұлы Оралхан Бөкейдің «Құм мінезі» атты әңгімесі
Қорытынды
Ежелгі грек ғұламаларының ішіндеб.з.д. 460-377 өмір сүрген «Медицина атасы»,
Байқоңырды, оның айналасында жан-жаққа етек ала жайылып бара жатқан
Демек, бүгінгі таңда «Байқоңыр» ғарыш айлағының қоршаған ортаға тигізетін
- ауа, су және жер ресурстарының ракетаның гептил жанармайымен
ұдайы уланып жатуы;
- өсімдіктер мен жануарлар дүниесінің тіршілік ортасының бұзылуы және
- ұшқыш аппараттардың, ракеталардың сынық қалдықтарымен ластанудың ұдайы көбейе
- атмосфера режимі бұзылып, ауа-райының өзгеруі (қыста жауын жаууы,
кенеттен жел тұруы, оқыстан болатын апаттар т.б.);
- адамдардың жүйке, қатерлі ісік,өкпе, тыныс жолдарының қабынуы, әр
түрлі аурулардың жылдан-жылға көбейіп жататындығы
Жалпы, адам тіршілігіне қоғамның дамуына қажетті планетамыздың ең басты
Қоршаған ортаның және халықтың экологиялық қауіпсіздігін нығайтып, қазіргі кездегі
- қуатты зымырандардың ұшырылуын сирету;
- егінді жинау және бау-бақшалардың гүлдеуі кезінде токсинді химиялық
- токсинді зымыран жанармайларын сақтауда және тасымалдауда қауіпсіздік шараларын
- аймақтың суы, топырағы, өсімдіктеріне жан-жақты зерттеу жұмыстарын жүргізу;
- зымыран бөлшектері құлайтын аймақтардағы халықтың денсаулығын медициналық тексерулерден
Қорыта айтқанда, біз атмосфералық ауаға «Байқоңыр» ғарыш аймағынан ұшырылатын
Сондықтан жалға берілген Қазақстан территориясындағы ғарыш айлағын бақылау, болжау,
Қолданылған әдебиеттер:
1. ҚР білім және ғылым министрлігінің ғылыми журналы
2. Орталық Қазақстан, 2000ж, 9 желтоқсан
3. Егемен Қазақстан газеті, 2011ж,19 наурыз
4.Егемен Қазақстан газеті, 2001ж, 2 қараша
5.Дала мен қала газеті, 2009ж, 29 қыркүйек