ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ
Қашықтықтан білім беру институты
«Кәсіпке баулудың теориясы мен әдістемесі» кафедрасы
ДИПЛОМДЫҚ ЖҰМЫС
Тақырыбы: Технология сабағында қолөнер бұйымдарын әзірлеуде оқушылардың шығармашылық және
Ғылыми жетекшісі:
Мазмұны
Кіріспе 3
І тарау. Оқушылар шығармашылығын қолөнер негізінде дамытудың маңызы
1.1. Шығармашылық ұғымының мәні 7
1.2. Қолөнер бұйымдарын әзірлеуде оқушылардың шығармашылық және ісмерлік
1.3. Оқушыларды қолөнерге баулу үрдісін ұйымдастырудың шарттары 20
2 тарау Оқушыларды ұлттық қолөнерге баулудың
2.1. Қолөнерге баулу мазмұны 25
2.2. Жоғары сынып оқушыларына ұлттық қолөнер
2.3. Қолөнер шеберханасын ұйымдастыру 36
3 тарау. Сырмақ әзірлеу технологиясы 38
3.1. Ою-өрнек және оның бұйымды әсемдеуде қолданылуы 38
3.2. Жүннен әзірленетін бұйымдардың түрлері 47
3.2.1. Киіз басу технологиясы 50
3.3. Сырмақ түрлері және оны әзірлеу технологиясы 55
3.4. Бұйымның өзіндік құнын есептеу 61
Қорытынды 62
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 63
Қосымша 66
Кіріспе
Жас ұрпақ алдында «Қазақстан-2030» бағдарламасында көрсетілген «Барлық қазақстандықтардың өсіп-өркендеуі,
Білім берудің мақсатын, міндеттерін жүзеге асыруда мектеп ұжымдары, әр
Қазақ қолөнерінің туындау тарихы мен өмірдегі әлеуметтік маңызын Т.К.Басенов,
Киім үлгілері мода айына емес күніне өзгеріп, небір жаңа
Бұл өз кезегінде бүгінгі оқушылардың шығармашылығын танытып, қалыптастырудың жаңа
Оқушылардың шығармашылығын дамыту жалпы шығармашылық үрдістің пайда болуына шарт
Кейінгі кездерде оқу үрдісінде оқушылардың шығармашылығын дамыту технологиясы, білім
Біз зерттеу жұмысымызда оқушылардың шығармашылық, ісмерлік дағдыларын қалыптастыру жолдарын
Халқымызда ежелден қолданып келе жатқан "ісмерлік", орыс тілінде кең
Бұлар зерттеу тақырыбын "Технология сабағында қолөнер бұйымдарын әзірлеуде оқушылардың
Зерттеу мақсаты: қазақтың қолөнер бұйымдарын әшекейлеуді шығармашылықпен қолдануға қажетті
Зерттеу нысаны: технология сабағында оқушылардың шығармашылық, ісмерлік дағдылары.
Зерттеу пәні: қазақтың қолөнері оқушылардың шығармашылық, ісмерлік дағдыларын қалыптастыру
Зерттеудің ғылыми болжамы: егер оқушылардың ісмерлік жүйесін айқындап, оның
Зерттеу міндеттері:
- оқушылардың шығармашылық іс-әрекеттерін қалыптастыру үрдісіне педагогикалық, психологиялық сипаттама
- қазақтың қолөнер бұйымдарын шығармашылықпен даярлауда "ісмер" ұғымына анықтама
- оқушылардың шығармашылық және ісмерлік дағдыларын қалыптастырудың технологиясын анықтау;
- қолөнер бұйымдарын әзірлеудің әдістемелік негіздерін айқындау;
- қолөнер бұйымыны әзірлеудің технологиясын зерделеу.
Зерттеудің ғылыми жаңалығы мен теориялық мәнділігі:
- "ісмер" ұғымына анықтама
қолданылып, ғылыми-теориялық негізделіп, айналымға түсті;
- оқушылардың шығармашылық, ісмерлік дағдыларын қалыптастыру
жүйесі жасалып, оның педагогикалық, психологиялық
көрсетілді.
Зерттеудің практикалық мәнділігі:жоғары сынып оқушыларына қолөнер
І-тарау. Оқушылар шығармашылығын қолөнер негізінде дамытудың маңызы
1.1. Шығармашылық ұғымының мәні
Шығармашылық ұғымына берілген анықтамалар оған өз қатарындағы адамдардан /балалардан/
Қабілеттер тұлғаны айшықтайтын компоненттердің бірі болса, онда “тұлға” немесе
Шығармашылық-бүкіл болмыстың, қозғалыстың, дамудың бір сөзбен айтқанда, тіршіліктің көзі,
Адамның шығармашылыққа деген жанданысы, оның өз жекелігін, өз қабілеттерін
Психологтар қабілеттердің екі түрлі деңгейінің болатындығын дәлелдейді.
1. Репродуктивті-іс-әрекетті, білімді берілген үлгі бойынша қабылдай алу деңгейі.
2. Шығармашылық-жаңалық ойлап табуға бағытталған қабілеттер деңгейі.
Енді жұмысымыздағы екінші негізгі категория “шығармашылық” ұғымының мәнін анықтауға
“Шығармашылық сөзінің төркіні, этимологиясы “шығару”, ”ойлап табу” дегенге келіп
Зерттеле келе шығармашылыққа берілген анықтамалар да өзгере бастады. Соңғы
Шығармашылық жөнінде жазылған еңбектерді талдай келе мына төменлегідей қорытындыға
Шығармашылық-өте күрделі психологиялық процесс. Ол іс-әрекеттің түрі болғандықтан, тек
Ұзақ жылдар бойы шығармашылық барлық адамның қолынан келе бермейді
Осы саланы тереңірек зерттеген дәрігер, әрі психолог А.Н.Луктың еңбектері
Шығармашылық қабілеттердің белгілері ретінде:
-Мәселені қарастырудағы қырағылық, көрегендік;
-Ақпаратты нерв жүйесіне код арқылы хабарлау;
-Тасымалдай білу;
-Ақылдың икемділігі, ойдың орамдылығы;
-Әрекетті бағалай білуді қарастырады.
Әрекеттің шығармашылық қабілеттерді дамытуы үшін қажетті ахуалдың болуы керектігін
Оқушылардың көрке-шығармашылық қабілеттерінің ерекшеліктері, оларды дамытудың жолдары мен әдістері
Шығармашылық қабілеттердің жоғары деңгейі дарындылық, таланттылық мәселесінің теориясына терең
Педагогикалық еңбекті шығармашылық процесс ретінде қарастырған В.А.Кан-Калик, Н.Д.Никандровтың зерттеулерінде,
Жоғарыда аталып кеткен еңбектерде, шығармашылық қабілеттердің белгілерін анықтау, шарттарын
Сонымен, біз “шығармашылық қабілет” ұғымының соңғы уақыттарда көптеген зерттеулердің
-Шығармашылықтағы қарама қайшылықтардың болуы,
-әлеуметтік немесе жеке адамға деген мәнінің болуы,
-шығармашылыққа арналған шарттардың, жағдайдың болуы,
-шығармашыл тұлғаның жекелік қасиеттерінің болуы,
-нәтиженің жаңалығы,сонылығы.
Бұдан шығар қорытынды:”Шығармашылық қайшылықтарды шешуге бағытталған, ол үшін жекелік
Оқыту барысында оқушылар шығармашылығын қалыптастыру және дамыту мәселесі шығармашылық
1. Дайындық кезеңі.
2. Инкубация, жасырын идеялар, тұйыққа тірелу кезеңі.
3. Интуицияның жарқ етуі. Эврика.
4. Тексеру кезеңі.
А.Н.Лук шығармашылық процесті 5 кезеңге бөледі:
1. Айқын және дұрыс қойылған мақсат.
2. Күшті жұмылдыру қойылған мақсат.
3. Проблемадан уақытша кету. Инкубация.
4. Интуицияның оянуы. Инсайт.
5. Нәтиженің дұрыстығын тексеру.
Жоғарыда келтірілген және басқа да шығармашылық педагогикасына арналған зерттеулер
1. Жаңалықпен бетпе-бет келу.
2. Шығармашылық белгісіздік, екі ұштылық.
3. Шешімнің жарқ етуі.
4. Шығармашылық акт.
5. Шешімнің дұрыстығын дәлелдеу.
Шығармашылық процестің әр кезеңінде бала бойында әр түрлі сапалық
Әрине, шығармашылық жұмыстың түріне, мақсатына қарай бұл кезеңдер бір-бірімен
1.2. Қолөнер бұйымдарын әзірлеуде оқушылардың шығармашылық және ісмерлік дағдыларын
Қазақстан Республикасының Білім министрлігінің тәлім-тәрбие
Адамзаттың мәдени өмір сүру дәрежесі көтерілген сайын тұтыну бұйымдарының
Қазақ халқының қолөнері деп халық тұрмысында жиі қолданылатын өру,
Шығармашылық - қазақтың ұлттық қолөнер бұйымдарын қазіргі заман үй
Бұған қол жеткізу - тігіншілік өнерінің негізі болған ісмерлік
Ол шапшаң, көркем, ұтымды, үйлесімді, тиімді деген секілді іс-қимыл
1 кесте
Ісмерлік дағдылар жүйесі
Зерде дағдылары Сенсорлы дағдылар Іс-қимыл дағдылары
Талдау, жіктеу, топтау,
салыстырмалау, ұқсату,
сараптау, іріктеу, таңдап
алу, т.б. ойлау сипаты -
жылдам, баяу, шапшаң,
жай; логикалы, жүйелі
немесе байланыстыра
ойлау, қажеттісін
таңдап алу т.с.с
Көру, түйсіну арқылы
қолөнер бұйымдарын
әзірлеуге қолданатын
жүн, былғары, тері, маталардың қасиеті, сапасы, түр-түсін, фактурасын т.б.
көрсеткен үлгілерді кө-
ңілге тоқу. Ойдағыны затқа айналдыру: ой мен іс-қимылды
Дағды педагогиканың аса маңызды ұғымдарының бірі болып білім мазмұнының
Педагог, психолог ғалымдардың дағдыға байланысты зерттеулерін ескере отырып, тігіншілік
Дағды іс-әрекет бағытына қарай қимыл дағдылары, сенсорлы дағдылар, интеллектуалды
Дағды - қимылды жоғары дәрежеде меңгеру сипаты; бұл сатыға
Біз зерттеуге алып отырған нысанамыз қол еңбегімен байланысты болып,
Оқушының дағдыны меңгеруінде ұстаздың жұмысты дұрыс ұйымдастыруының өзі де
Қимылдың құрамындағы әрекеттердің кеңістіктегі көлемін, оған кететін күш пен
Бірақ, дағды қалыптасып болған соң мұндай санаға салудың зияны
Дағды қалыптастыру барысында оның нәтижесін, кеткен қателіктерді, олардың келіп
Оқушылардың шығармашылығын дамытудың тиімді жолы - белгілі бір өнім
Шығармашылық тапсырманың шешімін жобалау арқылы ойлау амалдарын ұйымдастыру оны
Бұлар орындау ретін және себебін айтып шығу; түсіндіру нені,
а) мынаны былай істесек қайтеді...
б) мүмкін оны алдымен...
в) ...одан соң.... көрсек қайтеді..
г)... өткенде былай істеп едік қой...
д)...мынаны ... өзгертсе болатын шығар...
ж) ...жоқ олай емес...
з) ...үлгіге салып оған мынаны жапсырса...
и)... сәл ғана өзгертсе...
к)... жоқ, мүлде басқаша болуы керек емес пе....
л) меніңше,... болуы керек...
м) ...әрине, басқа түрленуін іздестіріп кору керек...
о) ...күнделікті... үйде... жұмыста...ерекше жағдайларда т.с.с.
Мәселені шешу не шығармашылық тапсырманы орындауда кейбір тұйыққа тірлеген
Көрсетілген тәсілді қолдануда шығармашылыққа қажетті дағдылар:
ойлау дағдылары: талдау, жіктеу, топтау, салыстырмалау, ұқсату,
саралау, сараптау, сұрыптау, іріктеу, талғау т.б. барлығын пайдалануға
жұмылдыру;
ойлау сипатының - жылдам, баяу, шапшаң, жай, сонымен қатар,
логикалы ойлау, жүйелі ойлау, байланыстыра ойлау т.с.с
- ойдағыны затқа айналдыру;
- ойдағыны іске асыру.
Бұлар іс-қимыл түрінде жүзеге асады. Осыларға дағдылануда аса маңызды
Оқушылардың шығармашылық ісмерліктерін дамыту олардың сын пікірін қалыптастырумен де
біреудің жасаған затына сипаттаулар жазу не айту;
біреудің жасаған затын сын тұрғысында талдау;
сол затты өзің қалай жасар едің, соны сипаттау;
сол затты жасау технологиясын жазып не сөз түрінде айтып
сол затты жасауда пайдаланған заттарға сипаттаулар жазу;
оны сен өзің қандай заттардан жасар едің, соны жазу;
сол заттың қажеттілігін басқаша айтқанда, мәнділігін дәлелде.
Оқу-шығармашылық мәселе және оқу-шығармашылық тапсырмаларды орындамайынша, оқушылардың шығармашылық ойлауын
Басты мәселе оқушыларды шығармашылық ойлау арқылы жаңа, қазіргі күнде
Бұл жерде біз шығармашылық деп қазақтың ұлттық бұйымдарын қазіргі
Ісмерлік дағдылар - материалдарды (мата, жүн, жіп т.б.) үйлесімді
1.3. Оқушыларды қолөнерге баулу үрдісін ұйымдастырудың шарттары
Оқушылардың қолөнерге баулу, оқу-тәрбие процесіне қатыстыру үшін бірқатар шарттарды
Ұйымдастыру-педагогикалық шарттарға: оқу-тәрбие процесін ұйымдастыру; пән бойынша күнтізбелік-тақырыптық
Оқушылар игеруі тиіс білімдерін, дағдыларын оқу бағдарламалары мен жоспарларын
Оқу процесінде оқушылардың еңбек дайындығы жүйесін құру үшін пән
Білімді меңгеру, іскерлік пен дағдыны қалыптастыру жоспарында қарастырылған теориялық
Оқу-тәрбие процесін ұйымдастырудың маңызды педагогикалық-психологиялық шарты – ол оқушыларды
Ұйымдастыру-педагогикалық шарттарды іске асыру үшін дайындық жұмыстарын жүргізу керек.
Оқушыларды оқу процесіне қатыстырудың екінші шарты – техникалық-экономикалық шарттар.
Оқу процесіне қажетті құралдар (құрал-жабдық, приборлар, инструменттер т.б.) белгілі
Үшінші топқа әдістемелік шарттар жатады. Олар: оқу жұмысын (лекция,
Шарттардың соңғы тобы – психологиялық-педагогикалық. Олар оқу еңбегінде тәрбиелік
Шарттардың бұл тобы оқу дағдыларының қалыптасу дәрежесін (қолөнерге байланысты);
Оқу процесі әрбір оқушының жеке дамуын, психикалық ерекшеліктерін ескеру
Жоғарыда қарастырылған оқушыларды қолөнерге баулуда оқу процесіне қатыстырудың барлық
Оқушыларды оқу процесіне қатыстыруды ұйымдастырудың педагогикалық құрылымын 3-кестеден
Оқыту жүйесінің компоненттері негізінде сабақты жетілдірудің төмендегідей педагогикалық шарттарын
сабақтың міндеттері (олардың пән мазмұнына сәйкес дұрыс тұжырымдалуы);
сабақтығы оқыту әдістері мен мазмұнын іріктеу принципі (яғни, дидактикалық
сабақтың мазмұны (ол қаншалықты оқушылардың іс-әрекет түрлерін қамтамасыз етеді);
оқыту әдістері (ол мектеп бағдарламаларын меңгерумен қатар оқушының жалпы
сабақты ұйымдастыру формалары (олардың өзгермелі болуы, нұсқалары);
мұғалімнің сабақтың нәтижелілігін дұрыс айқындау тәсілі;
мұғалім мен оқушы арасындағы қарым-қатынасының сипаты (оқу процесіне қатысушыларды
оқу құралдары, ең алдымен оқулықтар (қазіргі білім беру функциясы
Кесте2
ІІ-тарау. Оқушыларды ұлттық қолөнерге баулудың әдістемелік негіздері
2.1. Қолөнерге баулу мазмұны
«Технология» пәнінің мақсаты: оқушыларды өздігінен еңбек етуге дайындауға, көпшілік
«Технология» оқу пәнін оқытудың басты міндеті: көп
"Технология" оқу пәні - интегративті білім саласы. Оқушылардың математика,
синтездеу арқылы өндірісте, энергетикада, байланыста, ауыл шаруашылығында, жеңіл өнеркәсіпте,
"Технология" оқу пәнінің бағдарламалары мына төмендегі жағдай негізінде жүзеге
Мектепте «Технология» пәні үш сатыға бөлінген.
I саты бастауыш саты (1-4 сыныптар)
II саты (5-9 сыныптар)
III саты (10-11 сыныптар).
Жоғары сыныпта оқушыларға белгілі бір кәсіп саласы бойынша оқытуды
“Технология” білім саласын меңгеру оқушылардың жалпы
«Технология» білім саласының негізгі тараулары:
1. Ауыл шаруашылығы техникасы мен технологиясы.
2.Машинатану элементтері негізіндегі конструкциялық материалдарды өңдеу технологиясы.
3. Сәндік қолданбалы өнер элементтері негізіндегі конструкциялық материалдарды
4. Қоғамдық өндіріс және қызмет көрсету, экология және кәсіптік
5. Үй мәдениеті. Тұрмыстағы техника.
6. Үй экономикасы және кәсіпкерлік элементтері.
7. Ақпараттық технологиялық элементтері.
8. Жоба.
Білім мазмұнына “Сәндік қолданбалы өнер элементтері негізіндегі көркемдік
Қолөнеріне баулу барысында біздер қолданбалы өнер мамандықтары жөнінде мағлұмат
8-11 тереңдетілген сыныптарға арналған «Қолөнер» бағдарламасы (Авторлары: А.С.Ұзақова, Р.А.Наурызбаева,
10 – сыныпқа арналған тақырыптық жоспар
Р/с Тараулар мен тақырып атаулары Жалпы сағат
теория практика
1. Кіріспе.СҚӨ бұйымдарына тарихи шолу. 2 -
2. Жүннен жасалатын бұйымдардың түрлері. 1 2
3. Ою-өрнектердің түрлері. 1 1
4. Сырмаққа салынатын ою-өрнектер. 1 3
5. Сырмақтың ою-өрнегін қию, бастырмалау. 1 5
6. Сырмақтың шеттік оюын әзірлеу, тігу.
3
7. Сырмақты аяқтау. - 6
Барлығы: 6 20
2.2. Жоғары сынып оқушыларына ұлттық қолөнер бұйымдарын әзірлеуге үйретудің
Оқу шеберханаларындағы сабақ мектептегі оқу жұмыстарын ұйымдастырудың негізгі формасы
Еңбек сабағы келесі этаптардан тұруы мүмкін (құрылымы):
Оқушыларды ұйымдастыру;
Жаңа сабақтың материалымен таныстыру;
Нұсқау, оқушының өзіндік жұмысы, қорытынды нұсқау, шеберхананы жинастыру.
Сабақты оқыту негізіндегі міндетіне байланысты, оның құрылымы мен кезеңдері
Оқушыларда жаңа білімді қалыптастыру сабағы.
Дағды мен біліктілікті қалыптастыру сабағы.
Білімді практикада қолдану сабағы.
Білімді жалпылау және жүйелеу сабағы.
Білім, ептілік және дағдыны тексеру сабағы.
Технология сабақтарының өзіндік ерекшеліктері болғандықтан, яғни оқушылар практикалық жұмыстарды
Оқу шеберханасындағы сабақты ұйымдастыру формасы
Қазіргі уақытта мектеп оқушыларына сабақты ұйымдастырудың төмендегідей формалары қолданылады:
Жеке дара
Бригадалы (звенолы)
Фронталды және аралас.
Оқушылар бір түрлі обьектіні дайындаған жағдайда фронталды түрі тиімді.
Мектепте жеке форма тек тапсырмаларды жеке орындау қажеттілік пайда
Аралас форма әртүрлі еңбек обьектісін дайындау кезінде тиімді. Әдіснама
Оқыту әдістері. Оқу процесі оқытудың мазмұны, әдістері және ұйымдастыру
Оқу құралдарында білімдерді, шеберліктер мен дағдыларды алу негіздеріне қарай
Сөз жүзіндегі әдістер (ауызша баяндау): әңгіме айту, түсіндіру, оқулықпен
Түсіндіру деп кейбір ұғымдардың, құбылыстардың сөзбен айтылған талдауын, аспаптарды,
Әңгіме дегеніміз – бұл оқытудың сұрақ-жауап әдісі. Ол оқу
Әңгімені негізгі төрт түрге бөліп қарастыруға болады: жаңа білімді
Әдетте алдына бұдан бұрын алған білімді жаңғырту үшін: Сырмақ
Жаңа білімді хабарлау әңгімесі оқушыны индуктивтік жолмен (яғни белгілі
Әңгімені білімді бекіту мақсатында өткізілетін түрі әрбір жаңа сабақты
Ауызша әдіспен қатар материалды басу барысында көрнекілік әдісті пайдалану
Көрнекілік әдісін мұғалім сондай-ақ әрбір технологиялық процестің орындалуын т.б.
Жаңа сабақты түсіндіріп болғаннан кейін мұғалімнің практикалық бөлімінде оқушылар
Практикалық жұмыс алдында қолөнер бұйымдарын әзірлеу жұмыстарының жүйелілігін еске
Мұғалім мәселен, оқушының матаны пішу барысында, матаны дұрыс қимаса
Практикалық әдісті пайдалана отырып оқушылардың бойында іскерлік пен дағдының
Түсіндірмелі-иллюстративті оқытудың мақсаты – мұғалім оқушыларды
Проблемалық оқыту – бұл ғылым негіздерін
Репродуктивті іс - әрекет үлгі, алгоритм
Қолөнер сабақтарында сабақтың мақсаты мен міндеттеріне байланысты оқыту
2.3. Қолөнер шеберханасын ұйымдастыру
Мектеп шеберханасын жабдықтаудың
Оқушылардың жұмыс орындарында парталар және орындықтар
Шеберханадағы түс пен жабдықтардың жинақы орналасуы да оқушыларға
Мұғалім ұжымдық жұмыс істеу үшін әртүрлі ою-өрнектер тігу үшін,
Оқу шеберханаларының жарықталуы жеткілікті болуы, безендірілуі мен бояу түстерінің
Жұмыстың сапалы болуы оқушының жұмыс орнын дұрыс ұйымдастыра білуде.
Оқу шеберханаларын немесе кабинетті жабдықтағанда, материалдар мен көрнекі құралдарды
Оларды оқушыларды еңбекке үйретуде тақырыптық мазмұнында бұйымдар жасағанда қолданады.
Алдыңғы қабырға мен парта арасы 1800 мм, 2 партаның
ІІІ-тарау. Сырмақ әзірлеу технологиясы
3.1. Ою-өрнек және оның бұйымды әсемдеуде қолданылуы
Оюлап өрнек салу халық өнерінің бір саласы. Қазақтың ұлттық
«Ою-өрнек» (латынның ornament - әсемдеу, сәндеу деген сөзден шыққан)
Қазақтың өрнекті әшекеймен істелетін қолөнерінін түрлері де, атаулары да
Біріншіден, өрнек және оның әшекейлі белгілерінің барлығы затты сәнді
Екіншіден, бұл өнердің кең мағыналылығы оның ғасырлар сынына
Ою деген сөзбен өрнек деген сөздің мағынасы бір. Бұл
Ертедегі қазақ оюларын мазмұны жағынан іріктесек, негізінен 3 түрлі
Шеберлер халықтық ою-өрнектерден өздері көріп, көңілдеріне ұнағандарын не қағазға,
Шымкенттік шебер Ғани Иляев кілем, алаша, басқұр, сырмақ сияқты
Қазақтың қолөнерінде өрімшіліктің неше түрлі әдемі өрнектері бар. Біздің
І. Ай, Күн, жұлдыздарға - көк әлеміне байланысты өрнектер.
ІІ. Малға, малдың денесіне, ізіне байланыстылары.
ІІІ. Аңға, аңның денесіне, ізіне байланысты өрнектер.
ІV. Құрт-құмырсқаларға байланысты өрнектер.
V. Құстарға байланысты өрнектер.
VІ. Жер, су, өсімдік, гүл, жапырак, бұтақ бейнелі өрнектер.
VІІ. Қару-құралдарға байланысты өрнектер.
VІІІ. Геометриялық фигуралар тектес өрнектер.
Сондықтан біз қазақ өрнектері малшылык, көші-қон, жорықшылық заманындағы тұрмысты,
Зерттеушілердің қазақ оюларын төрт топқа жатқызуы тегін емес. Өйткені,
Ою-өрнектің бірінші тобы жан-жануарлар әлемінен алынған топ. Қазақ ежелгі
Міне оюлардың бұл тобы осылай қалаптасқан және олардың аттары
«Қошқар мүйіз» – қазақ дәстүрінде ең көп ұшырасатын ою.
Көнеден келе жатқан өрнектің келесі тобы – ғарыш сипаты
Ою-өрнектің келесі төртінші тобы - өсімдік тектес оюлар. Қазақ
Өсімдік тектес ою-өрнекті өз кезегінде екі топқа бөлеміз. Олар
Жанама түр дегеніміз - өсімдіктің тұтас емес, оның бір
"Арпабас" - өсімдіктердің қияқтарын, астық өсімдіктерінің бастарын бейнелеп салынған,
“Су" өрнегі. "Су" деп әрбір өрнекті бөліп тұрған ұзын
“Жапырақ", "жармагүл”, "жауқазын", "жетігүл", "жұлдызгүл", "үшқұлақ", "шытырман"
“Иректер". "Ирек", "ирек су" өрнектері кейде түзу сызықтардың сынықтары,
"Бір қисық жол дүние бұраңдаған,
Басқа дәулет бақ қайтса құралмаған..."
деген өлең жолдары да бар.
“Қабырға" өрнегі көбінесе кестеде, қолмен көркемдеп тігуде ағаш бетіне
“Қазтабан", "қазмойын", "құсмойын", "құстұмсық", "құсмұрын", “құсқанаты", "құсқұйрық", құсжолы" өрнектері
Өрнек атауларын түгел қамтып оларды әрқайсысына түсінік беру мүмкін
"Мүйіз" өрнектері. Бұрын-сонды зерттеуші ғалымдардың барлығы бұл өрнектің негізі
Бұл арада халқымыздың қоғамдық құрылысы, кәсібі мен күн көрісі,
"Мүйіз" өрнектерінің түрлері мен атаулары өте көп. Мүйіз тектес
“Қошқармүйіз". Мұндай оюлардың формасы қойдың төбесі мен екі жаққа
“Арқармүйіз". Бұл "қошқармүйізге" жақын бейнелес ою. Бірақ одан айырмашылығы
"Қырықмүйіз" бірімен-бірі қосылған бірнеше тармақты көп мүйізді оюлардан қүралады.
"Қосмүйіз". Қойдың, ешкінің, сиырдың екі мүйізін ғана бейнелейтін, кейде
"Сыңармүйіз". "Сыңармүйіз" бен "сыңарөкше" деген оюлар бір-біріне өте ұқсас.
"Сынықмүйіз". Қазақтың "мүйіз" оюы әдетте тік бұрыш жасамай ылғи
3.2. Жүннен әзірленетін бұйымдардың түрлері
Материалды терең зерттеп, оның бар
Қазақ халқының шаруашылығында мал жүнінің
Түйе жүнінен неше түрлі өрмек
Жабағы жүн - қойдан күн
Күзем жүн қойдан күз мезгілінде қырқылып алынады.Тағы да жергілікті
Қозы жүні - қозы туған жылғы бірінші қырқылған жүн.
Текемет, киіз басу жұмысына осы жүндерден
Өлі жүн - деп малдың
Шет-пұшпақ жүн - қотанның ортасында түсіп
Ешкі жүні түбіт, қылшық деп екіге
Жылқының жал-құйрығын “қыл” деп атайды.
-жүн жылуды жақсы сақтайды, сондықтан
-жіңішкелігі мен көлемі бірдей басқа
-жүн талшығы иілгіш, созылғыш, серпімді келеді;
-жүннің күн көзінің ультракүлгін сәулесін
-жүн бояуды жақсы алады әрі
3.2.1. Киіз басу технологиясы
Бірнеше рет тоғытылып, кірінен, шайырынан тазартылып қырқылған қойдың күзем
Жүн сабау жұмысына керекті заттар – сабау мен тулақ.
Ал тулақ деп әдетте өгіздің, сиырдың керіп кептірген шикі
Әуелі шидің үстіне (киіздің ішкі бетіне) арналған жүн шабақталады,
Егер басқалы отырған киіз сырмаққа арналса, онда онық астыңғы
Су себіле бастасымен қатар отырған 3-4 әйел басылып жатқан
Киізге ою-салынған болса, яғни текемет болса 1 сағат тепкеннен
Қазақ ғұрпында киіз тебу бір ауылға түгел ортақ көпшіліктің
Киіздің тебуі жетті-ау деген кезде, шидің шандуларын шешіп, шиыршықталған
Ыстық буымен балбырап жатқан киізді мөлшерлі уақыт өткен соң
Білектеліп болған киізді ұзынынан екі қабаттап бүктеп, оның екі
Білектеу мен қарпудан кейін кірігіп, ширай түскен киіз біраз
Ұзындаудан кейін киіз басу ісі бітті деп саналады да,
Киізді кейде пісіреді, яғни пысықтайды. Бос басылған немесе бірсыпыра
Аттық кежіміндегі, сондай-ақ қалпақ, кебенек, жайнамаз сияқты жұқалаң келетін
Қой қырқу, жүн сабау, киіз басу сияқты жұмыстар жылына
3.3. Сырмақ түрлері және оны әзірлеу технологиясы
Үй жиһаздарының бірі - сырмақ ата-бабамыздың дәстүрлі қолөнер бұйымдарының
Көлемі жағынан қазақ сырмақтары
Киіз – шығыс халықтарының көшпенділік өмірінде
Сырмақ түрлері: “ақ сырмақ”, “қара ала
Беті шымқай бір түсті киіз
Сырмақтың бастырмалы түрі Алматы, Семей, Талдықорған, Шығыс Қазақстан облыстарында
Сырмақ Махмұт Қашқаридың (ХІ ғ.) «Собрание тюркских наречий (языков)»
Киіз – шығыс халықтарының көшпенділік өмірінде
Сырмақ киізі жұқалау және өте
Сырмақ түрлері: “ақ сырмақ”, “
Асты – үстіне, үсті шымқай
Беті шымқай бір түсті киіз
Жиекті сырмақты тұтас біріңғай
Дебіске сырмақты жасағанда
Сырмақ киіз өлшемі пішіліп алынған
Кейде сән үшін аң
Көшпелі, жорықты өмір талабына
Сырмақ киіз өлшемі пішіліп алынған
Кейде сән үшін аң
Көшпелі, жорықты өмір талабына
3.5. Бұйымның құндылығын есептеу
І. Шикізат шығыны:
Қажетті материал атауы Өлшем
бірліктері Кеткен
шығыны Бағасы
теңгемен Жалпы құны
теңгемен
Жүн кг 5 1300 6500
Астарлық мата м 2,30 100 240
Жіптер д 2 25 50
Бояулар д 5 30 150
Барлығы
6940
Жалпы шығын:
ІІ. Негізгі жалақы:
Негізгі жалақы кеткен материалдың 50% құрайды.
Н/ж=(Ш/қ х50%)/100=(6940х50%)/100=3470
2. Қосымша жалақы негізгі жалақының 10% құрайды.
Қ/ж =(Н/жх10)/100 =(3470х10)/100=347
3. Амортизацияның негізгі жалақы мен қосымша жалақының 2% құрайды.
А=((Н/ж+қ/ж)х2)/100=((3470+347)х2)/100=381,70
4. Цех жұмыс А 8% құрайды.
Ц/ж=((Н/ж+қ/ж+А)х8)/100=(3470+347+381,70)х8/100=335,89
5. Жол шығыны н/ж, қ/ж, амортизацияның 4% құрайды.
Ж/ш=((н/ж+қ/ж+А)х4)/100=(3470+347+381,70)х4/100=167,95
Барлығы: 4702,54
1. Бұйымның өзіндік құны.
Бқ=Ш/қ+Н/ж=6940+4702,54=11642,54
2. Бұйымның құны 5% рентабельдікті құрайды.
Р=(Б/қх5)/100=(11642,54х5)/100=582,13
3. Бұйымның жалпы құны.
Б/қ=Б/қ+Р=11642,54+582,13=12224,67
4. Сатуға қойылатын үстеме баға бұйым құнының 20% құрайды.
С/қ/ү/б=(Б/қх20)/100=(12224,67х20)/100=2444,93
5. Бұйымның толық құны.
Б/т/қ=Б/қ+С/қ/ү/б=12224,67+2444,93=14669,60
6. Бұйымның толық құнына 20% құрайды.
С/қ/қ=(Б/т/қх20)/100=(14669,60х20)/100=2933,92
7. Бұйымның сатылу бағасы.
Б.сат.бағ.=Б.т.қ + С.қ.қ=14669,60+2933,92=17603,52
Қорытынды
Халықтың мәдени дәрежесі өскен
Бұл айтылғандардан қол өнер халық
Біздің зерттеу жұмысымыздың нәтижесінде мынадай
10 – сыныпқа арналған күнтізбелік-тақырыптық жоспар
Р/с Тақырып атаулары Сағат саны Теориялық мағлұматтар Практикалық жұмыс,
1 Кіріспе
СҚӨ бұйымдарына тарихи шолу 1
1 Қолөнердің шығу тарихына шолу, СҚӨ түрлері, бұйымдардың топтастырылуы
Альбом, дайын бұйым үлгісі Қазақстан тарихы
2 Жүннен жасалатын бұйымдардың түрлері 3 Жүн түрлері туралы
3 Ою-өрнектердің түрлері. Сырмаққа салынатын ою-өрнектер 6 Қазақ оюларының
4 Сырмақтың ою-өрнегін қию, бастырмалау 6 Ою-өрнектерді ою, бастырмалау
5 Сырмақтың шеттік оюын әзірлеу, тігу 3 Шеттік оюларды
6 Сырмақты аяқтау 6 Сырмақты безендіру Сырмақты астарлау, әдіптеу,
Барлығы: 26
Қорытынды
Шығармашылық үрдісті ұйымдастыру жолдары және ісмерлік дағдылар жүйесін анықтап
-шығармашылық әлеуетін дамыту үшін ықпал етуде,
адамның шығармашылығын дамытуда тек қана оның білімі,
кәсіптік мағлұматтары, оны
Сондықтан оның қызығуы, сұрау-талаптары, қажеттенулері, бейімділігі,
қабілеті, іс-әрекет мотивтерімен
қатысты білімін де ескеру қажет.
нағыз шығармашылық іс-әрекетте адамның қимыл - әрекетінің
ойша жоспарының маңызы зор. Өйткені, ол еңбек процесінде арнайы
білім, біліктерін тоғыстырып, ары қарай дамытуға шарт түзеді.
- оқыту барысында берілетін білім мен оның құрамына қойылатын
талаптардың арасындағы байланыстардың оқушының қимыл-әрекетінің
ішкі жоспарын дамытудағы мәнін ескеру керек. Бірақ, әр оқу
оқушыларға қойылатын талаптардың,
деңгейіне сәйкес келмейтіні байқалады. Шығармашылық - қазақтың ұлттық қолөнер
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі
Қазақстан Республикасының “Білім туралы заңы” //Қазақстан, 1999ж.
Назарбаев Н.Ә. "Қазақстан-2030" стратегиялық бағдарламасы: Ел президентінің Қазақстан халқына
Қазақстан Республикасы Конституциясы. Алматы, Жеті жарғы, 1996, 176 б.
Қазақстан Республикасының Білім минстрлігі тәлім-тәрбие тұжырымдамасы. // Қазақстан мұғалімі,
Агапов С. Кыдырбаев М. Сокровища древнего Казахстана. Алматы, Жалын,
Акишев К. Курган Иссык.Искусство саков Казахстана.-М.,1978.-131 с.
Ақайқызы З. Ою - өрнек ой айтар.
Ақышев Қ. Ежелгі ескерткіштер елесі. Алматы, 1976, 213б.
Артамонов М.И. Сокровища саков. -М.,1973. –234 с.
Арғынбаев X. Қазақ халқының қолөнері. Алматы, 1987, 128б.
Әбдуалиева Ш. Халық қол өнері. Алматы, Рауан, 1992, 120б.
Әбдіғапбарова Ұ. Қазақтың ұлттық ою-өрнектері. Алматы, Өнер, 1995. -125б.
Бағдарлама. Қолөнер (8-11 тереңдетілген сыныптар үшін). –Шымкент,2002. 18б.
Басенов Т.К. Прикладное искусство Казахстана. -Алма-Ата,1951.-269 с.
Басенов Т. Орнамент Казахстана. Алматы, 1958, 210с. Пл.с.
Білім беру жүйесіндегі этнопедагогика. Республикаклық ғылыми-әдістемелік журнал. 2005-2006 жж.
Білім стандарты. Жалпы орта білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті
Бердібаев Р. Сарқылмас қазына. Алматы, Мектеп, 1983, 246б.
Жанибеков У. Эхо.-Алма – Ата,1990. – 240с.
Жанибеков У. Казахские домашние художественное ремесла. Алма-Ата,Өнер, 1982,143с.
Жәнібеков Ө. Уақыт керуені. Алматы, Жазушы, 1992, 65б.
Жарықбаев Қ. Қазақ тәлім - тәрбиесі. –Алматы:Санат,
Жиентаева Б.Ж. Халықтык дәстүрлі қолданбалы өнер - ұлттық
Жиентаева Б.Ж. Халық мұрасындағы ұлттық қолданбалы өнерді оқытудың тиімді
Ибраева К. Казахский орнамент. –Алматы:Өнер, 1994.-128с. +56 вклейка.
Калыбекова А.А. Теоретические и прикладные основы народной педагогики казахов.
Қалиұлы С.Қ. Қазақ этнопедагогикасының теориялық негіздері мен тарихы (оқу
Қалиев С.Қ., Оразаев М., Смайылова М. Қазақ халқының салт-дәстүрлері.
Қазақ ССР тарихы. Т.1. Алматы, Ғылым, 1980. -6-8б.
Қасиманов С. Қазақ халқының қолөнері.–Алматы:Қазахстан,1995.-240 б.
Кожахметова К.Ж. Казахская этнопедагогика: методология, теория, практика. –Алматы:Ғылым,
Қоянбаев М, Қоянбаев С. Педагогика. ЖОО студенттеріне арналған оқу
Лук А.Н. Психология творчества. –М.:Наука,1978. -127с.
Маргулан А.Х. Казахское народное прикладное
Маргулан А.Х. Казахское народное прикладное
Маргулан А.Х. Казахское народное прикладное искусство. (История ДПИ, худ.обработка
Маргулан А.Х. Казахская юрта и ее убранство.М., Искусство, 1964.
Муканов М.С. Казахские домашние художественные ремесла.-Алма-Ата:Казахстан,
Муканов М.С. Казахская юрта. Алма-Ата, Қайнар,1981, 223с.
Ниренберг Д.И. Искусство творческого мышления. –М.:ООО Поппури,1996. -240с.
Технология. Жалпы білім беретін мектепке арналған оқулық. (К.Өстеміров, Б.Қалназаров,
Технология. Қазіргі заман талабының тұрмыс мәдениеті пәндерінен бағдарламалар жинағы.
Педагогикалық және жас ерекшелігі психологиясы. - Алматы:
Педагогикалық ізденіс. Құрастырушы И.Н.Баженова. –Алматы:”Рауан”, -574б.
Педагогические технологии:Учеб.пособие для студентов пед.спец. /Под общ.ред. В.С.Кукушина. –
Ибраева К. Казахские орнамент. Алматы, Өнер, 1994,128с.
Алимбай Н., Муканов М., Аргынбай X. Традиционная культура
2.2. Кесте және көркемдік тігу
Кесте және көркемдеп тігу ою-өрнекті әшекейлеудің ертеден келе жатқан
Біз кесте дөңгелек немесе төрт бұрышты етіліп кергіш аѓашқа
Шым кесте деп тігілетін материалдың ашық жерін қалдырмай немесе
Әредік кестеде материалдың әр жері әшекейленіп, бөлек-бөлек өрнек салынады.
Шым кесте, түс киіз, сандыққап, мақпал шапан, орамалдың алақаны,
Инемен тігілетін кестені керіп, инеге сабақталған жіппен алуан түрлі
Айқас (крестеп) тігу де инемен тігілетін кестенің ең көп
Тесіп торлап тігуде өрнектелетін материалды өрнек мәнеріне қарай тесіп
Ал кестені бедерлеп тіккенде кестеленген материалда әр түрлі ою-өрнек,
Кестелеп тігу ісіндегі әдемілік пен көрнектілік жағынан ерекше көзге
Кестені түктеп тіккенде бізбен шалынған жіптің үстіңгі жаѓында (өң
Үлгі бойынша сызылған өрнектің үстіне мәнеріне қарай тізіліп алынған
Алтындап, күмістеп тігу сән-салтанат бұйымдарына тән. Бұл үшін көбінесе
Алтыңдап тігуге көбіне бедерлі, бедерсіз басып тігу әдісін қолданады.
Алтын жіппен тігу Орта Азия халықтарыньщ бәріне тән өнер.
Кимешектің (оны оњтүстікте иектік деп те атайды) жағын, хатипа
Ұлттық ою-өрнегі мен әшекейлеп тігу ісі туралы айтқанда бізбен
Кестелеп тігуді тігін машинасымен атқарады. Осы заманѓы тігін машиналарының
Инемен басып, айқастырып, қайып, ілмелеп, шалып тігу арқылы кестелеу
Кесте ісімен кеңірек таныстыру үшін, оның ең күрделі және
Тұс киіз жөне оны кестелеу. Кестелі түс киіздің халық
Тұтас матаѓа кестелегенде түс киіздің көлеміне қарай лайықты мөлшерде
Әр түрлі матаны өзара оюластырып кестелегенде кестеші өз ќалауынша
Түс киіз кестесі көбінесе бір тұтас мазмұндағы бірнеше ою-өрнектердің
Киіз бетін матамен оюлап кестелеу қазақтың дебіске дейтін жеңіл
Түс киіз көбінесе төсектің тұсына ұсталады. Сондықтан оның төсектен
Кейбір кестелі түс киіз өрнегінен көк, қызыл, ақ, қара,
Қазақтың көне үлгісімен кестеленген түс киіздерде "су", "мүйіз", "гүл",
Қазақтың түс киіз, дастархан, үзік, дөдеге, қүрларында көп кездесетін
Алексей Левшин өзінің "Описание киргизо-кайсакских орд" (1832 г.) деген
Кесте ісімен шұғылданып жүрген шеберлер көп. Қазақ ССР-нің республикалык
Мал өрісінің жаздық, күздік жайылымы жағдайына қарай қоныс куалап,
Қолмен тігуде негізінен жуалдыз (тебен ине), жуан ине, жуантық
Жіңішке инемен жібек, торғын сияқты жүқа материалдарды, одарға салынатын
Қазақ халқының қол тігістері өзінің тігілу әдісі мен мәнеріне
Қазақтың қол инемен тігетін осындай тігістердің бірнеше түрлеріне арнайы
Алтындап тігу, айқас тігіс бедерлеп тігу, маржандап тігу, түктеп
Солардың бірі батырып тігу. Бұл былғары, киіз, көрпе сияқты
"Бұзау тіс", тұмарша орындалу жағынан қарапайым, жүрдек тігістер. Бұзау
Бүгіс тігісі киімдердің бой жапсарын, етегін, жең ұштарын, қалтаның
Бүрме тігіс әр түрлі желбірлерді, қос етектерді бүре жапсырғанда,
Есіп жөрмеу — көбінесе су таситын қарын, мес, матадан,
Жапсырма тігу — бір заттың бетіне жамау салып жапсырғанда,
Жөрмеу дегеніміз қатарласқан екі бөлек затты жапсарластырып тігу. Бұл
Жара тігіс — киіздерді құрастырғанда, мәсіні табандағанда, етіктің өкшелерінің
Әдетте көрпені, жүн салған шапанды, күртені т. с. с.
Пішіп алынѓан киімнің бой-бойын астары мен тысының арасындағы тартылған
"Қабырға" тігіс қол инемен көркемдеп тігу әдісінің бір түрі.
Киімнің бойын, шалбардың балаѓын, жеңді, олардың екі шетін жалғастыра
Қайып тігу әрі беріктік, әрі әдемілік үшін қолданылады. Бұл
Өбістіру, әсіресе киізді, түйе терісін, кейде қалың былғарыны жалѓастырып
"Тандай" тігіс — бұл да көркемдеп тігу істерінде қолданылатын
Тон, шалбар, тымақ сияқты теріден тігілген киімдерді тігуде тебе
Тепшу де ең көп қолданылатын тігістің бірі. Мұны киімнің
"Тышқан із" тігісі үш сызық арасымен, не шаршы сызықтар
Шалып тігуде де тігіс біз кестемен тіккен сияқты қос
Сөйтіп, қазақтың әр алуан әдістермен, неше түрлі мәні бар
Ақын Абай:
"Өткірдің жүзі,
Кестенің бізі,
Өрнегін сендей сала алмас,
Білгенге маржан,
Білмеске арзан,
Надандар баһра ала алмас",—
деп қолөнерінің кейбір детальдарын тіл өнерінің қасиетіне теңестіре айтады.
Оºушыларды ºîë¼íåðãå áàóëóäû ½йымдастыруды» педагогикалыº º½рылымы
²ауiпсiздiк техникалыº ж¸не санитарлыº тазалыºты саºтау
Оºу-т¸рбие объектiсiн та»дау
Оºу процесiн жоспарлау ж¸не м¼лшерлеу
Оºушыларды» ж½мыс орнын, оºу материал-дыº -техни-калыº базасын дайындау
Жарыстар ½йымдас-тыру
Оºушылар-ды» оºу-½йымдас-тырушылыº iскерлiктерiн т¸рбиелеу
Оºу процесiнi» ºортын-дысûн баºылау ж¸не есепке алу
Оºушылар-дû» оºу ж½-мыстарын ½йымдасты-руды» тиiмдi формаларын ж¸не ¸дiстерiн аныºтау