Жоспар
Кіріпсе.....................................................................................................................
1 тарау. Бухгалтерлік есеп мәні, мақсаты, маңызы.....................................
1.1. Бухгалтерлік есеп туралы түсінік және оның атқаратын
қызметі...........................................................................................................
1.2. Бухгалтерлік есеп мәліметтерін пайдаланушылар және олардың
рөлі...................................................................................................................
1.3. Бухгалтерлік есептің міндеті мен мақсаты.......................................
1.4.Бухгалтерлік есеп жұмысын жүргізуде қолданылатын өлшем
түрлері............................................................................................................
2 тарау. Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру
2.1. Бухгалтерлік құжаттар және олардың
2.2.Құжат айналымы...................................................................................
2.3. Мүлікті және міндеттемелерді түгендеу..........................................
2.4. Шаруашылық үдерістерінің есебі және кәсіпорын қызметінің
негізгі көрсеткіштері....................................................................................
2.5. Бухгалтерлік есеп нысандары...............................................................
2.6. Есеп саясаты туралы түсінік және оған қойылатын талаптар....
2.7. Есеп саясатының мазмұны..................................................................
3 тарау. Қаржылық инвестициялар және жүргізілетін опепарциялар
3.1. Қаржы салымдары есебі.......................................................................
3.2.Касса операцияларының есебі................................................................
3.3.Валюталық шоттардың ақшалар қозғалысының есебі......................
3.4.Банктердің арнаулы шоттарындағы ақшалар есебі..........................
4 тарау. Дебиторлық борыштар есебі
4.1. Дебиторлық борыштар есебін ұйымдастыру....................................
4.2.Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер борышының есебі.........
4.3.Күмәнді дебиторлық борыштар............................................................
Қорытынды...........................................................................................................
Қолданылған әдебиеттер.....................................................................................
Кіріспе
Бухгалтер – болу үшiн дұрыс есептей бiлу,
басқара бiлу жеткiлiксiз, ол үшiн ұйымның
тиiмдiлiгiн арттырудың жолын және
әдiсiн ойлап таба бiлу қажет.
Дж.Мэй
Бухгалтерлiк есеп туралы белгiлi ғалым Б.Де Солозано «Бухгалтерлiк есеп
Бүгiнгi таңда ел экономикасының нарықтық жолға көшуiне байланысты жаңа
1 тарау. Бухгалтерлік есеп мәні, мақсаты, маңызы
1.1. Бухгалтерлік есеп туралы түсінік және оның атқаратын
Бухгалтерлiк есеп өзiнiң бастауы сонау ХII ғасырдан алады. Бұл
Қазақстан Республикасының «Бухгалтерлiк есеп және қаржылық есеп беру» туралы
Кез келген ұйымда бухгалтерлiк есеп жұмысын жүргiзу экономикалық мәселелердiң
болашақта (алдағы уақытта) пайдалану үшiн ұйымда болып жатқан операцияларды
ұйымның қаржылық-ақпараттық мәлiметiн өңдейдi, сондай-ақ оны керек уақытына дейiн
қаржылық-ақпараттың мәлiметтi пайдаланушыларға уақытша берiп отырады, ал бұл ақпаратты
Көп жағдайда бухгалтер мен есепшінің арасындағы айырмашылығы бiлмегеннің салдарынан
Кәсiпорындардағы бухгалтер маманының қай-қайсының болмасын негiзгi кәсiби мiндетi пайдаланушыларға
1.2. Бухгалтерлік есеп мәліметтерін пайдаланушылар және олардың
Бухгалтерлiк есеп кәсiпорындар мен ұйымдардың пайдаланушыларға берiлетiн қаржылық-ақпараттық мәлiметiнiң
iшкi пайдалалушылар;
сыртқы пайдаланушылар
Ішкi пайдаланушыларға осы кәсiпорында қызмет атқаратын тұлғалар, ал сыртқы
Сондай-ақ осы қаржылық-атқаратың мәлiметтердi пайдаланушылардың өзi төмендегiдей санатқа бөлiнедi:
кәсiпорынды басқарушылар (басшылар);
кәсiпорыннан тыс орналасқан, бiрақ оның қаржылық жағдайына тiкелей қызығушылығы
кәсiпорынның қаржылық қызметiне жанама қызығушылығы бар тұлғалар.
Кәсiпорынды басқарушыларға осы ұйымның алдына қойған мақсатына жетуiне және
соңғы есептi жылдағы таза пайдасының көлемi (мөлшерi); нақты алынған
өндiрген әрбiр түрлi өнiмнiң өзiндiк құны;
қызметтің қандай түрiнен табыс көбiрек алынатындығы және тағы да
Кәсiпорыннан тыс орналасқан, бiрақ оның қаржылық жағдайына тiкелей мүдделi
Кәсiпорындар мен ұйымдардың қаржылық-ақпараттық мәлiметтерiн пайдалалушылардың әр түрлi топтарының
1.3. Бухгалтерлік есептің міндеті мен мақсаты
Бухгалтерлiк есептiң негiзгi мақсаты - барлық кәсiп-орындарда орындалатын операциялардың
Бухгалтерлiк есеп ұйымның есеп беру мен басқару, сондай-ақ экономикалық
Бухгалтерлiк есептiң негiзгi мақсаты — ұйымның өз экономикалық және
1.4. Бухгалтерлік есеп жұмысын жүгізуде қолданылатын өлшем түрлері
Кәсiпорындар мен ұйымдардағы күнделiктi болып отыратын барлық операцияларды, шаруашылық
1) Сандық (натуралдық) өлшем.
2) Еңбек өлшемi.
З) Ақшалай өлшем.
Сандық (натуралдық) өлшем кәсiпорынның кiрiске алынуға, есептен шығаруға және
Мысалы: ағашты өлшеу үшiн — текше метр (куб/м), жердi
Бұл сандық (натуралдық) өлшемдi қолдану санау, өлшеу арқылы есеп
Мысалы: тоннамен есептелiнген 100 (бiр жүз) тонна отынға (көмiрге)
Еңбек өлшемi өнiм өндiруге және қызмет көрсетуге жұмсалынған жұмыс
Мысалы: жұмысшының өнiмдi өндiруге, жасап шығаруға кеткен уақыты (адам
Ақшалай өлшем кәсiпорындағы жұмсалған шығындар мен алынған табысты, өндiрiлген
Мысалы: құрылысты салуға кеткен барлық шығынның құнын анықтау‚үшiн сонымен
2 тарау. Бухгалтерлік есепті ұйымдастыру
2.1. Бухгалтерлік құжаттар және олардың
Бухгалтерлiк есеп жұмысын жүргiзу үшiн кәсiпорында күнделiктi орындалып отыратын
Жалпы кәсiпорындағы атқарылып жатқан жұмыстың, орындалған тапсырманын үздiксiз, белгiлi
Құжат кәсiпорындағы орындалған шаруашылық операцияларына сәйкес үздiксiз толтырылып, олардың
Бухгалтерлiк құжат — кәсiпорындағы шаруашылық операциялардың орындалғанын растайтын немесе
Орындалған шаруашылық операцияларын бастапқы құжатқа түсiрудi бухгалтерлiк есеп теориясында
Кәсiпорында жүргiзiлетiн шаруашылық құбылыстарының әр түрлi болу себебiнен бастапқы
Мiндеттi деректемеге (реквизитке) жататындар:
• құжаттың аты, нысанының коды;
• құжаттың толтырылған уақыты (күнi, айы және жылы);
• құжатты толтырған заңды немесе жеке тұлғаның аты-жөнi;
• шаруашылық операцияның мазмұны;
• шаруашылық операцияның өлшемi (натуралдық немесе
ақшалай);
• шаруашылық операцияның жүргiзiлуiне және соған сәйкес құжаттарды толтыруға
• жауапты атқарушының жолы.
Қосымша деректемелер (реквизиттер) шаруашылық операция көрiнiсiнiң ерекшелiктерiмен және құжаттардың
Құжаттардың нысандары (формалары) келесi есеп бөлiмдерi бойынша топтасады:
1) ауыл шаруашылық өнiм мен шикiзат;
2) еңбек және еңбекақы;
З) негiзi құралдар мен материалдық емес активтер;
4) материалдар;
5) кем бағалы және тез тозғыш заттар;
б) капиталдық құрылыстағы жұмыс;
7) құрылыс машиналар мен механизмдердiң жұмысы;
8) автокөлiктегi жұмыс;
9) түгендеу нәтижелерi;
10) кассалық операциялар;
11) сауда операциялары.
Құжаттар дер кезiнде, яғни операцияның орындалуы барысында толтырылуы керек.
Құжаттардағы жазбалар сиямен, шариктi қаламсаппен, жазба машинасымен (компьютермен) және
Ақша операциялары бойынша толтырылатын құжаттар және есеп айырысу құжаттары,
Алғашқы (бастапқы) құжаттарды толтырғанда жасалған қателердi келесi жолдармен түзетуге
Есептеу үдерiсiнде (процесiнде) ыңғайлы және дұрыс болуы үшiн құжаттар
Мақсаты бойынша құжаттар үкiмдiк (распорядительные), атқарушылық (оправдательные, исполнительные), бухгалтерлiк
Үкiм құжаттарына — шаруашылық операцияларды жүргiзуi туралы бұйрықтар мен
Атқарушылық (растайтын) құжаттар — шаруашылық операциялардың орындалғанын көрсетедi (растайды).
— тауарлық-материалдық қорларды алу үшiн толтырылған жүк құжат (накладнойлар),
Бухгалтерлiк толтырылған құжаттар — ұйымның бухгалтериясы жасаған әр түрлi
Бiрiктiрiлген құжаттарының құрамына бiрнеше функциямен қатар атқаратын барлық құжаттар
Толтырылатын (құрастырылатын) орнына байланысты құжаттар iшкi және сыртқы болып
Iшкi құжаттар дегенiмiз белгiлi бір кәсiпорында толтырылып (құрастырылып) оның
Сыртқы құжаттарға — кәсiпорынға басқа ұйымдардан келiп түскен
Операцияның көрiнiс алу тәсiлiне байланысты бухгалтерлiк құжаттарды алғашқы (бастапқы)
Алғашқы (бастапқы) құжаттардың өзi олардың толтырылатын операцияларының мазмұнына қарай
Бiр рет қолданылатын құжат арқылы бiр ғана операция құжатталады
Жинақталған құжаттарда белгiлi бiр мерзiм аралығында орындалған бiртектес операциялар
Акционерлiк қоғамнан бiр күнде босатылған өнiмге шектеулi заборлық картасы
2.2. Құжат айналымы
Жұмыс кезiнде бухгалтерлер түрлi құжаттармен жұмыс жасайды: нормативтiк-құқықтық, ұйымдастырушылық-әкiмгерлiк,
Құжат айналымының ережесi және есептiк ақпараттың өңделу технологиясы кәсiпорынның
Құжат айналымының басқару механизмiн дайындау, кәсiпорындағы бухгалтерлiк есептiң үдерiсiнде
Құжат айналымын басқарудың жүйесi кәсiпорында келесi кезеңдердi қамтиды:
бухгалтерлiк қызмет туралы ереженi дайындау;
бухгалтерияның және кәсiпорындағы есепке қатысы бар басқа қызметкерлердiң лауазымдық
кәсiпорындағы құжат айналымының кестесiн (графигiн) құру;
есептi ақпараттық өңдеу технологиясын құру;
iстiң номенклатурасын құру және құжаты ағымдағы сақтау тәртiбi;
құжаттың бағалы сараптамасы (экспертизасы) және iстi заң сақтауға дайындау.
«Бухгалтерлiк есеп және қаржылық есеп беру» туралы Қазақстан Республикасының
бухгалтерлiк қызметтi құрылымдық бөлiмше ретiнде құру;
қызметкерлер құрамына бухгалтер лауазымын енгiзу;
шарттың негiзiнде бухгалтерлiк есептiң жүргiзiлуiн мамандандырылған ұйымға немесе бухгалтер-маманына
кәсiпорындағы бухгалтерлiк есеп жұмысын өзi жүргiзу.
Кәсiпорындар мен ұйымдарда бухгалтерлiк есеп жұмысының көлемi көп болған
жалпы ережелер негiзгi мiндетгер
қызметтер;
мiндеттемелер
жауапкершiлiк өзара қарым-қатынас (қызмет бабындағы байланыс);
жұмыстың ұйымдастырылуы.
Кәсiпорындағы бухгалтерлiк қызмет туралы ереженiң қолданылу мерзiмi шектелмейдi. Ереженiң
Кәсiпорындағы бухгалтерлiк есеп құжаттары мен құжат айналымы кестесiн (графигiн)
Ережеге сай ресiмделмеген құжаттар жауапты адамға, яғни оны жасаған
Бухгалтер құжатты қабылдау барысында ең бiрiншiден мазмұны бойынша тексередi,
Тексерiп болғаннан кейiн бухгалтер құжаттарды өңдейдi. Өңдеу құжат бойынша
Сақтау мерзiмдерi әр түрлi құжаттар бiрге орналастырылмайды. Номенклатурадағы iстердiң
Ведомстволық архивтердiң (1986 жыл) қызметiнiң негiзгi ережелерiне сәйкес уақытша
Жыл сайын кәсiпорынның сараптау комиссиясы белгiлеген сақтау мерзiмiнiн етуiне
Кәсiпорынның бухгалтерлiк баланстары мен оған қосымшаларға, түсiнiктеме хаттарға:
а) жылдық - 10 жыл;
о) айлық, тоқсандық - 3 жыл.
Шаруашылық операцияларының жасалу фактiсiн бекiтетiн және бухгалтерлiк жазуларға негiз
Түгендеу карточкалары мен негiзгi құралдар есебiнiң кiтаптары - негiзгi
Ақшалар мен тауарлық-материалдық қорларды алуға берiлетiн сенiмхаттарға (оның iшiнде
Есептiк тiркелiмге (регистрге) (бас кiтап, журнал-ордерлерi, өндеу кестелерi көне
Қосалқы және бақылау кiтаптарына, (кассалық кiрiс ену немесе кассалық
Депоненттелген еңбекақы есебiнiң кiтаптарына, атқару парақтарын тiркеу журналдарына –
Қорларға, еңбекақы лимиттерiне және оларды бақылау есебi туралы мәлiметтерге,
Түгендеу құжаттарына (түгендеу комиссиясының хаттамалары, түгелдеу тiзiмдемелерi (опистерi), актiлер,
Атқару парақтарына – қажет болатын уақыт барысында, бiрақ 5
Оқу демалыстарын төлеуге, салықтар бойынша жеңiлдiктер алуға бухгалтерияға берiлетiн
Дебиторлық борыштар, кеш шығу, шығындар, ұрланулар бойынша құжаттар (анықтамалар,
Ғимараттардың, үйлердiң (мемлекет қарауындағы архитектура ескерткiштерiнен өзге және жабдықтардың
Кәсiпорынның қаржы-шаруашылық қызметiн құжаттың тексеру актiлерi, оларға қосымша құжаттар
Кассаны, салық салудың дұрыстығын тексеру актiлерi және тағы басқаларына
Келiсiм-шарттар, шарттар (шаруашылық операциялық, еңбек және басқалар) келiсiм-шарттың және
Келiсiм-шарттар тiзiлiмдерi (реестрлер) – З жыл. Материалдық жауапкершiлiк туралы
Материалдық жауапты тұлғалар жолтаңбаларының үлгiлерi – қажет болғанша.
Ұйымның қызметкерлерiне еңбекақы төлеумен байланысты құжаттарды сақтау ерекше маңызды
75 — В (жыл),
мұндағы В — тұлғалардың дербес шотты жүргiзудi тоқтатқан сәттегi
Еңбекақы төлеу бойынша есеп айырысу (есеп айырысу төлем) тiзiмдемелерi
Зейнетақы және мемлекеттiк жәрдемақы алушылардың дербес шоттары зейнетақы мен
Ұйым қызметiн тоқтатқан жағдайда жұмысшыларға еңбекақы төлеумен және есептеумен
Бухгалтерлiк есеп шотының жұмыс жоспары, тағы баста есеп саясатының,
Мұрағат ұйымына қойылатын негiзгi талаптар – құжаттардың сақталуын қамтамасыз
Алғашқы есеп тiркелiмдерi (регистрлерi) мен бухгалтерлiк есептердiң сақталуын ұйымдастыруға
Алғашқы құжаттар жоғалған (жойылған) жағдайда ұйымның басшысы бұйрықпен жоғалудың
2.3. Мүлікті және міндеттемелерді түгендеу
Құжаттаумен алғашқы есепке алу мүлiктiң нақты қозғалысы мен оның
нақты қолда бар мүлiктердi анықтау;
нақты қолда бар мүлiктi бухгалтерлiк есеп мәлiметтерiмен салыстыру;
есепте мiндеттемелердiң толық көрсетiлуiн анықтау.
Жалпы кәсiпорындардағы мүлiктi және қаржылық мiндеттемелердi түгендеу бойынша әдiстемелiк
Түгендеуге кәсiпорынның қай жерде тұрғандығына қарамастан барлық мүлкi мен
Түгендеу барысында құжатталмаған фактiлер анықталуы мүмкiн. Мысалы: тауарлардың табиғи
Мүлiктер мен мiндеттемелерге дұрыс және уақтылы түгендеу жүргiзуге кәсiпорынның
Түгендеу жүргiзу тәртiбi (бiр есеп беру жылында жүргiзiлетiн түгендеу
Бухгалтерлiк есеп және қаржылық есеп беру туралы заңға сәйкес
ұйымның мүлкiн жалға бергенде, сатып алғанда, сатқанда, сондай-ақ мемлекеттiк
жылдық бухгалтерлiк қорытынды есеп жасауы алдында (есептi жылдық қазан
тауарлық-материалдық оларға жауапты тұлғалар ауысқанда (қабылдау-өткiзу жүргiзiлген күні);
мүлiктi ұрлау, зиян келтiру немесе бүлдiру фактiлерi анықталғанда;
кенеттен болған апатта, өртке, аварияға ұшырағанда немесе басқа да
Ұйым қайта құрылғанда немесе таратылған кезде болу (тарату) балансын
Белгiленуi мен сипатына байланысты түгелдеу жоспарлы және жоспардан тыс
Жоспарлы түгендеудi (оларды сонымен бiрге кезендiк деп те атайды)
Жоспардан тыс түгендеу тауарлық-материалдық қорларга, ақшаға жауапты тұлғалардың қызметтен
Қамту көлемiне қарай түгендеу толық, iшiнара, iрiктеп түгендеу және
Толық түгендеу қарастырылған мерзiмде жүргiзiледi, тек тауарлық-материалдық қорлар мен
Iшiнара түгендеу деп түгендеу үшiн (тексеру үшiн) кәсiпорынның белгiлi
Iрiктеп түгендеу, iшiнара түгендеудiң бiр түрi болып табылады. Мұндай
Тұтас түгелдеу бiр жүйеге жататын бiрқатар кәсiпорындарда бiр уақыта
Түгендеу және басқа да тексерулер барысында анықталған нақты қолда
Артық шыққан мүлiк (негiзгi құралдар, тауарлық-материалдық қорлар, ақшалар және
Табиғи шығын нормасы (заңда белгiленген тәртiпте) шегiндегi жетiспейтiн және
Түгендеу кезінде тауарлар мен материалдардың аттарын дұрыс жазбағандықтан бiрiмен-бiрiнiң
Артық шыққан құндылықтар мен кем шыққан құндылықтарды өзара жабу
Шығын мөлшерi нақты жетiспеушiлiк анықталғанда және сол жетiспеушiлiк шегiнде
Кiнәлi тұлғалар анықталмаған немесе кiнәлi тұлғалардан шығындарды талап ету
Жоғалуы, ұрлануы салдарынан кем шыққан құндылықтарды немесе кему мөлшерi
Бухгалтерлiк есептiң баста гылымдардан ерекшелiгi, онда аьшалай елшем кецiнен
Багалау — объектiлер есебiнiц ак,шалай керiнiсi (мулiктер, мiндегггемелер және
Жалпы багалау мьинадай жолдармен жургiзiледi:
• йымныц сатып алган мулiктерi оны сатып алуга жмсалган
• Басжа зацды немесе жеке тулгалардьтн аiысыз, тегiн берген
• Уйымньщоз ендiрiсiнде онДiрiлiп кiрiске алынган мулiктерi сол өнiмдi
Нажты ендiрiстiк шыгъшдардыц журамына мьшадай шьигьшдар жатады:
• мулiктi кiрiске алу барьисьшда жумсалган шьтгын;
• коммерцияльщ несиенi алганы үшiн теленетiн пайыз (процент) сомасы;
• устеме бага, устеме (наценки, надбавки);
• делдалга теленетiн аiы (қызмет керсетудiц жуньи);
• кедендiк баж салдьщтары;
• тасымалдауга (жеткiзiп беруге) және саiтау утлiн кететiн шыгындар.
Басжалардан ажысыз, тегiн, кайтарымсыз алынган мулiктiц нарьщтьщ багасьт сол
ендiрiлiп шыгарылатьин (дайындалатын) енiмнiц жуны сол өнiмдi ендiруге кеткен
Косiпорьшдар оздерi сатьтп алган тауарларды бухгалтерлiк есепшоггарында олардың сатыльш
Материалдьщ ресурстар (шикiзат, негiзгi және комекшi материалдар, жанармай, сатьш
Уйымдар негiзгi iралдарын бухгалтерлiк есепшотгарында бастагщы немесе iалпына келтiретiН
Материалдьщ емес аклвтер косiпорьинньщ бухгалтерлiк есепшотгарында басталкы кн бойынша,
Белгiлi бiр орьшдалган жмыстар бойьшша жмсалган шыгындарды топтастьру тосiлiн
Косiпорынныц белгiлi бiр материалдьщ объектiнi жасап шьигаруга жмсаган акша
Калькуляциялау комегiмен йьимдардагы ор түрлi есеп объектiлерiнiц, яғни негiзгi
Калькуляциялау, яғни енiмнiц пакты езiндiк кнын аньщтау молiмеггерi косiпорындьт
Калькуляция — бухгалтерлiк есеп одiсiнiц бiр элементi бола отырьип,
2.4. Шаруашылық үдерістерінің есебі және кәсіпорын қызметінің негізгі
Косiпорындагы ондiрiстiк немесе коммерцияльщ кьизметгiц ноткжесiнде болып отыратын ор
Сан дьщ корсеткiштер — косiпорьшда орындалган кандайда бiр шаруашыльщ
Сапальщ корсеткiштер — косiпорындагы орьшдалган жмыстыц және аткарылган ызметiнiц
Сандьщ корсеткiштерге мыналар жатады:
енеркэсiп саласында — ондiрiлген енiм көлемi, сатып алынган еццiрiстiк
Маркетннг және сауда саласында — кетерме және белшек саудадагы
Когамдыi iiюмаiт апу саласында — тауар айналымьгныц көлемi, бл
Тсiсымалдау iызметiмен айналысатытi салаларда — жол аралыгына карай тасымалданатын
Курылыс саласында — орьшдалган немесе пайдалануга тансырьилган крылыс-монтаж жмысыньщ
Сапальщ керсеткiштердiц ец мацыздысьи — косiпорьшньщ орындаган жумысы мен
Таза табыс (пай да) — бл абсолюттi экономикалық керсеткiш.
Рентабельдiлiк (немiстiц — теШаЬеi — табыстыльщ ден аталатын созiнен
ёiрiсте рентабельдiлiк табьтстьщ абсолюггi сомасыныц негiзгi және айнальтм кагтиталыньиц
ендiрiсте, ауыл шаруашьтлъiтътнда, журылыста және баса да халъщ шаруашътлыгы
Сапальщ керсеткiштердi бажылау, нажтылы орьшдалган жұмыс пен жоспардъщ Молшерiн
Басташы есеп к’ркатгарьшдагы акварагггьт бухгалтерлiк есепшоiтарында тiркеу iолмен жазу
Бухгалтерлiк есеп жұмысын жүргiзуге арналган карточкалар ды жальщ тщгаздан
Есеп жазбаларьи тiркелiм турлерi бойынша хронологштлыж, жуйелiк жже бiрiктiрiлген
ХронологчялЫи тiркелiмдер шаруашьтльтж операцияларьин жумыстардыц орындалуы мен жужагггардыц бухгалтерияга
Жуйелiк тiркелiмдер шаруашьильщ операцияларьш мазмвы бойынша топтап және бiрьицгайлыгын
Бiiктфiлген тiркелiмдерде хронологияльщ және жуйелiк жазбалар бiрiктiрiлiп iолданьтлады. Мысальт:
МаЗщны бойынша (атщараттьт белшектеу дрежесi) тiркелiмдер синтетикальщ (топтамалыт’), аналитикальщ
Синтетикальщ (топтамалык) тiркелiмдерде жазба тек атшальщ нысанда т’ужат номiрi
Анаштикалъщ (талдамалыи) тiркелiмдердi аналитикальщ шоггар бойынша жазбаларды жазу үшiн
Синтетикальщ (топтамалъщ) және аналитикальщ (талдамальщ) есепте тщтар iолданьша беретiн
Бастагщы тужа’ГгардагЫ1 есептi ажпараттьт, автомаiты ендеу кезiнде тiркелiмдер ез
Бухгалтерлiк есептi толмен жүргiзу кезiнде тiркелiмдегi жазбалар жай немесе
Есеп тiркелiмдерiнде жазбалар езгертусiз (тузетусiз) және таза жазьтльш юлтьирьтлуы
Егер тате баланс крылганга дейiн аньщталса және шотгар корреспонденциясына
Егер шоттар корреспонденциясы дрыс, бiраж шаруашыльщ операцияныц сомасы дурыс
Мысалы: кәсiпорынға басқалардан келiп түскен 130000 (бiр жүз отыз
Д-т: Материалдар шоты
К-т: Жабдьщтаушы-мердiгерлер шоты
Бұл қатенi түзету үшiн айырма сомаға (130000—100000=3000 теңге)
Д-т: Материалдар шотьт
К-т: Жабдьщтаушьи-мердiгерлер шоты
Егер жате бухгалтерлiк балансты жасаганнан және оньт тиiстi органга
Мысалы: кәсiпорынның кассасына жұмысшыларға еңбеқақы төлеу үшiн есеп айырысу
Д-т: «Валюталыж» шотьи
К-т: «Есеп айырЫису» шоты
}атенi тузету үшiн осьшдай жазу арьылы, бiраi IЫЗЪIЛ бояу
мен, яғни сторно етiлiп жазылады.
Д—т: «Валюталыж» шотьи
Ют: (депоненттелген) және «отелiнбегею) (депоненчччелмеген) ден аталатьтн турлерi
Тапсырыс берушiнiц езiнiц шотьшдагы атша 1аражаты есебiнен немесе оган
Ал сатып алушы касiпорын мен жабдьщтаушьт Касiпорьшдарга қызмет керсегушi
Аккредитив аiлу жайльи келiсiмшаргга царастырьтлган келiсiмдердi озгертуге, жоюга тек
Аккредитив ашу ггуральи екi касiпорьтнньщ арасындагы келiсiмшар’гга жарастырылган келiсiмдердi
Аккредитивтi ашу увiiн телем телеушi косiпорын езiне жьизмет керсететiн
• жабдЫитаушы уйымныц аты;
• аккредитив ашылаiчыч келiсiмшарчiтыц кочiiрмесi;
• аккредитнв ашылатын бачкчйц аты;
• аккреднтчвчiiц орындалатын уаiыты және жерi;
аккредитивтен iчелем тел еуге 7ажет болачiын ужаiчтардыц тольщ және
• аккредитивчац iчурi;
• аккредитивтiц ач дай тауарга, затпiа немесе орындалачiын жумысiа
• аккредитнвтiц сомасы.
Аккредитивтен жаржы алу ‚тшiн жабдыжтаушы касiпорын тауарды тиеп жiбергеннен
тел ужат немесе оның орнына журетiн басқа дай уаiсаттар;
• акреднтнв ашiан касiтiорын берген iссапарльщ куэлiк печ сен
• өз/н/ц iолтацбасыныц улгiс/.
Жабдьщтаушъiнъщ банкiсiнде аккредитив мынадай жагдайларда жабыладЫи:
• аккреднтивтiц мерзiмi бiткенде;
аккредчiчнвчii жабу тураiы жабдьщтаушыныц берген арызы бойынша.
Аккредитив жабьтлган уаъiггга пайдалаНылМаган сома сатып алушыньщ (телеушi ксiпорынньщ)
((Чек кiтаншаларында2ь, щшалай щiрэiсыла’ж ден аталатьш шотга чек кiташпаларьшдагы
д-т: Чек кiтапшаларындагы аьшалар
(тиiстiлерiне iарай).
К-т: Есеп айырысу шотындагьт акшалар.
Валютальщ шогггардагы аiщталар.
Банк несиесi.
Банктен тыс басiщ да мекемелердiц несиелерi және тағы да
Банк мекемесi чек кiталшасыньщ тиiстi жерiне ол чек кiтаттшасы
Кэсiпорьтндар мен уйымдарда нажтьи аiщiамен жатар почта маркалары, демалыс
4 тарау. Дебиторлық борыштар есебі
4.1. Дебиторлық борыштар есебін ұйымдастыру
Ксiпорьиндар мен ‚йымдардьтц басьа занды немесе жеке лгалардан оларга
Есеп беретiн уакъiггган кейiвгi бiр жыл iшiнде алынатын (етелiнетiн)
• агымдагы активтердi сатьш алуга толенген аванстьщ (алдьш ала
° талсырылган (берiлген) шоггар бойынша альшуга тиiстi борыштар;
• вексельдер бойЫишiа альшуга тиiстi борыштар;
негiзгi йымдар мен оның ешпiлес серiктестiгi арасындагы түрлi операцкялар
• йымныц лауазымды адамдарынъщ (т’лгаларыныц) дебиторлык борышы;
бастщдай дебиторльщ борыштар.
Ксiпорьтнньщ балансындагы алынган вексель ден аталатын бабындагы сома басқа
Алыiтуга тиiстi лiогггар бойынша борыштар (дебиторльщ борыштар) иелiк ету
Уйымныц жаржы жагдайын сипаггайтын керсеткiштердiц катарьна дебиторлык борыштардъщ айнальгмы
Кейбiр жагдайларда сапасыньщ темендiгiнен немесе тауарлардьщ акау болу себебiнен
д-т: Бага шегерiМi — шоты
Ют: Алынуга тиiстi борыштар — шоты
турiндегi бухгалтерлiк жазуы жазылады.
Егер сатылган тауар йымга iайтарЫтлган болса, ол үшiн жазьилатын
д-т: Сатылган тауарлардьщ iщйтаръiлымьи — шоты
Ют: Альшуга тиiстi борыштар — шоты
Ксiпорыццардьщ бухгалтериясы дебиторльщ борьиштар есебiн жүргiзу барьисында мына теменде
немiрi 7 Журнал-ордер «Жмысшылар мен басжа да члгалардъщ борьишы»
немiрi 8 Журнал-ордер — «Альтнуга тиiстi жосылган iн салыгы,
немiрi 9 Журнал-ордерге осымша тiзiмдеме — «Берiлген аванстар» шотыньщ
немiрi 10 Журнал-ордер — «Кудiктi жарыздар бойынша резерв», «Алдаiъi
немiрi 11 Журнал-ордер — «Сатып алушылар және тагiсьирыс берушiлердiц
Сатьип алушылар мен тапсырыс берушiлер және басжадай дебнторлармен есеп
Дебиторлық борыштар келесiдей бөлiмдерден турады:
«Сатып-алушылар мен тапсырыс берушiлердiң борышы».
«Күдiктi қарыздар бойынша резервтер».
«Еншiлес (тәуелдi) серiктестiктердiң дебиторлық борышы».
«Басқадай дебиторлы борыштар».
«Алдағы кезең шығындары».
«Берiлген аванстар».
Яғни осы жоIарыда аталган балтар бойынша косiпорындар мен йымдардьщ
4.2. Сатып алушылар мен тапсырыс берушілер борышының есебі
Кзсiпорындар мен ‚4iъiмдардьтц фирмасьшьщ бухгалтерi
д-т: ЖалПЫI және кiмшiлiк шъiгьшдары 32900 тг.
Ют: Кумндi жарыздар бойьинша резерв 32900 тг.
Жогарыдагы сандардьи ескере ОтырЪш, 2004 жылдьщ царжыльщ есебiнде кудiктi
Негiзiнен несиеге сатудан алынатын таза табыстан есептелгед пайьтз дiсi
Кумндi царыздарды багалау үшiн цолданьшатын дебиторльщ карьиздарды етелу мерзiмi
негiзгi дебиторльщ борьишка жасалган бiрьщгай цурамдастырылган мелшерлеме;
альшуга тиiстi шоггьщ мерзiмiне сайкее арбiр сомасына болек негiзделгед
Осьи атап откен екiншi дiсiмiз бойьинша мысал келтiрейiк:
«ККК» фирмасының 2005 жылғы 31 желтоқсанға алынуға
Сатып алушылар Түсуге тиісті борыш (барлығы) Уақытылы түспегені Бір
тірілгені Екі тоқсан кешік-тірілгені Үш тоқсан кешік-
тірілгені Төрт тоқсан кешік-тірілгені
«Арал» фирмасы 350000
150000 200000
«Шалқар» фирмасы 250000
100000 150000
«Нұр»АҚ 500000 300000 100000
100000
Барлығы 1100000 300000 250000 200000 10000 250000
Күмәнді борыш пайызы
5 10 20 30 50
Күмәнді борыш бойынша резерв
15000 25000 40000 30000 125000
Жогарыдагы берiлген мысаiтымызда фирмасыньщ альшуга тиiстi шоттарыныц сомасьи
Күмәнді қарыздар бойынша резервтер шоты арқылы жүргізілетін операциялар
№ Операциялар мазмұны Дебиттелетін шот Кредиттелетін шот
1 2 3 4
1 Күмәнді қарыздарға резерв жасалды 821 311
2 Күмәнді қарыздар бойынша құрылған резерв сомасының есебінен дебиторлық
3 Жыл соңында күмәнді қарыздар бойынша құрылған резер сомасының
4 Сатып алушының дебиторлық қарызы үмітсіз қарыз ретінде
5 Сатып алушының дебиторлық қарызы
Қорытынды
Бүкіл әлемдегі елдерде қаржылық есеп беруде
Алғашқы уақытта,яғни Қаржылық есеп беру стандарттарының халықаралық
Ал бүгінгі күні оның құрамына бұл аталған
Міне, осы жоғарыда айтылғандарды қорытындылайтын болсақ әрбір ел
Қолданылған әдебиеттер
1. «Бухгалтерлiк есеп және iаржыльщ есеп беру туралы» 2002
24 маусЫтмдагЫи Казаiстан Республжасывьщ К309-1I зацьи.
2. Қазақстан Республикасы Президентiпiц
3. хСалын және бюджетке толенетiн басiщ дамiцдеттi толемдер туралы»
2001 жылгы 12 маусымдагьи ]Ч2209-ТТ Қазақстан Республикасьивьщ Салъщ кодексi.
4. Қазақстан Республикасы Презвдентiнiц «Акционерлiк огамдар туралы» 1998 жылгьт
5. Бухгалтерлiк есеп стандартгарьи. Қазақстан Реслубликасьшьщ лттьщ комиссиясы. —
6. Хальщаральщ iщржьтлыи есеп беру стандарттары. (Аудармаилы Тарусияа В.И.),
7. Хальщаральщ бухгалтерлiк есеп және аудит стандарттары. (Курастьирушы Ралопорт
8. Бухгалтерлiк есептiң тилтiк шоттар жоспарьт. }азажстан Реслублшсасы Қаржы
9. Абленов д.О. Основы аудита. — Алматы: Экономика, 2003.
10. Ажибаева ЗН. Аудит. —Алматьи: Экономика, 2004.
11. Алдреев В.д. Практический аудиг. —М.: Экономика, 1994.
12. Андросов А.М. Бухгалтерсквй учет. — М.: Фшансьи и
13. Вбдiмаяапов ее. Бухгалтерлiк есеп теориясы жопе ттринциптерi.
—Алматы: АйАН, 2001.
14. Безруких П.С. Бухгалтерский учет. — М., 1996.
15. Блейк Д., Амат О. Европейский бухгалтерский учет: Справочник:
Пер. с англ. — М., 1997.
16. Ван Хорн Дж. К. Основы управления флнансами. —
17. Дiосембаев К.Ш., Егембердиева СК, Дюсембаева З.К. Аудит и
18. Ержанов МС., Ержанова А.М. Основы бухгалтерского учета и
19. Кирьянова З.В. Теория бухгалтерского учета. — М.: Финаксьи
20. Колдраков Н.П. Бухгалтерский учет. — М., 1996.
21. Кокдраков Н.П. Бухгалтерскяй учет, анализ, хозяйственной деятельности и
22. Кеулвмжаев К.К. Корреспонденция счетов. — Алматы: БК[{О, 2000.
23. Кеулимжаев К.К. и др. финансовый учет на предприятия
24. Кеулiмжаев I.К., Эжiбаева ЗН., Кдайбергенов Н.А., Жалтаева А.А.
25. Кеулiмжаев I.К., Толегенов Э.Т., Байдаулетов М.Б., Кдайбергенов Н.А.
26. Кутер МИ. Бухгалтерскяй учет: основы теории. —М.: 1997.
27. Кутер М.И. Теория и приiщшiы бухгалтерского учета. —
28. Кузьмиииски’гй А.Н. Теория бухгалтерского учета. Киев, 1990.
29. Крятова Л.А., Эргашев Х.Х. Бухгалтерскяй учет основы теории.
—М.: Маркетинг, 1999.
30. Козлова Е.П., Парашутин Н.В., Бабченко ТП. Бухгалтерсккй учет
31. Ларионов А.Д., Ерофеева ВА., Леонтьева Ж.Г., Станков П.А.
32. Малькова ТИ. Древняя бухгалтерия: какой она была? —
33. Макаров В,Г. Теоретические основы бухгалтерского учета. — М.:
Филансьи, 1978.
34. Мюллер Г., Гернон Х., Миик Г. Учет: международная
35. Назарова В.Л. Бухгалтерский учет хозяйствующих субъектов.
— Алматы: Экономика, 2005.
36. Нидлз Б., Андерсон Х., Колдуэлл Д. Принцивы бухгалтерского