Алюминий галогенидтері

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ
МИНИСТРЛІГІ
ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
«Отырар» институты
«Көпсалалы педагогикалық пәндер» кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: ІІІ «A» топша элементтері тақырыбын оқыту әдістемесі
Орындаған: 35-61 топ студенті Г. Рыскелдиева
Ғылыми жетекшісі: х.ғ.к., профессор И.А.Мархабаев
Шымкент – 2010
ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
«Отырар» институты
Факультет:
Мамандық: «Химия»
Кафедра: «Көпсалалы педагогикалық пәндер»
Дипломдық жобаны (жұмысты) орындауға арналған
ТАПСЫРМА
Студент :___________________________________ топ_________
Жобаның (жұмыстың) тақырыбы:_______________________________
ЖОО № « »2010 ж. Бұйрығымен бекітілген
Дипломдык жобадағы әзірлеуге жататын
а)__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
б)__________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
в)______________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Графикалық материалдың тізімі (міндетті дәл
Ұсынылған негізгі әдебиеттер:____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Жобаға (жұмысқа) қатысты тарауларды нұскап жоба (жұмыс) бойынша консультациялар
№
Р/н
Тарау
Консультант
Мерзімдері Қолы
Орындауды бастау Ұсынулар
Дипломдық жобаны (жұмысты) әзірлеудің кестесі
№ Р/н Тараулардың аты, әзірленетін сұрақтар тізімі Ғылыми жетек-шіге
Тапсырманың берілген күні « » ________200
Кафедра меңгерушісі____________________________________________
Жобаның(жұмыстың)жетекшісі__________________________________
Тапсырманы орындауға қабылдаған студент________________________
Жетекшісінің пікірі
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Жетекші « »
Дипломдық жұмыс туралы кафедра қорытындысы
Дипломдық жұмыс кафедрада қаралды және
студент осы
Мемлекеттік аттестациялау комиссиясында қорғауға жіберілуі мүмкін
Кафедра меңгерушісі « » 2010
ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ
ОҢТҮСТІК ҚАЗАҚСТАН ПЕДАГОГИКАЛЫҚ УНИВЕРСИТЕТІ
«Отырар» институты
Студенттің дипломдық жобасына (жұмысына)
ПІКІР
Сізге институттың тобының студенті
жіберілді.
Пікірде келесі мәліметтерді көрсетуіңізді сұранамыз:
Тапсырманың орындалуының жан-жақтылығы,
Теориялық білімдердің деңгейі, оларды жұмыста пайдалану дәрежесі,
Жұмысты зерттеудің тереңдігі
Жұмысты рәсімдеудің сапасы мен жалпы сауаттылығы.
Сызу жұмыстарының сапасы.
Отандық және шет елдік әдебиеттерді қолдану деңгейі.
Жұмысты орындаудың жалпы бағасы.
Жауап беруді, түсіндіруді немесе диплом жазушының қорғауын талап ететін
Пікірді "_______" ____________________ 2010 ж
Кафедрамеңгерушісі_______________________"______"2010ж.
Жобаның (жұмыстың) тақырыбы
________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Тақырыбы: «ІІІ А топша элементтері тақырыбын оқыту әдістемесі»
МАЗМҰНЫ
Кіріспе…………………………………………………………………............…7
І. ТАРАУ. III «А» топша элементтерінің жалпы сипаттамасы
1.1. Бордың физикалық және химиялык қасиеттері..................................9
1.2. Оксидтері............................................18
1.3. Бор қышқылы және тұздары .........................................................19
1.4. Сульфидтері.........................................22
1.5.Н и т р и д і ......................................................................................23
1.6. Гидридтері және бордың қолданылуы..........................................25
ІІ. ТАРАУ. АЛЮМИНИЙ
Алюминий галогенидтері...............................................................27
Алюминий оксиді және гидроксиді..............................................32
Алюминий сульфилі, нитриді, фосфиді, карбиді және бориді................................................................................................................34
Алюминий құймалары және алюминий қосылыстарының қолданылуы...........................................................................................38
ІІІ.ТАРАУ. ГАЛЛИЙ, ИНДИЙ ЖӘНЕ ТАЛЛИЙ
3.1. Г а л л и й туралы
И н д и й жалпы сипаттама...........................................................46
Т а л л и й қасиеттері..........................................................................51
Қорытынды...................................................................................................60
Пайдаланылған әдебиеттер.......................................................................62
КІРІСПЕ.
Бор, алюминий, галлий, индий және таллий периодтық кестеде III
1-кесте
III А топша элементтерінің негізгі физикалық шамалары.
Сипаттайтын шамалар B Al
А т а л у ы бор алюминий галлий
Атом радиусы, нм 0,080 0,125 0,139 0,150 0,155
Ион радиусы, шл 0,020 0,050 0,062 0,081 0,095
Иондану энергиясы,
кДж/моль I 800 578 579 558
III 2427 1816 1979 1817 1970
III 3659 2744 2952 2693 2866
Салыстырмалы электрлік
терістігі 2,0 1,5 1,6 1,7 1,9
Тығыздығы, г/см3 2,46 2,70 5,90 7,31 11,85
°С 2040 660 29,8 156,2 302,5
°С 3700 2500 2230 2075 1460
Салыстырмалы қаттылы
(алмаз шкаласы) 9,5 2,9 1,5 1,2
-1,622 -0,65 -0,343 +0,71
Жер қыртысындағы масс7 үлесі, %. 3·10-4 8,8 1,5·10-3 1,5·10-5
Өзен суларындағы кон- центрациясы, мкг/л
Мұхит суларындагы кон -центрациясы, мкг/л 4450 121 0,03
Валенттік байланыс әдісі бойынша III А топша элементтерінің атомдарының
1 - сурет. sр2 - және sр3 будандасқан электрон
ВСІ3 - sр2 - будан
І. ТАРАУ. III «А» топша элементтерінің жалпы сипаттамасы
1.1. Бордың физикалық және химиялык қасиеттері.
Ашылуы.
Бор 1808 ж. ашылған француз ғалымдары Жозеф Гей-Люссак және
Мұнан соң, бірнеше айдың жүзінен кейін Х.Дэви балқыған бор
Француз ғалымы Анри Муассан жоғарыда аталған ғалымдардың таза бор
Алайда бұл әдіспен алынған борда-бор элементі 90%-тен аспайтындығын металлург
Таза бор элементін 1908 ж. американ зерттеушісі Э. Вейн-трауб
Табиғи қосылыстары.
Бордың маңызды
минералдар жатады:
Алынуы.
1. Бор минералдарын өңдеу арқылы бор оксидін алады да,
Бор өзінің хлоридінен, бромидінен тотықсыздандыру арқылы алынады:
Келтірілген екі әдісте де құрамында қоспасы бар аморфты бор
3. Таза борды оның хлоридін сутекпен тотықсыздандыру арқылы немесе
Жалпы таза борды
Физикалық қасиеті
Бор металдық қасиетті жартылай көрсететін металл емес элемеит. Бөлме
Бор - алмаздаи кейінгі қатты элемент. Тұрақты кристалдық құрылымының
Бордың физикалық қасиеті жөнінен оқулықтардың өзінде пікір алуап түрлі.
2-сурет. Ромбэдр бордың проекциясы. Төбесінен және астынан
Мысалы. Қысқаша химиялық эициклопедияда кристалдық бор қарасүр, ұнтақ деп
Шындық қайда?! Ал, шындық, екі жағында қамтиды, өйткені бор
3- сурет. В атомдарының
икосаэдр құрылымы.
Мысалы, бір оқулықта бордың балқу температурасы 2015°С ал екінші
Сондықтан да бордың
Бор жартылай өткізгіштік қасиетке ие, диамагнитті элемент.
Химиялық қасиеті.
Бор кәдімгі жағдайда салғырт (инертті) э;емент қатарына жатады. Шамалы
Жоғары температурада хлор, оттек, күкірт азотпен әрекеттеседі:
Сутекпен бор әрекеттеспейді! (Кейбір оқулықтарда жоғары қысым және жоғары
Қатты қыздыру барысында бор тотықсыздандырғыштық қасиет көрсетіп
Борға қайнап жатқан тұз қышқылы, балқытқыш қышқыл әсер етпейді.
.
Барлық жағдайда кристалдық құрылымдағы бор, аморфты борға қарағанда химиялық
Металдармен балқыту барысында бор тотықтырғыштық қасиет көрсетіп боридтер түзеді.
Ауыспалы d -металдардың боридтері М4В дан МВ
Катод (болат)
Анод (көмір)
Катод ретінде өзге металдар пайдаланылса, онда олардың кальциймен құймасы
2. Кальцийді алюминотермия және кальций карбидіи ыдырату арқылы алу
Химиялық қасиеті.
Кальций гадогендермен оңай қосылады.
2. Калыций оттекпен оңай қосылады да
Бериллий мен магнийге қарағанда сілтілік жер металдары артық мөлшердегі
СаО2 -275°С-де қопарылыс бере ыдырайды. Кальций асқын пероксид Са(Оз):
Жалпы жағдайда кальций оксидін және кальций пероксидін төмендегідей реакциялар
Бұл өздеріңізге белгілі сөндірілмеген ізбес алу реакциясы.
Кальций оксиді, пероксиді кәдімгі жағдайда сумен жеңіл әрекеттеседі:
Кальций оксиді, гидроксиді негіздік оксидтермен, негіздік гидроксидтерге тән химияялық
Кальций оксидін сөндіру барысында судың орнына натрий гидроксиді ерітіндісін
Кальцин күкіртпен қосылып сульфид береді:
Са + S
Аланда кальций сульфидін сульфаттарды өңдеу барысында төмендегі реакция бойьнша
Кальций сульфидін артЫҚ мөлшердегі күкіртпен қосып
n=2,3,4,5,6.
Сілтілік жер металл полисульфидтері терідегі жүнді түсіру барысында тиімді
Кальций сульфиді нашар ериді, ал қышқылдарда еріп түз түзеді:
Нитридтер сумен оңай әрекеттесіп, мол жылу боледі:
Кальций фосформен әрекеттесіп фосфид түзеді:
Кальцнй фосфиді де сумен оңай ыдырайды:
3. Кальций азотпен кәдімгі температурада әрекет әрекеттесіп нитрид түзеді:
4. Калций карбиді оның оксидін кокспен қосу арқылы электр
Кальций карбиді ацетилен алуда кең қолданылады
5. Кальцин гидриді сутекпен тікелей әсер ету арқылы алынады:
СаН2 - тұз тектес иондық гидрид тобына жатады жәпе
6. Кальций көптеген
түзеді.
7. Кальций күрделі заттармен оңай әрекеттесіп тотықсыздандырғьшттық қасиет көрсетеді:
Кальцийдің қолданылуы
Кальций металлургияда сирек жер металдарды, ауыспалы
Кальций карбиді ацетилен алуда және вакуумтермиялық
жолмен сілтілік металдар алуда қолданылады. Мысалы:
СаҒ2 - суда ерімейтін, металлургияда флюс ретінде металдарды бос
Кальций қосылыстары - ең цемент, алебастр, гипс бәрі де
Залалсыздандырғыш, тотықтырғыш ретінде кальций гипохлориті- Са(С1О) және
Хлорлы кальций, цемент, ағаш үгінділерін суда араластырып алынған «Арболит»
Натронды ізбес көмір қышқыл газын сіңіруде пайдаланылады.
Үйді әктеуде пайдаланылатын сөндірілген ізбестің қабырға немесе әктелген бетті
Са(ОН)2 + СО СаСО
Құрылыста портлапд цемент деген атпен пайдаланылатын цемент құрамы төмендегіден:
ЗСаО 8іО;, 2СаО 8іСЬ, ЗСаО А1аО3
- глинозем цементі СаО-А12О3 -тің ерекше қасиеті ол тек
Цемент — бетон тақырыбы оз алдына үлкен сала.
Анықталуы
Су бойында Саэ+ комплексонометриялық титрлеу арқылы анықталады. Магнийді су
Бордың галогенидтері.
Бордың галогенидтері -
Галогенидтер молекулалық тор құрамындағы заттар.
Бор фторидін және
Бордың галогенидтері жұп электронды заттарды
суда жақсы еритын бір негізді қышқыл.
Бор галогенидтері гидролизге жеңіл ұшырайды жіне қайтымсыз, толығымен жүреді.
Бор фторидінің гидролизі күрделі өзгерістерге толы өтеді:
Қалған бор галогенидтерінің гидролизі нақты жүреді:
Бор галогениді сұйық аммиакпен әрекеттеседі. Мысалы,
ВҒ3 ВСІ қатарында солдан
ВНа13 - қосылыстардағы бордың sр2 -будан түрінде болуы, оның
ВҒз -катлизатор ретінде олефиндерді катионды полимеризациялауда қолданылады.
1.2. Оксидтері.
В3О3 - бор оксиді- бірнеше түрлі модификациялық құрылымда ұшырасады.
Бор оксидін бор қышқылын ыдырату арқылы алады:
В2О3 балқымасын салқындату барысында түссіз, шыны тәріздес кристалдық құрылымдағы
Бор оксидін бор қышқылын ыдырату арқылы алады:
В2О3 «ылғалға өш» (гигроскопический), сумен қосылуы
Сумен ары қарай
Бор оксиді қышқылдық оксидтерге тән қасиет көрсетеді. Негіздік оксидтермен
СоО + В2О3 -> Со(В02)
Сілтілік металл гидроксидтермен қосып балқытқанда тұз түзеді:
В О3 + КОН 2КВО2
Сілті срітінділермен қосылып гидроксокомплексті қосы-лыс түзеді:
1.3. Бор қышқылы және тұздары
Н ВО немесе В(ОН)3 бор
Бор қышқылы ұнтағын КОН
Эфир ақ-жасыл жалынмен жанады:
2В(ОСН + 9О
Бор қышқылын бор хлоридін гидролиздеп немесе бураға күкірт қышқылын
Келтірілген соңғы реакцияны сатылап төмендегідей түрде жазуға болады:
Ал, түзілгеи сутегінің
Түзілген ортобор қышқылын артық мөлшердегі сілтімен бейтараптандырғанда қайтадан ерітндіден
құрылымы В2О3 құрылымына ұқсас төмендегідей болады:
Бор қышқылының
НзВОз -> НВО + Н2О
НВО - куб, моноклинді және
Метабор қышқылының бір түрі тұйық сақиналы болып келеді (НВО
Бор қышқылының тұздары
Ортобор қышқылының тұздары бораттар деп аталынады, Метабор
Мысалы, натрий тетрабораты Ка3В4О7
Бураға артық мөлшердегі сілті қосылса метаборат түзіледі:
Негіздік оксидтерді В2О3 немесс Н3ВО3 пен қосып балқыту
Метабораттар тұйық сақиналы,
4 - сурет.
Пероксобораттар.
Пероксобораттар өкіліне КВОз, NаВОз,
1.4. Сульфидтері
Бор сульфиді шыны тәріздес, суда оңай
борға күкірт буымен 600°С шамасында өсер еткенде түзіледі:
Бор сульфиді жеңіл гидролизге ұшырайды:
+ 6Н О Н3ВОз +
Сонымен катар В2S -моносульфиді де борға тәп.
+ 2Н2 В2S+2Н2S
Металдардың сульфидтерімен бор
СаS+ В3S3 -> Са(ВS3)2
Сульфидобораттарды тиобор қышқылының туындылар деп қарастыруға болады:
Са(ВS)2 + H28О4= СаSО4 + 2НВS2
тиобор қышқылы
Тиобор қышқылы тұрақсыз, суда оңай ыдырап, бор қышқылын түзеді:
НВS2 + ЗН2О -> Н3ВОз + 2Н2S
1.5. Н и т р и д і
Жоғары температурада азот бормен немесе В2Оз аммиак пен қосылып
2В +
В2О3 + 2NН3 + ЗН2О
Бор бромиді де аммиакпЕН қосылып бор нипридін береді.
ВВг3 + NН3 + ЗНВг
Бормен азот атомдары sр2- будан арқылы байлапысқан -ВN -«ақ
Ақ графит қыздырғанда сумен баяу әсерлеседі, жартылай өткізгіштік қасиетке
ВN + Н2О -> НзВОз + NНз
ВN-ақ графиттен өзге модификациялық түрде де ұшырасады. Гексагональді құрылымдағы
Боразон 2000°С ~ге дейімгі температурада өз қалпын сақтап, қьшқыл,
Бордың В—N байланысына тән және бір қосылысы ВзNзН6 -«бейорганикалық
Боразол- қайнау температурасы, еріту қабілеті, иісі жөнінен бензолға
с:
Бензолдан айырмашылығы - молекуласы полюсті, ауада тотығады, бензолға қарағанда
Беразол құрылымы бензол құрылымына ұқсас.
Боразол төмендегі реакция бойынша түзіледі.
К а р б и д і .
электр пешінде қосып қыздыру арқылы алынады:
Бор карбиді қиын балқитын ( °С), қаттылығы жөнінен
Боридтер
Бор металдармен МnВm құрамдағы боридтер түзеді. Боридтер минералды
Көп жағдайда р,d- металдарының боридтері химиялық инертті заттар. Мысалы,
Атап өткеніміздей, боридтерді, оларды тікелей қосып балқытып алумен қатар,
ZrО2 + В С + ЗС
ZrО2 + В О3 + 5Мg
Боридтерді алу жағдайына, стехиометриялық қатынастың сақталуына қарай s, р
1.6. Гидридтері және бордың қолданылуы
Бордың сутекпен қосылысы борандар деп аталады. Борандардың қарапайым өкілі
Боран координациялық тұрғыда қанықпаған қосылыс болғандықтан жұптасуға (димерленуге) ұшырап
Диборан төмендегі реакциялар бойынша түзіледі:
Реакция өте шапшац өтеді және диборан құрамында аздаған SО
Диборанды алудың қарапайым жолы - натрийборгидридін иодпен тотықсыздандыру:
2Ыа[ВН„] + І2 ^. В2Н6Т + ІІ3Т + 2КаІ
Ал, магний боридіне түз қышқылымен әсер ету арқылы тетраборан
Борандардың балқу, қайнау температурасы төмепдегідей болып келеді:
Диборан, тетраборан кәдімгі жағдайда газ күйінде болады. Борандар қыздырғанда
Борандар өте улы, жағымсыз иісі бар, иіскегенде басты
Борандар химиялық активті, ауада жанадьі:
Борандар сумен, тотықтыргыштармен әрекететсіп ыдырайды:
Борандар қосылысын зерттеу жан-жақты, жақсы қарқынмен жүргізілуде. Борандар химиясының
Бордың қолданылуы
Бор - болат алу барысында және кейбір түсті құймалардың
В Оз - шыны өнідірісінде, бор карбидін алуда,
Н3ВО3- бура алуда, шыны өнідірісінде, тамақ өнеркәсі-бінде оның сақталу
Тетрабораттар - мақта-мата, гері илеу, резіңке өндіру өнеркөсіптерінде қолданылады.
Пентабораттар, метабораттар әртүрлі мақсаттарда пайдаланылады.
Бордың анықталуы
Бордың ауада таралу концентрациясы 2,5 мг/м3 болған жағдайда, бор
Бордың су бойында таралуын фотометриялық жолмен анықтайды.
Свиридов Н.К. //Лаб. дело. 1966. №12.- с.699-702.
Топырақ құрамында бордың
Методы опредсления микроэлементов в природных объектах.~М.: Наука, 1976.
ІІ. ТАРАУ. АЛЮМИНИЙ
2.1.Алюминий
3.1. Алюминийдің физикалық және химиялық қасиеттері
Электрондық құрылымы: 13А1 1s22s22р63s23р'
2) 8) 3
Энергетикалық қабаты : К һ
А ш ы л у ы. Алюминийді дат
1855 ж. француз химигі А.ЭДевиль алюминийді электрохимиялық әдіспен алу
Табиғи изотоптары
27 А1 100%
Табиғи қосылыстары
Жер қыртысында алюминий өзінің қоры таралуы жөнінен оттекпен кремнийден
Боксит — диаспора, гиббсит, бемит, гидраргиллит және өзге металл
Боксит рудасы — гидраттанған алюминий оксиді 45% жоғары, темір
Алынуы
Алюминий — өнеркәсіпте электролиз өдісімен өндіріледі. Балқыған глинозем және
Қиын балқитын АI О3 (2045°С) температурасы аталған қоспаларды
Электролиз арқылы алюминий тазалығын 99,99% жеткізуге болады. Ал, бұдан
«Зонная плавка» әдісінде алюминийден жасалған білікті (стержень) алады да,
Ал субфторид әдісінде - тазартылатын алюминийді 1000°С де вакуумдік
Алюминий өндірісіне өте көп мөлшерде электр энергиясы жұмсалады. Бір
Физикалық қасиеті
Алюминий - жеңіл, электртогын,жылуды жақсы өткізетін, өңдеуге
Алюминий жай зат ретінде 660°С балқитын металл. Бетінде оксидтік
Химиялық қасиеті
Алюминий бетінде қорғауыш қабат болғандықтан, осы қабатты бұзып, оның
Алюминий - амфотерлік қасиет көрсететін элемент.
Борға қарағанда алюминий анионды комплекспен қатар, катионды комплекстер де
Алюминий - фтормен, кәдімгі температурада қорғауыш қабат АІҒз түзілгендіктен
Хлор, броммен жақсы әрекеттесіп галогенидтер түзеді:
Алюминий иодпен қыздыру күйінде және жоғары температурада ғана жанады:
Алюминий оттекте ұнтақ күйінде және жоғары температурада ғана жанады:
Дәл осылайша күкіртмен, селенмен, теллурмен жоғары температурада вакуумде, кварц
Алюминий 800°С шамасында
Осы орайда алюминий,
Сонымен қатар, алюминий нитриді төмендегідей реакция нәтижелерінде түзіледі:
+3СО
Өзге пниктогендермен (висмуттан
Сутек атмосферасында
Алюминий метанмен әрекеттесіп - метанид, ацетиленмен -ацетиленнд (ацетилид) түзеді:
4А1 + ЗСН4 А14Сз + 6Н2
А1 + С2Н2 А12Сб + ЗН2
Алюминийдің бормен қосылып борид түзетінін білесіздер:
АІ + 2В А1В2
Алюминий сутекпен тікелей әрекеттеспейді!
Алюмннийдің сырткы қорғауыш оксидтік қабатын жонып тастаса, сумен
2А1 + 6Н2О 2АІ(ОН)з + ЗН2
Адюминий қьшқыл, сілтілермен әрекеттесіп, амфотерлік қасиет көрсетеді:
2А1 + 6НС1 -> АІСІз + ЗН2
8АІ + 30НNОз -> 8А1(NОз)3 + 3NН4NО3 +9Н2О
сұйытылған
Өте сұйытылған және концентрлі NНОз,Н3SО4 алюминийге әсер етпейді.
Алюминий - оксидтерден металдарды тотықсыздандырады және бұл қасиеті металлургияда
Алюминий - литиймен, сілтілік - жер металдарымен және
барлық d -металдармен металлидтер түзеді. Алюминий - литийден өзге
2.2. Алюминий галогснидтері
Алюминий галогенидтері димерлі немесе полимерлі құрылымда болады - АIНаI
АІҒз - нашар еритін, қиын балқитын (1290°С) зат.
(А1С1з)n- полимерлік байланыс түзеді. Қыздыру барысында Аl -ға
С1 С1
\ / \ /
А1
/ \
СІ С1
(А1С1з)n -18ОоС -де возгонға (қатты күйден газ күйге бірден
А1 , -700°С шамасында жекелеген АІС3 молекуласына ыдырайды.
және А1 кристалдары да олардың бу күйіндегідей
АІС3 -балқыған куйінде де электр тогын өткізбейді! Сондықтан да
Алюминий галогенидтері оңай
түзеді:
Алюминий галогениді галогендеуші зат ретінде оксидтермен төмендегідей әрекеттесуге түседі:
Алюминий бромиді мен иодиді сумен қопарылыс бере белсенді түрде
Алюминий галогенидтерінің кейбір физикалық шамалары төменде келтірілген.
Алюминий галогенидтері литий гидридімен қосылып литий- алюминий гидриді комплексін
Түзілген АІНз-полимертекгес гидрид.
Хлорлы алюминийді суда еріткенде
2.3. Алюминий оксиді және гидроксиді
Алюминий модификациялық әртүрлі құрылымдағы АІ Оз оксидтерін түзеді
Табиғатта ұшырасатын - АІ Оз корунд
Корунд ммнералындағы АІ-атомдарының орынында біршама (частично) өзге элементтер ұшырасады.
Мысалы, мөлдір қызыл түс корунд құрамында Сr(ІІІ) қоспасының болуынан
Қазіргі кезде бұл заттарды жасанды жолдармен де алатын болды.
5 - сурет. - А12Оз
Синтетикалық корундтарды гранатиттер деп атап 2000°С шамасында «күркіреуік газ»
Гранатиттер - өте қатты, қышқыл-сілті ерітінділеріне тұрақты қосылыстар. Асылтасты
АІ О3-ті өндіру гиббсит алудан басталады.
Радий тығыздығы 5 г/см3
Балқу температурасы 700°С
Қайнау температурасы 1340°С
Атом радиусы 0,230 нм
Иондану потенциалы 5,28 В
Радий элементі үшін жасайды жолмен алынған массалық саны 206
Радий уран қосылыстарымен бірге ұшырасады. Қазақстанда Түркістан өңірінде радийдің
Химиялық қасиеттері
Галогендермен қосылуы (радий радиоактивті болғандықтан, зерттеулер стронций және бариймен
Сілтілік жер металдарының галогендері арасындағы байланыс полюсті. Аталған қосылыстар
Оксидтері
Сілтілік жер металдары оттегімен оңай тотығады:
Сілтілік жер металдары оксидтері сумен
Сілтілік жер металдарының пероксидтері - оксидтерін ауада қыздырғанда (6ОО°С)
Температура 800 С-ге жеткенде тепе-теңдік бастапқы өнімдер түзілетін бағытқа
Кальций секілді, асқын пероксидтер Sr(О және Ва(О2)
Ал, жалпы жағдайда сілтілік жер металдарының концентрлі сутек
Алынған гиббсит және байериттер температура әсерінен темендегідей өзгерістерге ұшырайды.
Алюминий оксидінің өзгерістерімен арнайы әдебиеттен танысуға болады.
Бокситтерден жасанды жолмен алынатын АІ2Оз-ті қатты қыздыру барысында отқа
АІ О3-тің кристалдык құрылымды түрі қышқыл, су әсеріне
-А12Оз 200-400°С температурасында газ күйіндегі НҒ, ВҒз -пен әрекеттеседі:
Аморфты АІ О3 амфотерлік қасиет көрсетеді:
Алюминий оксиді жоғары температурада көмір және азот қоспасымен әрекеттесіп
Алюминий оксиді-глинозем минералы - алюминий өндірісінде пайдаланылады.
Жасанды рубиндер лазерлер алуда қолданылады. АІ О3 түрлері
Қыздырылған АІ Оз-ті ерімтал күйге өткізу үшін, сілті
Гидроксиді
Алюминий гидроксиді полимертекті байланыстағы амфотерлі гидроксид.
Табиғи минерал гидраргиллит қабат-қабат болып орналасқан А1(ОН)6 октаэдрінен тұрады
Алмасу реакциясы бойынша алынатын алюминий гидроксиді борпылдақ, ақ түсті
6 - сурет. Гидраргиллит
Кристалдық құрылымдағы алюминий гидроксидін сілтілік ерітіндіде түзілген алюминат бойынан
Nа[А1(0Н) ] + СО2
Алюминий гидроксидін тұрақты
Алюмогель - адсорбент ретінде кең қолданылады. А1(0Н)3— амфотерлі гидроксид
Алюминий гидроксиді қыздыру
2.4. Алюминий сульфилі, нитриді, фосфиді, карбиді және бориді.
Алюминий сульфиді-кристалдық құрылымдағы зат, балқу температурасы 1100°С.
Су қатысында бірден гидролизге ұшырайды.
АІSз + 6Н2О 2А1(ОН)3 + ЗН2S
Алюминий сульфидін негіздік
Сульфидоалюминаттар – тұрақсыз, судағы ерітінділері гидроксид, күкікртсутектерге ыдырайды.
Алюминий сульфидін тотықсыздырғанда алынады.
Н и тр и д і
Алюминий нитриді- вюртцит құрылымдағы 1900°С жайлап ыдырайтын, 2200°С балқитын
Бор нитриді тұрақты, полимертектес зат болса, алюминий нитриді сумен
Ф о с ф и д і.
Бөлінген фосфин ауада оңай тұтанады.
Кар б ид і.
Алюминий карбиді А14Сз мөлдір, ромбоэдрлік құрылымдағы кристалдық зат. Құрамындағы
Ал, көміртегімен екінші бір қосылысы А14Сз –алюминий ацетилиді
Бо р и ді
Алюминий бормен АІВ , АІВ және
Боридтер мәселесі қызықтыратын оқырман арнайы әдебиетті қараганы жөн.
Уэллс А. Структурная неорганическая химия.—М. Мир, 1988. т.З.- с.174.
2.4. Алюминий құймалары және алюминий қосылыстарының қолданылуы.
Алюминийдің кең таралған
Дюралюмин құрамы:
Алғашқы кезде алюминий құймаларынан қасық, шанышқылар ғана жасалды. Кейіннен
«Дюралюмин» сөзі осы құйманы өндіруді бірінші бастаған Алманияның (Германия)
Құймалардың беріктілік қасиетінің артуын орыс тілінде «старение»
Мысалы-дюралюмин құймасының температурасын 500°С бірден күрт бөлме температурасына дейін
Дәл осындай «жетілу әсері» (эффект старения) А1-Zn-Мg құймаларына дә
Сонымен қатар, «САП» және «САС» деген ұғымдар да ұшырасады.
«САП- спеченный алюминиевый порошок», яғни ұнтақталған алюминийді
Алюминийдің кремний, никель, темір, хром және циркониймен құймасы -
Алюминий қосылыстары катализатор ретінде пайдаланылады.
Мысалы, олефиндерді катиоиды полммеризациялау барысында ВҒ3, АІС ,
Ал, анионды полнмсризацнялануды жүргізу үшін Ц и г лер-Натта
Алюминийдің оргакикалық қосылыстары - түссіз сұйық, тұтқырлығы жоғары (вязкие
Алюминий оксиді катализатор ретінде,
Құрамында аздаған түсті оксидтері бар алюминий оксиді асыл тас
Алюминий қосылыстары зімпара (наждак) жасауда, лазер сәулслерін алуда пайдаланылады.
Алюминийдің оттекте не фторда жануы өте көп мөлшердеі жылу
Алюминийді анықтау
Алюминий ауада алюминий оксиді тозаңы түрінде таралуы мұмкін. Оны
Алюминийді су құрамында анықтау үшін оны диэтилдитиокарбонат түріндегі комплекске
8-гидроксихинолин реактиві пайдаланылады.
Алюмнийді анықтау барысында атомды-абсорбциялық спектроскопия жиі пайдаланылады.
Алюминийді гравиметрия әдісімеп нашар еритін қосылыс түріне көшіріп барып
ІІІ.ТАРАУ. ГАЛЛИЙ, ИНДИЙ ЖӘНЕ ТАЛЛИЙ
3.1. Г а л л и й
Ашылуы. 1875 ж. француз химигі Пол Эмиль Лскок де
Францияның латынша аталуы Галлия, яғни Франция құрметіне бұл элементтің
Периодтық кестені пайдалана
Табиғи изотоптары
Табиғы қосылыстары
Галлийдің табиғатты ұшырасатын минералы - г а л л
Жер бетіндегі өсімдіктер дүниесі бойында галлий мөлшері 0,13 млн.т.
Алынуы.
Галлий - алюминңй және мырыш өндірісінде осылармен өндіріледі.
Галлий тұзының ерітіндісін электролиздеу арқылы немесе оксидін сутек және
Физикалық қасиеттері
Галлий - кәдімгі
Галлийдің балқу температурасының өзінің іргелес орналасқан металдарға қарағанда төмен
> Сұйық күйіндегі галлийдің қатты күйіндегіге қарағанда тығыздығы жоғары
Галлий- күміс жалтырға
Галлий 30°С ден 2230°С аралығында сұйық күйінде болатын, буланып
Химиялық қасиеті
Галлий галогендермен кәдімгі жағдайдың өзінде де жеңіл қосылады. Фтормен
Галлий көп жағдайда монооксид СаО -ны береді.
Балқыған күкіртпен
Ал GаS қыздырғанда тғмендегідей өзгеріске ұшырайды:
Галлий жоғары температурада пниктогенидермен (N, P, As, Sb) ерекеттесіп
Галлийдің бор, көміртегі элементтерімен қосылыстары зерттелуде.
Галлий гидриді (GаНз)з сутекпен тікелей қосылудан емес, өзге жолдармен
Галлий моногидрид тузбейді!
Галлнй гадрид галлаттар түзеді:
2Gа + 6NаОН + 6H O
Галлий гидроксиді -оның тұзын- сілтімен
Демек, галлий гидроксиді амфотерлік қасиет көрсетеді:
Ерітіндідегі Nа3[Са(ОН)6] тұзынан Nа2[Gа3О(ОН) ] құрамдағы оксогидроксо, комплексі
Галлийдің қолданылуы.
Галлий жартылай өткізгіштік қасиетке ие бодғандықтан ИҚ, УК-спектроскопиялық құралдарды
Галлий термометрлер (1300-1500°С дейінгі температураны өлшеуде) және манометрлер құрастыруда,
Балқу температурасының төмендігіне қарай галлийдің Ві, Рb, Sn, Cd-сияқты
Галлий - германийді легирлеуде, яғни жартылай өткізгіштер қасиетін тиімді
GaS - радиоқабылдағыштарда,
Галлийді шыны массасына аздап қосу, оның жарық сәулелерін сындыру
Галлийді кейде диффузионды вакуумдық насостарда сынап орнына да пайдаланады.
Галлий қосылыстары улы!
Галлийді анықтау.
Ауада галлийді фотометриялық әдіспен анықтайды. Галлий-сульфохлорфенилмен әрекеттесіп ауа-көк комплекс
Өсімдіктер дүниесінде галлийді
Биологиялық дүниеліктерде галлийді флуорометрия әдісі арқылы анықтайды.
3.2. И н д и й.
Таңбасы: 1п. А = 114,82;
Ашылуы.
Индий өте шашыраңқы таралған (рассеянный) элемент болғандықтан, спектроскопиялық әдіспен
Табиғи изотоптары.
Соңғы жылдары 20-ға жуық индийдің радиоактивті изотоптары алынды. Мысалы,
Табиғи қосылыстары.
Индий кларкі: 0,25 %.
Иидий өте шашыраңкы таралған элемент қатарына жататын болғандықтан, оның
Алынуы
Өзге металдар секілді индий өндірудің технологиясы да екі сатыдан
саты: концентрат алу.
саты: металды алу,
Өндірістің бірінші сатысында шикізатты мырыш, мыс және кадмийден бөліп
Ерітіндідегі индийді тұнбаға түсіріп, немесе ерітіндіден экстракция жасау арқылы
Таза индий алу үшін алынған «черновой индийді» электрохимиялық жолмен
Физикалық қасиеті
Индий - тығыздығы 7,31 г/см3 болатын, ақ күміс түсті
Химиялық қасиеті
Индий, галлий секілді галогендермен галогенидтер түзеді:
Индий үшін моноғалогенидтер кәдімгі жағдайда тұрақты болып келеді, ал
Моногалогенидтерді галогенсутектермен индийді қосу арқылы алады.
Сонымен қатар, индий
InCl -дің екі түрлі модификациясы бар: сары түсті кәдімгі
Оттекпен индий қосылып суда ерімейтін оксид түзеді:
Индий оксиді аммиакпен жеңіл тотықсызданады.
Егер -ті сутекпен тотықсыздандырса, қара түсті
Түзілген ауада тез тотығып
магний ұнтағымен қопарғыш қоспаны береді. -ке
Іn(ОН)3 -300°С-ден жоғары температурада өзінен суды бөліп, оксогидроксидке айналады.
Қышқылдармен әрекеттесіп, тұз түзеді.
Индий гидроксиді күшті сілті ерітіндісінде шамалап еріп, индаттар түзеді:
Индий жоғары температурада күкіртпен әрекеттесіп сульфид түзеді:
Ал, сутекпеп Іnпратурада күкіртпсанады.
Кварц ампуласының ішінде индийдің селен және теллурмен стехиометриялық мөлшерін
Алынған заттар гидролизге ұшырамайды, тұрақты және жартылай өткізгіштік қасиетке
Индий, жоғары температурада галлий секілді нитрид, фосфид түзеді. Ал,
Индий сульфиді - су жоне сүйытылгап қышқылдармен әрекеттеспейді. Индий
Индий кәдімгі жағдайда сутекпен әрекеттеспейді. Индий гидридин алу
Эфирдегі гидридындат
Аралас гидрид ретінде - хлорлы индий мен литий -
Су бойында ІnН3 баяу гидролизге ұшырайды:
ІnН3 + Н2О -> Іn (ОН)3 + Н2
Ал, полимерлі моногидрид
Иидий - кернеулік қатарда сутекке дейін орналасқанымен, оның қорғауыш
2Іn + 6НС1 ->2InС13 +ЗН2.
Индий күшті тотықтырғыштар қатысында балқыған сілтілермен әрекеттеседі:
| 4 тотықсыздандырғыш
| 3 тотықтырғыш
Индийдің металдармен қүймалары қолданылуы. Индий қорғасын-күміс құймалары автомобиль және
Индий (24%) және галлий (76%) құймасы бөлме температурасында балқып
Индийдің висмут, қорғасын, қалайы және кадмийден тұратын құймасы 46,5°С-де
Индий қосылыстары - улы !
3.3.Т а л л и й
Таңбасы: Т Аг
т(Т ) =3,39 ·10 -25 кг.
Электрондық құрылмы:
Т
2) 8)
Энергетикалық қабаты: К
Ашылуы.
1861 ж. ағылшын ғалымы Уильям Крукс күкірт қышқылы өндірісіндегі
Осы арада tһаllus, яғни «тал» өзіміздің төл тіліміздегі тал-терек
Сонымен tһаllus - жаңа элемент таллий болып тіркеледі.
Таллийді Крукстен бөлек француз химигі Лами де тапқан болатын.
Табағи изотоптары: 203Т
Табиғи қосылыстары.
Жер қыртысындағы таллийдің
Таллийге тән минералдар:
Лорандит
Авиценит
Врбангг
Таллий, сонымен бірге,
Марказит ҒеS3 ·Т
Крукесит
Пиромозит МnО2
Реальгар А
Алынуы.
Таллий - табиғатта үшырасатын минералдардан тікелей алынбайды.
Таллий полиметалл рудаларын өңдеу барысында түзілген шаң-тозаңдардан қосымша өндіріледі.
Катод:
Анод:
Егер, таллий хлориді не оксалаты түзілсе, онда кәдімгі тәсілмен
Мысалы:
2Т1С1 + Zn -> ZnС12 + 2Т1
ТІ2О3 + 2С + Н2 -> 2Т1 + 2СО
Т12О3 + ЗН2 -> 2Т1 + ЗН2О
Физикалық қасиеті.
Таллий физикалық қасиеті жөнінен қорғасынға жуық келеді. Таллий созылғыш,
Химиялық қаситі.
Ауадағы оттекпен таллий баяу тотығады және таллийге +1; +3-ке
Галогенидтері.
Таллий галогендермен белсенді түрде әрекеттесіп галогенидтср түзеді:
2Т1 + ЗСІ -» 2ТІСІ
2Т1 + ЗВr2 -> 2ТІВr3
Таллийге, көп жағдайда тотығу дәрежесі +1-ге тең қосылыстар тән.
Таллий монофториді -ТІОН пен балқытқыш қышқыл НҒ әрекеттесуінен түзіледі:
ТІОН + НҒ -> ТІҒ + Н2О
ТІҒ - суда жақсы еритін қосылыс. Ал, ТІСІ суда
ТІ2SО4 + 2NаС1 2Т1С1І+ Ка
түссіз зат
Т12 SО4+ 2NаВr -> 2Т1Вr + Ка2SО4
ақсары түсті
ТІ SО4 + 2NаІ -> 2TII +
сары немесе қызыл түсті
Таллий хлоридінен таллий иодидіне қарай ерігіштік
2ТІС1 2ТІ + СІ
Сол күміс тұздары секілді Nа S O3,
Т1С1 + 2 NН3 ТІ(NН3)зС1
ТІСІ + 2 NаСN -> Na[Т1(СN2] + NаСІ
ТІСІ + 2Nа2S2О3 -> Nа3[Т1(S2О3)3] + NаСІ
Моногалогенидтер - күшті тотықтырғыштар қатысында +3 тотығу дәрежесіне көшеді:
ТІВг + СІ
Т1+ — 2е -> ТІ3+
СІ + 2 е- -> 2СІ-
Таллий иоды полииодит түзеді:
ТІ + І2 -> ТІІ - І2
Таллий 1+ және 3+ қосылыстары өзара әрекеттеседі:
ЗТІСІ + ТІСІз -> ТІз[TIСІ ]
Оксидтері, гидроксидтері
Оттекпен галлийді әрекеттестіргенде
4Т1 + 2О2 -> ТІ2О3 ·Т12О
ТІ2О3 90°С -ден жоғары ТІ2О -ға ыдырай бастайды:
ТІ2Оз -> Т12О + О2
ТІ2О3 -қоңыр түсті, сумен әрекеттеспейтін, негіздік оксид. Қышқылда еріп
ТІ2О3 + 6НС1 -> 2ТІСІз + ЗН2О
ТІ2О3 -сутекпен жеңіл тотықсызданады:
ТІ2Оз + ЗН2 -> 2Т1 + ЗН2О
Т12О3 ыдырауынан түзілген қара түсті ТІ2О суда жақсы еріп
ТІ2О + Н2О -> 2ТІОН
Ерітіндідегі Т1+ иондарын
Т12SО4+ 6КОН+ 4К3[Ғе(СN)6] -> 2Т1(ОH)3+ K2 SО4
Таллий (1) сульфаты барий гидроксиді ерітіндісімен ТІОН береді:
Т12SО4 + Ва(ОН) -> ВаSО4 + ТІОН
ТІОН - сары түсті, суда жақсы еріп сілтілік қасиет
2 ТІОН —> Т12О + Н2О
ТІОН -алюминий гадроксидімен әрекеттеседі:
ТІОН + А1(ОН)3 -> ТІ[АІ(ОН)4]
Таkлий (ІІІ) галогенидтері
ТІСІз + ЗNаОН -> ТІ(ОН)3 + ЗNаСІ
Таллий (III) гидроксиді тұрақсыз, ылғал тартқыш заттар жанында оксидке
2ТІ(ОН)3 -> ТІ2О3 +
Сульфидтері
Құрғақ таллийді күкіртпен қосып қыздырып Т12S3 алады:
2Т1 + 3S -> Т12S3
Таллий (III)
Таллий (I) сульфиді төмендегі реакцня бойынша алынады:
Пниктогенидтері.
Жоғары температурада таллий азотпен қосылып таллий (I) нитридін береді:
6ТІ + N2 -> 2ТІ2N
Таллий нитриді тұрақсыз
ТІ +3Н2О ->5ТІОН + NН3
Таллийді фосфор, мышьяк, сурьмамен қосып балқытқанда эвтетикалық қосылыс береді.
Таллий сумен баяу оттек қатысында әрекеттеседі:
2Т1 + 2Н2О -► 2ТІОН + Н2
Таллий қышқылдарда еріп Т1(1) тұздарын береді:
2Т1 + Н2SО4 -> Т12 SО4 + Н2
Концентрлі азот қышқылы ТІNО3 және ТІ(NО3) 3 қоспасын
Олай болса, жоғарыдағы теңдікті төмендегідей де жазуға болады:
2Т1 + 4НNО3 -» Т1[Т1(NО3)4] + 2Н2
Патша арағы таллийді ТІСІ2-ке айналдырады:
Т1 + ЗНСІ + НNОз –» ТІСІз + NО+2Н2О
(ЗНСІ + НNОз -> 2С1 + NОСІ + 2Н2О)
Таллий гидриді - (Т1Н3)4 тек 90°С-ден төмен температурада тұрақты,
Таллийдің галогенидтері, сульфидтері, хроматтары нашар ериді.
Таллийдің тұз қышқылымен әрекеттеспейтіні - таллий бетінде қорғауыш қабат
Таллийдің қолданылуы.
Таллий:
- жартылай өткізгіштер техникасында;
- электроника және электротехникалық құралдарда;
- акцепторлық қасиет беру
- фотоэлемент, фототриод,
- радиоактивтілікті өлшейтін сцинтилляциялық есептеуіш құралдарды;
- люминесценциялық сілтілі-галогенидті
қолданьнады.
Таллий тұздары:
- оптикалық құрал-саймандарға линза жасау үшін;
- катализаторлар алу үшін;
- антидетопатор ретінде пайдаланылады.
Таллий құймалары және қосылыстары:
- бояғыш заттар алуда;
- подшипниктер жасауда;
- жарқырауық бояулар алуда;
- жасанды маржан (жемчуг) және алмаз алуда;
- мал
Таллий қосылыстары улы !
Таллий тұздары инсектицид және зооцидтер
70% РЬ, 20% Sn және 10%Т1-ден тұратын құйма азот
Таллийді өлшеуіш-бақылауыш аппаратураларда
Таллийдің анықталуы.
Ауадағы су, дене бойындағы таллийді колориметриялық, экстракциялы-фотометриялық және
Муравьева С.И. //Гигиена труда и
С.53-54.
Эйтинеон А.И. Таллий. М: Центр межлународных проектов
1983.-25 с.
ІІІА топша элементтеріне өз бетінше шығаруға арналған жаттығулар мен
1 - есеп. 31г бор қышқылын бейтараптандыру үшін, тығыздығы
Жауабы: 4,1 мл.
2 - есеп. 5,4 г аморфты борды тотықтыру
1,40 г/см3, массалық үлесі
азот қышқылыпың қанша мл-і қажет?
Жауабы: 52 мл.
3 - есеп. Заттың
Зат молекуласы құрамындағы элементтер массалық
үлесі (%) төмендегідей: 12,67% А1; 19,72%Ы және
67,6% О. Зат формуласын анықтаңыз.
4 - есеп. 5 г мыс және алюминий
Қышқыл ерітіндісінің жеткілікті мөлшерімен
әрекеттестіргенде 2,8 л (қ.ж.) сутек бөлінді.
Қоспадағы алюминий
Жауабы:
5 - есеп. 20,1 г
діргіш натр ерітіндісімен оңдегенде 16,8 л сутек
(қ.ж.) бөлінді. Қоспа құрамып анықтаңыз.
Жауабы: 67,16%А1;
32,84% Мg
6 - есеп. Төмендегі реакция
Бор ангидридінің түзілу жылуын есептеңіз.
В О + 3 Мg -> 3МgО
Жауабы: 1380 қДж/моль.
7 -есеп. 15 л диборан (В2Н6) сумен
бор қышқылының қандай массасы және қанша
л (қ.ж.) сутек түзіледі?
Жауабы: 67,13 г.; 72,96 л.
8 - есеп. 18 г алюминийді оттекпен әрекеттестіргенде
558 қДж жылу болінді. Алюминийдің түзілу
жылуын анықтаңыз.
Жауабы: 1674 кДж.
9 - есеп. 20°С-де АІNН4(SО4)2 -12Н2О
тының қаныққан ерітіндісш даярлау үціін 225 г
суга аталған гидраттың 33,12 грамы ерітілді.
Қүрғақ түздың ерігіштік коэффицитіггін анықтаңыз.
Жауабы:К =0,077.
10 - есеп. Ортобор қышқылының 80°С 50
қаныққан ерітіндісі бар.
дейін салқындатып, қанша
қышкылын боліп алуга
Ортобор қышқылының ерігіштік коэффициентгері:
К580 =0,235; Кз20-0,049.
Жауабы: 9,3 г.
11 - есеп. Бура құрамындағы бордың массалық
анықта.
Жауабы: 11,4%.
ҚОРЫТЫНДЫ.
Бор – металл емес.
AI Gа In
металдық қасиеті артады.
ІІІ А топша элементтері:
үш және бір валенттілікке сәйкес галогинидтер, оксидтер, сульфидтер, гидриттер
өзара қосылып комплексті қосылыстар түзеді.
Жоғары температурада үшвалентті галогинидтері димер еүйінде ұшырасады. AI
ТІОН сілтілік қасиет көрсетеді.
- сутекпен жанама жолмен алынатын полимертектес
гидридтер түзеді.
В-ға сұйытылган қышқыл, сілті ерітінділері әсер етпейді.
Концентрлі НNО3, Н2SО4 және патша арағында ериді.
Сілтімен қосып балқытқанша тұздар түзеді.
АІ-ге салқын концентрлі НNО3, Н2SО4 әсер
ерітіндісінде алюминат түзеді. Қышқыл ерітінділерімен
әрекеттесіп тұз
Gа - кәдімгі жағдайда қышқыл-сілтілермеи әрекеттеседі.
In - қышқылдарда ериді. Күшті
сілтілермен балқытқанда индаттар түзеді.
Т1 - концентрлі НNО3, Н2SО4
пассивтендіреді (ТІСІ -ерімейді).
ІІІ А топша металдарының
- фосфатгары
- гидроксңдтері
-карбонаггары
суда нашар ериді.
Аталған тұздардың хлоридтері, нитраттары, сульфаттарының ерігіштігі кестеде келтірілген (г/100
Элемент Үш хлоридтері Сульфаттар Нитраттар Оксалаты Бромиді
B
AI
Ga
In
TI ыдырайды
45,1
ерімтал
195
аз ериді -
38,5
ерімтал
ерімтал
4,9 -
62,6
ерімтал
ерімтал
9,6 -
-
0,4
-
1,9 -
ерімтал
ерімтал
ерімтал
аз ериді
Таллий (I) алогенидтері нашар ериді және күміс галогенидіне ұқсас,
1. ІІІ А топша элементтеріне комплексті қосылыстар
2. ІІІ А топша элементтері металдрамен әртүрлі құймалар
3. Алюминий құймалары
ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ӘДЕБИЕТТЕР
Б. Өтелбаев, А. Өтелбаева, «Химия-5» Шымкент. . М.
Б. А. Бірімжанов, Н. Н. Нұрахметов « Жалпы химия»
Х. Қ. Оспанов, Д. Х. Қасымбаев, Е. Х. Абланова,
К. А. Аханбаев «Химия» Алматы. Мектеп, 1983ж.
Б. Өтелбаев, «Химия-1» Оқулық. Шымкент. М. Әуезов атындағы ӨҚМУ.
М. И. Ибраев, К. А. Сарманов, «Органикалық химия негіздері»
М. Е. Есқайыров, Е. Н. Әзірбаев. «Органикалық химия» Алматы.
Б. Өтелбаев, «Химия-2» Оқулық. Шымкент. М. Әуезов атындағы ӨҚМУ.
И.Нұғыманұлы. «Химияның оқыту әдістемесі». Педагогика институттары мен университеттерінің студенттеріне
К. Аханбаев, «Жалпы және анорганикалық химия». Оқулық,2 – басылым.
Ж. Шоқыбаев. «Бейорганикалық және аналитикалық химия». Оқу құралы, Алматы.2003ж.
Ж. Асанов. «Химиялық анализ негіздерінен факультативтік сабақтар». Алматы. Мектеп.
Б. Өтелбаев, «Химия-3» Оқулық. Шымкент. М. Әуезов атындағы ӨҚМУ.
Б. Ж. Жаңабаев, Б. Өтелбаев. «Физикалық химия». Алматы. Республикалық
Қ. С. Құлажанов. «Аналитикалық химия». Алматы. Білім, 1994ж.