МАЗМҰНЫ
КІРІСПЕ ..............................................................................................................5
1 ҰЙЫМНЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ - ТАЛДАУДЫҢ НЕГІЗГІ ОБЪЕКТІСІ
1.1 Ұйымның қаржылық тұрақтылығын қалыптастырудың мәні және оны зерттеу
1.2 Экономикалық тұрақтылықты қамтамасыз етудегі қаржылық талдаудың маңызы ...............................................................................................................
1.3 «МАКБИ» ЖШС-нің бухгалтерлік есеп жұмысы мен есеп-салық саясаты
2 ҰЙЫМНЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ ТАБЫСТАР МЕН ШЫҒЫСТАРДЫҢ АЛАТЫН
2.1 Табыстар мен шығыстардың экономикалық мазмұны және олардың есебін
2.2 Кәсіпорынның табыстарының есебі .........................................................
2.3 Ұйымның шығыстарының есебі және оларды жабу .................................
2.4 Бөлінбеген пайда (жабылмаған зиян) есебі ................................................
3 «МАКБИ» ЖШС-нің ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ МЕН ТҰРАҚТЫЛЫҒЫН ТАЛДАУ
3.1 Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының динамикасын талдау...
3.2 Баланс активінің құралу көздерінің құрамы мен құрылымын талдау
3.3 Кәсіпорынның баланс өтімділігін талдау....................................................
ҚОРЫТЫНДЫ ..................................................................................................
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ ................................................
ҚОСЫМШАЛАР .............................................................................................
КІРІСПЕ
Зерттеу тақырыбының өзектілігі Қазақстан даму стратегиясының негізгі бағыттарының бірі
Нарықтық қатынастар жағдайында шаруашылық жүргізуші ұйымдарды тауарлы – материалдық
Еліміз тәуелсіз мемлекет болып кеңінен танылған уақытта әлеуметтік –
Қазіргі кезеңде, бүкіл экономика саласында ірі өзгерістер болып жатқан
Шын мәнінде, есеп жүргізу тәжірибесінде бухгалтерлік есебі, аудитті ұйымдастыру
Халықаралық байланыстардың кеңеюі және Қазақстан Республикасының әлемдік қауымдастыққа енуі
Тақырыптың зерттелу дәрежесі. Диплом жұмысын жазу барысында бухгалтерлік есеп
Зерттеу жұмысының мақсаты мен міндеттері. Дипломдық жұмыстың негізгі мақсаты
Көрсетілген мақсатқа жету үшін зерттеу барысында төмендегідей міндеттер қойылды:
- нарықтық қатынастар жағдайында ұйымның қазіргі ахуалын талдау және
- бухгалтерлік есебін ұйымдастыруға әсерін анықтау;
- қаржылық есебін жетілдіру;
- ұйымның қаржылық тұрақтылығын талдау.
Зерттеудің объектісі «МАКБИ» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі болып табылады.
Зерттеу жұмысының жаңалығы ұйымның бухгалтерлік есебі мен аудитін әрі
- ұйымның ерекшеліктеріне сәйкес бухгалтерлік есеп жүйесін жетілдірудің жолдары
- ұйымның бәсекелестік ортада қаржылық жағдайын тұрақтандыру ;
- нарықтық экономикалық қатынастар жағдайында ұйымның страте-гиялық бағытын дамытуда
Жұмыстың көлемі мен құрылымы. Дипломдық жұмыс кіріспеден, үш негізгі
1 ҰЙЫМНЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ - ТАЛДАУДЫҢ НЕГІЗГІ ОБЪЕКТІСІ РЕТІНДЕ
1.1 Ұйымның қаржылық тұрақтылығын қалыптастырудың мәні және оны зерттеу
Нарық жағдайында ұйымның өміршеңдігінің кепілі мен жай-күйінің орнықтылығының негізі
Ұйымның қаржылық тұрақтылығын бағалау, объективті, ғылыми негізделген және үйлесімді
Ұйымның қаржылық тұрақтылығы – бұл тәуекелділіктің мүмкін болатын деңгейінде
Қаржылық тұрақтылық – бұл табыстың шығыннан тұрақты дәрежеде артуы.
Ұйымның қаржылық тұрақтылық жағдайына көптеген факторлар әсер етеді, олар
1) Пайда болу орнына байланысты – ішкі және сыртқы;
2) Нәтижесінің маңыздылығына байланысты – негізгі және негізгі емес;
3) Құрамы бойынша – қарапайым және күрделі;
4) Әрекет ету уақыты бойынша – тұрақты және уақытша
Ішкі факторлар ұйымның өзінің жұмысын ұйымдастыруына байланысты болады, ал
Негізгі ішкі факторларды қарастырайық. Ұйымның тұрақтылығы ең бірінші өндіріс
Ұйымның өндірілетін өнім және өндіріс технологиясымен тығыз байланысқан қаржылық
Қаржылық тұрақтылықтың ішкі, маңызды факторларының бірі – бұл қаржы
Сонымен бірге тек таза табыстың көлемі ғана емес, сонымен
Ұйымның қаржылық тұрақтылығына қарыздық капиталдар нарығындағы қосымша жұмылдырушы (мобилизацияланушы)
үлкен әсерін тигізеді. Ұйым ақша қаражаттарын қаншалықты көп тартатын
Және де бұл жерде ұйымның төлеу қабілеттілігінің қаржылық кепілінің
Жоғарыда айтылғандарды қорыта келе, ұйымның қаржылық тұрақтылығына әсер ететін
- ұйымның салалық топқа жатуы;
- шығарылатын өнімнің (жұмыс, қызмет) құрылымы және оның жалпы
- төленген жарғылық капиталдың мөлшері;
- шығындардың көлемі, олардың ақшалай табыспен салыстырғандағы динамикасы;
- қорлар мен резервтерді, олардың құрамы мен құрылымын қоса
- ұйымды басқару тиімділігі.
Сыртқы факторларға шаруашылық жүргізудің экономикалық жағдайының әсері, қоғамда үстемдік
Ұйымның тұрақты қаржылық жағдайын қалыптастыруда оның өз контрагенттерімен (салық
Сондай – ақ, бұл жыл сайын өз облигациясы бойынша
Жабдықтаушылыр мен тұтынушылар сенімді және төлем қабілеттілігі жоғары ұйымдармен
Нарықтық қатынастың қалыптасуы шаруашылық қызметін біртұтас кешенді талдауды ішкі
Әлемдік тәжірибе көрсеткендей, есеп берудің екі түрі бар: Акционерлерді,
Қаржылық талдаудың тәжірибесі қаржылық есепті оқудың негізгі ережелерін қалыптастырды.
1) Көлденең талдау;
2) Тікелей талдау;
3) Трендтік талдау;
4) Салыстырмалы талдау;
5) Факторлық талдау;
6) Қаржылық коэффициенттер әдісі /6/.
Көлденең (уақытша) талдау – есеп берудің әрбір позициясын өткен
Тікелей (құрылымдық) талдау - әрбір есеп позициясының жалпы нәтижеге
Трендті талдау барлық көрсеткіштер 100 % деп алынатын базистік
Қаржылық талдаудың нарықтық экономика жағдайындағы көбірек таралған әдісі әр
Коэффициенттер салыстырмалы шамалар болып табылады, оларды есептеу кезінде шамалардың
Салыстырмалы (кеңістіктік) талдау – бұл фирмалардың, еншілес фирмалардың, бөлімшелердің
Факторлық талдау – бұл жекелеген факторлардың қорытынды көрсеткішке тигізетін
Жоғарыда көрсетілген әдістермен қатар, қаржылық жағдайды талдауда экономикалық, сондай
Қорыта айтқанда, ұйымның қаржылық жағдайын талдауда аудиторлық түрлі әдістер
1.2 Экономикалық тұрақтылықты қамтамасыз етудегі қаржылық талдаудың маңызы
Нарықтық қатынастары жағдайында кәсіпорынның қаржылық жағдайын талдаудың маңызы өте
Профессор Н.А Русак /8/ «... кәсіпорынның қаржылық жағдайы қаржы
В.М. Радионова мен М.А. Федотова кәсіпорынның қаржылық жағдайы
М.Н. Крейнина, А.И. Ковалев және В.П. Привалов /10/ өздерінің
Профессор И.Т. Балабанов «Шаруашылық субъектісінің қаржылық жағдайы - бұл
С.А. Стуков осы ұғым бойынша өзінің көзқарасын былайша түсіндіреді
Жоғарыда берілген анықтамалар қарастырылып отырған ұғымның мәнін жеткілікті дәрежеде
Жоғарыда берілген ғалымдар мен тәжірибешілердің ой-пікірлерін қорыта келе біз
Ал енді кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығы түсінігіне келетін болсақ, бұл
Енді біреулер «...өз қаражаттары есебінен активтерге жіберілген қаражаттарды жабатын,
Бұл ұғымды А.Д. Шеремет пен Р.С. Сайфуллин былайша түсіндіреді:
В.М. Родионова мен М.А. Федотова «Кәсіпорында тұрақты қалыптасқан табыстың
В.Г. Артеменко мен М.В. Беллендир бұл ұгымды былай түсіндіреді:
Сонымен жоғарыда айтылған ғалымдар мен тәжірибешілердің ой-пікірлерін қорыта отырып,
Нарық жағдайында қаржылық жоспарлау кәсіпорынға оның қызметі жөнінде көптеген
Тереңдетіліп нақтыланған талдау экспресс-талдаудың бөлек тәртібін кеңейтеді, толықтырады және
Қорыта айтқанда, кәсіпорынның қаржы жағдайын талдауда аудитордың түрлі әдістер
Қаржылық тұрақтылықтың ішкі, маңызды факторларынын бірі - бұл қаржы
Сонымен, қаржылық жағдай кәсіпорынның бәсекелестік қабілетін және оның іскерлік
Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорындардың қаржылық жағдайын талдаудың басты міндеті
- қаржылық жағдайға баға беру
- активтер мен олардың
- айналым капиталының
- қаржы-есептік және несие ережесін сақтау;
- кәсіпорын активтері және оның міндеттемелерінің| құрылымын зерттеу;
- ағымдағы активтердің айналымдылық есебі, оның| ішінде дебиторлық борыш
- баланстың өтімділігін, кәсіпорынның қаржылық тұрақтылығының
- кәсіпорын табыстылығын бағалау;
- кәсіпорын табысының салыстырмалы
- кәсіпорынның іскерлік белсенділігін анықтау;
- кәсіпорынның қаржылық жағдайының тұрақтылығын және оның қаржылық стратегиясын
Кәсіпорынның шаруашылық қызмет жағдайы мен қаржылық көрсеткіштеріне талдау жүргізу
Кәсіпорынның қаржылық есептілігі бұл оның өткен кезеңдегі қаржылық- шаруашылық
Кәсіпорын қызметіндегі нақты нәтижелердің шынайы да дәл көрініс беруі,
Есептемені және баланс баптарының бағалауын бұрмалап беру, басқа да
Кәсіпорындардың беретін есебі жедел-статистикалық және бухгалтерлік болып бөлінеді. Жедел-статистикалық
Қаржылық есептіліктің негізгі элементтеріне біз диссератциялық жұмысымыздың бірінші бөлімінде
Бухгалтерлік баланс - кәсіпорынның жылдық есеп беруінің негізгі үлгісі.
Бухгалтерлік баланс сияқты қаржылық есептілікті дайындауда пайда және зиян
Пайда және зиян туралы есепте өнімді (жұмыстар мен қызметтерді)
Ұйымның жылдық есеп беру құрамында ақша қозғалысы туралы есеп
Ақша қозғалысы туралы есепте ұйымның операциялық, қаржылық және инвестициялық
Меншікті капиталдағы өзгерістер туралы есеп беру ұйымның меншікті капиталының
1.3 «МАКБИ» ЖШСнің бухгалтерлік есеп жұмысы мен есеп-салық саясаты
«МАКБИ» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі 2001 жылы заңды ұйым ретінде
Серіктестіктің негізгі қызметі құрылыс материалдарын дайындау және сату, қосымша
Серіктестік мемлекеттік тіркеудегі өткен сәттен бастап заңды тұлға құқықтарын
Серіктестіктің мөрі, дербес балансы, банкте шоттары өз атауы жазылған
Серіктестік өз қызметінің мақсатына жету үшін, өз атынан мәмілелер
Серіктестік өз міндеттемелері бойынша өзіне тиесілі барлық мүлікпен жауап
Серіктестікке қатысушы оның міндеттемелері бойынша жауап бермейді және серіктестіктің
Серіктестіктің қатысушылары:
1. Осы жарғымен белгіленген тәртіп бойынша серіктестік істерін басқаруға
2. Серіктестіктің қызметі туралы ақпарат алуға және оның құжаттарымен
3. Серіктестіктің қызметінен табыс алуға;
4. Серіктестік таратылған жағдайда кредиторлармен есеп айырысқаннан кейін қалған
5. Өз үлесін иеліктен шығару жолымен серіктестікке қатысуға тоқтатуға
Серіктестіктің құрылтайшылары:
1. Құрылтай құжаттарының талаптарын сақтауға;
2. Құрылтай құжаттарында көзделген тәртіп пен мөлшерде, тәсілдер мен
3. Серіктестік коммерциялық құпия деп жарияланған мәліметтерді жария етпеуге
Серіктестіктің жарғылық капиталы 40 437 400 (қырық миллион төрт
Серіктестікті қайта ұйымдастыру (қосу, біріктіру, бөлу, бөліп шығару, қайта
Серіктестік өз қызметін мынадай негіздер бойынша тоқтатады:
- егер серіктестік қатысушыларының саны 100 – ден асса;
- егер жарғылық капиталды азайтудың нәтижесінде оның мөлшері ең
Соттың шешімі бойынша заңды тұлға:
банкрот болғанда;
- заңды тұлғаны құру кезінде заңдардың түзетуге келмейтін сипатта
- заңды тұлғаның жарғылық мақсаттары қайшы келетін қызмет үнемі
- заң құжаттарында кез келген басқа жағдайларда таратылуы мүмкін.
Кредиторлармен есептескеннен кейін серіктестікте қалған қаражат және басқа мүліктер
Шаруашылық 2009 жылға қарағанда есепті жылы өнімді өндіру көлемінің
«Салон Риц» жауапкершілігі шектеулі серіктестігі еліміздегі жетекші компаниялардың бірі
«Салон Риц» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің негізгі мақсаты: алынған табыс
«Салон Риц» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің негізгі қызмет бағыттары мыналар
- ұйымдарға және мекемелерге, тұрғындарға сұйылтылған газды сату және
- баллондарды жөндеу өндірісі және ұйымдастырылуы;
- газды жеткізіп берумен байланысты көлік қызметін көрсету;
- автокөліктерді газ шаруашылығы саласындағы қауіпсіздік ережелері талаптарына сәйкес
- автокөліктердің агрегаттарын және тораптарын, жылжымалы құрамдарын жөндеу;
- автокөліктердің агрегаттарын және қосалқы бөлшектерін өндіру және алу;
- жылжымалы құрамға жөндеу жұмыстарын жүргізуге арналған құрылғыларды жасап
- ұйымдарға, мекемелерге және тұрғындарға жүктерді тасымалдау және
- құрылыс жұмыстары;
- құрылыс материалдарын өндіру және сату;
- Қазақстан Республикасының заңында тиым салынбаған басқа да қызметтер;
Бұл қызметтерді жүзеге асыру үшін серіктестік бекітілген заңдық тәртіпте
«МАКБИ» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің есеп саясаты қазақстандық бухгалтерлік есеп
«МАКБИ» жауапкершілігі шектеулі серіктестігіндегі операциялар және активтердің бухгалтерлік есебі
Бірыңғай есеп саясатын бекітудің негізі - «МАКБИ» жауапкершілігі шектеулі
Бірыңғай есеп саясатын бекітудің негізгі мақсаты – бұл бухгалтерлік
Ұйымдағы есеп саясатын қалыптастыру кезінде №1 «Есеп саясаты
Есеп саясатын қалыптастыруда қолданылатын басты принциптер есептелу, белгілі бір
Қаржылық жағдайды бағалаумен байланысты ұйымның қаржылық есептілігінің элементтері: активтер,
Бухгалтерлік баланс, пайда және зиян туралы есеп, ақша қаражаттарының
Ұйым «1 С Бухгалтерия» бағдарламасы негізінде жұмыс жүргізеді.
Негізгі құралдарды тугендеу жылына бір рет жүргізіледі. Жылжымайтын негізгі
Материалдық емес активтердің амортизациясы бастапқы құннан пайдалы қызмет
Негізгі құралдардың келіп түсуі негізгі құралдарды беру – қабылдау
Негізгі құралдарды есептен шығаруды негізгі құралдарды есептен шығару актісімен
Негізгі құралдарға амортизация есептегенде түзу сызықты әдіс қолданылады –
Амортизациялық аударымдар негізгі құралдар құнының жоғарылауына байланысты күрделі жөндеу
Жер
Ғимараттар
Үйлер
Машиналар және құрал – жабдықтар, беріліс қондырғылары
Көлік құралдары
Басқадай
Ұйымда 1030 «Ағымдағы банктік шоттардағы теңгемен ақша қаражаты»), 1010
Кассалық операциялар: қолма – қол ақшаларды кірістеу ұйымның бас
Кіріс және шығыс кассалық құжаттары бухгалтериядағы кіріс және шығыс
Есеп айырысу шоты бойынша операциялар - есеп айырысу
Жолдағы ақша – қаражаттары – транзиттік немесе есеп айырысу
Қаржылық инвестициялар – бұл табыс алу, инвестицияланған капиталдың өсуі
«МАКБИ» жауапкершілігі шектеулі серіктестігіндегі персоналдар келесі категорияларға бөлінеді:
әкімшілік басқару персоналдары ( басшылық, мамандар, қызметкерлер)
өндіріс персоналдары.
Негізгі өндіріс және әкімшілік басқару персоналдарына еңбекақы төлеу шығындары
Еңбекке ақы төлеу жүйесі «ҚР-ның Еңбек туралы» Заңы негізінде
Есеп беретін тұлғаларға жол – сапар шығындары үшін, шаруашылық
Есеп беретін тұлғалармен есеп айырысу үшін 1250 «Қызметкерлердің қысқа
Ұйым келесі салық түрлерін төлеуші болып табылады: корпоративті табыс
2 ҰЫМНЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУДАҒЫ ТАБЫСТАР МЕН ШЫҒЫСТАРДЫҢ АЛАТЫН
2.1 Табыстар мен шығыстардың экономикалық мазмұны және олардың есебін
Ұйымның нарықтық экономика жағдайында қызмет етуінің экономикалық пайдалылығы табыс
Табыстылықтың көрсеткіштер жүйесі ең алдымен қаржылық нәтижелердің абсолютті көрсеткіштерінен
Табыс жинақталған түрде шаруашылық жүргізудің нәтижесін, жанды және затқа
Нарық жағдайында табыстың ролі айтарлықтай артты. Өзіміз білетіндей жоспарлы
Табыс есебінен, сондай – ақ ұйымның бюджет алдындағы, банктер
Ол оның іскерлік белсенділігі мен қаржылық тұрақтылығын сипаттайды. Табыс
Нарықтық экономика жағдайында табыстың ролі ол атқаратын қызметтерімен анықталады.
Функциялардың және олардың өзара шарттылығындағы бірлігі, табысты шаруашалық жүргізуші
Табыс өз қызметтерін тиімді орындай алуы үшін келесідей негізгі
1. Жуықтаудың белгілі–бір дәрежесінде, өнім бағасы еңбектің қоғамдық қажетті
2. Бұйымдарды калькуляциялау және өнімнің өзіндік құнын анықтау жүйесі
3. Табысты бөлу (таратау) механизмі белсенді роль атқаруы керек
4. Табысты тиімді пайдалану тек қалған барлық қаржы тұтқаларының
Бірақ табыстың абсолютті мөлшері ұйымның қаржы – шаруашылық қызметінің
Ұйымның табыстылық көрсеткіштерінің өсуіне шаруашылықты жүргізуші субъектінің өзі де,
Табыстылық көрсеткіштерін талдау міндеттеріне мыналар жатады:
- табыстылықтың абсолютті көрсеткіштерінің жоспарының орындалуын бағалау;
- таза табыстың қалыптасуының құрамдас элементтерін зерттеу;
- табысқа әсер ететін факторлардың әсерін анықтау және сандық
- табысты бөлу бағыттарын, пропорцияларын және тенденцияларын зерттеу;
- табыстың өсу резервтерін анықтау;
- ұйымның даму перспективасын ескере отырып, табысты тиімді пайдалану
- табыстылықтың әртүрлі коэффициенттерін және олардың деңгейлеріне әсер етуші
Нарықтық экономика жағдайында ұйымның шаруашылық қызметінің негізгі және түпкі
Табыстылықтың бірінші абсолютті көрсеткіші өнімді өткізуден алынатын табыс болып
Қаржы – шаруашылық қызметінің нәтижесі туралы есептің осы бабы
Табыс құрылымында ең үлкен үлес салмақты өнімдер мен тауарларды
Өнім өткізуден түсетін табыс сомасына қоймадағы өтпеген бұйымдар қалдықтарының
Ұйымда өнімді өткізуден түскен табыс жоспарланған тауар өндірісінен және
2.2 «МАКБИ» ЖШС-нің табыстарының есебі
Негізгі және негізгі емес қызметтерден алынған табыс жылдық жиынтық
Табыс дайын өнімдерден, сатып алынған тауарлардан және көрсеткен қызметтерден
Келісім шарт сатушыдан сатып алушыға өтетін меншік құқығы болып
Көрсеткен қызметтен және орындалған жұмыстан алынған табыстар, мына жағдайларды
- есеп беру күніне мәміленің аяқталу кезеңі үлкен деңгейдегі
- мәмілені жүргізу кезінде жұмсалған шығыстар да, мәмілені аяқтау
Субъект барынша дәлдік деңгейде табысын анықтай алады, ол: мәмілеге
Мәміленің сипатына қарап оның аяқталу кезеңін анықтаған кезде мына
- белгілі бір күнге жалпы мәміле бойынша жасалған шығыстардың
- белгілі бір күнге жалпы мәміле бойынша орындалған қызметтің
- орындалған жұмысты талдау.
Аралық негізде жасалатын төлемдер, яғни сатып алушылардан алынған аванстар,
Қызмет көрсетудің, яғни мәміленің нәтижесінде үлкен деңгейдегі дәлдікпен табысты
«МАКБИ» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінде негізгі қызметтерден түскен табыстың есебі
6010 – «Дайын өнімдер мен қызметтерді сатудан кірістер»;
6020 – «Сатылған тауарлардың қайтрылуы»;
6030 «Бағадан және сатудан шегірімдер».
Бұл шоттарда өнімді сатудан, орындалған жұмыстардан және сыртқа
6010 «Өнімдерді сатудан және қызмет көрсетуден алынатын кіріс» шоты
Зерттеу жұмысы жүргізіл отырған «МАКБИ» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінде 2010
1 - кесте «МАКБИ» ЖШС бойынша негізгі
(2010 қаңтар)
№ Шаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы, теңге Шоттар корреспонденциясы
Дебет Кредит
1 2 3 4 5
1 Келісім – шарттық құны бойынша газ толтырушы цехтан
55 263,16
1210
6010
2 ҚҚС сомасына, 14 % 7 736,84 1210 3130
3 Келісім – шарттық құны бойынша «СПФ Монтажспецстрой» ЖШС
19 298,25
12010
6010
4 ҚҚС сомасына, 14 % 2 701,75 1210 3130
5 Еңбекақы есебінен жұмысшыларға газ берілді 70 175,44 1250
6 ҚҚС сомасына, 14 % 9 824,56 1250 3130
7 «ТрансАзияКонстракшн» ЖШС – не босатылған тауарлар үшін есептелген
105 263,16
1030
6010
8 ҚҚС сомасына, 12 % 12631,58
9 «Байқоңыргаз» ЖШС – не сатылған газ үшін табыс
21 929,82
1010
6010
10 ҚҚС сомасына, 14 % 3 070,17 1010 3130
11 «Ботакөз» балабақшасына жіберілген газға алынған сомаға 3 508,77
Ескерту – кесте ұйымның бухгалтерлік есеп мәліметтері негізінде дайындалынды
Дайын өнімді, жұмыстарды және қызметтерді сатудан түскен табыс сомасы
Басқа да қызметтен түскен табыстың есебі. Басқа да қызметтен
- 6210 «Активтерді істен шығарудан түскен кірістер»;
- 6220 «Өтеусіз алынған активтерден алынған кірістер»;
- 6230 «Мемлекеттік субсидиялардан түскен кірістер»;
- 6240 «Құнсызданудан шығындарды қалпына келтіруден түскен кірістер»;
- 6250 «Бағам айырмасынан түскен кірістер»;
- 6260 «Операциялық жалдаудан түскен кірістер»;
- 6270 «Биологиялық активтердің әділ құнының өзгеруінен түскен кірістер»;
- 6280 «Өзге кірістер».
Зерттеу жұмысы жүргізіліп отырған «Салон Риц» жауапкершілігі шектеулі серіктестігіндегі
2 - кесте «МАКБИ» ЖШС бойынша негізгі емес қызметтерден
(2010 қаңтар)
№ Шаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы, теңге Шоттар корреспонденциясы
Дебет Кредит
1 Түгендеу кезінде артық шыққан картинаны қайтарымсыз кірістеу 56
2 Түгендеу кезінде артық шыққан бильярд столдары кірістелді 224
3 «ТрансАзияКонстракшн» ЖШС – нің артық болып табылатын материалдық
85 087,72
1210
6280
4 №77 Кіріс кассалық ордері негізінде табыс кірістелді 1
Ескерту – кесте ұйымның бухгалтерлік есеп мәліметтері негізінде дайындалынды
Алынған табыстар 5610 – «Қорытынды пайда (зиян)» шотына көшіріліп
6250 «Бағамдық айырмадан түсетін кірістер шоты айырбасталатын конверттелетін шетелдік
6160 «Қаржыландырудан түсетін басқа да табыстар», 6260 «Операциялық жалдаудан
- негізгі құралдарды түгендеу кезінде анықталған негізгі құралдардың есепке
- түгендеу кезінде анықталған материалдардың, дайын өнімдердің және алынған
- түгендеу кезінде анықталған ақша қаражаттарының есепке алынбағандары 1010
- тіркелген активтерді ағымдағы жалға бергеннен түскен табыстары 2110
- қысқа мерзімді қаржылық инвестицияның ағымдағы құнының өзгеруінің нәтижесінде
Ұйым қаржылық есеп берген кезде түсіндерме жазбаларын бірге тапсырады,
2.3 Ұйымның шығыстарының есебі және оларды жабу
Сатылған тауарлардың өзіндік құнының есебі. Сатылған тауарлардың, жұмыстардың
Бұл шот өнім өндіретін, жұмыстар істейтін және қызметтер көрсететін
7010 «Сатылған өнімнің және көрсетілген қызметтің өзіндік құны» шотқа
Төменде 7010 «Сатылған өнімнің және көрсетілген қызметтің өзіндік құны»
3 кесте – Тауарларды сату бойынша шаруашылық операциялары
(2010 қаңтар)
№ Шаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы, теңге Шоттар корреспонденциясы
Дебет Кредит
1 2 3 4 5
1 Ұйымның негізгі газ толтырушы цехынан нақты өзіндік құнмен
2 Сату бағасы бойынша балондар өткізілді 55 263,16 1210
3 Газ толтырушы цехтан шығарылған дайын өнімнің өзіндік құны
4 Дайын өнімді сатудан кіріс қорытынды пайдаға апарылды 55
5 Сатылған өнімнің өзіндік құны қорытынды пайдамен жабылды 32
Ескерту – кесте ұйымның бухгалтерлік есеп мәліметтері негізінде дайындалынды
7010 «Сатылған өнімнің және көрсетілген қызметтің өзіндік құны») шоттың
Тауарларды, жұмыстарды және қызметтерді сатуға байланысты жұмсалған шығындарды есепке
Бұл шотта сату бойынша жұмсалған шығыстардың мынадай түрлері көрініс
Сатылатын өнімнің шығындары сатып алушының есебінен өтелетін болса, онда
Өнімнің өзіндік құнының калькуляциясын жасағанда сату бойынша жұмсалған шығындарды
Өнімдерді сату және қызметтер көрсету бойынша бойынша жасалған шоттардың
4 кесте - Тауарларды сату бойынша жұмсалған шығыстары есебі
(2010 ж. қаңтар)
№
Шаруашылық операцияларының мазмұны
Сомасы, теңге Шоттар корреспонденциясы
Дебет Кредит
1 Қолданбаған еңбек демалысы үшін орнын толтыру сомасы берілді
2 Есептелінген еңбек демалысының ақысы 1 594,12 7110 3380
3 Еңбек демалысы сомасынан әлеуметтік салық 6 911,78
Негізгі құралдарды жөндеу үшін жұмсалатын шығындар резервін құру
10 750,00
7110
3440
5 Сату процесінде пайдаланатын негізгі құралдардың тозу сомасын есептеу
742,90
7110
2420
6 Серіктестіктердің өнімді сату барысында жұмсалған материалдардың өзіндік құны
2 864,89
7110
1310-1350
7 Серіктестіктің өнімді сату барысында жарнамалау жұмыстарына жұмсалған шығындар
16 458,26
7110
1030, 1010
Ескерту – кесте ұйымның бухгалтерлік есеп мәліметтері негізінде дайындалынды
Жоғарыда келтірілген жазбалардың нәтижесі бойынша 7110 «Өнімдерді сату және
Негізгі емес қызметтер бойынша шығыстардың есебі. Негізгі емес
Бұл бөлімшенің шоттары өткізілген активтердің барлық түрлерінің өзіндік құны,
7410 «Активтердің шығуынан алынатын шығыстар» шоты сатылған материалдық емес
7410 «Активтердің шығуынан алынатын шығыстар» шоты – бұл шот
7410 «Активтердің шығуынан алынатын шығыстар» шоты сатылған бағалы қағаздар
7430 «Бағамдық айырма бойынша шығыстар» шоты бағам айырмасы бойынша
7450 «Операциялық жалдау бойынша шығыстар»;
7470 «Өзге де шығыстар» шоттары арналған.
7470 «Өзге де шығыстар» шотта қысқа мерзімді қаржылық инвестицияларының
Кезең шығыстарының есебі. Өнім өндіруге кеткен шығыстардан кезеңдік
Кезең шығыстарына мыналар жатады:
жалпы және әкімшілік шығыстар;
пайыз бойынша шығыстар;
тауарлы-материалдық қорларды сату бойынша шығыстар.
Бұл шығыстар тауарлы-материалдық қорлардың қалдығына жатқызылмайды, олар өзі орын
Жалпы және әкімшілік шығысы. Шығыстардың бұл түріне бүкіл
Қажет болған жағдайда ұйым осы келтірілген типтік номенклатураны толықтыра
4 кесте –«МАКБИ» ЖШС бойынша әкімшілік шығыстар операциялары
(2010 ж. қаңтар)
№ Шаруашылық операцияларының мазмұны Сомасы, теңге Шоттар корреспонденциясы
Дебет Кредит
1 Банктік кредитті қолдануң кезінде пайда болатын шығындар кезең
2 Әкімшілік персоналға есептелген еңбек демалысы сомасынан әлеуметтік салық
3 Әкімшілік персоналға есептелген материалдық көмек әкімшілік шығындарға
4 Әкімшілік персоналға есептелген материалдық көмектен әлеуметтік аударымдар
5 Іс – сапарға берілген сома әкімшілік шығындарға жатқызылды
6 Тіркелген активтердің амортизациясы әкімшілік шығындарға жатқызылды 568,33 7210
7 Материалдық шығындар әкімшілік шығындарға аударылды 1 914,00 7210
Ескерту – кесте ұйымның бухгалтерлік есеп мәліметтері негізінде дайындалынды
Әкімшілік шығыстар жиынтық табысқа есептен шығарылғаннан кейін 7210
Пайыздар бойынша шығысқа – банк несиесі және жабдықтаушылардың берген
Пайыздар – несие алушының ақша капиталын несиеге алғаны үшін
Пайыздар бойынша шығатын шығындардың есебі 7310 «Сыйақылар бойынша шығыстар»,
Пайыздардың барлық түрлерін есептегенде 7310 «Сыйақылар бойынша шығыстар», 7320
Пайыздың барлық түрлерінің төлемі «Төлеуге қысқа мерзімді сыйақылар»,
- пайыздар арнаулы шоттардан төленгенде 1060 «Басқа да банктік
- пайыздар валюталық шоттардан төленгенде 1032 «Ағымдағы банктік шоттардағы
- пайыздар нақты ақшалай төленгенде 1010 «Кассадағы теңгемен ақша
Жылдың аяғында 7310 «Сыйақылар бойынша шығыстар», 7320 «Қаржылық жалдау
Бұл жазбадан кейін 7310 «Сыйақылар бойынша шығыстар», 7320 «Қаржылық
2.4 Бөлінбеген пайда (жабылмаған зиян) есебі
Ұйымның қорытынды табысынан бюджетке төленетін салықтарын және табыстың есебінен
5510 «Есепті жылдың пайдасы» және 5520 «Өткен жылдың
Есепті жылдың бөлінбеген табысының (жабылмаған зияны) есебі есеп берілетін
Есеп берілетін жылдың соңында 5510 «Ағымдағы жылдың пайдасы» шотқа
- жыл ішінде алынған табыс сомасына:
5610 «Қорытынды пайда» шоты дебеттеліп, 5510 «Есепті жылдың бөлінбеген
Сонымен қоса, 5510«Есепті жылдың бөлінбеген табыс (жабылмаған зиян)» шотының
Есепті жылдың бөлінбей қалған табысы (зияны) есептен былайша шығарылады
Жоғарыда келтірілген жазбалардан кейін 5510 «Есепті жылдың бөлінбеген табысы
Есепті жылдың соңында барлық ұйымдар бухгалтериясында жетінші «табыстар» және
Жоғарыда аталған 6010 «Өнімдерді сатудан және қызмет көрсетуден алынатын
Егер ұйым жылдың аяғында зиян шексе 5610 «Қорытынды пайда»
Ал егер ұйым пайда тапса 5610 «Қорытынды пайда» деп
3 ҰЙЫМНЫҢ ҚАРЖЫЛЫҚ ЖАҒДАЙЫ МЕН ТҰРАҚТЫЛЫҒЫН ТАЛДАУ
3.1 Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының динамикасын талдау
Баланс активтерінің құрамы мен құрылымының динамикасын талдау – ұйымның
Қаржылық есептің маңызды элементі болып саналатын активтерді, талдау барысында,
Активтердің өсуі (артуы) ұйымның болашақтағы дамуын көрсететін болғандықтан, ол
Алайда, ұйым мүлік құнының өсу себептерін талдағанда, жоғары деңгейі
Отандық есептік – аналитикалық тәжірибеде өндірістік қорлар, дайын өнім
«МАКБИ» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің баланс мәліметтері бойынша активтердің құрамы
Төменде берілген 6 - кесте мәліметтерінен ұйымның активтерінің нақты
6 кесте - «МАКБИ» ЖШС-нің баланс активтерінің құрамы
№
Көрсеткіштер
2008 жыл
2009 жыл
2010 жыл
сомасы, мың тг. үлес салмағы, % сомасы, мың тг.
1 Активтер құны, барлығы
соның ішінде: 110 684
100
138 290
100
168 571
100
1.1. Ұзақ мерзімді активтер: 40 449 36,54 56 947
а) негізгі құралдар 33 391 30,16 49 895 36,07
ә) қаржылық салымдар 7 000 6,32 7 000 5,06
1.2. Қысқа мерзімді активтер: 70 235 63,46 81 343
а) өндірістік қорлар 26 463 23,9 22 325
ә) дайын өнім 12 572 11,35 20 211 14,61
59 854
75,36
72 220
72,63
115 790
73,8
Ескерту – кесте ұйымның бухгалтерлік есеп мәліметтері негізінде дайындалынды
Ұйымның баланс валютасының құрылымы бойынша ағымдағы активтердің үлесі 2008
Көрсеткіштердің мәні ең төменгі мәннен аз болған жағдайда, ұйымның
Екінші әдістеме бойынша анықталған өндірістік потенциал құны «МАКБИ» жауапкершілігі
Сонмыен, 6 - кесте мәліметтері көрсеткендей «МАКБИ» жауапкершілігі шектеулі
Осы көрсеткіштен кейін баланс валютасындағы ағымдағы активтер үлесін анықтау
«МАКБИ» жауапкершілігі шектеулі серіктестігіндегі бұл коэффициенттің деңгейі 2009 жылы
Ұйым активтерін таратудың тиімділігін сипаттайтын келесі көрсеткіш – мобильді
Бұл қатынастың қолайлы және қауіпті көлемі, ұйымның салалық ерекшеліктеріне
«МАКБИ» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінде бұл көрсеткіш деңгейі 2009 жылы
Әрі қарай ұйымның мүліктік жай – күйінде қандай сапалық
Ұйым мүліктерінің жалпы құнындағы негізгі құралдардың нақты құнының үлес
«МАКБИ» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінде баланс валютасындағы негізгі құралдардың қалдық
Негізгі құралдардың техникалық жағдайын сипаттайтын маңызды көрсеткіш – бұл
Әрі қарай, келесі 7 – кестені құрастыра отырып, ағымдағы
Келтірілген мәліметтер ұйым активтерінің жалпы алғанда динамикасын көрсетеді. Оларды
Ең мобильді қаражаттар сомасының азаюы және айналым қаражаттарының мобильдік
Бұл жағдай, материалды айналым қаражаттарының құрамында сұранысы жоқ
Ұйымның қаржылық жағдайына дебиторлық борыштың нақты бар болуы емес,
7 кесте - «МАКБИ» жауапкершілігі шектеулі серіктестігінің ағымдағы активтерінің
№
Көрсеткіштер
2008 жыл
2009 жыл
2010 жыл 2010 жылды 2008 жылмен салыстырғанда
сомасы, мың теңге үлес салмағы, % сомасы, мың теңге
%
1
Ағымдағы активтер, соның ішінде:
70 235
100
81 343
100
58 756
100
-24 760
х
1.1. Тауарлы – материалдық қорлар
39 035
55,6
42 536
52,3
54 279
92,4
+11 743
+40,1
1.2. Дебиторлық борыш
27 592
39,3
25 940
31,9
2414
4,1
-23 526
-27,8
1.3. Ақша қаражаттары
3 608
5,1
5 725
7
2 063
3,5
-3 662
-3,5
1.4. Басқа да ағымдағы активтер - - 7 142
8,8
-
- - -
Ескерту – кестінің мәліметтері ұйымның бухгалтерлік есеп көздерінен алынды
3.2 Баланс активінің құрастырылу көздерінің құрамы мен құрылымының
Нарық қатынасы жағдайында ұйымың қызметі және оның дамуы көбіне
Активтердің қорлану көздерін талдау кезінде меншікті және қатыстырылған капиталдың
Меншікті капиталдың көлемін ғана анықтап қоймай, онымен бірге капиталдың
Ктс=Мк:Ак
(1)
Мұндағы:
Ктс – тәуелсіздік коэффициенті;
Мк – меншікті капитал;
Ак – авансталған капитал.
Бұл коэффициенттің өсуі ұйымның қаржылық тәуелсіздігі жоғары екендігін көрсетсе,
Қаржылық есеп берудің активтерінің қалыптасу көздерінің құрылымын зерттеу үшін
8 – кестеден ұйымның 2009 жылындағы активтерінің
Бұны тәуелсіздік коэффициентіне кері көрсеткіш болып табылатын қатыстырылған капиталдың
Кт = Қк :Ак немесе Кт
(2)
Мұндағы: Кт – тәуелділік коэффициенті;
Қк - қатыстырылған капитал;
Ктс – тәуелсіздік коэффициенті;
Ак – авансталған капитал.
Бұл коэффициент авансталған капиталдың жалпы сомасындағы қарызының үлесін сипаттайды.
«МАКБИ» ЖШС – де оның деңгейі 2009 жылы 0,688
Ұйымның қаржылық тұрақтылығын сипаттайтын меншікті капиталдың қатыстырылған капиталға қатыснасын
Кқ = Мк :Қк
(3)
Мұндағы:
Кқ – қаржыландыру коэффициенті;
Қк - қатыстырылған капитал;
Мк – меншікті капитал.
Бұл коэффициент жоғары болған сайын, соғұрлым банктер мен инвесторлар
Сонымен қатар мақсатты бағыттағы активтерінің айтарлықтай үлес салмағы қаражаттар
Батыс фирмаларында қаржыландыру коэффициентінің кері көрсетікші кеңінен қолданылады, қатыстырылған
Кқ/м = Тк :Өк
(4)
Мұндағы: Кқ/м – қарыз және меншікті қаражаттар қатынасының
8 кесте - «МАКБИ» ЖШС – нің авансталған капиталының
№
Көрсеткіштер
2008 жыл
2009 жыл
2010 жыл 2010 жылды 2008 жылмен салыстырғанда Құрылымының
сомасымың тг. үлес салмағы % сомасы, мың тг.
мың тг.
%
1
Авансталған капитал, соның ішінде:
110 684
100
138 290
100
168 571
100
+30 281
+21,9
х
1.1.Меншікті капитал 47 563 54,23 43 123 31,18 43
1.2. Қарыз капиталы, оның ішінде:
ұзақ мерзімді 63 121
- 45,77
- 95 167
14 582 68,82
10,54 124 658
70 307 73,95
41,71 +29 491
- +30,99
- + 5,13
-
2 Тәуелсіздік коэффициент х 0,430 х 0,312 х 0,261
3
Қаржыландыру коэффициент х 1,754 х 1,453 х 1,352 х
4 Қатыстырылған капиталдың меншіктік капиталға қатынасы коэффициенті
х 1,327 х 2,207 х 2,839 х х +0,63
Ескерту – кестінің мәліметтері ұйымның бухгалтерлік есеп көздерінен алынды
Бұл коэффициент ұйым активтеріне салынған меншікті қаражаттың әрбір теңгесіне
«МАКБИ» ЖШС – да бұл көрсеткіш келесі берілгендермен сипатталады:
2009 жылы – 2,206 (95 167 : 43
2010 жылы – 2,838 (124 658 : 43 913).
Демек, ұйым қарыз қаражаттарын пайдалануға көп күш жұмсаған, бірақ
Ұйымның ең төменгі қаржылық тұрақтылығын сақтау үшін
Ұйымның тәуелсіздік дәрежесін сипаттайтын ең бір маңызды көрсеткіштердің бірі
(5)
Мұндағы:
Кқт – қаржылық тұрақтылық коэффициенті;
Ұм – ұзақ мерзімді міндеттемелер;
Ак – авансталған капитал;
Мк – меншікті капитал.
Бұл дербестік коэффициентімен салыстырғанда анағұрлым жұмсақ көрсеткіш. Батыс тәжірибесінде
Жоғарыда келтірілген көрсеткіштер арқылы ұйым капиталының құрылымын сипаттай отырып,
(6)
Мұндағы:
Кұ/м – қарыз қаражаттарын ұзақ мерзімді тарту коэффициенті
Мк – меншікті капитал;
Ұм – ұзақ мерзімді міндеттемелер.
Бұл коэффициент қаржылық есеп берудің активтерін қаржыландыру үшін меншікті
Капиталдың құрылымын қалыптастырудың тиімділігін анықтау үшін жоғарыда келтірілген көрсеткіштермен
Активтерді құрудың ең дұрыс жолы болып, меншікті капитал барлық
Меншікті, қарыз (қатыстырылған) және жалпы (авансталған) капиталдың қатынасын әртүрлі
Біздің отандық тәжірибеде ұйымның менішкті капиталының құралу көздері болып
Меншікті капиталды зерттегенде өзіндік айналым қаражаттарындағы болған өзгерістерге ерекше
2009 жылы меншікті айналым қаражаттарының көлемі 13 824 =(43
Тәжірибе жүзінде күрделі салымдарды қаржыландыру және негізгі құралдарды сатып
Талдау кезінде меншікті айналым капиталының абсолюттік мөлшерін анықтаумен қатар,
Ол ұйымның меншікті қаражаттарының қандай бөлігі, осы қаражаттарды еркін
(7)
Мұндағы:
Кж – жұмсау коэффициенті;
Ма.к – меншікті айналым капиталы;
Мк – меншікті капитал.
Ұзақ мерзімді қарыз қаражаттары негізгі құралдарды алуға және капитал
Қаржылық көзқараспен айтсақ оның өсуі және жоғары деңгейі ұйымның
Оптимальді мөлшері ретінде жұмсау коэффициенті ≥ 0,5 деп алынуы
Жұмсау коэффициентінің мәні, ұйымның қызметінің сипатына байланысты: оның әдеттегі
Ұйымның тауарлы – материалдық қорлары мен шығындарының қалыптасу көздерімен
(8)
Мұндағы: Кк/қ – тауарлы – материалдық қорлардың қамтамасыз етілу
Мак – меншікті айналым капиталы;
Қтм – тауарлы – маериалды қорлар.
Материалды айналым қаражаттарын жабу коэффициенті қандай дәрежеде тауарлы –
Шаруашылық тәжірибенің статистикалық орташаланған мәліметтерінің негізіне алынған оның қалыпты
Кк/қ ≥ 0,6 – 0,8
(9)
Қорлар мен шығындардың меншікті айналым қаражаттарымен қамтамасыз етілудің қалыпты
Ұйымның қаржылық тұрақтылығын тек қана қаражат көздерінің құрамымен емес,
Талдау жүргізу үшін қарыз қаражаттарының әрбір баптарының есебін беретін
Дебиторлық және кредиторлық борыштың қатынасы негізінен 2:1 болуы керек
«МАКБИ» ЖШС – да дебиторлық борыш 2009 жылы кредиторлық
Келесі маңызды жұмыс – ұйымның қаржылық жағдайын, оның қаржылық
Қаржылық тұрақтылықтың абсолютті көрсеткіштері – тауарлы – материалдық қорлардың,
Тауарлы – материалдық қорлардың қалыптасу көздерін сипаттайтын үш негізгі
1. Меншікті айналым капиталының бар болуы (Мак).
Бұл көрсеткіш меншікті айналым капитал мен ұзақ мерзімді активтердің
Мак = Мк – Ұа = Іб П -
(10)
Мұндағы:
Іб П – баланс пассивінің І бөлімі;
Мк - меншікті капитал;
Іб А – баланс активінің І бөлімі;
Ұа - ұзақ мерзімді актив.
Мак көрсеткіші бірқатар маңызды талдау коэффициенттерін есептеп табу үшін
2. Тауарлы – материалдық қорлардың меншікті және ұзақ мерзімді
Бұл көрсеткіш алдындағы көрсеткішті, яғни меншікті айналым капиталының ұзақ
Мак/ұз = Мак + Ұзм = Мак + ІІб
(11)
Мұндағы:
Ұзм – ұзақ мерзімді міндеттемелер;
Мак – меншікті айналым капиталы;
ІІб П – баланс пассивінің ІІ бөлімі.
3. Тауарлы – материалдық қорлардың негізгі негізгі қалыптасу көздерінің
НК = Мак/ұз + Қнқ
(12)
Мұндағы:
НК – негізгі көздер;
Қнқ – қысқа мерзімді несиелер мен қарыздар.
Тауарлы – материалдық қорлардың бар болуының үш көрсеткішіне тауарлы
1. Меншікті айналым капиталының (Мак) артықтығы (+) немесе жетіспеушілігі
± Мак = Мак – ҚШ
(13)
Мұндағы:
ҚШ – тауарлы – материалдық қорлар мен шығындар.
2. Тауарлы – материалдық қорлардың меншікті және ұзақ мерзімді
± Мак/ұз = Мак/ұз – КШ
(15)
3. Қорлардың негізгі қалыптасу көздерінің (НК) жалпы мөлшерінің артықтығы
± НК = НК – КШ
Тауарлы – материалдық қорлардың, олардың қалыптасу көздерімен қамтамасыз етілуінің
1) Қаржылық жағдайдың абсолютті тұрақтылығы;
2) Қаржылық жағдайдың қалыпты тұрақтылығы;
3) Тұрақсыз қаржылық жағдайы;
4) Дағдарысты (қауіпті) қаржылық жағдайы.
Қаржылық жағдайдың абсолютті тұрақтылығы мына теңсіздікпен сипатталатын уақытта қалыптасады:
ҚШ < Мак немесе Мак > ҚШ
(17)
Бұл теңсіздік тауарлы – материалдық қорлар меншікті айналым капиталымен
Қаржылық жағдайдың қалыпты тұрақтылығы мына теңсіздікпен сипатталады.
Мак/ұз < ҚШ < НК
(17)
Бұл келтірілген қатынас тиімді жұмыс істеп тұрған ұйым тауарлы
Тұрақсыз қаржылық және қалыптасқан жағдай келесі теңсіздікпен сипатталады:
ҚШ >НК немесе НК< ҚШ
(18)
Бұл қатынас ұйым өзінің тауарлы – материалдық қорларының бір
«МАКБИ» жауапкершілігі серіктестігінде тауарлы – материалдық қорларды қалыптастырудың қалыпты
Ұйымның қаржылық тұрақтылығын қоймадағы 2009 жылы 25 940 мың
9 кесте – Ұйымның ТМҚ-ын қалыпты көздерімен қамтамасыз ету
№
Көрсеткіштер
Белгілері
2008 ж
2009 ж
2010 ж 2010 жылды 2008 жылмен салыстырғанда (+;-)
1 Меншікті капитал Мк 47 563 43 123 43
2 Ұзақ мерзімді активтер Ұза 40 449 56 947
3 Меншікті айналым капиталының бар болуы Мак 7 114
4 Ұзақ мерзімді міндеттемелер Ұзм - 14 582 70
5 Тауарлы – материалдық қорлардың меншікті және ұзақ мерзімді
6 Қысқа мерзімді несиелер мен қарыздар Қн 63 121
7 Тауарлы – материалдық қорлардың қалыпты (негізгі) қалыптасу көздерінің
8 Тауарлы – материалдық қорлар Қ 39 035 42
9 Өзіндік айналым капиталының артықтығы (+) немесе жетіспеушілігі (-)
10 Тауарлы – материалдық қорлардың меншікті және ұзақ мерзімді
11 Тауарлы – материалдық қорлардың қалыпты негізгі қалыптасу көздерінің
Ескерту – кестінің мәліметтері ұйымның бухгалтерлік есеп көздерінен алынды
3.3 Кәсіпорынның баланс өтімділігін талдау
Өтімділік ұйымның міндеттемелерін ақшаға айналу уақыты міндеттемелерін өтеу уақытымен
Баланс өтімділігін талдаудың мәні – активтегі өтімділік дәрежесі бойынша
Өтімділік дәрежесіне, яғни ақша қаражаттарына айналу жылдамдығына байланысты ұйым
А1. Ең өтімді активтер. Әлемдік тәжірибеде бұларға ұйымның ақша
Ақша қаражаттары мен құнды қағаздар (қысқа мерзімді қаржылық инвестициялар)
А2. Тез өткізілетін активтер. Бұларға қысқа мерзімді дебиторлық борыш
Күмәнді дебиторлық борыштың көп болуы ұйымның қаржылық тұрақтылығына қауіп
Сатуға арналған дайын өнім және материалдық құндылықтар қорының өтімділігі
А3. Баяу өткізілетін активтер. Баланс активінің II бөлімнің «Тауарлы
Бірақ бұл кезде « Алдағы кезең шығындары» бабы есепке
А4. Қиын өткізілетін активтер – баланс активінің I бөлімінің
П1. Неғұрлым тезірек төленуге тиісті міндеттемелер – бұларға уақытында
П2. Қысқа мерзімді міндеттемелер – қысқа мерзімді несиелер мен
П3. Ұзақ мерзімді міндеттемелер – ұзақ мерзімді несиелер мен
П4. Тұрақты міндеттемелер – пассивтің I бөлімінің «Меншікті капитал»
Баланс өтімділігін анықтау үшін актив пен пассив бойынша келтірілген
А1>П1
А2>П2
А3>П3
А4